Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
Sami nie wiemy, co posiadamy
Turystyka w Polsce
 wybrane aspekty
% FLORIAN PLIT (Warszawa)
Nauczanie o szczególnych walorach turystycznych kaŻdej miejscowoĘci ma duŻe zna-
czenie ze wzgl´du na potrzeb´ budzenia patriotyzmu, dumy z faktu bycia Polakiem, oraz
patriotyzmu lokalnego. Wydaje si´ jednak, Å»e na wyÅ»szych poziomach nauczania trzeba
cz´Ä˜ç tych tez zweryfikowaç i w wi´kszym stopniu nauczaç o turystyce jako o waÅ»nym
dziale naszej gospodarki oraz wi´cej mówiç o trudnoĘciach jej rozwoju.
O turystyce w Polsce uczymy na lekcjach Nauczanie o szczególnych walorach tury-
geografii w gimnazjum i liceum, tematyka ta stycznych kaŻdej miejscowoĘci ma duŻe zna-
obecna jest nawet w szkole podstawowej czenie ze wzgl´du na potrzeb´ budzenia pa-
(przyroda). PorównujÄ…c programy i podr´cz- triotyzmu, dumy z faktu bycia Polakiem, oraz
niki moÅ»na zauwaÅ»yç znaczne podobieÅ‚
stwo patriotyzmu lokalnego. Wydaje si´ jednak, Å»e
podejĘcia na róŻnych poziomach nauczania. na wyŻszych poziomach nauczania trzeba
W szkole podstawowej i gimnazjum g"ówny cz´Ä˜ç tych tez zweryfikowaç i w wi´kszym
nacisk k"adziemy na walory turystyczne zwy- stopniu nauczaç o turystyce jako o waÅ»nym
kle najbliÅ»szej okolicy oraz  miejsc-symboli dziale naszej gospodarki oraz wi´cej mówiç
(Tatry, Kraków, Warszawa, morze, pojezie- o trudnoĘciach jej rozwoju.
rza), a w liceum staramy si´ daç w miar´ pe"-
ny obraz zróŻnicowania walorów turystycz- UnikatowoĘç walorów
nych ca"ego kraju. Polska jawi si´ nam jako
turystycznych Polski
kraj nies"ychanie atrakcyjny, o nieskazitelnej
przyrodzie (zwykle nie dostrzegamy, Że teza Regiony turystyczne, atrakcyjne dla nas,
ta stoi w jaskrawej sprzecznoĘci z poglÄ…dem nie zawsze muszÄ… byç atrakcyjne dla obcokra-
o bardzo silnej degradacji Ęrodowiska, g"oszo- jowców. W porównaniu z walorami turystycz-
nym przy okazji nauczania o ochronie przyro- nymi innych krajów Europy czynnikami ogra-
dy), goĘcinny, pe"en zabytków (tymczasem na niczajÄ…cymi w Polsce mogÄ… byç: duÅ»a zmien-
lekcjach historii te same dzieci uczÄ… si´ o ko- noĘç warunków pogodowych (lato nie musi
lejnych poÅ»ogach wojennych, które niszczy"y byç s"oneczne, a zimÄ… nawet w górach moÅ»e
wszystko). Brakuje tylko odpowiedniej bazy brakowaç Ęniegu, by uprawiaç sporty zimo-
turystycznej (noclegowej, Żywieniowej i towa- we), monotonny charakter rzeęby w znacznej
rzyszÄ…cej, np.: parkingów, basenów kÄ…pielo- cz´Ä˜ci kraju, niewielki udzia" gór o rzeÄ™bie al-
wych i in.) oraz promocji za granicÄ…, by rzesze pejskiej (tylko Tatry) i zwiÄ…zane z tym ich za-
turystów nawiedzi"y nasz kraj. t"oczenie, wyrównana linia brzegowa, brak
OczywiĘcie, kaŻde miejsce jest indywidu- zabytków okresu staroŻytnego, niewielka licz-
alne, a przez to niepowtarzalne, wyjątkowe. ba zabytków sztuki romał
skiej, a na wscho-
144
GEOGRAFIA W SZKOLE
3/2003
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
dzie kraju takŻe gotyckiej. To są obiektywne 5. Mimo zniszczeł
wojennych, pozosta"o
ograniczenia i trudno liczyç na to, Å»e W"osi sporo obiektów zabytkowych, z których war-
i Francuzi masowo b´dÄ… przyjeÅ»dÅ»aç do nas, toĘci nie zawsze nawet sami zdajemy sobie
by podziwiaç zabytki, a Austriacy, by jeÄ™dziç spraw´ (np. ma"o znane sÄ… w Polsce gotyckie
