Historia kosmetyki sięga okresu starożytnego Rzymu. Już w tamtych czasach znane były różno-

rodne maści i kremy uzyskiwane z naturalnych składników, lecznicze esencje czy też naturalne

olejki. Znane są także nawyki zarówno Egipcjanek stosujących jasny puder z ochry, Rzymianek

kąpiących się w kozim lub oślim mleku jak i Greczynek lubujących się w różnych kolorach hen-

ny. Już wówczas znaleziono doskonałe sposoby, np. na wygładzanie niechcianych zmarszczek,

sporządzano specjalne kremy na bazie wosków, oliwy i cyprysu.

Surowce
kosmetyków naturalnych,

czyli ile natury w produktach organicznych

N

a przestrzeni wieków kosmetyki
odgrywały mniejszą bądź większą
rolę, jednak zawsze w celu upięk-

szania czy też podstawowej higieny sięgano
po preparaty naturalne. Dopiero XVIII
wiek, w którym nastąpił początek chemii
naukowej, wzbogacił skład kosmetyków
o syntetyczne odpowiedniki natury, która to
powoli i systematycznie była wypierana.

Dziś ówczesna kosmetyka przerodziła

się w dziedzinę bardzo zaawansowaną
- kosmetologię. Łączy ona w sobie wiele
nauk: fi zjologię, biochemię, chemię kosme-
tyczną, medycynę estetyczną, dermatologię,
onkologię i dietetykę. Owa nauka rozwija
się w niewiarygodnie szybkim tempie na
całym świecie, pochłania miliardy dolarów
oraz angażuje coraz więcej naukowców
i specjalistów.

Mimo postępującej wiedzy o kosmety-

kach nie można jednoznacznie stwierdzić,
że użyte w nich surowce są całkowicie
bezpieczne. Dlatego też, nie mając żad-
nych kłopotów z dostępem do informacji,
publikacji naukowych, tak zwani „świadomi
konsumenci” zaczęli bliżej przyglądać się
temu, czym pielęgnują swoją skórę. Pod
koniec XX wieku zaobserwować można
wzrost zainteresowania powrotem do ko-
rzeni i natury. O ile początki kosmetyków
ekologicznych i organicznych to raczej
czysty marketing wymuszony potrzebami
konsumentów „zaangażowanych”, prze-
ważnie zamożnych, ceniących sobie bardzo
wysoką jakość, o tyle w dzisiejszych realiach
rynkowych klientem docelowym dla fi rm
produkujących kosmetyki naturalne stał

surowce

22

Przemysł Kosmetyczny 1/2010

Katarzyna Czyż

1_2010_kosmetyka.indd 22

1 2010 k

t k i dd 22

2010-04-21 10:28:42

2010 04 21 10 28 42

się człowiek dbający o środowisko i żyjący
proekologicznie. Preparaty organiczne
trafi ły już nie tylko do salonów SPA, ale
również do drogerii i sklepów zielarskich.
Producenci, starając się wyróżnić swoje
produkty, często podpisują je jako natu-
ralne, tymczasem, jeśli przyjrzeć im się
bliżej, to w składzie INCI często znaleźć
można tylko nieznaczny procent surowców
organicznych bądź po prostu ekstraktów
roślinnych. Ten fakt spowodował ogólną
dezorientację, gdyż konsument niejedno-
krotnie wprowadzany był w błąd. Mimo
to w prawie europejskim do dziś nie znaj-
dziemy defi nicji kosmetyków organicznych.
Jedynie pewnym jest fakt, iż produkty
te muszą spełniać wszystkie wymagania
stawiane kosmetykom przez dyrektywę
kosmetyczną 76/768/WE. Wiele organi-
zacji certyfi kujących, zauważywszy lukę
w prawie, opracowało i stosowało do tej
pory własne zasady certyfi kacji kosme-
tyków naturalnych. Produkt spełniający
określone wymogi sygnowany był znakiem
identyfi kacyjnym danej organizacji. Najbar-
dziej rozpoznawalnymi dotychczas były:
ECOCERT - francuska organizacja kontroli
i akredytacji produktów organicznych i eko-
logicznych uznawana w ponad 80 krajach
na całym świecie, BDIH (Bundesverband
Deutscher Industrie und Handelsunterneh-
men) - Federalny Związek Niemieckiego
Przemysłu i Firm Handlowych, wydający
certyfi katy ekologiczne lekom, żywności i
kosmetykom, SOIL ASSOCIATION - an-
gielska organizacja certyfi kująca ekologicz-
ną żywność, rolnictwo i kosmetyki i AIAB
(Associazione Italiana per l’Agricultura
Biologica) - Włoskie Stowarzyszenie Rol-

