"Wesele jako dramat symboliczny"

Stanisław Wyspiański - charakterystyka
Stanisław Wyspiański reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wiązał się z
utworem "Warszawianka". Był to tekst realistyczny bez elementów symbolicznych.
Inne utwory to "Wesele", "Wyzwolenie". Dramaty ludowe o tematyce współczesnej
to "Sędziowie", "Klątwa". Dramaty o temacie antycznym to "Achilles",
"Protesilos i Laodamia". Nawiązanie do powstania listopadowego w "Nocy
listopadowej" i "Lelewelu". Miał wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie
działał i był pracowity. Dramat "Wyzwolenie" to utwór współczesny. Uważany jest
za jego jeden z najlepszych utworów. Oryginalny kształt. Główny bohater Konrad
jest reżyserem przedstawienia. W kręgu wydarzeń utworu pojawiają się sprawy
Polski i polityki. Konrad podobny jest do Wyspiańskiego, który przybył by
wyzwolić ludzi z mitów, legend od narzuconego pewnego sposobu myślenia. Jest
autorem różnych luźnych wierszy o charakterze osobistym. Autor poematów i
didaskaliów (np. w "Weselu", pisane są wierszem i traktowane są jako oddzielny
utwór liryczny). Oryginalny malarz. Malował portrety dzieci i cykl
macierzyństwo. Uprawiał malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. Używał farb
pastelowych. Uprawiał rysunek piórkiem, kredką i węglem. Zajmował się też
malarstwem ściennym - Polichromie. Projektował meble, witraże, tkaniny,
elementy użytkowe. Wykonywał kilka płaskorzeźb i litografii (rzeźbienie rysunku
w metalu, a później odbicie na papierze). Jego działa sztuki nie należy
rozdzielać jest to bowiem wizja pewnej całości - "Teatr mój widzę ogromny".
Wizje teatralne. Munumentalizm syntetycznych wizji. "Skarby Sezamu" to jeden z
obrazów Wyspiańskiego - największy. Łączy w nim dwa światy. Reprodukcje jedynie
fragmentów obrazu. Oddziaływuje nastrojem, tajemniczością i grozą. Do napisania
tego utworu zainspirowało go wesele i ślub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym
okresie impresjonizmu, młodzież zainteresowała się światłem. Malowali często za
miastem wykorzystując elementy świetlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili
za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy -
"ludomania" czyli bratanie się z chłopami. Artyści skierowali się w stronę
ludu, chcieli dotrzeć do ich szczerości i moralności. W 1920 roku Boy-Żeleński
napisał "Plotkę o "Weselu"" by zachować dla potomności jak doszło do powstania
tego dzieła. W "Weselu" umieścił ludzi, których znał - ich odpowiedniki:
Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, malarz
Gospodyni - Anna Mikołajczykówna
Pan Młody - Lucjan Rydel - gaduła
Pani Młoda - Jadwiia Mikołajczykówna
Radczyni - profesor Domańska
Haneczka - Hanna Mikołajczykówna
Nos - Noskowski
Dziennikarz - Starzewski
Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Zosia i Maryna - córki lekarza - Poreńskie
Klimina - swatka
Czepiec - amant wiejski
Ślub ten był szokiem dla społeczeństwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach,
gdzie toczy się akcja utworu. Skandal. Wyspiański był na tym ślubie.
Fascynowała go prostota, życie zamienił w poezję. Każda postać ma znane cechy.
Prapremiera była skandalem bo sztuka była nietypowa (gwara ludowa), wystawiono
ją w Teatrze Starym. Na afiszu chciał podać prawdziwe nazwiska. Wiele osób
opuściło salę. Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Inteligencji ze strony pana
młodego oraz chłopstwa ze strony panny młodej. Brak przedstawicieli
arystokracji czy proletariatu. Wyróżnia się tu dwa rodzaje scen:
realistyczne - osoby, bohaterowie tworzą nurt satyryczny
symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywistości występuje
metafizyka, osoby-duchy. Ukazane uczucia konkretnych osób.
Ze scen realistycznych wyczytać można stosunek Wyspiańskiego do zjawisk i
uczuć. Stosunek przedstawicieli inteligencji do chłopów Zwracanie uwagi na
piękno zewnętrzne. Pan Młody odnalazł tu żywą urodę, odnajduje tu życie,
spontaniczność, chodzi mu głównie o wygląd. Stylizuje się zewnętrznie (chodzi
boso, z gołą głową). Zwraca uwagę na ubiór panny młodej. Zafascynowany swym
strojem, który i tak zrzuci. Fascynacja dźwiękami muzyki ludowej. Nie zna
chłopskich obyczajów, np. Dziennikarz lekceważył chłopów. Nie zna życia na wsi.
