39

Wpływ zainteresowań na rozwój muzyczny dziecka

Iwona Bodziak

Resume

The article contains

reflections

on the nature of

interest and

their

importance

in the development of

child’s

music

.

It describes

the

impact of

the home environment

, school

and the media

to

stimulate

and

develop

interests. It

distributes

tasks

facing

music

teacher

in the modern

school and its

role in shaping the

musical interests

of the child.

Key words

Interests.

Musical development

.

Home environment.

School

.

The

media.

Music teacher.

Cywilizacja współczesna wywiera bezpośredni wpływ na młodego

człowieka, na jakość jego życia, zainteresowania i wartości jakie wyznaje.
Rozwój muzyczny jednostki jest szansą na pogłębienie duchowości człowieka,
jego wewnętrznego świata wartości oraz podkreślenia jego indywidualności
i niepowtarzalności. Dlatego tak ważne są zainteresowania, które wpływają na
rozwój muzyczny dziecka, a tym samym kształtują jego osobowość
i wzbogacają życie psychiczne.

Istota zainteresowań

Zainteresowanie, jako właściwość psychiczna rozwija się na przestrzeni

wielu lat, począwszy od wczesnego dzieciństwa, aż po wiek dojrzały. Odgrywa
dużą rolę w rozwoju człowieka i wpływa na efektywność jego działań.

Według Norberta Sillami zainteresowanie rodzi się z potrzeby i wszelkie

zachowanie jest umotywowane przez zainteresowanie (Sillamy, 1995, s. 333).

Antonina Gurycka uważa, że zainteresowanie jest to względnie trwała

obserwowalna dążność do poznawania otaczającego świata, przybierająca
postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu,
przejawiająca się w selektywnym stosunku do otaczających zjawisk, to znaczy:
1 – w dostrzeganiu określonych cech przedmiotów i związków, zależności
zachodzących między nimi, a także wybranych problemów; 2 – w dążeniu do
ich zbadania, poznania, rozwiązania oraz 3 – w przeżywaniu różnorodnych
uczuć ( pozytywnych i negatywnych) związanych z nabywaniem i posiadaniem
wiedzy (Gurycka, 1978, s. 33-34).

40

Z zainteresowaniami człowiek na świat nie przychodzi. Od

najwcześniejszych lat rozwijają się pod wpływem otoczenia, w którym dziecko
przebywa. Dużą rolę odgrywa dom rodzinny, szkoła i media. Dopiero
w działaniu zainteresowania rozwijają się, utrwalają, bogacą i budzą potrzebę
poznania jakiegoś przedmiotu czy dziedziny.

Pierwsze dziecięce zainteresowania są niestałe. Jednak charakter

zdobywanych doświadczeń w dzieciństwie często decyduje o naszych
zainteresowaniach w dorosłym życiu.

O prawdziwym zainteresowaniu świadczy działanie. Ktoś, kto przejawia

np. zainteresowanie muzyką nie czeka biernie na przypadkowe uzyskanie
informacji o interesującym go przedmiocie ale wykonuje cały szereg czynności,
zmierzających do pogłębienia wiedzy z zakresu interesującej go problematyki.
Jeżeli jakieś zainteresowanie jest dla danego człowieka czymś ważnym, trwałym
i zaspokajającym jakąś jego potrzebę, to aktywne rozwijanie tego
zainteresowania ukierunkowuje całokształt jego działania.

Zainteresowanie zaostrza spostrzegawczość, ułatwia skupienie uwagi. Pod

wpływem zainteresowania działamy łatwiej, szybciej i sprawniej. Sprzyja to
nabywaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności.

Zainteresowania są elementem nadającym koloryt, głębię a nawet sens

i cel codziennej egzystencji jednostki. Wzbogacają osobowość, stanowią
motywację do dalszego rozwoju emocjonalnego i intelektualnego. Natomiast
brak określonych zainteresowań czyni ludzkie życie jałowym, sprowadzając je
do funkcji produkcyjno-konsumpcyjnych.