nictwa Ekologicznego. Proces certyfi kacji
wyrobów naturalnych nie jest obligatoryjny,
jednak świadomy konsument ma większe
zaufanie do produktów opatrzonych
znakiem, świadczących o pełnej kontroli
danego produktu.

Z powodu wzrastającej ilości jednostek

certyfikujących, a tym samym różnych
wytycznych dotyczących wymogów, jakie
powinien spełniać kosmetyk organiczny,
w 2002 roku na targach BIOFACH za-
wiązała się grupa wiodących europejskich
jednostek standaryzujących. Jej celem było
opracowanie wspólnych zasad certyfi kacji
kosmetyków. Efektem procesu harmoniza-
cji zasad stało się wytyczenie standardów
- COSMOS - Cosmetics Organic Standard.
Pierwsze kosmetyki certyfi kowane według
nowych zasad powinny pojawić się na ryn-
ku już niebawem, konkretnie w pierwszym
kwartale 2010 roku.

Generalną zasadą ujednoliconych

standardów COSMOS jest nie stosowa-
nie surowców, technologii i procesów,
które mają negatywny wpływ na zdrowie
lub środowisko. Dlatego też zabroniono
testów na zwierzętach, używania nanoma-
teriałów, genetycznie zmodyfi kowanych
organizmów oraz promieniowania gamma
i rentgenowskiego.

Surowce dopuszczone do stosowania

w kosmetykach organicznych podzielone
zostały na pięć kategorii:
• Wodę o odpowiedniej czystości mikro-

biologicznej (CFU < 100/ml) – prak-
tycznie każdy jej rodzaj: pitna, źródlana,
morska, destylowana, otrzymana na
drodze osmozy.

• Minerały i surowce pochodzenia mi-

neralnego, czyli takie, które powstały
podczas procesów geologicznych
(z wyjątkiem pochodnych paliw ko-
palnych), pozyskiwane i oczyszczane
metodami fi zycznymi lub przetworzone
zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Są to głównie nieorganiczne pigmenty,
glinki, glinokrzemiany, mika, krzemion-
ka i różne naturalne sole.

• Agro-surowce

(wywodzące się z roślin,

produktów zwierzęcych - z wyjąt-
kiem wyekstrahowanych z żywych lub

martwych zwierząt bądź mikroorga-
nizmów) przetworzone metodami
fi zycznymi (np. tłoczenie, ekstrakcja
- z wodą, etanolem, gliceryną lub kwa-
sem węglowym, filtracja, destylacja,
suszenie). Procesy te mają zapewniać
substancjom aktywnym zachowanie
właściwości, a materiały pomocnicze
powinny pochodzić ze źródeł natural-
nych. Do tej grupy należą olejki eterycz-
ne i ich frakcje, roślinne ekstrakty, oleje,
woski oraz destylaty. Należą tu także
składniki odzwierzęce, takie jak: lanoli-
na, mleko, mleczko i wosk pszczeli.

• Agro-surowce przetworzone metoda-

mi chemicznymi. Procesy chemiczne,
w których są one pozyskiwane, muszą
cechować się niską eko-toksycznością,
czyli m.in. niskim zużyciem energii
i niewielką ilością powstałych odpadów.
Do produkcji tych agro-składników
powinny być użyte surowce ze źródeł
odnawialnych. Możliwe jest także
stosowanie surowców m.in. petroche-
micznych, nie stosując jednak procesów
wymienionych w wytycznych (np. etok-
sylacji, sulfonowania, reakcji z tlenkiem
etylenu, rtęci). Do tej grupy należą
emulgatory i emolienty pochodzenia
roślinnego, uwodornione oleje roślinne,

hydrolizaty protein roślinnych, poli-
sacharydy, pochodne lanoliny, skrobi
i celulozy, gumy i substancje aktywne
pochodzenia roślinnego.

