1

ANTROPOLOGIA KULTUROWA

29.09.2007 r.

1. Miejsce antropologii wśród nauk społecznych, dyscyplina, współczesne

kierunki antropologii kulturowej.

2. Treści i zakres pojęcia kulturowego, podstawowe składniki kultury.

Antropologia - jako nauka zajmuje się człowiekiem w aspekcie

biologicznym, filozoficznym, kulturowym i teleologicznym. Jest nauką

interdyscyplinarną. Cechuje ją wielość ujęć i interpretacji ( cechuje ją chaos

interdyscyplinarny). Naukowe podstawy antropologii rozwinięto w XIX wieku.

Swoje korzenie ma już ze starożytności. Niektórzy wywodzą naukę z

ludzkiego plotkarstwa związanego z wędrówkami greków w basenie Morza

Śródziemnego, którzy snuli opowieści o różnych ludach i kulturach (starszej od

greckiej),

odmiennych

obyczajach,

wierzeniach,

prawach,

sposobie

organizowania społeczeństwa i gospodarki. Te praźródła antropologii tkwią w

pierwotnym ludzkim zdziwieniu, zetknięciu z obcymi w próbie wartościowania i

refleksji nad odmiennością.

Przy zetknięciu się kultury greckiej z dawnymi kulturami bliskiego

wschodu A wyrosła z Europy i jest najbardziej europejską z europejskich nauk.

Najstarsze źródła literackie zawierają już informacje dotyczące obyczajów życia

codziennego, zawiera je Iliada i Odyseja powstałe po 850 r. p.n.e.

Najobszerniejsze i najstarsze informacje historyczne i geograficzne zawierają

dzieje Herodota. Anglicy nazwali go ojcem antropologii i historii.

Historie antropologii można podzielić na okres zorganizowany i

niezorganizowany. Okres zorganizowany to przypuszczalny rok 1860,

antropolodzy zaczynają wydawać swoje książki. Dzieło Darwina „O

pochodzeniu gatunku”- 1859; „Rodowód człowieka” – 1871. Choć antropologia

2

nie wywodzi się z koncepcji Darwina jednak wywarła ona znaczny wpływ na

antropologię spekulatywną rozwijaną przez ewolucjonistów.

Inny znany Antropolog Boas przyszedł do antropologii poprzez geografie

fizyczną. Obalał myślenie ewolucjonistów co do źródła i stadiów ewolucji.

Obalał rasizm jako wyjaśnienie różnic kulturowych. Przeczył determinizmowi.

W przeciwieństwie do spekulatywnych ewolucjonistów uważał, że by osiągnąć

zrozumienie konieczne jest uwzględnienie kontekstu każdego badanego faktu,

czego wcześniej ewolucjoniści nie uwzględniali.

Boas ograniczał się do bezpośredniego tła sytuacyjnego. Pomijał wszelkie

odkrycia związane z psychologią, psychoanalizą. Bagatelizował empatie w

odkryciach. Z kolei inni badacze mocno zaufali psychologii i psychoanalizie w

swoich badaniach (Banedikt). Zaczęto zajmować się badaniem wzorców. W

nurcie psychoanalizie pozostaje praca Froida, który wniósł wiele do antropologii

kultury (”totem i tabu”)

Nowy temat osobowość i kultura wiązał się z psychologicznym

podejściem antropologicznym. Stosunek kulturowy i osobowość nadal

pozostawał najważniejszym problemem antropologii. Z punktu widzenia

antropologii nie ulega wątpliwości, że bezpośrednimi przyczynami sprawczymi

zjawisk społecznych i kulturowych są ludzie i ich wyjaśnianie odbywać się

musi również w wymiarze psychologicznym. Jednak nie dla wszystkich jest to

oczywiste. Istoty ludzkie ukształtowane są przez istniejącą kulturę, a istniejąca

kultura zdeterminowana jest kulturę poprzednią. Na to nakładają się „przypadki

nieskończone” , w których rola indywidualnych czynników osobowościowych

może być niewielka.

Miejsce antropologii wśród nauk społecznych

Antropologia - jest nauką typowo interdyscyplinarna. Antropologia jako nauka,

która zajmuje się grupami ludzi jest nauką społeczną, jest też z samej definicji

3

nauką o człowieku. Zatem utożsamiana jest też z naukami humanistycznymi.

Jednocześnie antropologia poprzez antropologię fizyczną wiąże się też z

naukami przyrodniczymi. Jednak z najprostszych podziałów dzielimy ją na:



Antropologię fizyczną



Antropologię kulturową.

Inni wyróżnili też:



etnografie (wiążę się z obserwacją i opisem konkretnych społeczności.

Jest typową pracą w terenie. Właściwym typem badań są tu monografię

dotyczące organizacji konkretnej społeczności. Badacz gromadzi dane

dzięki własnemu doświadczeniu. Niektórzy traktują ją jako naukę o

materialnym aspekcie kultury),



etnologie (która jest nauką która zmierza ku syntezie).

Antropologia fizyczna - zajmuje się takimi problemami jak ewolucja

człowieka począwszy od form zwierzęcych, czy obecny podział na grupy

rasowe, różnice anatomiczne i fizjologiczne. Bada przemiany anatomiczne i

fizjologiczne spowodowane przez pojawienie się życia społecznego języka i

systemu wartości.

Ta synteza na gruncie etnologii rozwinęła się w 3 różnych kierunkach, które

są od siebie odległe:

1. geograficzny- scala wiadomości dotyczące sąsiadujących ze sobą grup

2. historyczny- odtwarza przeszłość jednej lub więcej populacji

3. systemowy- skupia uwagę na określonym typie obyczaju lub instytucji.

Etnologia jest zatem nauką porównawczą i sumuje wiedzę o różnych kulturach.

Z kolei antropologia społeczna (jako nazwa zakorzeniła się w Anglii) i

antropologia kulturowa (w USA) związane są z 2 stopniem syntezy.

Buduje swoje wnioski na podstawie wniosków etnologii i etnografii. Dąży do

uzyskania wiedzy dającej się zastosować do całokształtu rozwoju ludzkości.

Formułuje wnioski prawomocne dla wszystkich społeczeństw ludzkich.

4

Nowicka dzieli antropologię kulturową na:



antropologię społeczności pierwotnych,



antropologię społeczności chłopskich,



antropologię społeczności miejskich,



antropologię historyczną.

Według. Prof. Janusza Gajdy antropologię kulturowa obejmuje:



historię kultury,



studia nad procesami kulturowymi,



istotę i analizę kultury i osobowości,



etos kultury,



studia poszczególnych regionów i dziedzin kultury.

Dyscypliny kulturowe splatające się z antropologią

Archeologia - dostarcza informacji o okresach rozwoju kultury, które nie

pozostawiły dokumentów pisanych, ale świadectwa materialne (celowe i nie

wytwory ręki ludzkiej)

Lingwistyka - dostarcza informacji w zakresie 2 działań:



lingwistyka języków posiadających pismo,



lingwistyka języków niepisanych,

Religioznawstwo - tu zasadnicze znaczenie ma problematyka wyobrażeń

religijnych i odrębności religijne,

Antropologia filozoficzna - poszukuje odpowiedzi na pytanie: o istotę

społeczeństwa. Jest to ogólne zainteresowanie antropologią kulturową. Wspólne

jest zainteresowanie człowiekiem jako całością i istotą człowieka.