Reasumując można stwierdzić, że zainteresowania odgrywają ważną rolę

w życiu każdego człowieka. Stanowią pewnego rodzaju siłę napędową, która
znajduje ujście albo w pracy, albo w rozrywkach o charakterze hobby, przy
czym największe zadowolenie daje dziedzina działalności najbardziej
odpowiadająca zainteresowaniom (Super, 1972, s.199). Im są głębsze i bardziej
wielostronne, tym bogatsze jest życie psychiczne człowieka.

Zainteresowania w rozwoju muzycznym dziecka

Rozwój zainteresowań odbywa się w ścisłej, integralnej łączności

z rozwojem całej psychiki dziecka. Występują w tym zakresie bardzo wyraźne
różnice indywidualne uzależnione od ogólnego umysłowego rozwoju, czyli od
zdolności intelektualnych.

Rozwój muzyczny dziecka jest procesem dynamicznym, modyfikowanym

zarówno przez czynniki biopsychiczne jak i środowiskowe. U każdego dziecka
przebiega w odmienny sposób, ujawniając ogromne różnice indywidualne.
Dokonuje się on w „dialogu” ze środowiskiem życia dziecka. Stąd też
najistotniejsze jest, aby rodzice, później zaś nauczyciele, potrafili organizować
kontakt dziecka z muzyką, dostarczając mu bodźców stymulujących ów
muzyczny rozwój (Górniok-Naglik, 2000, s. 53).

41

Brak sprzyjających warunków najpierw w domu, potem w szkole sprawia,

że dzieci często mają obojętny stosunek do muzyki (Lewandowska, 1978, s.
137).

Rozwój muzyczny dziecka zależy od postawy i umiejętności osób

dorosłych: jak wprowadzą dziecko w świat muzyki, ukształtują jego wrażliwość
i czy sprawią, że dziecko polubi muzykę. Tylko poprzez kontakt z muzyką
(słuchanie muzyki, gra na instrumentach, śpiew) możemy wzbudzić w dziecku
zainteresowanie i chęć obcowania z dźwiękami oraz dać możliwość
przeżywania pozytywnych emocji w kontakcie z nimi.

Rozwój muzyczny człowieka rozpoczyna się już w okresie prenatalnym,

w którym kształtują się receptory pozwalające na odbiór muzyki. W okresie
niemowlęcym następuje rozwój wrażliwości sensoryczno-emocjonalnej na
muzykę. Dzieci zaczynają przejawiać aktywność muzyczną, pojawiają się
pierwsze zachowania świadczące o zainteresowaniu i koncentracji na muzyce,
szczególnie wykonywanej przez osoby znaczące (Pilecka W. Rudkowska G.
Wrona L. 2005, s. 320).

Te zadatki muzykalności należy świadomie

wykorzystać w celu pobudzenia zainteresowań muzycznych zwłaszcza, że
dziecko nigdy nie jest zbyt małe na kontakty z muzyką. Stałe obcowanie dziecka
z muzyką, zwłaszcza śpiewem, od pierwszych dni życia jest szansą, by nauczyć
je kochać muzykę (Górniok-Naglik, 2000, s. 58).

„Okres

poniemowlęcy

jest

okresem

rozwoju

spontanicznej,

niekontrolowanej aktywności muzycznej. W okresie tym istotny wpływ na
rozwój zainteresowań muzycznych dziecka ma muzyczna atmosfera domowa.
Jednak wiek do 3 roku życia, jest często niewykorzystany w pełni dla
muzycznego rozwoju dziecka, który mógłby następować poprzez naśladowanie
zachowań muzycznych matki – jaj głosu, śpiewu, sposobów ekspresji. Dzieci 3-
5 letnie interesują się wszystkimi czynnymi formami kontaktu z muzyką,
głównie ruchem przy muzyce, grą na instrumentach perkusyjnych i zabawami ze
śpiewem. Edwin E. Gordon uważa, że to, czego dziecko uczy się z muzyki
podczas pierwszych pięciu lat życia, stanowi podstawę całego późniejszego
rozwoju muzycznego. Podkreśla, że najważniejszym okresem dla wprowadzania
dziecka w świat muzyki jest czas od pierwszych dni po urodzeniu do mniej
więcej 3 roku życia.