• Inne substancje, które dopuszczane

są ze względu na brak alternatywnych
naturalnych i bezpiecznych odpowied-
ników. Dopuszczone są do stosowania
określone substancje syntetyczne, np.
kwas benzoesowy i jego sole, alkohol
benzylowy, karagen, kwas dihydrooc-
towy i jego sole, lecytyna, kwas salicy-
lowy i jego sole, kwas sorbowy i jego
sole. Wszystkie surowce z tej grupy
wymienione są w załączniku V i VI
Standardów COSMOS.
Według standardów COSMOS kosme-

tyki podzielone zostały na dwie kategorie:
naturalne i organiczne. W kosmetykach
organicznych minimum 95% agro-skład-
ników przetworzonych metodami fi zycz-

Owa nauka rozwija się w niewiarygodnie szybkim tempie na
całym świecie, pochłania miliardy dolarów oraz angażuje
coraz więcej naukowców i specjalistów.

surowce

1/2010

Przemysł Kosmetyczny

23

1_2010_kosmetyka.indd 23

1 2010 k

t k i dd 23

2010-04-21 10:29:24

2010 04 21 10 29 24

nymi musi być pochodzenia organicznego,
a w ciągu 36 miesięcy od wprowadzenia
standardów, jeżeli są dostępne i jest to
możliwe - całość tych składników powinna
być ekologiczna. W ciągu 60 miesięcy od
wprowadzenia COSMOS Standards 30%
agro-składników przetworzonych meto-
dami chemicznymi musi być pochodzenia
organicznego. W składzie całego produktu
minimum 20% wszystkich składników
musi być składnikami organicznymi,
a w przypadku produktów zmywalnych,
wodnych nieemulgowanych lub z przy-
najmniej 80% surowców mineralnych (lub
o mineralnym pochodzeniu) co najmniej
10% wszystkich składników muszą sta-
nowić surowce organiczne. Jeśli chodzi
o kosmetyki naturalne to nie ma wymagań,
co do użycia minimalnej ilości składników
organicznych.

Zdobycie certyfikatu nie jest łatwe.

Aby móc produkować kosmetyki natural-
ne, należy zmienić całą linię produkcyjną.
Kremy ekologiczne nie mogą stykać się
z tymi tradycyjnymi, co ma na celu wyelimi-
nowanie ryzyka, chociażby przypadkowego

domieszania zabronionych składników. Do
czyszczenia i dezynfekcji wszelkich urzą-
dzeń produkujących te kosmetyki muszą
być stosowane tylko detergenty ze znacz-
kiem eko. Więcej o zasadach produkcji,
pakowania i przechowywania, znakowania
kosmetyków certyfikowanych, procesie
certyfi kacji i inspekcji można przeczytać
w najnowszej i ostatecznej wersji COSMOS
Standards ze stycznia 2010 roku na stronie
www.cosmos-standard.org.

Poniżej przedstawiono główne grupy

surowców w kosmetykach oraz różnice
w składzie kosmetyków konwencjonalnych
i certyfi kowanych, organicznych.

Oleje. Jednymi z podstawowych skład-

ników kosmetyków naturalnych są oleje
roślinne. Tłoczone na zimno, nierafi no-
wane, dają czysty surowiec o bardzo dużej
wartości biologicznej, łatwo przyswajalny
przez skórę. W produktach syntetycznych
możemy znaleźć oleje pochodzenia pe-
trochemicznego. Hamują one wymianę
gazową i metaboliczną, zaburzają funkcje
skóry. Stosowane są nawet w kosmetykach
dla dzieci, np. w oliwce pielęgnacyjnej,

gdzie głównym surowcem o procentowo
największym udziale w recepturze jest
parafina ciekła - Paraffinum Liquidum.
Inne tłuszcze syntetyczne to np.: wazelina,
wosk mikrokrystaliczny, ozokeryt, cerezyna
czy parafi na.