5

Nauki pokrewne antropologii

Antropologia rozwija się w bliskim związku z innymi naukami. Korzysta

z pojęć ukształtowanych na gruncie psychologii, filozofii, socjologii, historii.

Dyscyplinami najbliższymi antropologii z uwagi na przedmiot badań i metody

są socjologia i historia. Niektórzy naukowcy utożsamiają socjologię z

antropologią. Inni traktują antropologię jako dział socjologii, a jeszcze inni

socjologię jako dział antropologii. Wszyscy antropologowie korzystają z odkryć

historyków. Jednak antropologia w mniejszym stopniu niż historia stawia

problem chronologiczności dziejów.

Spotkanie z innością jako korzenie antropologii.

Ludzkiej świadomości od zalania dziejów towarzyszy przekonanie o

uprzywilejowanym miejscu w świecie. Świat własnej kultury stanowi dla

człowieka podstawową płaszczyznę człowieka w ocenie innych kultur i

obyczajów.

Etnocentryzm to od zawsze główny wyznacznik samo wartościowania grup

społecznych, podstawa samoidentyfikacji. Większość ludów uznawała swoje

ziemie za „centrum świata” (pępek ziemi zamieszkiwali zawsze prawdziwi

ludzie , a nie nieludzie, barbarzyńcy ?).

Zdaniem A. Edmunda Leacha : uniwersalne przeciwstawienie „my” – „oni”

poprzedzone jest opozycyjnym zestawienim ludzie – nieludzie.

Różnice ustanawiające obie pary tych opozycji opierają się na 3 identycznych

zasadach:

 ludzie różnią się od innych gatunków zwierząt tym, że ogień służy im nie

tylko jako źródło ciepła ale i do przygotowywania jedzenia

 ludzie angażują się uczuciowo w związki seksualne

6

 ludzie dokonują zabiegów na swym ciele poprzez malowanie,

przywdziewanie strojów, różnorodne akcesoria

Stosunek do tych 3 obszarów stanowi prawie we wszystkich kulturach sferę

obramowaną swoistym tabu. Społeczności wypracowują szczegółowe zasady i

warunki związane z tymi aspektami życia. Z definicji żaden obcy czy inny nie

powinien mieć do nich dostępu. Aprioni zakłada, że „swoi” są lepsi od innych.

Własne koncepcje kulturowe, czyli to jak myślimy, działamy traktowane jest

jako słuszne i naturalne. W takim rozumieniu i odróżnieniu siebie od innych

tkwią źródła megalomani plemiennych i narodowych. Niektórzy uważają to

również za warunek rozwoju społecznego, sprężynę postępu i powstania

wielkich kultur i państw.

Antropologia kulturowa nowocześnie rozumiana wskazuje na podłoże

tych etnocentryzmów idei środka i naturalności własnej kultury. Spotkanie

Europejczyków z nowym światem miało decydujące znaczenie dla antropologii

w wieku XVI . Europejczycy szturmowali świat wprowadzając własny porządek

w sensie pojęciowym, ekonomicznym, politycznym.

Pod wpływem odkryć geograficznych rozszerzyły się horyzonty

poznawcze starego świata. Przedstawiciele kultury europejskiej nie mieli kim są

i jakie miejsce im się należy w hierarchii społeczeństwa. Jednak prawdziwy

dylemat tkwił w próbie określenia statusu przynależności i praw nowo

odkrytych „dzikich ludów”.

Podstawowa kwestia dotyczyła tego czy są to w ogóle ludzie a jeśli tak

to skąd się wzięli na antypodach globu i jak to pogodzić z biblią. Czy „dzicy” to

potomkowie Adama i Ewy ? Czy należą do rodzaju ludzkiego pozostającego

pod opieką Boga. Czy w takim razie przywrócić ich Kościołowi? Stanowiło to

na owe czasy poważny problem teologiczny.

Europejczycy wyrazili w swoich postępowaniach w sposób obiektywny to

co może być potencjalną konsekwencją naturalnej postawy etnocentrycznej

7

każdego społeczeństwa. W przypadku pragmatycznie nastawionych ludzi z

Europy etnocentryzm doprowadził do niewolnictwa i bezwzględnego tępienia

kultur niższych. Było to zgodne z zasadą etnocentrycznego postrzegania świata.

„Inny” znaczył gorszy. Siebie postrzegano jako harmonijną i samo przez się

zrozumianą całość. „Innym” przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od

normy. „Dzikim” przypisywano zatem braki sądu, rządu, religii, dobrych

manier, ubioru, byli ”inni” czyli gorsi. Jedli pchły, pająki, robactwo.

28.10.2007 r

.

Treści i zakres pojęcia kultury

Pojęcie kultury - podstawowym pojęciem w antropologii jest kultura.

Pierwszą definicje kultury przedstawił Edward Tylor w 1871 roku : kultura -

czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia,

sztukę, moralność, prawa, obyczaje, zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako

członków społeczeństwa.

Zmiany w pojmowaniu kultury stanowią wyznaczniki w rozwoju

antropologii. Najważniejsze i zawsze rozważane kwestie związane z kulturą:

1. Wartościujące i nie wartościujące rozumienie kultury - ważnym

elementem rozwoju antropologii było pojawienie się naturalnego i

niedoceniającego pojęcia kultury. Wprowadziło ono opisowy punkt

widzenia. Do XIX wieku dominowało wartościujące rozumienie kultury

(niższe, wyższe, lepsze, gorsze). Kulturę pojmowano jako zjawisko

kumulujące się i narastające w toku swoich dziejów, stopniowalne

(ewolucjonizm). Zakładano, że najwyższy stopień rozwoju osiągała

cywilizacja europejsko- amerykańska. W znaczeniu nie wartościowym

kultura to zespół wielu zjawisk, które wzajemnie powiązane i

uwarunkowane mogą być opisywane i analizowane ale nigdy nie

wartościowane.

8

2. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury - atrybutywne to

kultura jako cecha stała, atrybut (cecha) ludzkiego życia (kultura tylko w

liczbie pojedynczej); dystrybutywne kultura jest rozumiana jako zbiór

cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości (kultura może

występować w liczbie mnogiej ale też i w liczbie pojedynczej).

3. Definicje kultury - definicja kultury jest sprawą kontrowersji, często jest

wynikiem obyczajów językowych i praktyki naukowej:

 Kultura związana jest z człowiekiem - z jednej strony człowiek jest jej

twórcą a z drugiej człowiek jest ukształtowany przez jej kulturę. Za

pomocą kultury człowiek wyróżnia swoje potrzeby, emocje, wrażenia.

Człowiek zatem tworzy kulturę, jest jej nosicielem i odbiorcą,

człowiek manipuluje kulturą jako narzędziem w życiu zbiorowym.