na nartach. Z drugiej jednak strony trzeba halowe koĘcio"y Pomorza Zachodniego). Po-
pami´taç, Å»e gusta turystów sÄ… zróŻnicowane zwala to na przeprowadzenie przez Polsk´
i np. równinna rzeÄ™ba naszego kraju cz´sto szeregu atrakcyjnych pod wzgl´dem archi-
uznawana jest za szczególnÄ… atrakcj´ juÅ» tektonicznym szlaków turystycznych (np.:
przez zmotoryzowanych turystów czeskich. klasztory i koĘcio"y cysterskie, miasta hanze-
Nie zawsze zdajemy sobie spraw´ z atrakcyj- atyckie, zamki krzyÅ»ackie; przede wszystkim
noĘci walorów turystycznych naszego kraju: jednak liczne są w Polsce koĘcio"y baroko-
we). Zabytki te sÄ… "atwiej dost´pne niÅ»
1. Na polskim wybrzeŻu Ba"tyku mamy
w wi´kszoĘci krajów Europy, gdyÅ» znaczna
wyjątkowo d"ugie piaszczyste plaŻe o "adnej
ich cz´Ä˜ç to obiekty sakralne bÄ…dÄ™ dawne re-
barwie. Jest to niewątpliwy atut w porówna-
zydencje magnackie, w których są dziĘ
niu z oĘrodkami turystycznymi nad M. Âród-
muzea.
ziemnym, gdzie d"ugoĘç plaÅ» podaje si´ zwy-
6. Zachowa"a si´ bardzo duÅ»a liczba ory-
kle w metrach i gdzie wcale nie sÄ… one czyst-
ginalnych obiektów architektury drewnianej,
sze, a barwa piasku bywa ma"o zach´cajÄ…ca.
zw"aszcza na wschodzie i po"udniu kraju.
2. Polskie pojezierza cechujÄ… si´ najbar-
7. Polska obrz´dowoĘç religijna i ĘwiÄ…-
dziej urozmaiconą rzeębą w Europie (naj-
teczna (pielgrzymki do miejsc kultu, barwne
wi´ksze wysokoĘci bezwzgl´dne i wzgl´dne 
procesje, zw"aszcza w Ęwi´to BoÅ»ego Cia"a,
por. fot. 1), a dzi´ki stosunkowo niewielkim
Ęwi´cenie pokarmów na Wielkanoc, szopki
rozmiarom jezior (na ogó" widaç przeciwleg"y
i Groby Pał
skie i in.) jest postrzegana przez
brzeg) i duŻemu urozmaiceniu form uŻytko-
przybyszów jako wyjątkowo barwna i bogata,
wania ziemi (mozaika lasów, pól i pastwisk)
nie tylko w tak renomowanych miejscach, jak
sÄ… teÅ» najbardziej malownicze krajobrazowo.
¸owicz, Myszyniec czy Podhale, ale i w in-
W porównaniu z jeziorami Szwecji i Finlandii
nych rejonach naszego kraju.
nasze majÄ… znacznie wyÅ»szÄ… temperatur´ wo-
dy oraz mniej komarów i meszek latem.
Specyficzna historia organizacji
3. Mamy w Polsce najmniej w Europie
ruchu turystycznego w Polsce
przekszta"cony krajobraz wielkich dolin
rzecznych z rozleg"ymi kompleksami "Ä…k i za-
roĘli, chroniony w trzech parkach narodo- Niejednokrotnie ubolewamy nad zmiana-
wych (Biebrzał
skim, Narwiał
skim, UjĘcia
mi form i funkcji ruchu turystycznego w Pol-
Warty  fot. 2), nadto w parkach krajobrazo- sce. Zw"aszcza osoby Ęredniego i starszego
wych. Są to tereny atrakcyjne nie tylko dlate- pokolenia z Żalem wspominają, Że w czasach
go, Å»e moÅ»na tam oglÄ…daç liczne gatunki pta- ich m"odoĘci turystyka pe"ni"a przede wszyst-
ków, ale teÅ» ze wzgl´du na moÅ»liwoĘç patrze- kim funkcje poznawcze i wychowawcze, pod-
nia daleko (zalecane dla osób mieszkających
czas gdy obecnie dominowaç zaczyna wypo-
w wielkich miastach, spoglÄ…dajÄ…cych na nieod- czynek. Jest to prawda, ale teÅ» trzeba byç
leg"e bloki, duŻo czytających, oglądających te- Ęwiadomym faktu, Że rozwój turystyki w Pol-
lewizj´ lub sp´dzajÄ…cych duÅ»o czasu przy kom- sce w XIX i XX wieku przebiega" zupe"nie
puterze). Dla wielu turystów zagranicznych
inaczej niÅ» w innych krajach. W Europie Za-
bardzo atrakcyjny jest juÅ» np. spacer koronÄ…
chodniej turystyka "Ä…czÄ…ca walory poznawcze
wa"ów przeciwpowodziowych Wis"y lub Bugu.
