Rozwój filogenetyczny i ontogenetyczny
oraz rola wićzadeĆ krzyºowych kolana
Phylogenetic, ontogenetic development
and function of the cruciate ligaments of the knee
Youry M. Kisielewski (1) Bogdan Ciszek (2)
(1) Katedra Anatomii PrawidĆowej, Uniwersytet Medyczny w Grodnie
(2) ZakĆad Anatomii PrawidĆowej, Akademia Medyczna w Warszawie
Streszczenie Summary
W pracy przedstawiono zarys poglådów na rozwój The study present development of the cruciate liga-
wićzadeĆ krzyºowych stawu kolanowego u czĆowie- ments of the human knee in embrional, fetal and
ka w okresie embrionalnym, pĆodowym i noworod- newborn period of life. Ontogeny of the cruciate lig-
kowym. Informacje te zestawiono z danymi doty- aments is compared with its phylogeny especially in
czåcymi rozwoju filogenetycznego maĆpy uwzglćd- monkeys. Some functionally relevant data is also
niajåc szereg aspektów funkcji wićzadeĆ w róºnych considered.
fazach ruchu. [Acta Clinica 2001 1:275-277]
[Acta Clinica 2001 1:275-277]
SĆowa kluczowe: staw kolanowy, wićzadĆo krzyºo- Key words: knee joint, anterior cruciate ligament,
we przednie, wićzadĆo krzyºowe tylne posterior cruciate ligament
Staw kolanowy jest jednym z najbar- Szczególne miejsce wĄród struktur we-
dziej zĆoºonych stawów ludzkiego organiz- wnåtrztorebkowych zajmujå wićzadĆa krzy-
mu. Z osteologicznego punktu widzenia ºowe. U wićkszoÄ„ci zwierzåt stanowiå one
moºna traktowaì go jako staw maĆo stabil- tylnå czćĄì przegrody mićdzystawowej
ny. Dzićki jednak odpowiedniemu aparato- dzielåcej oba stawy udowo-goleniowe.
wi wićzadĆowemu jest on zarówno wĆaĄci- U Hominidae w czćĄci przedniej stale wy-
wie stabilizowany, jak teº na tyle ruchomy stćpuje otwór sprawiajåcy ºe oba stawy ma-
aby zapewniì wĆaÄ„ciwå podstawć i lokomo- jå wspólnå jamć (11). Najwićkszy rozwój
cjć ciaĆa. wićzadeĆ krzyºowych obserwuje sić u maĆp
MoºliwoÄ„ci czynnoÄ„ciowe stawu kola- które så dobrze przystosowane zarówno do
nowego zaleºå od wielu czynników zwiå- biegu, wspinaczki, skoków i huÄ„tania sić.
zanych z uwarunkowaniami anatomicznej Nieproporcjonalnie duºy rozwój wićzadĆa
budowy stawu kolanowego. Rozwój anato- krzyºowe osiågajå u szympansa co jest zro-
micznych skĆadników stawu kolanowego zumiaĆe, gdyº gĆówna rola stabilizujåca
charakteryzuje sić synchronizacjå (3). przypada tym wićzadĆom przy zgićtym sta-
Struktury wewnåtrzstawowe podlegajå sze- wie kolanowym.
regowi procesów majåcych na celu osiåg- U czĆowieka obserwujemy inny typ lo-
nićcie wĆaÄ„ciwej stabilizacji i umoºliwienie komocji zwiåzany z caĆkowicie pionowå
adaptacji do róºnych typów postawy i loko- postawå ciaĆa. Dlatego przednia i tylna
mocji. czćĄì kaºdego z wićzadeĆ krzyºowych mo-
Tom 1, Numer 4 " 275
Acta Clinica
ºe mieì odmiennå funkcjć przy zginaniu wnåtrztorebkowych pojawiajå sić jeszcze
i prostowaniu. Przy prostowaniu wĆókna przed pojawieniem sić jamy stawu. Zawiå-
przedniej czćĄci wićzadĆa krzyºowego tyl- zek wićzadeĆ krzyºowych pojawia sić u za-
nego så sĆabiej napićte, a w czćĄci tylnej sil- rodka ludzkiego w stadium 19 (16  19 mm
niej napićte. W tym poĆoºeniu wĆókna tyl- dĆugoÄ„ci ciemieniowo-siedzeniowej). W sta-
nej czćĄci wićzadĆa krzyºowego przedniego dium 22 (24  27 mm) majå one postaì sze-
så silnie napićte a w czćĄci przedniej sĆa- rokich pasm pomićdzy zawiåzkami koÅ„-
biej. Przy zginaniu przednie wĆókna wić- ców dalszych piszczeli i koĄci udowej. Po-
zadĆa krzyºowego tylnego napinajå sić sil- wstaje wtedy wyniosĆoÄ„ì mićdzykĆykciowa.
