Wstęp

- kościół akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego

- należał do Akademii Krakowskiej od 1418 dzięki Władysławowi Jagielle

- kamień węgielny położony 22 maja 1689 przez biskupa krakowskiego Jana Małachowskiego

- stał się kolegiatą w 1535 roku, gdy utworzono przy nim kapitułę, która wygasła w XIX wieku i
została ponownie erygowana w 1993

- powstał w latach 1689-1703

- wznoszenie kopuły trwało od 1701 do 1703

- gotowy w stanie surowym i bez kopuły w 1695, w tym roku początek prac dekoracyjnych i
kamieniarsko-wykończeniowych

- poświęcono świątynię w październiku 1703

- autorem projektu Tylman z Gameren, architekt pochodzenia holenderskiego

- za wykonanie odpowiadał Franciszek Solari, a za samą kopułę Baltazar Fontana

- program treściowy dekoracji stworzył profesor uniwersytetu ks. Sebastian Piskorski

- bryła ukształtowana z myślą o urbanistycznym zamknięciu traktu z Łobzowa w kierunku Bramy
Szewskiej, dominowała w tej części Krakowa

- dziś kościół zamyka perspektywicznie ulicę Karmelicką

Koncepcje

- początkowo Tylman wzorował się na kościele Sorbony w Paryżu projektu Jacquesa Lemerciera,
który z kolei czerpie z kościoła San Carlo ai Catinari w Rzymie, projektu Rosatiego

- pierwszy projekt uległ zmianie po zastrzeżeniach Uniwersytetu, wymagano zmiany usytuowania
wież, wygodniejszego umieszczenia archiwum i wydłużenia budowli, która miała nawiązywać do
kościoła San Andrea della Valle w Rzymie

- upodobnienie do San Andrea było spowodowane konfliktem między Uniwersytetem a jezuitami,
którzy chcieli podporządkować sobie całe szkolnictwo wyższe. Kościół św. Anny miał być
konkurencyjny wobec kościoła jezuickiego świętych Piotra i Pawła, dlatego sięgnięto po wzór
rzymskiego kościoła teatynów, który jest zarazem modyfikacją i konkurencją Il Gesu

- kompozycja przestrzenna wnętrza, system artykulacji ścian i sklepienia są wzorowane na San
Andrea della Valle, różnice to elementy skracające pozornie przestrzeń – większe prostokątne okna w
ścianach tarczowych i kulisowo ustawione pilastry umieszczone na wysuniętych filarach kopuły

- cała architektura kościoła jest tradycyjna, ponieważ budowana w ostatniej ćwierci XVII wieku
kolegiata nawiązuje głównie do budowli z końca XVI i pierwszej połowy XVII wieku, co bierze się z
wzorów narzuconych przez Uniwersytet oraz wykształcenia architekta

- nawiązuje do kościołów krakowskich świętych Piotra i Pawła – w ogólnym układzie rzutu,
kompozycji bryły i przestrzeni wnętrza oraz Kamedułów na Bielanach – w schemacie fasady

- kompozycja budowli podobna do kościoła Il Redentore Andrea Palladia w Wenecji

OPIS

- kościół usytuowany był blisko murów obronnych, przy południowej pierzei ul. Św Anny

- zbudowany na miejscu starszego gotyckiego, wyburzonego pod nową budowlę, materiał z rozbiórki
wykorzystany do podwyższenia terenu

- rzut podłużny

- trójnawowa bazylika z transeptem

- prezbiterium zwrócone na północ

- czteroprzęsłowa nawa główna ujęta dwoma szeregami połączonych ze sobą kaplic i przedsionka

- półtoraprzęsłowe ramiona transeptu

- na przecięciu transeptu i nawy gł. kopuła na tamburze, kolista w rzucie, zwieńczona wysmukłą
latarnią

- ośmiopolowa czasza kopuły na wysokim 8 bocznym tamburze

- fasada flankowana dwiema wieżami – dzwonnicami na planie kwadratu

- prezbiterium flankowane zakrystią i skarbcem na rzucie prostokąta

- prezbiterium, nawa gł. i ramiona transeptu nakryte dwuspadowymi dachami

- nawy boczne, zakrystia, skarbiec nakryte dachami pulpitowymi

- z dachów naw bocznych wyłaniają się zwieńczone latarniami wieloboczne kopułki środkowych
kaplic