i wypoczynkowe, najcz´Ä˜ciej zagraniczna, by-
"a przywilejem grup najbogatszych i najlepiej
4. Zachowa"y si´ duÅ»e kompleksy natu-
wykszta"conych. Model ten w dobie rozbio-
ralnych lasów (nie tylko Puszcza Bia"owie-
rów naĘladowa"a nasza arystokracja i po cz´-
ska).
145
3/2003 GEOGRAFIA W SZKOLE
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
1. Pojezierze Kaszubskie. Widok na WieÅ»yc´, najwyÅ»sze wzniesienie na Pojezierzach Polskich i w ca"ej nizinnej
cz´Ä˜ci Polski  328 m n.p.m. (fot. I. StraburzyÅ‚
ski/ WSiP)
2. Najm"odszy polski park narodowy  UjĘcie Warty, utworzony 1 lipca 2001 r. w okolicach Kostrzyna i S"oł
-
ska na terenach podmok"ych leŻących w ujĘciu Warty do Odry; pow. ok. 8 tys. ha, ostoja ptactwa wodnego
i b"otnego (fot. R. i M. Kosił
scy)
146
GEOGRAFIA W SZKOLE
3/2003
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
Ęci ziemiał
stwo. W miar´ umasowienia tury- i dzia"aczy wychowanych na przedwojennych
styki w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii wzorach by"a to nadal doskona"a droga do bu-
czy Stanach Zjednoczonych, na plan pierwszy dzenia patriotyzmu i narodowej dumy (Borne
wybija"y si´ funkcje wypoczynkowe i zdrowotne H., DoliÅ‚
ski A., 1998).
(np. uzdrowiska). Nie widziano tu Å»adnej róŻni- Úywio"owy rozwój turystyki wypoczynko-
cy mi´dzy turystykÄ… krajowÄ… i zagranicznÄ…. wej w ostatnich latach moÅ»e byç traktowany
Natomiast w Polsce turystyk´ krajowÄ… nie- jako pewnego rodzaju powrót do normalno-
mal od poczÄ…tku traktowano jako form´ pa- Ęci, a takÅ»e  koniecznoĘç regeneracji si" nad-
triotycznego wychowania, budzenia dumy na- szarpni´tych pracÄ… w oderwaniu od natury.
rodowej i sprzeciwu wobec zaborców, cz´sto Ten rozwój nie jest zjawiskiem negatywnym,
"ącząc to ze zdobywaniem sprawnoĘci fizycz- waŻne tylko, by nie oznacza" automatycznie
nej (w podtekĘcie: przydatnej w przysz"ej s"uŻ- zaniku poznawczych, wychowawczych i kultu-
bie wojskowej). Pionierem ruchu turystyczne- rotwórczych funkcji turystyki.
go by"o Galicyjskie Towarzystwo Tatrzał
skie,
za"oÅ»one w 1873 r., a wi´c przed 130 laty. JuÅ»
 Turystyczna eksplozja
po roku zmieni"o ono nazw´ na Towarzystwo
i zmniejszenie liczby turystów
Tatrzał
skie, a w 1920 r.  na Polskie Towarzy-
w ostatnich latach
stwo Tatrzał
skie. W zaborze rosyjskim po-
dobnÄ… organizacjÄ… by"o Polskie Towarzystwo
Przemiany spo"eczno-polityczne zapoczÄ…t-
Krajoznawcze, nie przypadkiem za"oŻone do-
kowane w 1989 r., a przede wszystkim otwar-
piero w 1906 r., a wi´c w czasie krótkotrwa"ej
cie granic, przyznanie prawa do paszportu
odwilŻy spowodowanej rewolucją 1905 r.