Inteligencja nie liczy się z prawami chłopskimi. Zapominają o niedawnej
przeszłości, o powodach krwawego wystąpienia chłopów. Nie interesuje go, że
chłopi są żądni władzy. Chce tylko odpoczywać. Idealizacja chłopów i ich życia
wiejskiego. Myśli on, że życie to siedzenie wśród zieleni, odnajduje tu
ucieczkę od codzienności. Mówi o pospolitości, o swym pokoleniu, że są
przeklęci, ubezwłasnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widzą na wsi to
fantastyczne poszukiwanie celu i sensu życia. Odmiany od pospolitej części
mieszczucha. Podoba im się wieś odświętna, kolorowa, bez ciężkiej pracy. Nie
dociekają marzeń chłopskich. Nie interesuje ich to. Podoba im się
powierzchowność. Chłopi to widzą i rozumieją. Czepiec widzi to nieszczere
bratanie się z chłopami. Żyd też traktuje tę stylizację za zabawę, bałamuctwo w
wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni są bowiem zwykłym
życiem. Chłopi odczuwają, że nie są rozumiani, czują obcość. Chłopi nie są
ufni.
Inteligencja
Niezdolni do czynu. Pomimo ataku chłopów na szlachtę, bawią się razem z nimi,
chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu.
Przeklinają przeszłość, ale nic nie robią. Żałują tego co było lecz nic nie
robią by to zmienić. Uważają, że poprzez przeszłość są niewolnikami.
Brak aktywności działania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje.
Wszystko uśpione. Inteligencja czeka na coś lub na kogoś.
Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza róg Jaśkowi, a to
przecież on miał na nim grać.
Pogarda dla współczesnych. Pokolenie skazane na degenerację, tylko sztuka, a
ona też nie jest na czasie. Poezja nie o tym co żywotne - spokojna jest.
Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, które mają być domeną. Błahe sprawy są
poruszane. Utwory są identyczne. Powierzchowna, bezideowa, słowa bez pokrycia.
Nie zmieniają się w czyn. Opieszała poezja.
Chłopi
Gotowi do walki, ale potrzebują przywódcy
Podatni na walkę chętnie będą uczestniczyć w działaniu
Zawzięci, odwołują się do chlubnych kart historii
Zżyci ze sobą. Oczekują, że ktoś poprowadzi ich do walki. Chłop czuje potrzebę
działania, decyzję o podjęcie działań pozostawia inteligencji. Chętni do walki,
ale mierzi ich apatia.
Uważają, że ludzi z miasta trzeba trzymać krótko by nie przejęli kontroli nad
chłopami
Widzą własną potęgę, ale nie są przygotowani bo wartości materialne stanowią
dla nich większe znaczenie.
Nie umieją dobrze gospodarować i zaciągają długi
Nie boją się zawstydzić panów, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.
Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garną się do wiedzy, znają swą
potęgę i moc, wartość. Garną się do działania, ale nie dorośli do czynu.
Zapalni jak słoma. Trzeźwo i realnie oceniają.
Skorzy do bójek, porywczy, dążą do bogactwa, stają się próżni.
Podczas wesela spotykają się dwa różne światy. Ludzie ci nie potrafią się
porozumieć. Prowadzi to do rozbieżności, do oceny przeszłości i różnego
widzenia narodu. Chłopi skorzy do działania, konkretnej walki, ale to
inteligencja ma przodować bo chłopi są za słabi. "Wesele" to satyra na
współczesność. Nie zdolność do czynu całego pokolenia. Rzekomy solidaryzm.
Stylizowanie się na poszczególną modę. Pod maską przyjaźni i braterstwa kryje
się niechęć, urazy, nie zrozumienie.
Symbole w "Weselu"
Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest
on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli:
rzeczy
postaci
sceny
Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia.
Uosobienia utajnionych pragnień.
Widmo
Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył
na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś
więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z
jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to
symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się
stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją
do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.
Stańczyk
Dziennikarz "Czasu" należy do organizacji "Stańczyków". Stańczyk to symbol
mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent
powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie
niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje.
Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako
dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina
czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie
katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest
świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę.
Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania
się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z
ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.
Rycerz
Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie
siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy,
odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi
bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy
Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest
zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła.
Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły
poezji oddziałującej na społeczeństwo.
Hetman
Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady,
magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny,
dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan
młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie
szczere bratanie się z ludem.
Upiór
Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo
wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny
trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów
i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.
Wernyhora
Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje
przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.
Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie
dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne
powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm
chłopstwa. Nie spełni się to.
Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych.
Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.
Sznur to symbol niewoli
Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski
Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki
Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej
Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena
najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której
krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i
przeszłości. "Wesele" to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec
chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony
słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem
rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości. Artyzm w "Weselu"
Są tu dwa różne wątki sceniczne:
realistyczne
wizyjno-symboliczne
Finał polega na spleceniu obu wątków. Zrośnięcie komedii obyczajowo społecznej.