FASADA

- fasada składa się z: 2 kondygnacyjnej części środkowej zwieńczonej trójkątnym przyczółkiem,
flankowanej przez dwie dwukondygnacyjne wieże zwieńczone wysokimi ażurowymi hełmami, które
połączone są za pomocą niższych, jednokondygnacyjnych wąskich ścian z częścią środkową

- flankujące wieże wysunięte są do przodu, człony łączące je z częścią środkową są cofnięte, co
wzmaga plastykę fasady

- dolną kondygnację wszystkich trzech części dzielą, umieszczone na tle pilastrów, kompozytowe
kolumny i zdwojone kompozytowe pilastry, przy czym ich kapitele są nieco odmiennie ukształtowane
w wieżach i w części środkowej

- kolumny i pilastry dźwigają bogate profilowane belkowanie o wydatnym gzymsie i wysoką attykę

- pary niemal wolnostojących kolumn, ujmujących portal, są wysunięte do przodu, mniej występują
zdwojone pilastry wież, nieco w tyle umieszczone są jednostronnie zdwojone pilastry flankujące część
środkową

- belkowanie i attyka dolnej kondygnacji przebiegając przez całą szerokość fasady wiążą ze sobą jej
człony

- przełamane części belkowania i attyki stanowią przedłużenia podziałów wertykalnych dolnej
kondygnacji i tworzą cokoły będące podstawami zdwojonych kompozytowych pilastrów, które dzielą
kondygnację górną

- pilastry górnej kondygnacji dźwigają przełamane nad nimi belkowanie, na którym wspiera się
trójkątny przyczółek części środkowej oraz wysokie hełmy wież

- belkowanie w górnej kondygnacji umieszczone na tej samej wysokości we wszystkich 3 częściach,
mimo odstępów między tymi częściam,i stanowi, dzięki optycznej ciągłości, ich połączenie

- dzięki przełamaniom attyki i obu belkowań linie podziałów wertykalnych przebiegają jednolicie
przez całą fasadę

- środkową oś fasady akcentuje w dolnej kondygnacji bogate obramienie głównego wejścia wraz z
umieszczonym powyżej półkolistym okienkiem, w górnej zaś obramienie dużego prostokątnego okna
oraz małe okienko w polu przyczółka

- środkowa oś znajduje przedłużenie w glorii umieszczonej na postumencie na szczycie przyczółka,
akcentuje ją też wzrastający ku głównemu portalowi rytm podziałów wertykalnych, a także
zwiększająca sie w tym kierunku ich plastyka

- środkowe wejście jest podkreślone za pomocą kompozycji 3 portali, umieszczonych jeden w drugim

- pierwszy, właściwy, prostokątny portal zwieńczony tablicą fundacyjną, flankowaną przez skręcone
fragmenty przerwanego przyczółka, jest umieszczony w cofniętym licu ściany, ujętej rzez półkolistą
arkadę, będącą jak gdyby drugim portalem

- trzeci portal bardziej wysunięty ku przodowi, o formie frontu świątyni, jest utworzony przez pary
kolumn i dźwigane przez nie belkowanie wraz z przerwanym, trójkątnym przyczółkiem

- kompozycja coraz to mniejszych portali stanowi pewien kontrast a jednocześnie dalszy ciąg
kompozycji elementów podziału wertykalnego, narastających ku środkowi i coraz bardziej
plastycznych

- przerwanie naczółka trzeciego portalu i przerwanie attyki z zachodzącymi na podziały drugiej
kondygnacji dekoracyjnymi wazonami ustawionymi powyżej kolumn na wysuniętych z attyki
cokołach, sprawiają, że podziały wertykalne obu kondygnacji w części środkowej ją ze sobą związane;

jako podpory wieńczącego całość naczółka stanowią razem z nim jeszcze jeden motyw frontu
świątyni a także jak gdyby czwarty największy portal