 Kultura jest zjawiskiem ponad jednostkowym, z jednej strony kultura

związana z człowiekiem jako istotą z natury społeczną. Z jednej strony

kształtuje i wpływa na życie jednostki oraz tworzą ją wybitne

indywidualności, a z drugiej kultura istnieje dzięki życiu zbiorowemu.

W ramach życia społecznego jest przekazywana w przestrzeni i czasie,

kumulowana na drodze przekazu, doświadczeń z pokolenia na

pokolenie (wymiar społeczny). Kultura jest sposobem organizowania

życia zbiorowego oraz organizowania życia jednostki, kreuje, tworzy

psychiczny profil jednostki.

 Kultura jest regularna – do kultury zalicza się te zjawiska rozgrywające

się w zbiorowości, które odznaczają się powtarzalnością i które można

ujmować w jakieś prawa. Powtarzalność wzoru polega na trwałości

jego znaczenia w umysłach wielu ludzi. Elementem kultury są więc

różne fakty, których konkretne jednostki nie muszą znać w

szczegółach przedmiotów, z których nie muszą korzystać (wszystkich),

9

oraz zachowania których nie przejawiają, kryterium jest tu niejasna

świadomość istnienia tych faktów oraz pewne stosowanie się do

określonych norm. Dla Ralfa Lintona zjawisko kultury wymaga relacji

pomiędzy co najmniej dwiema osobami .

 Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych - kultura nie jest

przekazywana na drodze biologicznej za pośrednictwem genów, ale w

procesie uczenia się (świadome i nie). Przedmiotem poza

biologicznego przekazu może być wiedza, wartości, normy, sposoby

zachowania, myślenia, sposoby przeżywania.

 Istotne cechy zjawisk kulturowych - różne teorie antropologiczne

akcentują różne wymiary kultury:



Kultura ma wymiar czasowy (ewolucjonizm)



Kultura ma wymiar przestrzenny (dyfuzjonizm)



Kultura jest systemem (funkcjonalizm, strukturalizm)



Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka



Kultura jest prawidłowa (trwa i zmienia się wg pewnych

zasad)

Liczne nieporozumienia w definiowaniu kultury wynika z braku rozróżnienia

płaszczyzn zjawisk kulturowych:



Płaszczyzna materialna,



Płaszczyzna behawioralna,



Płaszczyzna psychologiczna,



Płaszczyzna aksjonarmatywna.

2. Jednostki elementarne w badaniu kultury.

Jednym z najistotniejszym pojęciem służącym do opisu kultury jest pojęcie:

 Cechy kulturowej - to względnie mała jednostka opisu, którego

kryterium wyodrębnienia może polegać na:

10

 Naoczności,

 Organizacji społecznej,

 Potrzeby społecznej.

Wyodrębnienie cechy kulturowej jest czynnością arbitralną; może nią być

obyczaj słuchania wiadomości przy śniadaniu, przedmiot materialny.

Istnieje podział cech kulturowych na:

 uniwersalną (dotyczy wszystkich członków społeczności)

 specjalności ( dotyczy niektórych członków społeczności).

Temat kulturowy - postulat lub stanowisko otwarcia głoszone lub milknąco

przyjmowane w społeczeństwie. We wszystkich kulturach występują pewne

wspólne tematy kulturowe. Wynikają one z potrzeb i treści społecznych. Różnią

się stopniem rozbudowania np. temat kultury - biologiczna dojrzałość dziewcząt

( w jednej kulturze otoczone obrzędami, nakazami, zakazami, w innej pomijane

milczeniem)

Wzór kulturowy - mniej lub bardziej utrwalony w zbiorowości sposób

zachowania i myślenia. Antropologie interesują nie tyle pojedyncze elementy

oddziaływania i myślenia jednostek, ale stałe, regularne zespoły działań i myśli

ludzi, na ich podstawie odtwarza się pewne wzory i reguły. Wzór kulturowy

ma dwa aspekty:

 normatywny

 behawioralny.

Wzór kulturowy na ten wzór kultury składa się świadomie przyjmowana norma

i behawioralna realizacja tej normy. Im bardziej bezwzględnie jest

przedstawiony dany wzór tym jest on ważniejszy dla danej kultury.

Instytucja - to sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną

zbiorowość i decydujących o jej specyfice. Rozumienie instytucji:

11



Instytucja to uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi

stosunkami miedzy ludzkimi (instytucja prawa, np. instytucja

małżeństwo)



To instytucja jako organizm ludzi podtrzymujące istnienie jakiegoś

kompleksu zwyczajów rządzących, regulujących stosunki między

ludzkie (instytucja koronacji).

17.11.2007 r.

Systemowe podejście do kultury.

Ważnym etapem rozwoju antropologii było odkrycie, że kluczowe

znaczenie dla rozumienia kultury ma nie badanie elementarnych cząstek tj.

cechy, tematy, wzory kulturowe ale badanie relacji między nimi.

Wzór kulturowy - to pojęcie odmienne od wzoru kulturowego będącego

narzędziem podziału na jednostki analityczne. Jest bliski znaczenia pojęcia

”geniusz kulturowy” inaczej podstawowa orientacja w kulturze, główna

zasada, styl, model.

Koncepcja wzoru kulturowego - poszukuje sposobu opisu całości

kulturowej, szuka wewnętrznych organizacji.

Dla antropolog Rut Benedykt zawsze istnieje kilka podstawowych wartości,

które organizują całości kulturowe lub jedna.

Ethos i Eidos - pojęcia służące do analizy kultur jako organicznych

całości. Pojęcia służące do badania osobowości i kultury.

Ethos ( ukierunkowane na emocje) - to przewodnia orientacja kultury

opierająca się na emocjach, wyraża się ona w dominujących w danym

społeczeństwie w wzorach emocjonalizmu.

Eidos (warstwa poznawcza) - opiera się na poznawczych cechach

ludzkiego umysłu, to dominujący w danym społeczeństwie wzór typowych

procesów intelektualnych i poznawczych.

12

Rozwój psychologii, psychoanalizy i psychiatrii spowodował przenikanie

nowych pojęć do antropologii. Antropolodzy zaczerpnęli z tych nauk takie

pojęcia jak: kompleks, racjonalizacja, podświadomość, mechanizmy obronne.

Rozważanie o kulturze jako o pewnej całości wymaga namysłu na relacją

tego, co w kulturze jednostkowe i tego co w kulturze społeczne. Relacje

jednostki i społeczeństwa określa opozycja: osobowość a kultura.

Kultura powstaje w odpowiedzi na pragnienia, potrzeby, dążenia, sposoby

ekspresji jednostek ludzkich. Jest niezależna od jednostek i działa jako czynnik

zewnętrzny, jest zjawiskiem ponad jednostkowym. Dostarcza jednostkom

gotowe wzory postępowania, myślenia i reagowania.

Do badania osobowości - kultura wykreowano pojęcie tzw. osobowość

podstawowa. Pojęcie to występuje w 2 znaczeniach:

a) statystycznym – osobowość podstawowa występuje najczęściej w danej

zbiorowości, osobowości jako kompleks cech osobowościowych

b) strukturalnym - osobowość podstawowa to osobowość uśredniona,

przykład: uśredniony poziom agresji w danej kulturze.