Przy systematycznie i prawidłowo prowadzonych zajęciach

muzycznych z dziećmi 5 letnimi widoczny jest ich rozwój muzyczny oraz
różnice indywidualne.

Młodszy wiek szkolny, jest okresem kierowanego rozwoju muzycznego.

Następuje wyraźna zmiana w charakterze aktywności muzycznej, z zabawowej
na zadaniową. Dzieci 6-7 letnie zaczynają już mieć wyraźne upodobania
muzyczne. W wieku 9 lat stabilizują się zainteresowania. Następuje dalszy
rozwój emocjonalnego stosunku dzieci do muzyki, a także zainteresowanie
dziedzinami, które są z nią związane (wiadomości o sztuce, o kompozytorach,
instrumentach, wykonawcach). W okresie pomiędzy 10 a 14 rokiem życia
tworzy się gust muzyczny i zdecydowane zainteresowania muzyczne. Faza ta

42

jest szczególnie dogodnym okresem dla procesu inkulturacji, czyli wrastania
w kulturę poprzez obcowanie z literaturą muzyczną.

Rzeczą ważną jest to, aby dzieci otrzymały solidne wykształcenie

muzyczne jako fundament, na którym mogłyby w przyszłości budować
i rozwijać swoje muzyczne pasje i zainteresowania. Biorąc pod uwagę fakt, że
zarówno zainteresowania muzyczne jak i potrzeby kulturalne są czynnościami
wyuczonymi, a nie wrodzonymi, należy je pobudzać, kształtować i rozwijać.
Zadanie to spoczywa na rodzicach, nauczycielach i mediach.

Kształtowanie zainteresowań polega na dobieraniu i wykorzystywaniu

sytuacji, które intrygują, zaciekawiają, inspirują do działania. Proces ten
wymaga atmosfery życzliwości, szacunku dla tego, u którego zainteresowania
chcemy kształcić, umiejętności dyskretnego kierowania uwzględniającego dużą
samodzielność wychowanka oraz jego prawo do prób i błędów. Budzenie
zainteresowań wymaga atmosfery partnerstwa i zaufania.

Aby osiągnąć pełnię rozwoju muzycznego należy akcentować

konieczność permanentnego obcowania dziecka z muzyką. Tylko tą drogą
możliwe jest rozwinięcie wrażliwości estetycznej i zgromadzenie takiej liczby
doświadczeń, by możliwe było pełne rozumienie i umiłowanie muzyki, służące
wszechstronnemu rozwojowi osobowości (Górniok-Naglik, 2000, s. 66).

Dlatego tak ważne jest aby nauczyciele, rodzice i wszystkie osoby

odpowiedzialne za poziom kultury muzycznej naszego społeczeństwa korzystali
z bogatej wiedzy psychologicznej na temat rozwoju muzycznego człowieka.

Wpływ środowiska domowego, szkoły i mediów na rozwój zainteresowań
muzycznych dziecka

Wykształcenie pełnowartościowych zainteresowań jest ważnym zadaniem

wychowawczym rodziców i powołanych ku temu instytucji (Przychodzińska-
Kaciczak, 1974, s. 74-75).

