Kotek J. Nowe monety zastępcze ze Śląska
Kotek J. Nowe monety zastępcze ze Śląska, [w:] "Grosz", nr 92, I-III 2003.
(www.grosz.numizmatyka.com.pl/archiwum/grosz92/index.html)
dawniej zwanej "Rzymianin" [Römergrube]. Jest to
W przeciagu ostatniego roku trafilo do mnie kilka
wertmarka o nominale 500 i wlasciwie jako typ zostala
monet zastepczych pochodzacych prawdopodobnie z
juz skatalogowana [Katalog t. V str. 32]. Stan
terenu Slaska. Dwie sposród monet sa latwe do
zachowania posiadanej przeze mnie jest tak
zidentyfikowania. Pierwsza jest calkowicie "nowa" i
skandaliczny, ze trzeba sie dokladnie przyjrzec stronie
pochodzi z zaleskiej Kopalni "Kleofas" (Katowice).
glównej by odczytac nominal. Druga strona z samym
Firma ta uzywala kilku serii monet, zas pod nazwa
nominalem jest jeszcze gorsza. Z pewnoscia jest to
VEREINIGTE CLEOPHAS-GRUBEN [Zjednoczone
jednak cynkowa piecsetka o przepisanej srednicy 35,5
Kopalnie Kleofas] znany byl dotychczas jeden nominal
mm. Mimo ulomnosci wygladu wyraznie widac po obu
20 fenigów.
stronach nazwy kopalni dwie punce w ksztalcie
szescioramiennych gwiazd. Moneta ta stanowi wiec
odmiane podstawowego typu, analogicznie jak to jest z
nominalem 100 tejze serii. Poza tym, nie wiem czy
rysunki w Katalogu sa niedoskonale, czy istotnie jest to
róznica, ale na posiadanej przeze mnie monecie litery
maja inny krój. Ich zakonczenia sa prostokatne, co na
jlepiej widac na literach "H" i "K". Co zas
najwazniejsze, napis brzmi WERTH-MARKE [z tym,
ze dwie pierwsze i ostatnia litera znikly od korozji], a
[Bogumil Sikorski "Slaskie Monety Zastepcze"
nie WERT-MARKE. Zgodnie z pogladem o
Katalog tom IX str. 25]. Opisywana tu
archaicznosci slowa "WERTH" moneta ta byla by wiec
piecdziesieciofenigówka jest analogiczna, czyli
starsza niz 500 ze slowem "WERT". To zas
nominal i na odwrotnej stronie nazwa. Z tym, ze jest
wprowadza pewien galimatias co do dotychczasowych
wieksza, bo o srednicy 26 mm i wyglada na zelazna, a
ustalen o monetach tejze kopalni. Zamiast jednej serii
20 fenigów wedlug katalogu jest z cynku niklowanego.
wertmarek [wraz z kontrasygnowana 100], trzeba by
Nie jest to jakis unikat, gdyz w trakcie pisania
uznac, ze kursowaly tam dwie serie lub nawet cztery.
zauwazyl em ze drugi jej egzemplarz pojawil sie na
Pierwsza byly by "Werthmarki", druga te same tyle ze
grudniowej 18 aukcji PTN.
kontrasygnowane [tak jak ta tu opisywana], trzecia
seria to "Wertmarki", a czwarta to znów monety z
kontrasygnatura, z których znamy 100 fenigów. A
moze tak jak w kopalni Emma w Radlinie ra-zem
obiegaly monety z napisem WERTH i WERT.
Ciekawe jednak po co wyrózniano gwiazdami niektóre
z nich? Czy celem bylo wyodrebnienie ich dla jakiegos
zakladu, czy oddzialu kopalni, a jesli nawet - to po co?
Co do kolejnych monet; to nie mozna sie stanowczo
Druga moneta z pewna atrybucja pochodzi z
lub w ogóle wypowiedziec na temat ich emitentów. To
Niedobczyc k/ Rybnika z tamtejszej Kopalni "Rymer",
takze wertmarki.