Abrem Karoline proponuje pojęcie głębokiej struktury osobowości. Jest

ona wynikiem oddziaływań tzw. instrukcji podstawowych (np. rodzina,

małżeństwo) czyli instrukcji socjalizacji pierwotnej. Wg niego to instyt

ucje pierwotne, kształcenie podstawowy struktury osobowości.

Przykład: sposoby badań postępowania z niemowlętami - czuły kontakt, ilość

czasu spędzonego w samotności przez dziecko, sposób odstawienia od piersi,

sposoby treningu czystości.

Pojęcia służce do badania dynamiki zjawisk kultury:

Ewolucja - (najstarsze pojęcie - XIX w) - zakłada jedność świata,

prawidłowość oraz genetyczne wywodzenie się jednych form z drugich, zmiana

ewolucji ma charakter powszechny, progresywny, ciągły.

13

Dyfuzja - oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie

elementów kultury tj. cechy kultury, wzory, schematy, tematy. Zachodzi to na

drodze zapożyczenia.

Akulturacja - forma dyfuzji kulturowej, polega ona na tym iż następuje

gwałtowne przeobrażenie się jednej kultury pod wpływem innej kultury. Musi

być dystans. Proces akulturacji jest najczęściej bardzo gwałtowny, dokonuje się

w ciągu życia jednego lub kilku pokoleń.

Synkretyzm kulturowy - jest następstwem dyfuzji, polega na wiązaniu w

jednorodne całości elementów kultury pochodzących z odrębnych kultur.

Geneza kultury, ewolucja człowieka.

Cechy typowo ludzkie, które powstały to:

 cechy anatomiczne - pionowa postała ciała, dwunożny chód,

manipulacyjna dłoń, względnie duży mózg, swoiste proporcje twarzo -

czaszki, kształt głowy

 cechy fizjologiczne - człowiek ma bardzo słaby węch, szczególnie

rozwinięte zmysły wzroku i dotyku, widzenie stereoskopowe

(koordynacja 2 obrazów jednocześnie), sekwens wzrostu (długi okres

dojrzewania, samowystarczalność)

 cechy bechawioru - zachowania motoryczne, ale uwarunkowane są

cechami

autonomicznymi

i

cechami

fizjologicznymi,

rosnąca

różnorodność narzędzi oraz wielość ich form, czynność rzucania, życie

społeczne, mowa artykułowana, posługiwanie się wieloma znakami,

używanie wielu dźwięków, rozwój gestów, znaków (mowa ciała), kultura

(tworzenie, wchłanianie, przekazywanie kultury),

 cechy intelektualne - uogólnienie, zapamiętywanie, myślenie

abstrakcyjne, kojarzenie.

Rozwój cech typowo ludzkich.

14

Człowiek jest jedynym żyjącym przedstawicielem jednym z rodzin rzędu

naczelnych określanych jako człowiekowate. Rodzina Hominidae wyodrębniła

się 14 mln lat temu. W trakcie jej rozwoju dokonał się tzw. Proces hominizacji

czyli uczłowieczenia, który polegał na natężeniu i rozszerzeniu cech typowo

ludzkich.

Ramapithecus - jest to hipotetyczny, najwcześniejszy rodzaj z rodziny

Hominidae. Cechował się silną żuchwą zdolną po pionowego ruchu i poziomego

trącego co umożliwiało miażdżenie twardych nasion, był czworonogiem z

możliwością przybierania czasem postawy pionowej.

Australopithecus - żył ok. 5/3,5 mln lat temu do ok. 1,5 mln lat temu. Od

pasa w dół przypominał człowieka, od pasa w górę ciało małp. Często

przyjmował postawę pionową. Miał masywną szczękę z poziomym ruchem

trącym (jadł nasiona). Profil czaszki był już bardziej pionowy a część twarzowa

była niewiele krótsza niż u małp. Miał silnie rozwinięte wały nad czołowe.

Wędrował w kilkuosobowym składzie w poszukiwaniu żywności, ale zakładał

obozowiska, prawdopodobnie używał prostych naczyń z muszli i naturalnych

skorup, nie umiał przenosić wody, rozwinął czynność rzucania co miało duże

znaczenie adaptacyjne. Pewna część pożywienia pochodziła z polowania na

małe, drobne zwierzątka.

Homo habilis - żył ok. 2,5 do 1,5 mln lat temu. Zupełnie wyprostowana

postawa, podwójnie wysklepione stopy, które umożliwiały długotrwały

dwunożny chód. Ma bardzo chwytna dłoń, większy mózg, bogatsze zachowania

narzędziowe.

Przemysł

oldowejski - (zespół narzędziowy) największy przemysł

narzędziowej kultury człowieka. Miał lżejszą od Australopiteka żuchwę, a wzór

zębowy zbliżony był do współczesnego człowieka.

Homo erectus - człowiek wyprostowany, od ok. 1 mln do ok. 200 tyś lat

temu. Posługuje się już ogniem w celu obróbki termicznej pożywienia i ogrzania

się. Ma silnie zarysowane jeszcze wały nad oczodołowe i brak brudki, ale poza

15

tym to kształt twarzy podobny jest do człowieka współczesnego. Poluje na duże

zwierzęta.

Przemysł szelski i przemysł aszelski - podstawowe techniki obróbki kamienia,

które przetrwały do górnego paleolitu kiedy to był już człowiek współczesny.

Homo sapiens - ok. 400 tyś lat temu. Neandertalczyk jak wskazują badania

ślepą uliczką ewolucji, i że człowiek najwyraźniej nie wyewoluował z

neandertalczyka,

ale

ze

współczesnych

członków

homo

erectus.

Przemysł mustierski - związany z obróbką narzędzi.

Homo sapiens sapiens - gatunek w pełni odpowiadający pod względem

anatomicznym człowiekowi współczesnemu. Wyłonił się w Afryce ok. 100 tyś

lat temu. Jednak najwcześniejsze znane nam szczątki datowane są na okres 40-

35 tyś lat temu. Stworzył on kulturę górnego paleolitu.

01.12.2007

Najwcześniejszy okres rozwoju kultury ludowej.

Dwie najważniejsze fazy:

1.kultura górnego paleolity - (ok. 40 tyś lat temu) rozwinął się gwałtowny

rozwój kultury. Najwcześniejsza faza w dziejach kultury ludzi to kultura

górnego paleolity, która mieści się w okresie 35 do 8 tyś lat temu. Jej

początkiem jest powstanie homo sapiens sapiens a schyłkiem okres wycofania

się lodowców (koniec epoki lodowcowej). Górny paleolit obejmuje ponad 20

tyś lat i jest to 2/3 istnienia współczesnego człowieka na ziemi.

W górnym paleolicie powstaje większość instytucji społecznych i form życia

zbiorowego.

Cechy charakterystyczne górnego paleolitu:

 Ludność prowadzi rozwiniętą gospodarkę łowiecką. Polowano na wielką

zwierzynę: mamuty, słonie, niedźwiedzie, bizony, konie, renifery.