W domu rodzinnym rodzą się elementarne kompetencje dziecka

w zakresie wrażliwości, uczuciowości, świata wartości, fantazji i wyobraźni.
Dlatego to właśnie rodzice powinni być odpowiedzialni za rozwój psychiczny,
emocjonalny, poznawczy i duchowy swojego dziecka. To oni również powinni
inicjować, pobudzać i rozwijać zainteresowania muzyczne małego dziecka
poprzez wszelką działalność zmierzającą do czynnego obcowania ze sztuką.
Jednak wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy z tego, że to właśnie do nich
należy wprowadzenie dziecka w świat muzyki i wartości muzycznych.
W rodzinie dziecko uczy się pierwszych piosenek, wyliczanek, ruchów
tanecznych i słuchania muzyki. Z zainteresowaniem naśladuje, imituje ruchem,
obserwuje, eksperymentuje. Podczas rodzinnego muzykowania wdraża się do
stałych i systematycznych kontaktów muzycznych (np. gra na instrumencie
przez matkę, ojca czy rodzeństwo). W otoczeniu bliskich nabywa swego rodzaju
nawyków muzycznych (Kataryńczuk-Mania, 2010, s. 176-177). Dlatego tak

43

ważne jest świadome kształtowanie otoczenia muzycznego dziecka przez
rodziców.

To właśnie rodzice są pierwszymi przewodnikami dziecka w edukacji

kulturalnej i powinni wykorzystać fenomen jakim jest zjawisko akceptacji przez
dzieci w wieku przedszkolnym wszystkich rodzajów i gatunków muzyki, a więc
artystycznej dawnej i współczesnej oraz dziecięcej i popularnej.

Wiek ten

wydaje się najodpowiedniejszy dla wprowadzania jednostki w ową
różnorodność muzyczną, która dla niewykształconych odpowiednio osób jest
właściwie zupełnie niedostępna, mimo możliwości, jakie dają elektroniczne
nośniki dźwięku (Sacher, 2010, s. 160).

Szkoła również powinna zadbać o rozwój muzyczny dziecka, głównie

w ramach przedmiotu muzyka, którego celem jest m.in. przygotowanie młodego
człowieka do korzystania z dorobku kultury muzycznej oraz rozwijanie w nim
zainteresowań muzycznych, które będzie mógł wykorzystać w życiu dorosłym.
W młodszym wieku szkolnym w trosce o muzyczny rozwój dziecka oraz w celu
pobudzenia jego zainteresowań muzycznych nauczyciel organizuje zajęcia
ruchowe przy muzyce, słuchanie muzyki, śpiewanie piosenek, grę na prostych
instrumentach perkusyjnych, ćwiczenia i zabawy uwrażliwiające na podstawowe
elementy muzyki oraz ćwiczenia rozwijające twórczą inwencję muzyczną
dzieci.

Szkoła powinna uczniom o wysokim poziomie zainteresowań

muzycznych stworzyć odpowiednie warunki do rozwoju m.in. poprzez zajęcia
pozalekcyjne, które są doskonałą okazją do pobudzania i rozwijania tych
zainteresowań, wdrażają do uczestnictwa w zespołach amatorskich, a także uczą
kulturalnego spędzania czasu wolnego.

Każde dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, ma potrzebę

muzycznej zabawy, śpiewu, tańca, gry, tworzenia własnych śpiewanek. Właśnie
nauczanie początkowe daje jedyną i niepowtarzalną szansę wykorzystania
i rozwinięcia potencjału twórczego dziecka. Intensywne zainteresowania
muzyczne uczniów szkoły podstawowej powinny mieć szanse rozwoju
w klasach starszych.

W rozwijaniu zainteresowań muzycznych uczniów bardzo istotne są

metody nauczania, których celem jest nie tylko dostarczanie wiedzy, ale
i kształcenie zainteresowań. Należy ograniczyć metody podające na rzecz metod
i technik aktywizujących, które sprzyjają samodzielności myślenia i działania,
stawiają nauczyciela w roli doradcy, inicjatora, obserwatora, słuchacza
i partnera. Warto stosować na lekcjach różnorodne pomoce dydaktyczne
intensyfikujące przyswajanie wiadomości i realizację zagadnień tematycznych,
organizować pracę tak, aby uczniowie mieli okazję zaspakajać swoje potrzeby
(komunikacji, aktywności, samorealizacji itd.), tworzyć sytuacje, w których
uczniowie stają się eksperymentatorami i odkrywcami, mają możliwość

44

realizować działania w grupach, ponieważ tylko aktywne uprawianie muzyki
może zaspokoić potrzeby związane z rozwojem zainteresowań muzycznych.