1
Kotek J. Nowe monety zastępcze ze Śląska
przypominajace te na 100-fenigówce, tyle ze mniejsze.
Co oznacza ten skrót, nie wiem i nic sensownego nie
Mosiezne 5 fenigów [O 16,5] posiada nominal, a na
przyszlo mi do glowy. Dwadziescia piec fenigów [O
stronie glównej oprócz niego napis WERTH-MARKE
23,5] oznaczono inicjalami FM, o innym prostym
i pólkoliscie dobita nazwe AMANDUS. Osoba która ja
kroju. Peter Menzel pod pozycja 3148 opisuje
znalazla powiedziala mi, ze bylo to w okolicach
wertmarki z FM o nominalach 5,10,30 i 50 z firmy
Szczytnej kolo Dusznik Zdroju; w sumie byly dwie
Frantz Manzke w Miastku na Pomorzu. Sa one jednak
sztuki. Usilowalem przez dlugi czas dopasowac do tej
cynkowe. Nie znam ich wygladu, a przez to i
nazwy jakies znaczenie. Kontaktowalem sie nawet z
podobienstwa do mojej; jednak wydaje mi sie, ze
mieszkancami Szczytnej, ale bez rezultatów. Jedyne
zmiana metalu w serii monet nie jest prawdopodobna,
czego sie dowiedzialem, to ze Amandus jest rzadkim
przez co uwazam ze wydal je inny emitent. Skrót ten
imieniem meskim. Nosili je swiety Amandus z
moze oznaczac takze inicjaly wlasciciela firmy, ale i
Bordeaux i dzialajacy w Szczecinie kaznodzieja
przeznaczenie wertmarki - Fährmarke. Pietnascie
radykalnego odlamu reformacji Thomasa Münzera -
fenigów [O 20,5] oznaczono nalozonymi na siebie
Johanes Amandus. W nowszych czasach nosil to imie
literami S i A, moze to wiec znaczyc AS lub SA.
Herman Amandus Schwartz, wybitny matematyk
Gwoli wyjasnienia jej wizerunku dodam, ze ktos
urodzony w XIX wieku na Dolnym Slasku. Imie to
mozolnie wydrapal litere "E" w slowie MARKE, tak
bylo wiec uzywane na terenie Niemiec, a nawet i
wiec wbrew pozorom nie rózni sie ona w tym zakresie
Slaska, ale trudno przypuszczac, by ktos uzyl go na
od pozostalych. Mozliwosci rozwiniecia tego skrótu
monecie zamiast nazwiska. Prawdopodobnie wiec jest
jest wiele. Moze to byc imie i nazwisko analogicznie
to element firmy jakiegos przedsiebiorstwa, moze
jak u jeleniogórskiego A.Sosny, czy Adolfa Staeckel'a.
gospody lub apteki pod swietym Amandu-sem. Reszta
Prawdopodobny wydaje sie jednak skrót Speiseanstalt.
monet to wertmarki inicjalowe. Wszystkie sa
Marki z tym oznaczeniem wydawano w Rudzie
mosiezne. Kazda z nich na jednej stronie ma
Slaskiej, Ozimku, czy Swietochlowicach [Falvahütte].