niej niº tylne. W wićzadle krzyºowym Moºna rozróºniì miejsca przyczepu wićza-
przednim tylne wĆókna bćdå wtedy napićte deĆ. W kolejnym stadium róºnicuje sić ja-
bardziej niº przednie. Dzićki temu wićzad- ma stawu i widoczne stajå sić naczynia zo-
Ćo krzyºowe przednie zapobiega prze- patrujåce wićzadĆa (5, 12). Dystalny przy-
mieszczeniu kĆykci koĄci udowej ku tyĆowi czep PCL dzieli sić na dwie odnogi, z któ-
przy zginaniu, a wićzadĆo krzyºowe tylne rych jedna przyczepia sić do piszczeli,
zapobiega przemieszczeniu kĆykci ku przo- a druga do przyczepu rogu tylnego Ćåkotki
dowi przy prostowaniu (2). bocznej. Miejsce tego przyczepu bćdzie
WićzadĆa krzyºowe majå wzglćdne wpĆywaĆo na powstanie wićzadeĆ Ćåkotkowo
znaczenie dla stabilizacji stawu kolanowe- udowych. Jako pojedynczy zawiåzek po-
go. Wraz z rozwojem czĆowieka, w porów- wstajå one z rogu tylnego Ćåkotki bocznej.
naniu z szeregiem przedstawicieli Ä„wiata Zawiåzek ten moºe zostaì podzielony
zwierzćcego stajå sić one sĆabsze i cieÅ„sze. przyczepem PCL na wićzadĆo Ćåkotko-
Fakt ten naleºy braì pod uwagć przy roz- wo-udowe przednie i tylne lub pozostaì
waºaniu biomechaniki stawu kolanowego strukturå pojedyÅ„czå. Wtedy w zaleºnoÄ„ci
w aspekcie licznych sposobów rekonstrukcji od tego czy przebiegaì bćdzie do przodu
wićzadeĆ. czy do tyĆu od PCL bćdziemy mówili
WićzadĆo krzyºowe przednie przy o braku tylnego lub przedniego wićzadĆa
zwićkszaniu kåta zgićcia napina sić silniej Ćåkotkowo udowego (8).
niº tylne. Natomiast tylne najmniej napićte Po 10 tygodniach ºycia wewnåtrzĆono-
jest przy maksymalnym wyproÄ„cie. Warun- wego struktura wićzadeĆ krzyºowych jest
ki do przerwania wićzadeĆ krzyºowych så dobrze okreÄ„lona. Zbudowane så z tkanki
najdogodniejsze w pozycji zgićcia. Dlatego Ćåcznej wĆóknistej.
teº wićzadĆo krzyºowe przednie wydaje sić W miejscu odejÄ„cia wićzadĆa ulegajå
czćĄciej ulegaì uszkodzeniom niº tylne (9). bogatej waskularyzacji (7).