trzymanego w domu, stopniowe znoszenie
W 1950 r. obie te organizacje po"Ä…czono
wiz, wymienialnoĘç z"otówki  zaowocowa"y
w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajo-
niemal natychmiast ogromną mobilnoĘcią Po-
znawcze, przy czym PTT reaktywowa"o swÄ…
laków, masowymi ich wyjazdami za granic´.
dzia"alnoĘç w 1989 r. Poznawanie ojczystego
By"o to swoiste odreagowanie na wieloletnie
kraju traktowane by"o jako moralny obowiÄ…-
zamkni´cie, chciano zobaczyç inne kraje, ale
zek kaŻdego Polaka, zw"aszcza m"odego. Ta-
teÅ» szukano pracy (z tym by"o jednak coraz
ki model promowa"o harcerstwo, a takŻe
trudniej). Na ogromnÄ… skal´ rozkwit" handel
szko"a.
przygraniczny. W 1990 r. zanotowano ponad
Od odzyskania niepodleg"oĘci w 1918 r.
22 mln wyjazdów (cz´sto wyjĘç) Polaków,
szko"y zawsze, niezaleŻnie od trudnoĘci, roz- w kolejnych latach liczba ta wzrasta"a, by osią-
maitych finansowych i biurokratycznych ogra- gnÄ…ç rekordowy poziom 56,7 mln w 2000 r.
niczeł
, promowa"y wycieczki terenowe. Choç
(jednak w ostatnich latach XX w. wzrost by"
dopiero niedawno do szkó" oficjalnie wpro- juŻ niewielki). W 2001 r. nastąpi" spadek do
wadzono edukacj´ regionalnÄ…, to faktycznie
53,1 mln (w tym 6,1 mln w ma"ym ruchu gra-
zawsze realizowano jÄ… na lekcjach geografii,
nicznym). Tendencja ta pog"´bi"a si´ jeszcze
a niekiedy teÅ» historii, przyrody, biologii, j´zy- w roku ubieg"ym. Wp"yw mia"y na to róŻne
ka polskiego. W okresie mi´dzywojennym za- czynniki: od obniÅ»enia akcyzy na alkohol (ob-
interesowanie poznawaniem w"asnego kraju
niÅ»ka cen w kraju i mniejsza op"acalnoĘç wwo-
by"o pog"´bione przez fakt, Å»e oto scalono te- zu do Polski), po pogorszenie warunków Å»ycia
rytoria naleŻące przedtem do trzech pał
stw,
sporych grup ludnoĘci oraz strach przed za-
terytoria, których nie moŻna by"o przez tyle
machami terrorystycznymi.
lat odwiedzaç. Podobny czynnik zadzia"a" po
Równie szybko wzrasta"a liczba obcokra-
1945 r. w wyniku przesuni´cia granic Polski.
jowców przybywających do Polski. W 1990 r.
Zainteresowanie turystykÄ… krajowÄ… by"o teÅ»
mia"o miejsce tylko 18,2 mln wjazdów (wejĘç)
popierane przez w"adze PRL  jej rozwój mia"
do naszego kraju, w 1995 r.  juÅ» 82,2 mln, ale
odwróciç uwag´ od niemoÅ»liwoĘci wyjazdu za
od tego momentu wzrost by" juÅ» minimalny.
granic´. Dla ogromnych rzesz nauczycieli
Wi´kszoĘç osób przybywajÄ…cych do naszego
147
3/2003 GEOGRAFIA W SZKOLE
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
kraju ogranicza"a jego poznawanie do przy- nych (268 tys.). Holendrzy znani sÄ… ze swej
granicznych bazarów, cz´Ä˜ç szuka"a nielegal- duÅ»ej mobilnoĘci, która nie ogranicza si´ do
nej pracy, tylko nieliczni realizowali cele po- odwiedzania najmodniejszych kurortów
znawcze. W 1999 r. osiÄ…gni´ty zosta" rekor- Ęwiata.
dowo wysoki pu"ap 89,1 mln przyby"ych do
nas obcokrajowców, po czym nastąpi"o bar- ZróŻnicowanie bazy noclegowej
dzo gwa"towne za"amanie  do zaledwie 61,4
mln w 2001 r. W minionych kilkunastu latach nastÄ…pi"y
PrzyczynÄ… by"y przede wszystkim utrud- teÅ» radykalne przemiany bazy noclegowej.