Reforma z 1999 roku zainicjowała proces przekształcania szkoły

autorytarnej w szkołę demokratyczną. Narodziła się pedagogika skoncentrowana
na dziecku, jego potrzebach, zainteresowaniach i możliwościach. Celem
edukacji muzycznej stało się przygotowanie świadomego odbiorcy muzyki,
umiejącego wybierać, wartościować i emocjonalnie ją przeżywać. Cel ten
zostanie zrealizowany wtedy, gdy dostarczymy dzieciom i młodzieży
różnorodnych doświadczeń i wiedzy w zakresie odbioru muzyki, a potem
wskażemy drogę w kierunku mądrego, uzasadnionego i świadomego wyboru.

W działaniach tych nie wspierają nas media. Nie biorą również

odpowiedzialności za społeczne następstwa propagowanej przez siebie kultury
masowej, która wykształca w ludziach postawy konformistyczne, postawy
bierności i pasywności, antyintelektualne postawy „żarłoczności” na rozrywkę.
Ludziom podoba się taki zabawowo-rozrywkowy świat (popularność seriali,
reality show) i nie widzą powodów, aby nie uczestniczyć w takim fikcyjnym
świecie. Popadają w marazm, bierność i głupotę (Parkita, 2008, s. 339).

Obserwujemy również pogłębiający się ogromny kryzys w sferze

kształtowania smaku estetycznego dzieci i młodzieży polegający na tym, że
młode pokolenie ulega presji muzyki popularnej, łatwej w odbiorze, budzącej
zwykle pozorne wzruszenia, często prymitywnej w formie i środkach wyrazu,
nie wymagającej większego wysiłku intelektualnego, a lansowanej przez mass
media.

Rola nauczyciela muzyki we współczesnej szkole

Antidotum na taki stan rzeczy może być mądry i wrażliwy nauczyciel,

który wprowadzi młode pokolenie w świat wartościowej muzyki artystycznej.
Kreatywność nauczyciela muzyki, twórcze wykorzystanie mediów,
różnorodnych metod i form pracy oraz umiejętność odniesienia się do muzyki,
czasopism, programów muzycznych, teledysków, które interesują młodzież
może w istotny sposób wpłynąć na kształtowanie umiejętności wyboru między
kiczem a muzyką wartościową.

Młody człowiek garnie się do nauczyciela muzyki, którego cechuje pasja

i zapał oraz zamiłowanie do tego co robi. Istotny wpływ na rozwój
zainteresowań i aktywności twórczej uczniów mają relacje, jakie istnieją między
nauczycielem a uczniem. Stosunki demokratyczne, charakteryzujące się
życzliwym, przyjaznym nastawieniem nauczycieli wobec uczniów, tendencją do
bliższego poznania ich potrzeb i pragnień, oparte na zaufaniu i partnerstwie
wygrywają z postawą autokratyczną.

Współczesny nauczyciel z osoby nastawionej na przekazywanie wiedzy

i egzekwowanie jej przyswojenia powinien przestawić się na życzliwego
partnera, doradcę i opiekuna uczniów, w miarę samodzielnie zdobywających

45

informacje i wzbogacających w toku różnorodnych doświadczeń swe
umiejętności.

Należy pamiętać, że nauczyciel to zawód, którego nie zdobywa się

w żadnym skończonym procesie kształcenia, dokształcania czy doskonalenia.
Nauczyciel staje się nauczycielem, wykonując swój zawód. Optymizmem
napawa fakt, że są wśród nauczycieli jednostki utalentowane-mistrzowie, którzy
wywierają silny wpływ na swych uczniów i potrafią doskonale rozwijać ich
zainteresowania muzyczne.