DoÄ„wiadczenia na zwĆokach wykazaĆy, ºe Wiadomo ºe pćczki tworzåce wićzadĆa
przeprost w stawie kolanowym jest moºli- krzyºowe ulegajå skrzyºowaniu. Co wićcej
wy do 20°. Wtedy wićzadĆo krzyºowe tylne wĆókna w obrćbie kaºdego z wićzadeĆ rów-
napina sić coraz silniej. Dalsze forsowanie nieº krzyºujå sić. W 18  21 tygodniu ºycia
przeprostu prowadzi do wyrwania udowe- pĆodowego w wićzadle krzyºowym przed-
go przyczepu wićzadĆa nim znajdujå sić dwa pćczki  przedni
Wielu anatomów (10, 11, 13) uwaºa ºe i tylny. PoĆoºone så one równolegle na ca-
wićzadĆa krzyºowe stanowiå rozwojowo Ćym przebiegu. Nastćpnie oba pćczki ule-
pochodnå tylnej Ä„ciany torebki stawu gajå skrzyºowaniu przy czym pćczek
wpuklajåcå sić ku przodowi. PodkreÄ„la sić przedni obejmuje spiralnie tylny od przodu
ºe ich przyczepy przypominajå strukturć i przyÄ„rodkowo. TĆumaczy sić to tym iº
torebki stawowej. Zawiåzki struktur we- w okresie pĆodowym koÄ„ì udowa obraca sić
276 " Grudzień 2001
Rozwój i rola wićzadeĆ krzyºowych
5. Kabak S.L., Feszczenko S.P., Aliskowa E.P.:
wraz z zawiåzkiem wićzadĆa. Krzyºowanie
Prienatalnyj morfogieniez sustawow. W monografii:
sić wĆókien w wićzadle pozwala na lepszy
Kostno-systawnaja sistiema: morfoĆogiczieskie i bio-
rozkĆad obciåºenia w czasie ruchów stawu
chimiczieskie aspiekty formirowania Minsk 1990 s.
(2).
46 56
Anatomiczna struktura wićzadeĆ krzy-
6. Kisieliewskij Y.M.: Strojenie i krowosnobºenie
ºowych i morfometria ich przyczepów kolennowo sustawa noworoºdiennych dietiej Matie-
riaĆy Mieºnarodnoi Naucznoi Konfieriencji Grodno
u dorosĆych zostaĆa szczegóĆowo opisana.
2000 s. 72  73
W materiale noworodkowym znane så je-
7. Kotti E.P. Razwitie formy koliennowo sustawa
dynie pojedyńcze doniesienia (1, 4). W po-
czieĆowieka. Praca doktorska Ufa 1955
nad poĆowie przypadków dĆugoÄ„ì wićzadeĆ
8. Lahlaidi A, Vactavek J. Les ligaments menisci-fe-
jest jednakowa. W pozostaĆych tylne jest
mefeux posterieus et leur signification selon l orga-
wićksze od przedniego. ÿrednia dĆugoÄ„ì nogenie. Bull Assoc Anat (Nancy) 1975
59:164:177  83
wićzadeĆ wynosi ok. 11mm. ÿrednia szero-
9. Markuszew W.M. MatieriaĆy o rozwiti kolienno-
koÄ„ì wićzadĆa krzyºowego przedniego wy-
wo sustawa czieĆowieka Praca doktorska Ufa 1955
nosi ok. 4,5 mm, a tylnego ok. 5 mm (6).
10. Merida-Velasco J.A., Sanchez-Montesinos I., Es-
pin-Ferra J., Merida-Velasco J.R. i wsp.: Develop-
ment of the human knee joint ligaments Anat. Rec.
1997 248:259  268
PiĄmiennictwo
11. Poplewski R. Anatomia ssaków Tom II UkĆad
Kostnostawowy. Czytelnik Warszawa 1948
1. Aksundowa A.A. Sriednije i krajnije formy indy-
12. Ratajczak W.: Early development of the cruciate
widualnoi izmiencziwosti eliemientow kolennowo
ligaments in staged humann embryos Folia Morp-
sustawa i krowosnobºenie ich u noworoºdiennych.
hol. 2000 59:285  290
Praca doktorska AĆma-Ata 1962
13. Ratiszwili G.I. Razwitie koliennowo systawa
2. Aliskowa E.P. Strojenie koliennowo sustawa
y czieĆowieka poslie roºdienia Praca doktorska Tibi-
w embriogieniezie u mlekopitajuszczich w normie
lisi 1954
i w ekspierimientie. Praca doktorska. JarosĆaw 1986
3. Berkgaut K.F. Gistogieniez sustawnych elemen-
tow kolennowo sustawa u czeĆowieczieskowo zaro-
dyszcza. Trudy Astrachanskowo Miedinstituta As- Adres do korespondencji / Address for
trachań 1956 12:95  107 correspondence: Bogdan Ciszek, ZakĆad Anatomii
4. Ibrachimow A.K. K anatomii kolieennowo susta- PrawidĆowej CB Akademii Medycznej w Warsza-
wa pĆodow i noworoºdiennych Praca doktorska Sa- wie, ul. ChaĆubiÅ„skiego 5, 02  004 Warszawa,
markanda 1970 [e-mail]
Tom 1, Numer 4 " 277