 Rozkwit broni łowieckiej, do polowania używano: dzid, harpunów,

ostrzy, łuków,

16

 Powstają nowe techniki obróbki surowców rycie rowków, które

umożliwiały umocowanie rękojeści narzędzia i tablica wiórowa,

 Schronienie: jaskinie, ziemianki, półziemianki, budowano domostwa na

powierzchni ziemi,

 Narzędzia wykonywano z kamienia, kości, muszli, skorup mięczaków,

rogów, drzewa,

 Obyczaje: urządzano pogrzeby zmarłym, groby wyposażano w

przedmioty codziennego użytku, ciało posypywano ochrą, czyli

czerwonym barwnikiem symbolizującym krew i życie, ciało układano w

pozycji embrionalnej,

 Sztuka: malarstwo w jaskiniach.

Cechy sztuki paleolitycznej.

 Cecha

górnego

paleolitu

była

związana

z

wierzeniami:

aminizmem (wiara, że zwierzęta lub rzeczy, zjawiska przyrody posiadają

duszę);

 totemizmem (wiara, że dana grupa, lud ma związek, więź z totemem).

 Kult płodności.

 Charakter malarstwa w górnym paleolicie posiadał cechy sztuki

abstrakcyjnej (znaki i symbole), oraz malarstwa realistycznego.

2.Okres rewolucji neolitycznej - (10-4 tyś lat temu).

 Przejście od gospodarki nieproduktywnej do produktywnej,

 Przejście od gospodarki naturalnej do interwencyjnej,

 Przejście od gospodarki symbiotycznej, bieżącej do aktywnej,

 Człowiek rozpoczął pierwsze próby przyporządkowania sobie przyrody,

 Z myślistwa i zbieractwa człowiek zaczął przestawiać się na hodowlę i

rolnictwo,

17

 W związku z użytkowaniem różnolitych surowców rozwinęła się u

człowieka zdolność tkania, wyplatania, przędzenia,

 Uprawa roślin i zwierząt wymusiła względnie osiadły tryb życia (co

najmniej w cyklu rocznym- zbieranie plonów),

 Nadwyżka w produkcji żywności (zboża) - co spowodowało odciążenie

części ludności zajmującej się polowaniem, dzięki temu nastąpił rozwój

specjalności, rzemiosła,

 Nastąpił rozwój struktur społecznych- bogatsi rządzili biedniejszym,

 Szczytowym osiągnięciem struktury neolitycznej było powstanie

ośrodków miejskich i związków państwowych.

Konsekwencja osiadłego trybu życia dla człowieka:

 Człowiek zaczął przywiązywać się do zamieszkiwanego terenu, ilość

pracy włożona w zagospodarowanie przyrody stawała się większa niż u

myśliwych górnego paleolitu. Powodem tego było: poczucie własności u

człowieka,

 Dobra, które nie trzeba było przenosić z miejsca na miejsce można było

gromadzić i powiększać. Rozwinęło się garncarstwo na przechowywanie.

 Nowy typ mentalności wiązał się z myśleniem perspektywicznym.

Konsekwencja wzrostu liczby ludności.

Zmniejszenie śmiertelności niemowląt wpłynęło na radykalny wzrost populacji,

powstawanie dużych zbiorowości na stosunkowo niewielkim obszarze to z

kolei przyczyniło się do natężenia kontaktów między ludzkich, kumulacja

kultury dzięki wymianie idei, doświadczeń oraz ciągłości i trwałości

społeczeństw w czasie. Nastąpił gwałtowny wzrost wiedzy, doświadczeń, który

przekształcił się w zwarte systemy intelektualne

.

Rewolucja neolityczna w Starym (Bliski Wschód) i Nowym Świecie
(Ameryka).

18

Rewolucja neolityczna w starym świecie (na bliskim wschodzie od ok. 9 tyś

lat temu)

 Cechy charakterystyczne: zastosowanie siły zwierząt i pługa (uprawa

sprzężajna- spowodowało wyprzedzenie) - spowodowało to silny wzrost

efektywności w rolnictwie oraz wiele zmian społecznych,

 Każdy dom stanowił osobne gospodarstwo, osobny magazyn żywności z

magazynem na narzędzia,

 2 osady: Dżarno( mały dom z mułu i plecionki roślinnej, uprawiano tu

dziki chmiel, jęczmień, posługiwano się sierpami). Jerycho (budowano

domy z cegieł suszonych na słońcu, uprawiano pszenice, jęczmień, żyto,

soczewicę, cieciorkę, hodowano owce, kozy, świnie, bydło).

Rewolucja neolityczna w nowym świecie (Ameryka Północna, Meksyk;

ok. 5 tyś lat temu):

 uprawiano głównie kukurydzę, dynię, udomowiono bawełnę

 rolnictwo z wcześniejszymi metodami: zbieractwo i myślistwo

 niska efektywność w rolnictwie spowodowana brakiem zwierząt

hodowlanych.

Pojęcie cywilizacji i rozwój.

Kolejnym etapem rozwoju kultury ludzkiej do której doprowadziła kultura

neolityczna jest powstanie cywilizacji. O cywilizacji mówi się zarówno w

kategoriach:

 atrybutowych (cywilizacja jako cywilizacja ludzkości, cała człowieka)

 dystrybutowych (różne cywilizacje: Majów, Azteków, Inków).

Ewa Nowicka cywilizacjami nazywa: ”całości społeczno- kulturowe,

charakteryzujące się zestawem powiązanych ze sobą logicznie i historycznie

cech kulturowych” – czyli:

19

 znaczna liczebność,

 złożona struktura hierarchiczna,

 specjalizacje różnych ról i funkcji pełnionych w społeczeństwie,

 wysokie natężenie styczności między ludzkiej,

 organizacja państwa.

Na cywilizacje składa się:

 populacja powiązana złożonymi więziami społecznymi,

 wartości,

 wyobrażenia,

 normy,

 zachowania tej zbiorowości. ( cywilizacja - odrębna geografia, kultura,

centrum, peryferia od innych kultur, itp.).

Narodziny cywilizacji

Najgłębsze korzenie cywilizacji tkwią w przemianach neolitycznych.

Wiąże się z osiedleniem ludu neolitycznego nad rzekami (żyzne osady,

gospodarstwa). Ok. 4,5 tyś lat temu nastąpił pierwszy rozwój ośrodków

miejskich w Egipcie, Chinach oraz Mezopotamii. Pojawianie się miast jest

pierwszym wskaźnikiem przeobrażeń w strukturze społecznej w metodzie

gospodarowania.

Powstanie grupy kapłanów - zmiany w organizacji życia społecznego ale

głównie religijnego, rozwinięcie obrzędów publicznych, powstanie pierwszej

organizacji państwowej.

Proces urbanizacji - wynikały nie tylko zalety ale i też duże problemy:

 proces związany z problemami sanitarnymi (usuwanie odchodów,

odpadków),

 rozwój groźnych chorób ( ospa, świnka, odra, różyczka),

 nasilenie i rozwój wojen,

20

 problemy psychiczne u ludzi, człowiek musiał mentalnie przestawić się z

neolitu i górnego paleolitu na duże ośrodki, w których duża grupa

ludności powodował problemy.