oznaczenie nominalu, wiec skupie sie na opisie strony,
Dziesieciofenigówka [O 19] jest ciekawa o tyle, ze
na której obok nominalu jest napis i inicjal. Napis we
inicjal jest perforowany. Litera E stanowi otwór w
wszystkich przypadkach jest ten sam: WERTH-
monecie. Monety z podobna perforacja stosowano we
MARKE, czyli ten uwazany za starszy w stosunku do
Wleniu [F], Zabrzu-Borzykowie [AK,OS,W],
WERT-MARKE. Jesli chodzi o monete 100-fenigowa
Knurowie [K], Polanicy Zdroju [T], czy Szombierkach
[O 29], czyli de facto marke, to spróbuje pokusic sie na
[H]. W tym ostatnim przypadku jest to skrót od nazwy
uzasadnienie swej hipotezy, co do jej pochodzenia. Jak
"Hohenzollerngrube". Jesliby poszukac analogicznie
zaznaczyla osoba od której ja otrzymalem [wraz z dalej
kopalni z nazwa rozpoczynajaca sie na litere E to
opisana 15-fenigówka], z duzym
nasuwa sie "Eminentzgrube", czyli dzisiejsza KWK
prawdopodobienstwem pochodzi ona z terenu, który
"Katowice". Sa tez "Emanuelssegengrube" w
mozna w uogólnieniu nazwac Górnoslaskim Okregiem
Murckach i "Emmagrube" w Radlinie. Ta pierwsza
Przemyslowym. Na tym obszarze byl zas emitent,
emitowala dla jenców monety innego zupelnie typu,
którego nazwe mozna skrócic do umieszczonych na
druga zas posiada kilka pelnych serii monet, tak wiec
monecie inicjalów GJS. Mam na mysli obecna KWK
ta wertmarka do nich moim zdaniem nie pasuje. Jesli
"Bobrek" w Bytomiu, a konkretnie jeden z jej szybów
zas chodzi o "Eminentzgrube" to znamy z niej jedynie
wydobywczych, zwany dzis "Józefem". Dawniej byl to
zetony deputatowe i mozliwym wydaje sie uzywanie tu
szyb "Hrabina Joanna", po niemiecku "Gräfin
wertmarek z symbolem E. Mozna takze uznac, ze E
Johannaschacht". Dla nazwy tej mozna uzyc zgodnie z
oznacza "eisenwerk" jak na monetach Trzynca i ze
zasadami pisowni niemieckiej skrótu GJS. Kopalnia ta
wertmarka ta byla stosowana w zakladzie
emitowala monety od 5 do 50 fenigów, ale z podaniem
przemyslowym tego typu.
pelnej nazwy szybu [Katalog t. I str. 19]. Zdaje sobie
sprawe z tego, ze hipoteza ta ma watle podstawy i
opiera sie tylko na mozliwosci uczynienia skrótu z
nazwy podmiotu, które inne monety stosowal.
Jednakze wydaje mi sie, ze w przypadku wertmarek
inicjalowych, jesli nie znamy miejsca ich znalezienia
to w ogóle brak podstaw dla blizszego okreslenia ich
atrybucji. Podobny skrót zastosowano zreszta takze dla
monet Kopalni "Jadwiga" - Hedwigwünschgrube:
"Hwg". Gdybym jednak mial tu racje, nalezaloby
uznac, ze jest to najwczesniejsza z emitowanych przez
te kopalnie monet. Te ujete w Katalogu zdaja sie byc
Co do ostatniej pozycji mam wiele watpliwosci?
bowiem emisjami wojennymi, ze wzgledu na material
Rózni sie znacznie od pozostalych. Jest to prymitywny
z jakich je zrobiono, czyli cynk i zelazo.
jednostronny zeton, wykonany z bardzo cienkiej
Wartosciowego militarnie mosiadzu nie marnowano by
[0,5mm O23-24] blachy miedzianej. Wyglada jakby
w czasie wojny na wertmarki. Trzydziesci fenigów [O
zrobiono go wlasnym sumptem w warsztacie
24] ma inicjaly EO, krojem liter bardzo
zakladowym. Wycieto go prawdopodobnie recznie i
2
Kotek J. Nowe monety zastępcze ze Śląska
tak tez naznaczono liczba 50 i inicjalem OK. Kazdy z na jej temat powiedziec nie moge. Jedyne co mi sie
elementów byl wybijany oddzielnie, za czym nasunelo to, ze "K" moze oznaczac "Kantine" zas "O"
przemawia nierówne ustawienie. Co ciekawe, dla w tym ukladzie bedzie dotyczyc nazwy zakladu
wybicia cyfry "0" i litery "O" uzyto dwu róznych, ale przemyslowego.
podobnych punc; choc logiczne i prostsze w
skromnych warunkach bylo by uzycie tej samej. W
Jacek Kotek - Lubliniec
sumie nic nie wiedzac o pochodzeniu tej marki, wiecej
3