Wyspiański to satyryk ideolog i wieszcz. Poezja okresu Młodej Polski wytwarza
nastrój. W "Weselu" mamy do czynienia z nastrojem sztuki:
Malarstwo
W wypowiedziach, np. opis stroju panny młodej
Didaskalia - jest tu impresjonizm czyli:
precyzja operowania barwą
zatarcie szczegółów
gra światła
Rola światła: odbijanie się go od twarzy. Osoby zmieniają cienie co umożliwia
gra światła
Barwy o charakterze symbolicznym
Didaskalia, pisane dużą literą. Światło i czar. Symbolem jest wstawanie nowego
dnia, czas ten nie stanie się bo Jasiek zgubił złoty róg.
Ważne są elementy plastyczne
Muzyka
weselna
chochoła
zawodzenie wiatru
odgłosy tańczących ludzi
odgłosy wsi (pianie koguta)
tętent konia
cisza
szelest słomy chochoła
świergot ptaków
piosenka Jaśka
melodyjność utworu, liczne powtórzenia
Elementy te po złączeniu tworzą pewien nastrój
Akt I to rozmowy o rzeczach błahych, miłostki, flirty. Motyw polityczny i
rozmowa o niej. Motyw sztuki i poezji. Rozmowa o nich. - chłopi ubrani na
kolorowo - inteligencja: panowie na czarno, panie na biało Akt II to zmiana
nastroju. Inaczej się mówi w tym akcie. Słowa dosadne i dobitne. W ciemności
pojawiają się osoby dramatu. Słychać skrzypienie podłogi, nastrój grozy i
tajemnicy. Akt III oparty na poczuciu nie mocy. Nastrój otępienia i apatii.
Oczekiwanie na cud. Nastrój podkreśla jakość słów. Uważne wypowiedzi. Pokój
jest ciemny to świt zmienia sytuację. Utwór poprzez syntezę sztuk w połączeniu
z wydarzeniami zmierza nastrój z aktu do aktu.
Akt II to rozpamiętywanie, rozmowa samego ze sobą.
Akt III to marazm, niemoc, zmęczenie i otępienie. W "Weselu" mamy przewidziane
przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny. Dramat
romantyczny - porównanie z "Dziadami" PROBLEM "DZIADY" "WESELE" Podobna
problematyka Przedstawienie poetyckie przyczyn upadku Polski. Charakterystyka
poszczególnych środowisk Nie możność połączenia się społecznie by odzyskać
niepodległość. Takie samo pokazanie tematu Treść ukazana poprzez perspektywę
czasu, historię. Rozrachunek z teraźniejszością poprzez przeszłość. Odwołanie
do historii: Stańczyk to król Zygmunt, Hrabia to Targowica, Rycerz to Grunwald,
widmo to Szela. Ma to pobudzić świadomość narodową. Pouczenie. Historia to
ukazanie chwalebnych i haniebnych kart. Teraźniejszość to wesele, przyszłość to
perspektywa walki zbrojnej. Przesłanie treści Oskarżenie społeczeństwa o
klęskę, antidotum to mesjanizm Oskarżenie inteligencji i chłopów o brak
zjednoczenia. Nie dojrzali do przywództwa. Wskazuje drogę: solidaryzm. Rodzaj
dramatu Romantyczny Realistyczno-symboliczny Sceny mistyczne Oba światy
istnieją na równych prawach Oba światy istnieją na równych prawach Ludowość
Ludowe obrzęd, ludzie prości biorą w nim udział, na wsi. Wesele ludowe, sposób
odbycia (oczepiny), , udział biorą mieszkańcy wsi, na wsi się odbywa,
stylizacja ludowa języka. Synkretyzm formy zastąpiony przez syntezę sztuk.
Nastrój. III błahych rozmów, bezczynność, nuda. II tajemniczość, groza IV
sielski nastrój, podobny do wesołości, potem przygnębienia i tajemniczości. I
pogodny, radosny, wesoły II trwogi, przerażenia, respekt przed duchami,
tajemniczość, jest ciszej III bezsilność, apatia, senne zachowanie, uśpienie,
oczekiwanie. Czas Akcji Noc zaduszkowa - listopad 23 listopada Kompozycja
taneczna "Bal u senatora" - para za parą tańczy Menueta. Wesele, tańce Postać
Wernychory U Słowackiego też Wernyhora Symbol postaci, przyszłości, odzyskania
niepodległości. Odpowiedniki postaci Widmo Hetman Branicki Te podobieństwa to
świadomy zabieg autora. Chciał uwydatnić problem o którym mówi, pokazać, że
ktoś już poruszył ten problem. Mimo klęsk trzeba próbować dalej. "Dziady" mówią
o problemach patriotycznych, narodu. Nie chce by była to plotkarska treść o
weselu Rydla. Głębokie przemyślenia. "Wesele" na równi z "Dziadami". Tekst
oparty na sytuacji bieżącej. Dotyczy całego narodu. Tak to odebrano. Wyspiański
nazwany został "czterdzieści i cztery". Został wieszczem.