nienia wjazdu dla obywateli pał
stw zza Przy analizie danych liczbowych trzeba byç
wschodniej granicy (co doprowadzi"o do po- jednak bardzo ostroŻnym, gdyŻ  jak dosko-
g"´bienia kryzysu gospodarczego we wschod- nale wiemy  istnieje rozleg"a szara strefa,
nich województwach), a takŻe wysoki kurs której us"ugi nie są rejestrowane. Formalnie
z"otówki, przez co zakupy czynione w Polsce rzecz biorąc, liczba obiektów noclegowych
przez Niemców przesta"y byç tak bardzo wykazuje powolny, ale konsekwentny spa-
op"acalne. W 2001 r. nieco ponad po"ow´ dek: w 1980 r. by"o ich 9 200, w 1990  8 686,
osób odwiedzajÄ…cych nasz kraj stanowili oby- a w 2001  8 188. Liczby te zdajÄ… si´ przeczyç
watele jednego tylko pał
stwa  Niemiec (31 naszym obserwacjom, które sugerują, Że
mln). IntensywnoĘç ruchu na stosunkowo obiekty noclegowe sÄ… coraz liczniejsze,
krótkiej granicy polsko-niemieckiej jest rze- zw"aszcza w pobliŻu dróg, a ze znalezieniem
czywiĘcie imponujÄ…ca. Na naszych bezpoĘred- miejsca nie ma wi´kszych k"opotów. Wed"ug
nich wschodnich sÄ…siadów przypad"o w tym statystyk zaznaczy" si´ teÅ» niewielki spadek
czasie przesz"o dwukrotnie mniej, bo 15 mln liczby miejsc noclegowych: z 685,9 tys.
wjazdów (w tym: z Ukrainy  6,4 mln, z Bia- w 1980 r., przez 676,3 tys. w 1990 r., do 641,2
"orusi  5,2 mln, z Rosji  1,97 mln, z Litwy  tys. w 2001 r. Gwa"towne wahni´cie cecho-
1,4 mln); jeszcze mniej przyby"o do nas oby- wa"o natomiast liczb´ ca"orocznych miejsc
wateli innych pał
stw powsta"ych na gruzach noclegowych  spadek z 305,2 tys. w 1980 r.
ZwiÄ…zku Radzieckiego (najwi´cej z ¸otwy  do 194,5 tys. w 1990, po czym wzrost do 332,9
412 tys. i Estonii  222 tys.). Przy porównaniu tys. w 2001 r.
tych danych z liczbą mieszkał
ców poszcze- Stosunkowo niewielkie zmiany liczby
gólnych pał
stw zwraca uwag´ stosunkowo obiektów noclegowych maskujÄ… radykalne
niewielka liczba obywateli Ukrainy. W licz- zmiany ich struktury. Znacznie zmniejszy"a
bach bezwzgl´dnych UkraiÅ‚
ców odwiedzajÄ…- si´ liczba oĘrodków wczasowych (z 4 599
cych Polsk´ by"o zresztÄ… mniej niÅ» Czechów, w 1980 r., przez 2 617 w 1990, do 1 886
których przyby"o do nas 9,3 mln (a wi´c nie- w 2001 r.), schronisk m"odzieÅ»owych, domów
mal tyle, ile jest mieszkał
ców tego kraju). wycieczkowych, obiektów noclegowych
S"owaków przyby"o do Polski 2,6 miliona. w oĘrodkach wypoczynku sobotnio-niedziel-
JeĘli pominiemy sÄ…siadów i obywateli ¸o- nego i ĘwiÄ…tecznego. RównoczeĘnie zwi´k-
twy, zaskakuje duÅ»e zainteresowanie naszym szy"a si´ jednak liczba hoteli (odpowiednio
krajem ze strony Holendrów. W 2001 r. przy- 447, 499 i 966), moteli, pensjonatów.