Naturalne oleje roślinne to bogactwo

niezbędnych i nienasyconych kwasów
tłuszczowych. Najważniejszym spośród
nich jest nieodzowny do prawidłowego
funkcjo nowania narządów wewnętrznych
kwas gamma-linolenowy. Badania nauko-
we przeprowadzone w ostatnich latach
wy kazały, że obecność GLA ma również
ogromne znaczenie dla skóry, albowiem
jest on prekursorem prostaglandyny
PGEl - cennej substancji, której rolą jest
regulowanie wielu ważnych procesów fi -
zjologicznych. Niedobór GLA powoduje,
że skóra staje się sucha i traci elastyczność,
a to przy spiesza tworzenie się zmarszczek.
Ponadto zanika naturalna odporność
skóry na szkodliwe działanie czynni-
ków zewnętrznych, pęknięcia naskórka
trudniej się goją i częściej pojawia ją się
nieprawidłowości, takie jak: trądzik, po-

surowce

24

Przemysł Kosmetyczny 1/2010

fot.: w

w

w

.sx

c.hu

W kosmetykach organicznych minimum 95%
agro-składników przetworzonych metodami
fi zycznymi musi być pochodzenia organicznego

1_2010_kosmetyka.indd 24

1 2010 k

t k i dd 24

2010-04-21 10:29:25

2010 04 21 10 29 25

drażnienia, zaczerwienienia, przebarwie-
nia, zapalenie łojotokowe skóry, wyprysk
atopowy czy łuszczyca. Zdolność orga-
nizmu do wytwa rzania kwasu gamma-
linolenowego jest ograniczona i maleje
wraz z wiekiem. Kwas gamma-linolenowy
musi być dostarczo ny z zewnątrz. Za-
aplikowany bezpośrednio na skórę bez
problemów przenika w jej głąb, gdzie
zostaje przekształcony w prostaglandyny.
Prostaglandyny utrzymują skórę w dobrej
formie i przeciwdziałają przedwczesnemu
starzeniu się dzięki działaniu regulujące-
mu, przeciwzapalnemu, przeciwalergicz-
nemu i ochronnemu. Przykładem olejów
z największą zawartością NNKT jest olej
wiesiołkowy (zawartość kwasu linolowe-
go 70 - 79% i gamma-linolenowego 9,5
- 12%), olej z pestek winogron czy też
olej z ogórecznika.

Kwasy organiczne w kosmety-

kach. Najbardziej popular ne i najczęściej
stosowane alfa-hydroksykwasy to: kwas

glikolowy, kwas winowy, kwas mlekowy
i kwas jabłkowy. Mogą być one otrzymy-
wane w sposób naturalny (z ekstraktów
roślinnych), np. kwas glikolowy - z trzciny
cukrowej albo też w sposób syntetyczny
(synteza chemiczna lub biotechnologiczna).
Rozpuszczają spoiwo między dachówkowo
ułożonymi martwymi komórkami warstwy
rogowej naskórka, dzięki czemu komórki
te są łatwo złuszczane. W efekcie kwasy
AHA zapobiegają starzeniu się skóry oraz
nadają jej zdrową barwę. Kwasy owocowe
są także przydatne do pielęgnacji młodej
skóry. Dzięki swym właściwościom złusz-
czającym zapobiegają powstawaniu czopów
łojowych, a więc są pomocne w leczeniu
trądziku.

Do niedawna wykorzystywano głów-

nie złuszczające właściwości AHA, np.
w maseczkach usuwających piegi. Obecnie
stosuje się połączenie kwasu mlekowego
z cytryno wym - maseczki wybielające
z miodem pszczelim - maseczki wygła-
dzające i oczyszczają ce czy z truskawkami
i gotowanymi ziemniakami - maseczki
odżywcze. W grupie toników znane jest za-
stosowanie kwasu mlekowego jako środka
działającego ściągająco, przeciwzapalnie,
a także keratolitycznie. Niskie stężenia
AHA w produktach kosmetycznych po-
zwalają na użycie ich jako świetnych pro-
motorów przejścia przezskórnego.