Pragmatyczne początki pisma - idea pisma – zaistniała potrzeba stworzenia

klasy ludzi, która by od ludności pozyskiwała dobra – klasa urzędnicza

(potrzeba zaznaczania dóbr i ich dystrybucji)

 tworzenie prawnych kodeksów pisemnych (1 – kodeks Hamurabiego)

Koncepcje powstania cywilizacji:

1) Koncepcja podboju – państwa i cywilizacje postneolityczne powstały w

wyniku podboju egalitarnych i demokratycznych zbiorowości rolniczych.

2) Koncepcja związana z tym, że cywilizacje powstawały w okolicy żyznych

ziem nad rzekami ( grupa specjalistyczna – kierująca pracami związanymi z

nawadnianiem – grupa elitarna).

3) Koncepcja Lewi Straussa - związana z zróżnicowaniem społecznym.

Społeczeństwo przyrównane do maszyny parowej – społ. cechuje się ciągłym

rozwojem i wzrostem informacji, wiedzy, norm, treści, pojawiają się

konflikty między klasami (zróżnicowanie klasowe).

4) Koncepcja mówiąca, że zasadniczą rolą rozwoju cywilizacji była religia.

09.12.2007 r.

Struktura społeczna

Problematyka organizacji struktur społecznych jest jedną z najważniejszych

z dziedzin w ramach badań kulturowych. Wczesna antropologia z XIX wieku

wniosła duży wkład do badań nad organizacją i strukturą społeczną życia

zbiorowego.

Organizacja społeczna to zróżnicowanie ról, statusów, pozycji

społecznych. Zróżnicowanie to może być hierarchiczne bądź nie.

21

Przez strukturę społeczną rozumiemy również sposoby zorganizowania i

wzajemnego powiązania ze sobą za równo jednostek jak i ludzi. W strukturze

społecznej wyróżnia się statusy i role społeczne.

Antropologia za każdą rolę i statusem społecznym kieruje się określone

wartości zadania i sensy. Te wartości mogą być bardziej lub mniej

uświadomione. Większość istnieje w obyczaju i funkcjonuje poza formami

zwerbalizowanymi. Niektóre role i statusy zostają sformalizowane w postaci

norm prawnych, dogmatów, mitów, rytuałów, znajdują też swoje

odzwierciedlenie w folklorze.

Dla ukształtowania się „pojęcia struktury społecznej” w ujęciu

antropologicznym duże znaczenie miały poglądy i badania antropologa

Radklifa Browna - strukturę społeczna definiował tak: to faktycznie

istniejąca sieć stosunków społecznych. Pojęcie to określa regularność

stosunków między ludzkich i zdarzeń życia społecznego. Struktura organizuje

się wokół pewnych rodzajów instytucji tj. małżeństwo, rodzina, rynek

(dystrybucja dóbr), wodzostwo (instytucja przywództwa). Funkcją tych

instytucji jest podtrzymywanie integralności całego systemu społecznego.

Elementarne formy zróżnicowania społecznego.

Społeczeństwa pierwotne różnią się między sobą poziomem

skomplikowania struktury społecznej. Istnieją społeczności, których

zróżnicowanie społeczne pozostaje cały czas w trakcie ich rozwoju na poziomie

elementarnym. We wszystkich społeczeństwach zróżnicowanie społeczne wiąże

się z cechami biologicznymi ( płeć, wiek). Płeć i wiek różnicują zbiorowości

szczególnie wówczas gdy społeczeństwo żyje w trudnych warunkach

przyrodniczych.

Różnice związane z wiekiem - we wszystkich społeczeństwach istnieją co

najmniej 3 kategorie związane z wiekiem z uwzględnieniem pozycji społecznej:

22

dzieciństwo, dorosłość, starość. Np. u Komanczów istnieje 5 pozycji

związanych z wiekiem:

 pozycja dziecka,

 pozycja niedojrzała,

 pozycja osoby niezamężnej/nieżonatej,

 pozycja osoby dorosłej i jednocześnie zamężnej/ żonatej,

 pozycja osoby starej.

Dzieci traktowane są jako wartościowe przedmioty, oceniane są w kategorii tego

jakim może być w przyszłości członkiem społeczeństwa.

Statut związany z płcią - (najprostszy podział ról i pozycji w

społeczeństwie), różne społeczeństwa obudowuje zróżnicowanie płciami,

zróżnicowanymi obyczajami, zakazami, zaleceniami, nakazami. We wszystkich

poznanych społeczeństwach istniej odrębność ról między kobietami i

mężczyznami. We wszystkich społeczeństwach, zwłaszcza w ubogich i

prostych, fakt, że tylko kobieta ma zdolność rodzenia (ciąża, karmienie) wiąże

się z jej rolą i pozycją społeczną. Prace które uznane są za typowo kobiece

wiążą się z konieczności pobytu kobiety przynajmniej w pobliżu gospodarstwa

i dzieci, które wychowują.

Rozmaite składniki statusu kobiet i mężczyzn są wynikiem automatycznego

rozwoju kultury, dotyczy to np. podziału pracy: w jednych społecznościach

prace uznane za typowo męskie w innych mogą być uznane za prace typowo

kobiece np. tkactwo u Nawachów zajęcie typowo kobiece, u sąsiadujących z

nimi Pueble- zajęcie typowo męskie. Uprawa roli: Nawacho - kobieta, Pueble -

mężczyzna.

Tam gdzie rolnictwo stanowi podstawę wyżywienia tradycyjnie zajmują się

mężczyźni. Tam gdzie z gospodarczego punktu widzenia rolnictwo jest

uzupełnieniem lub rolnictwo zostało dopiero odkryte to kobieta.

23

W społeczeństwach zbieracko - myśliwskich niemal zawsze myślistwem

zajmują się mężczyźni, a zbieractwem roślin, owadów - kobiety. Garncarstwo

jeśli opiera się o prace ręczne i jest prostą czynnością- kobiety, jeżeli z techniką,

rzemiosło - mężczyzna. Sztuka: zdobienie tkanin (gobeliny, tkanie artystyczne) -

kobieta, cieśla- mężczyzna. Religia: mężczyzna był zaangażowany w sprawy

rytuałów, magii, filozofii, (wyobrażenie o świecie).

Elementarne instytucje społeczne, koncepcja form pokrewieństwa,

małżeństwa, rodziny.

Jedną z najważniejszych kwestii w ramach badań społeczeństw

pierwotnych jest problem matriarchatu (władze sprawia kobieta) i patriarchaty

(władze sprawia mężczyzna).

Rodzina - jest to instytucja (w ujęciu antropologicznym), której

powszechność nie jest kwestionowana przez żaden paradygmat antropologiczny,

z punktu widzenia antropologii jest ona powszechna. Rodzina mała -

(pierwiastkowa), która składa się z rodziców i dzieci. Rodzina duża - wchodzi

wiele pokoleń.