by"o ich do Polski 337 tys. Stanowili oni naj- Obiekty noclegowe rozmieszczone sÄ… nie-
liczniejszÄ… grup´ wĘród odwiedzajÄ…cych Pol- równomiernie na terenie Polski. WyraÄ™na ich
sk´ obywateli paÅ‚
stw Unii Europejskiej (dla koncentracja wyst´puje na pó"nocy kraju
porównania, z Austrii  297 tys., z Francji  (przede wszystkim na wybrzeŻu, w mniejszym
230 tys., z Wielka Brytanii  222 tys.; dane wg stopniu na pojezierzach) oraz w górach na
GUS, 2002, Turystyka..., GUS, 2002, Rocz- po"udniu, a takŻe w wielkich miastach i ich
nik...  mi´dzy tymi publikacjami istniejÄ… nie- pobliÅ»u. Przyk"adowo w 2001 r. w Polsce by-
wielkie róŻnice), przewyÅ»szali teÅ» liczb´ przy- "o "Ä…cznie 1 391 hoteli, moteli i pensjonatów,
by"ych do nas obywateli Stanów Zjednoczo- z czego oko"o 30% przypada"o na 2 woje-
148
GEOGRAFIA W SZKOLE
3/2003
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
wództwa: ma"opolskie  200 i dolnoĘląskie  w prostych pracach gospodarskich. Agrotury-
199, podczas gdy na podlaskie (20 obiektów styka jest zatem poj´ciem znacznie w´Å»szym
noclegowych) i opolskie (29)  niewiele po- niŻ  turystyka wiejska , obejmująca róŻno-
nad 3%. Na ogólnÄ… liczb´ 1 886 oĘrodków rodne formy pobytu na wsi, takÅ»e w pensjona-
wczasowych niemal co czwarty (452) przypa- tach i ma"ych hotelikach, nie mówiąc juŻ
da" na województwo zachodniopomorskie, o  turystyce zielonej (termin ten ma s"abo
podczas gdy w opolskim by"o ich tylko 11, sprecyzowany zakres znaczeniowy, ale zwykle
a w Ęwi´tokrzyskim, mimo jego niewÄ…tpliwych rozciÄ…ga si´ go takÅ»e na pobyt w domach let-
walorów wypoczynkowych  14 (wszystkie da- niskowych i schroniskach).
ne obrazujÄ… stan w pe"ni sezonu turystyczne- Choç termin agroturystyka jest nowy, to
go  31 lipca danego roku; wg GUS, 2002, Tu- samo zjawisko wyst´powa"o od dawna. JuÅ»
rystyka...). w 1875 r. wyjazdy  na wilegiatur´ , zjawisko
O ile oficjalne liczby dotyczące obiektów wówczas bardzo powszechne, wyĘmiewa"
i miejsc noclegowych traktowaç moÅ»na jako w warszawskiej prasie H. Sienkiewicz (por. Z.
doĘç wiarygodne, to nie moÅ»na juÅ» tego po- Bieniecki, 1972). By"y to wyjazdy krótkie
wiedzieç o liczbie udzielonych noclegów. i szereg z wymienionych przez Sienkiewicza
W interesie w"aĘcicieli obiektów jest zaniŻa- miejscowoĘci leŻy dziĘ w granicach Warszawy.
nie liczby udzielanych noclegów, czego konse- Rozwój Ęrodków transportu spowodowa", juŻ
kwencją jest wykazywanie niŻszych dochodów w początkach XX w., oddalenie gospodarstw
i p"acenie niŻszych podatków. Stopieł
wyko- agroturystycznych od wielkich miast i powsta-
rzystania miejsc noclegowych w 2001 r. wy- nie, uŻywając dzisiejszej terminologii, regio-
nieĘç mia" 72,8% w uzdrowiskach, 45,1% nów agroturystycznych. Taki bowiem charak-
w oĘrodkach kolonijnych, 33% w hotelach, ter mia"y letnie wyjazdy do znajomego gazdy
32,2% w pensjonatach i zaledwie 7,5% w mo- lub rybaka. Obecnie w Polsce mówiç naleÅ»y
telach (GUS, 2002, Turystyka...). Przy tak zni- nie tyle o powstawaniu agroturystyki, ile o dÄ…-
komym wykorzystaniu wi´kszoĘç moteli po- Å»eniu do jej zinstytucjonalizowania i rozwoju
winna natychmiast zbankrutowaç. na obszarach, gdzie by"a dotÄ…d prawie nie-
obecna (np. na wsi kieleckiej). DąŻenie do
zinstytucjonalizowania wyraÅ»a si´ w tworze-
Agroturystyka  wielka nadzieja
niu regionalnych i lokalnych stowarzyszeł
,
kategoryzacji us"ug, które powinny spe"niaç
W ostatnich kilkunastu latach s"owo agro-
okreĘlone standardy wspólnej promocji.