- przerwa w attyce powyżej portalu jest odpowiednikiem przerw w belkowaniu wieńczącym drugą
kondygnację, wypełnia ją obramienie okna – uszakowate, zwieńczone gzymsem przerwanego
przyczółka, ujęte przez gzymsy przyczółka trzeciego portalu

- przerwany przyczółek trzeciego portalu ujmuje umieszczoną powyżej prostokątną płaskorzeźbę
Madonny

- powstała kompozycja malejących ku górze i ujmujących się nawzajem elementów: trzeciego
portalu, obramienia okna i płaskorzeźby, jest dalszym ciągiem kompozycji trzech zmniejszających się
ku środkowi portali i przechodzi mimo podziałów horyzontalnych przez obie kondygnacje fasady

- osie boczne fasady są zaakcentowane w pierwszej kondygnacji przez prostokątne portale i
kwadratowe okna umieszczone w ścianach łączących część środkową z wieżami

- profilowane obramienia portali zwieńczono stiukowymi płaskorzeźbami aniołów

- osie wież podkreślono przez posągi świętych ustawione w hemisferycznie zasklepionych niszach

- w drugiej kondygnacji osie boczne zaznaczone są w części środkowej przez posągi świętych w
niszach, a w ścianach wież przez półkoliście zamknięte obramienia okien

- plastyka i bogactwo form dolnej kondygnacji fasady tworzy kontrast z bardziej płaskimi i
skromniejszymi formami kondygnacji górnej

- gzymsy belkowania i przerwanego naczółka nad kolumnami i dostawione cokoły z wazonami
zasłaniają częściowo attykę i dają wrażenie zachodzenia dolnej kondygnacji na górną

- fasada została ukształtowana z myślą o oglądaniu jej w skrócie perspektywicznym od dołu w wąskiej
uliczce i z boku, idąc z rynku ulicą św. Anny

- trzy części fasady widziane w skrócie zdają się być całością

- kondygnacja górna ulega optycznemu skróceniu, jest połączona z dolną środkowym oknem ujętym
gzymsami przyczółka

- wieloplanowa artykulacja architektoniczna oraz podziały wertykalne, belkowanie i attyka
przełamane nad każdą podporą i zdwojeniem nadają całości plastyczność

- fasada reprezentuje grupę elewacji, w których kompozycj kopuła nie odgrywa roli, jak fasada
kościoła Kamedułów na Bielanach pod Krakowem Andrea Spezzy i kościoła Bernardynów na
Stradomiu Krzysztofa Mieroszewskiego

- fasada z wyjątkiem hełmów wież jest podobna do kościoła San Carlo ai Catinari

- manierystyczny motyw ujmowania obramień i rzeźb przerwanym naczółkiem pojawia się w XVI i XVI
wiecznych fasadach kościołów rzymskich, np. Santa Maria in Traspontina, Santa Maria in Vallicella; w
połączeniu z kompozycja trzech portali spotykany jest w Santa Maria di Loreto w Rzymie i w kościele
w Bagnoli

- nowością w fasadzie Tylmana jest silne połączenie kondygnacji przez ujmujące się obramienia oraz
zastosowanie ozdobnych waz, które są motywem francuskim

- plastyka i dynamizm fasady nawiązuje do rzymskiej tradycji komponowania, np. kościół Santa
Susanna Carla Maderny

- portal główny zaprojektował prawdopodobnie Baltazar Fontana

Elewacje tylna i boczne

- nie były przeznaczone do oglądania, kościół otoczony był od północy i wschodu zabudowaniami, od
zachodu murami miejskimi i szkołą parafialna św. Anny

- ściany podzielone wykonanymi w tynku toskańskimi pilastrami, lizenami lub podziałami ramowymi

- powyżej dachów naw znajdują się szkarpy wzmacniające sklepienie nawy

- obramienia okien są listwowe

- okna w tamburze mają uszakowatą formę, zwieńczone są wygiętymi gzymsami

- latarnia kopuły, przepruta 8 oknami, jest podzielona korynckimi półkolumienkami dźwigającymi
przełamujące się nad nimi belkowanie