W najbogatszych społeczeństwach (społeczeństwo zbieraczy i łowców)

większe znaczenia miała rodzina mała, było to związane z koniecznością

przemieszczania się, rozproszenia ludzi. Rodzina mała jest bardziej operatywna,

mobilna, może przejawiać większą ruchliwość, może sprawniej działać w

trudnych warunkach. Znaczenie rodziny dużej wzrasta wraz z procesem

osiedlenia się ludzi na stałych terenach oraz wiąże się z bogaceniem

społeczeństw. W niektórych społeczeństwach rodziny duże sezonowo rozpadały

się na mniejsze, które wędrowały w celu przetrwania.

Małżeństwo - jest to instytucja powszechna i uniwersalne, ale nie ma

uniwersalnej definicji małżeństwa. Najbardziej zgodne z Europejskim

paradygmatem badania społecznego jest teza, że małżeństwo to względnie stały

i usankcjonowany związek kobiety i mężczyzny zazwyczaj związany z

wychowaniem na świat i wychowaniem potomstwa.

24

Dla

zrozumienia

zróżnicowania

form

małżeństwa

w

poznanych

społeczeństwach konieczna jest znajomość pojęcia:

 Monogamia - małżeństwo 1 kobieta i 1 mężczyzna,

 Poligamia - małżeństwo 1 kobiety z więcej niż z 1 mężczyzną -

poliandria, małżeństwo 1M z więcej niż z 1 kobietą – poliginia.

W pierwszym typie odnosi się do liczby członków w związku małżeńskim.

Drugi typ związany jest z tym gdzie małżonkowie zamieszkują po ślubie:

patrylokalizm - małżeństwo mieszka z rodziną męża lub w jej pobliżu,

matrylokalizm - w pobliżu lub z rodziną żony.

13.01.2008 r.

Egzogamia - zakaz zawierania małżeństwa wewnątrz określonej grupy.

Endogamia - zakaz zawierania małżeństwa z osobą z poza własnej grupy.

Kaziroctwo - we wszystkich społeczeństwach jest tabu kaziroctwa.

Niektórzy badacze wyjaśniają fakt kaziroctwa przekonaniem o biologicznym

pogorszeniu się gatunku na skutek związków między krewnymi. B. Malinowski

w kategorii psychologicznej wyjaśnia to tak: uważał, że pociąg płciowy wobec

członków własnej rodziny był zagrożeniem dla jej trwałości.

Popęd seksualny było najłatwiej zaspokoić w ramach najbliższej rodziny. Gdyby

było „dostępne” mogło by całkowicie zamknąć życie w obrębie pojedynczych

rodzin, co prowadziłoby do wzajemnej izolacji. W różnych kulturach

kaziroctwo jest surowo karane np. w plemionach Australijskich karze się

śmiercią, Indianie uważają to za chorobę psychiczną.

Kultura masowa

Największy wpływ na wychowanie, sposób bycia, np. myślenie ma kultura

masowa.

25

Kultura

Masowa

stanowi

obok

Kultury

Ludowej

i

Zinstytucjonalizowanej trzeci układ Kultury. Powstanie kultury masowej

uwarunkowane było postępem, rozwojem techniki i cywilizacji (począwszy od

druku, elektryczności, skonstruowaniu aparatu itp.).

Antonina Kłoskowska wymienia dwa typy zachowań ludzkich:

1. zachowania symboliczne - cechą jest fakt, że reprezentują one coś poza

sobą, wymagają jakiejś wartości, przekazywane są zgodnie z systemem

porozumiewania się w danym społeczeństwie. Te zachowania cechują się

dużą zmiennością i różnorodnością np. symboliczne kiwanie głową.

2. zachowania bezpośrednie - (nie symboliczne) związane są z funkcjami

biologicznymi organizmu, związane są z manipulacją własnym ciałem

oraz przedmiotami zewnętrznymi po to by osiągnąć jakiś obiektywny,

konkretny rezultat np. spożywanie pokarmów (czynnik biologiczny).

Wyłoniono w związku z tym funkcje czynności (Kłoskowska):

 instrumentalne

 realizacyjne.

Charakter czynności

Funkcje czynności

Zachowania

bezpośrednie

Zachowania

symboliczne

Instrumentalne

Bezpośrednio

instrumentalne

Symboliczno

instrumentalne

realizacyjne

Bezpośrednio

realizacyjne

Symboliczno

realizacyjne

26

Każdej zasadzie czynności bezpośredniej można nadać znaczenie

symboliczne. Niektóre czynności bezpośrednie są uwarunkowane kulturowo,

oraz zdeterminowane charakterem narzędzi, którymi dysponuje człowiek

(np. radio, komputer, komórka).

Wg Kłoskowskiej na kulturę składają się zachowania symboliczne oraz

określona część zachowań bezpośrednich. Wyróżnia ona dwa działy kultury:

kultura zachowań symbolicznych i kulturę zachowań bezpośrednich.

W społeczeństwach rozwiniętych kultura symboliczna pełni dużą rolę w

przygotowaniu czynności związanych z zaspokojeniem biologicznych potrzeb,

ale jest to często rola instrumentalna niejako przygotowawcza nie zaś

realizacyjna. Nie wszystkie czynności maja charakter instrumentalny i nie

wszystkie czynności bezpośrednie mają charakter realizacyjny. Wiele czynności

bezpośrednich ( kategoria środków produkcji i samej produkcji) pełni rolę

instrumentalną wobec różnego rodzaju potrzeb ludzkich. Natomiast istnieje

wiele czynności symbolicznych, które stanowią automatycznie cele działalności

człowieka np. religia, nauka, filologia, sztuka. Stanowią one cel same w sobie.

Większość zachowań zaliczanych do kultury masowej zalicza ona do

kategorii kultury symbolicznej realizacyjnej. Niektóre zachowania kultury

masowej wg Kłoskowskiej wkraczają w dziedzinę symboliczną realizacyjną.

Kultura masowa - najogólniejsza definicja: odnosi się do zjawisk

przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych

treści płynących z nielicznych źródeł. Jednolite formy zabawowej, rozrywkowej

działalności mas ludzkich (Antonina Kłoskowska)

Masowe środki komunikowania się sprawiają iż wyróżniamy 2

podstawowe

kryteria

charakteryzujące

kulturę

masową:

 ilość (związana z masowością),

 standaryzacja( związana z informacją).

27

Oba kierunki są ściśle powiązane. Jednak w kryterium ilościowym

uwzględnia się warunki historyczne ( inne jest to pojęcie wywodzące się z

wieku XIX a inne z XX).

Ważne są cechy odbiorców przekazywanej treści czyli publiczności - to

według Kłoskowskiej luźne ugrupowania charakteryzujące się pewną

wspólnością zainteresowań, wiedzą, potrzeb i ocen. Publiczność może być

rozproszona (np. słuchanie radia, TV) lub zgromadzona w 1 miejscu (np.

spektakl teatralny, koncert).

Zjawiska kulturalne, które możemy określić kryteriami ilości,

standaryzacji powstają w określonych warunkach rozwoju innych dziedzin

kultury wchodzących w zakres kultury bezpośredniej i symbolicznej, jednak

powstają wyłącznie w społeczeństwie określonego typu (wysoko

uprzemysłowionych, zurbanizowanych).