turystyka zrobi"o zawrotnÄ… karier´. PoĘwi´co-
no jej dziesiątki konferencji naukowych i set- Realne moŻliwoĘci rozwoju agroturystyki
wydajÄ… si´ ograniczone, mimo Å»e jest ona
ki publikacji. Postrzegana jest jako zjawisko
atrakcyjna dla turysty cenowo. Nowoczesne
ca"kowicie nowe oraz jako wielka szansa dla
polskiej wsi, a dla niektórych regionów  gospodarstwa rolne są odbierane jako ma"o
wr´cz jako recepta na wszystkie niemal bo- atrakcyjne, a tradycyjne cz´sto nie dysponujÄ…
lÄ…czki. W rzeczywistoĘci nie jest to  poza na- odpowiednim kapita"em, by zapewniç tury-
stom odpowiedni standard noclegu. Na tere-
zwÄ…  Å»adna nowoĘç, a moÅ»liwoĘci przez niÄ…
nach atrakcyjnych turystycznie gospodarstwa
oferowane sÄ… doĘç ograniczone.
agroturystyczne napotykajÄ… silnÄ… konkurencj´
AgroturystykÄ… okreĘla si´ pobyt turystów
ze strony hoteli i pensjonatów, cz´sto naleŻą-
w gospodarstwie wiejskim, w którym nadal
prowadzona jest dzia"alnoĘç rolnicza, co wi´- cych do obcokrajowców. KonkurencjÄ… sÄ… teÅ»
letnie domy  ich w"aĘciciele nie widzą spe-
cej  stanowi ona g"ówne ęród"o dochodów.
cjalnej potrzeby korzystania z us"ug agrotury-
TuryĘci  najcz´Ä˜ciej (w polskich warunkach
stycznych. Dodatkowe czynniki ograniczajÄ…ce
niemal wy"ącznie) z miasta  przyjeŻdŻają na
ogó" na kilka-kilkanaĘcie dni, cz´sto korzysta- to uboga oferta Å»ywieniowa w gospodar-
stwach agroturystycznych (ulega ona nawet
ją z wyŻywienia na miejscu (niekiedy potrawy
ograniczeniu, gdyÅ» gospodarze uznajÄ… przygo-
kuchni regionalnej), mogÄ… teÅ» uczestniczyç
149
3/2003 GEOGRAFIA W SZKOLE
Z zagadnieł
wspó"czesnej geografii
Bieniecki Z., 1972, Przedwczorajszej Warszawy typy
towywanie posi"ków na sta"Ä… por´ dla niewiel-
malownicze, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne,
kiej liczby goĘci za zbyt uciąŻliwe), fatalna na
Warszawa
ogó" informacja o pobliskich gospodarstwach
GUS, 2002, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Pol-
umieszczona przy drogach i szlakach turystycz-
skiej 2002, t. 62, Warszawa
nych, Ęwiadczenie przez wi´kszoĘç gospo-
GUS, 2002, Turystyka w 2001, seria  Informacje
darstw us"ug w zakresie ograniczonym niemal
i opracowania statystyczne , Warszawa %
wy"ącznie do noclegów. Tymczasem turyĘci
oczekujÄ… pe"nego pakietu us"ug, w"Ä…cznie z in- Florian Plit
formacjÄ… o godnych zwiedzenia obiektach
w okolicy, zapewnieniem rozrywki w dni desz-
czowe, a w przypadku turystów pieszych i ro-
werowych  rezerwacją noclegów w innej miej-
Prof. zw. dr hab. FLORIAN
scowoĘci. Szcz´Ä˜liwie obserwujemy ostatnio
PLIT, Uniwersytet Warszaw-
tendencj´ do rozszerzania pakietu us"ug agro-
ski, Wydzia" Geografii i Stu-
turystycznych, g"ównie dzi´ki lokalnym i regio-
diów Regionalnych, Instytut
nalnym stowarzyszeniom agroturystycznym.
Krajów RozwijajÄ…cych si´, ul.