Słuszne wydają się słowa, że dzieci stroniące od muzyki to dzieci

zahamowane przez nieprawidłowy proces dydaktyczny (Pytlak, 1977, s. 48),
ponieważ dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, która chce się ujawnić.
Jeżeli pomożemy dziecku rozwinąć muzykę, która jest w nim, uczynimy je
istotą nie tylko lepszą i szlachetniejszą, lecz również bardziej szczęśliwą
(Souriau, 1965, s. 239).

Podobnie jak człowiek wyrwany z kilkuletniego snu nie nadrobi

straconego czasu, tak samo dziecko bez kontaktu z muzyką od najmłodszych lat
pozbawione jest możliwości naturalnego rozwoju. Środowisko może wpływać
na rozbudzanie zainteresowań, ale może je także tłumić. Brak sprzyjających
warunków najpierw w domu (brak zwyczaju słuchania muzyki przez rodziców,
nie zachęcanie dzieci do wspólnego śpiewania, grania itp.), potem w szkole
(traktowanie edukacji muzycznej marginalnie, brak kompetentnego nauczyciela)
sprawia, że u dzieci często zanika pierwotne zainteresowanie muzyką.

Dlatego należy od najmłodszych lat, z ogromną troską rozwijać

zainteresowania dziecka, mające wpływ na jego muzyczny rozwój. Rozwijając
zainteresowania muzyczne dziecka poszarzamy jego wiedzę ogólną o świecie,
człowieku i kulturze oraz dajemy mu możliwość przeżywania wartościowych
emocji. W ten sposób kształtujemy rzeczywistego człowieka.

Bibliografia

GÓRNIOK-NAGLIK, A. Muzyka a rozwój małego dziecka. In. DYMARA, B. (red.),
Dziecko w świecie muzyki, Kraków: „Impuls”, 2000, 53, 66 s. ISBN 83-88030-50-7

GURYCKA, A. Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, 1978. 33-34 s. PB 9969/78

KATARYŃCZUK-MANIA, L. Wspieranie rozwoju muzycznego dzieci. In. Ogrodzka-
Mazur, E. Szuścik, U. Zalewska-Bujak, M. red. Edukacja małego dziecka. Wychowanie i
kształcenie w praktyce. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2010, 176-177 s. ISBN 978-
83-7587-468-6

LEWANDOWSKA, K. Rozwój zdolności muzycznych u dzieci w wieku szkolnym. Warszawa:
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978. 137 s. PB 2999/78

46

PARKITA, E. Sylwetka współczesnego odbiorcy muzyki a praktyka edukacyjna. In
Popławska, A., Jakoniuk, L.M., red., Kultura – młodzież – edukacja. Białystok:
Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 2008, 339 s. ISBN 978-83-921930-8-3

PILECKA, W. RUDKOWSKA, G. WRONA, L. red. Podstawy psychologii. Kraków:
Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005, 320 s. ISBN 8372712875

PRZYCHODZIŃSKA-KACICZAK, M. Dziecko i muzyka, Warszawa: „Nasza Księgarnia”,
1974, 74-75 s. PB 3899/74

PYTLAK, A. Podstawy wychowania muzycznego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne, 1977, 48 s. PB 2279/77

SACHER, W.A. Źródła wartości wychowawczych w procesie kształcenia muzycznego dzieci.
In. Ogrodzka-Mazur, E. Szuścik, U. Zalewska-Bujak, M. red. Edukacja małego dziecka.
Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
2010, 160 s. ISBN 978-83-7587-468-6

SILLAMY, N. Słownik psychologii. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1996, 333 s.
ISBN 8371321244

SOURIAU, E. Wpływ muzyki na rozwój psychiczny dziecka. In. Wojnar, I. red. Wychowanie
przez sztukę. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1965, 239 s. PB
5543/65

SUPER, D.E. Psychologia zainteresowań. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
1972,199 s. PB 9164/72


Mgr sztuki Iwona Bodziak,

Katolícka univerzita v Ružomberku,
Pedagogická fakulta, Katedra hudby,
Námestie A. Hlinku 56/1, 034 01 Ružomberok,
e-mail:[e-mail]