Substancje zapachowe. To właśnie

Fragrance (INCI) jest przyczyną wielu
reakcji alergicznych. Nie wymaga się, aby
producent szczegółowo zadeklarował
skład substancji zapachowych, a to w nich
właśnie ukryta jest większość alergenów.
Kosmetyki naturalne perfumuje się wyłącz-
nie naturalnymi olejkami eterycznymi, które

u osób bardzo wrażliwych mogą prowadzić
do uczuleń czy reakcji alergicznych tylko
w rzadkich przypadkach.

Substancje powierzchniowo czynne.

Zdecydowana większość środków po-
wierzchniowo-czynnych to tanie surowce
syntetyczne PEG. Emulgatory zawierające
polietylenoglikole mogą powodować, że
skóra staje się przepuszczalna dla substancji
toksycznych. Najczęściej używanym w kos-
metykach SPC jest Sodium Lauryl Sulfate,
który znany jest ze swych działań ubocz-
nych, podrażnia skórę i przesusza ją.

Istnieją również naturalne emulgatory

jak lecytyna - umożliwiająca recepturowa-
nie stabilnych preparatów kosmetycznych,
natłuszczająca i uelastyczniająca skórę,

lanolina - pozyskiwana z wełny owczej,
posiadająca zdolność wchłania trzykrotnej
ilości wody w stosunku do swojej objętości,
tworząc trwałe emulsje W/O, zatrzymują-
ca wodę w postaci zemulgowanej, wosk
pszczeli czy cholesterol. Ważną grupę
środków powierzchniowo-czynnych sta-
nowią alkilopoliglikozydy. Otrzymywane są
one w reakcji glukozy i naturalnych alko-
holi tłuszczowych. Są to związki łagodne
dla skóry, które powodują zmniejszenie
podrażnień. Inne emulgatory naturalne to
np. pochodne aminokwasów m.in. sarko-
zyny, czyli N-metyloglicyny, które w reakcji
z kwasami tłuszczowymi działają jak związ-
ki powierzchniowo-czynne.

C.D.N.

Bibliografi a:

1. Stanisław Kohlmunzer – „Farmakognozja”, Wydawni-

ctwo: PZWL - Wydawnictwo Lekarskie, 2003

2. Ryszard Glinka, Józef Góra – „Związki naturalne w

kosmetyce”, Wydawnictwo: Warsaw Vioce

3. Jeremy M. Berg, Lubert Stryer, John L. Tymoczko

– Biochemistry, Fifth editio, 2002

4. European cosmetics standards working group:

“COSMOS-standard: cosmetics organic and natural
standard”, consultation draft, http://www.cosmos-
standard.org, styczeń 2010

5. Maciej Siekierski – „Certyfi kowanie kosmetyków na-

turalnych w 2009r.: ujednolicone standardy COSMOS
a wymagania NaTrue”

6. dr

inż. Magdalena Sikora – „Surowce kosmetyków

naturalnych”, www.biotechnologia.pl

Najważniejsze alfa-hydroksykwasy

Nazwa

Wzór

Źródło

Kwas glikolowy

HO-CHOH-COOH

trzcina cukrowa

Kwas mlekowy

CH3-CHOH-COOH

kwas mlekowy

Kwas jabłkowy

HOOCH

2

-CHOH-COOH

jabłka

Kwas winowy

HOOC-CHOH-CHOH-COOH

winogrona

Kwas cytrynowy

HOOC-CH

2

-HOC-COOH-CH

2

COOH

owoce cytrusowe

„

Naturalne oleje roślinne
to bogactwo niezbędnych
i nienasyconych kwasów
tłuszczowych

fot.: w

w

w

.sx

c.hu

Konwencjonalny kosmetyk:
< 5% składników naturalnych
< 1% substancji aktywnych

Kosmetyk organiczny:
+ 95% składników organicznych
+ 15% substancji aktywnych

surowce

1/2010

Przemysł Kosmetyczny

25

1_2010_kosmetyka.indd 25

1 2010 k

t k i dd 25

2010-04-21 10:29:27

2010 04 21 10 29 27