Uprzemysłowienie i rozwój techniki to podstawowy warunek narodzin i

rozwoju kultury masowej. Miejscem narodzin była Europa Zachodnia,

Ameryka Północna w XVIII/ XIX w.

Homogenizacja kultury masowej - ujednolicenie polegające na

gruntownym mieszaniu elementów kultury różnego poziomu i przekazaniu ich

w postaci jednolitej masy. Zdaniem niektórych antropologów konsekwencją

homogenizacji kultury jest jej stagnacja. Homogenizacja jest też przejawem

utraty tzw. dystansu - dedystantyzacja - zanikanie, dystancja między kulturą

wyższą a niższą.

Zastosowanie homogenizacji w kulturze masowej dąży do eliminowania

dystansu i hierarchizacji w kulturze, prowadzi do postawienia na równi

wytworów w niejednakowej wielkości formalnej i artystycznej. Wykształtowano

3 poziomy kultury według Antoniny Kłoskowskiej:

 wyższą,

 pośrednią,

 niską.

28

J. Gringbeerg sprowadził podział kultury do dychotomii (2 skrajności).

Wyższy poziom kultury do wyższych kręgów społeczeństw nazwał

akademizmem. Natomiast poziomami KM związanymi z najszerszymi masami

odpowiada kicz.

09.02.2008 r.

Globalizacja - jako proces społeczno - ekonomiczny ma długą historię.

Rynek międzynarodowy w sensie gospodarczym istnieje już około 300 lat. Wiek

XIX to dynamiczny rozwój światowego handlu oraz wzrost znaczenia zachodu

na świecie. Ostatnie 30 lat XX wieku to gwałtowny rozwój przemysłu,

rozrywki i pop kultury. Efektem tego jest nowy model globalnej kultury

masowej.

O

postępie

globalizacji

świadczą

takie

zjawiska

jak:

 rozwój wielkich korporacji gospodarczych, które są poza granicami kraju

i w kraju,

 międzynarodowy obrót kapitału, transfer technologii,

 przepływ siły roboczej.

Współczesne czasy charakteryzują wzrost dysproporcji pomiędzy

jednostkami, grupami i państwami. Obecnie na całym świecie przebiega proces

restryfikacji społecznej tworząc nowe kierunki społeczno - kulturowe na

świecie.

Procesy globalizacyjne przynoszą korzyści nielicznym, natomiast

marginalizują większość. Współczesny świat urządzony jest wg formuły 20:80,

co znaczy że ok. 20% światowego bogactwa należy do krajów rozwijających

się, które zamieszkuje ok. 80% ludności naszego globu.

Globalnej kulturze towarzyszy kulturowe rozdrobnienie, ponieważ z 1

strony globalizacja prowadzi do kosmopolityzmu, a z 2 strony do

fundamentalizmów etnicznych.

29

Terytorialne korzenie globalizacji to oczywiście Europa. Początki procesu

globalizacji wynikają z historii starego kontynentu:

 to Europa odkryła całą kulę ziemską, natomiast nikt nie przybył z

zewnątrz aby ją odkryć,

 Europa dominowała nad wszystkimi kontynentami, natomiast sama nie

doznawała żadnej nadmorskiej dominacji,

 to Europa stworzyła cywilizację, którą inni naśladują, ale nigdy nie było

na odwrót.

W procesie globalizacji występuje silna konkurencja (walka) pomiędzy

różnymi cywilizacjami (cywilizacja zachodnia, islamska, chińska, japońska,

rosyjska). Jednak wytworzone w cywilizacji zachodnio - europejskiej swoiste

cywilizacje przemysłu, czy kultura konsumpcyjna, medialna miały i mają

odbicie we wszystkich cywilizacjach świata. Konsumpcyjny problem życia,

który łączy się z kapitalizmem ma rodowód europejski. Doszukując się

przyczyn globalizacji sukcesu cywilizacji zachodnio- europejskiej naukowcy

odwołują się do możliwości zaspokojenia potrzeb człowieka (tj. potrzeba

wolności i potrzeba posiadania). Cywilizacja europejska przypisała sobie prawo

by przyjąć charakter cywilizacji uniwersalnej. Z czasem ten uniwersalizm

przerodził się w proces globalizacji. Na pewnym etapie jednak uniwersalizm

zaczął pełnić rolę ideologii natomiast Globalizacja stała się praktycznym

realizowaniem tych określonych założeń i poglądów. Cywilizacja zachodnio -

europejska uzurpowała się do bycia główną z powodu takich wartości jak

rozum, prawda, uniwersalizm europejski, zasady moralne.

Zygmunt Bauman podkreśla i zauważa, że wszystkie te wartości źle

zniosły próbę czasu. Globalizacja na początki epoki nowożytnej była swoistym

poszerzeniem granic Europy na inne kontynenty i wdrażaniem europejskiego

systemu wartości bez możliwości alternatywnych. Dzisiejsza globalizacja ma

nieco inny charakter. Beniamin Barber uważa, że dzisiejsza globalizacja oznacza

Amerykanizacje.

30

Nowa Globalizacja oznacza z kolei nowy uniwersalizm. Beniamin Barber nowy

uniwersalizm rozumie jako „ wszechobecny amerykański prowincjonalizm

zdabingowany na różne języki”.

Globalizacja ma zawsze swój mechanizm napędowy, motor - dziś

Ameryka. Atrakcyjność Ameryki wiąże się z wizją mitycznego marzenia o

wolności i bogactwie. Prognozy ekonomiczne ukazują, że jeszcze z 2020 roku

Europa i USA będą miały pod kontrolą ¼ części świata i wytwarzały 30%

produktu światowego mimo, że ludność zamieszkująca te obszary będzie

stanowiła ok. 10% populacji światowej. Siłami napędowymi globalizacji są:

 rewolucja

informatyczna

i

technologiczna,

 liberalizacja stosunków ekonomicznych i wzrost znaczenia konkurencji.

Mechanizmy rynkowe nakręcają (kreują) procesy polaryzacji przestrzeni,

wiąże się one z koncentracją rozwoju konkretnych ośrodkach, wyżach i niżach o

najkorzystniejszych warunkach, a jednocześnie na tworzeniu peryferii tych

struktur (przestrzeni) społecznych, które tych warunków nie gwarantuje. W tej

walce o maksymalizacje korzyści wygrywają te miasta (ośrodki), które

dysponują ukształtowanymi historycznie możliwościami:

 korzystne położenie w systemie globalizacji geograficzno- ekonom,

instytucjonalne

 wielostronnie rozwinięty węzeł komunikacyjny, informacyjny i

logistyczny

 społ. kierowania innowacji (wartości kapitału ludzkiego, otwartość na

nowe idee, szybkość uczenia, konkurencja nauki i kultury)

 sprawność funkcjonowania miast to standard infrastruktury,

prawidłowość postaw i decyzji, sprawność zarządzania, co wiąże się z

zaufaniem

 warunki do uzyskania wysokiego standardu jakości życia i środowiska

przyrodniczego.

31