Karowa 20, 00-927 Warsza-
Literatura:
wa, WyŻsza Szko"a Ekono-
miczno-Turystyczna, ul. 3 Ma-
Borne H., Dolił
ski A., 1988, Organizacja turystyki:
podr´cznik dla Ęrednich szkó" hotelarsko-turystycz- ja 1a, 70 214 Szczecin.
nych, WSiP, Warszawa
Zdj´cie na 1 str. ok"adki: Zambia/Zimbabwe. Wodospady Wiktorii (Victoria Falls) na rzece Zambezi  wi-
dok znad Katarakty Diab"a (Devil s Cataract) po stronie Zimbabwe (fot. J. Allan Cash LTD/DELTA); wo-
dospad chroniony jest przez dwa parki: od strony Zimbabwe (prawy brzeg Zambezi)  przez PN Wodospa-
dów Wiktorii (Victoria Falls National Park), za". w 1952 r. (juŻ w 1937 r. utworzono tu rezerwat przyrody),
obszar 2 339,9 ha, zaĘ od strony Zambii (lewy brzeg)  przez PN Mosi-Oa-Tunya, za". 25.02.1972 r., obszar
6 860,0 ha; nazwa Mosi-Oa-Tunya (w pol. lit. Mosicatunga) oznacza w j´zyku przyby"ego tu w I po". XIX w.
z Transwalu ludu Makololo  grzmiÄ…cy dym lub  najwi´ksza znana zas"ona spadajÄ…cej wody , nazw´ brytyj-
skiej królowej Wiktorii nada" wodospadowi D. Livingstone, który dotar" tu w 1855 r. jako pierwszy bia"y cz"o-
wiek; próg wodospadu, o szerokoĘci 1 708 m, powsta" na kraw´dzi twardej pokrywy lawowej (bazalty); skali-
ste wysepki dzielÄ… go na pi´ç cz´Ä˜ci (zaczynajÄ…c od wschodu): katarakt´ Tunya (Wodospad Wschodni), Wodo-
spad T´czowy (najwyÅ»szy), Wodospad Podkowy, Wodospad G"ówny oraz Katarakt´ Diab"a; Wodospady Wik-
torii mają od 99 do 128 m wysokoĘci; w okresie najwyŻszych stanów wody przep"yw wynosi tu 8,33 mln l/s (przy
niskich stanach zaledwie 0,17 mln l/s); oba parki, oprócz Wodospadów Wiktorii i p"askich równin wokó" nich,
obejmujÄ… teÅ» znajdujÄ…cy si´ poniÅ»ej kr´ty, bardzo g"´boki (miejscami do 300 m) i wilgotny wÄ…wóz Batoka
(d"ug. ok. 80 km), wyznaczajÄ…cy drog´ cofania si´ progu; w pobliÅ»u wodospadów, w zasi´gu rozbryzgu wody,
wyst´puje charakterystyczna g´sta formacja leĘna, m.in. z hebanowcem, daktylowcem, akacjÄ… (gat. Acatia ni-
gricans), oliwką afrykał
skÄ…, figowcami, czapetkÄ… gwinejskÄ…, widlicÄ…, zakrwinem, a w wilgotnym kanionie 
g´sty las palmowy, z paprociami i pnÄ…czami, wzd"uÅ» Zambezi rosnÄ… lasy galeriowe, równiny wokó" porasta
od strony Zimbabwe roĘlinnoĘç sawannowa z pojedynczymi baobabami, przechodzÄ…ca miejscami w suche za-
roĘla krzewiaste, a od strony Zambii  Ęwietliste lasy tropikalne zrzucające liĘcie w porze suchej, z przewagą
róŻnych drzew: mopane (las mopane), miombo (las miombo) bÄ…dÄ™ tekowego; w obu parkach wyst´pujÄ… licz-
ne zwierz´ta: bawó" afrykaÅ‚
ski, s"oł
afrykał
ski, Żyrafa, kilka gatunków antylop (m. in. impala, eland, gnu
pr´gowane), koczkodan zielonosiwy, pawian czakama, guziec, Ęwinia rzeczna, u brzegów Zambezi spotkaç
moŻna hipopotama i krokodyla nilowego, Żyje tu teŻ ok. 400 gatunków ptaków (np.: orze" czarny, myszo"ów
bia"obrzuchy, bocian czarny, turak); Wodospady Wiktorii naleŻą do najliczniej odwiedzanych przez turystów
miejsc w Afryce; w 1989 r. oba parki narodowe wpisane zosta"y na list´ Âwiatowego Dziedzictwa Kulturalne-
go i Przyrodniczego UNESCO (AT)
150
GEOGRAFIA W SZKOLE
3/2003