1

Ewa Sikorska, Paulina Wiatrak
Kolegium Ekonomiczno - Społeczne
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

[e-mail]
[e-mail]

Wybrane kryzysy finansowe końca XX wieku a obecny

kryzys finansowy na świecie

Wprowadzenie

Globalne rynki finansowe doświadczają napięć w skali i zasięgu w

jakim jeszcze nigdy wcześniej w naszym stuleciu nie doświadczyły

1

. Bez

wątpienia kryzys znany pod nazwą subprime mortgages jest pierwszym

kryzysem XXI wieku, z jakim przychodzi globalnym rynkom finanso-

wym i całej gospodarce się zmierzyć. W obliczu narastających napięć

powstaje pytanie jak inny a na ile podobny jest kryzys w Stanach w sto-

sunku do kryzysów z lat 80. i 90. XX wieku.

Trzeba podkreślić, że w ostatnich dwóch dekadach nastąpił szybki

rozwój rynków finansowych. Przyczyną tego była ich globalizacja oraz

sprzyjający jej postęp technologiczny

2

.

Występujące w gospodarce światowej w ostatnich dziesięcioleciach

XX wieku załamania finansowe w postaci kryzysu zadłużenia lat 80.,

kryzysów walutowych w Europie na początku lat 90. a także kryzysów

1

C.M. Reinhart, K.S. Rogoff, This time is different: a panoramic view of eight centuries of finan-

cial crises, NBER Working Paper 13882, 2008, www.economics.harvard.edu., s.1.

2

A. Sławiński, Rynki finansowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 11-12.

2

finansowych w Meksyku, Rosji, Brazylii, Argentyny, Turcji czy też Japo-

nii nie sposób wyjaśnić w taki sam sposób

3

.

Niniejszy referat przedstawia wybrane kryzysy finansowe z końca

XX wieku oraz ich wpływ na gospodarkę światową. W pierwszej części

zaprezentowane zostały przyczyny, przebieg i sposoby rozwiązania kry-

zysów bankowych w Skandynawii. Następnie zaprezentowano kryzysy

walutowe pierwszej, drugiej i trzeciej generacji jakie dotknęły szereg kra-

jów w latach 90. XX wieku. Kolejna część referatu poświęcona jest kry-

zysowi kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych. Celem referatu

jest próba odpowiedzi na pytanie w jakim zakresie obecny kryzys w Sta-

nach różni się od kryzysów końca XX wieku, co w głównej mierze o tym

zadecydowało i jakie skutki już ponosi i może ponieść gospodarka świa-

towa oraz globalne rynki finansowe.

Wśród przyczyn wywołujących kryzysy finansowe wymienia się

szereg czynników, m.in. wzrost stóp procentowych, wzrost niepewności,

gwałtowne niespodziewane osłabienie waluty, efekty bilansowe przeceny

aktywów finansowych

45

. Ta ich różnorodność spowodowała, że podjęto

próby klasyfikacji kryzysów. Poprzez kryzys finansowy powszechnie

rozumie się „poważne/systemowe zaburzenia na rynkach finansowych

6

”.

W przeszłości najczęstsze były kryzysy bankowe, które głównie spowo-

dowane były niespłacalnością kredytów bankowych w wyniku recesji. Z

kolei w latach 80. i 90. XX wieku wydarzyło się dużo kryzysów waluto-

3

S. Hucik –Gaicka, Kryzysy finansowe od czego zależą i jak powstają, www.waluty.com.pl, tekst

z 10.11.2006.

4

Taki efekt mają także znaczne podwyżki stóp procentowych.

5

Szerzej na temat przyczyn kryzysów czytaj: B. Puszer: Argentyński kryzys finansowy – przyczyny

i skutki [w:] Międzynarodowe rynki finansowe. Kryzysy finansowe cz. II. Pod red. J.Żabińskiej.
Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002.

6

M. Krzak, Kryzysy finansowe, materiał dydaktyczny Studium Podyplomowego Akademia Inwe-

stycyjna, Warszawa 2008, s.2.

3

wych w dużej mierze spowodowanych nadmiernym zadłużeniem zagra-

nicznym

7

.

Z drugiej strony udana walka z inflacją obniżając tym samym koszt

kredytu dała przyczynek do wzrostu częstotliwości z jaką zaczęły poja-

wiać się bąble spekulacyjne zarówno na rynku akcji jak i nieruchomości

8

.

W literaturze powszechnie znane jako krachy np. giełdowe.

Kryzys bankowy w krajach Skandynawskich

Istotne zmiany strukturalne sektora bankowego w latach 80. ubie-

głego wieku spowodowały, że znacznie wzrosła podaż kredytów.

Jednocześnie dla obywateli tej części Europy był to czas rosnącego do-

brobytu. Dodatkowo państwo oferowało różnego rodzaju ulgi podatkowe

od kredytów hipotecznych tym samym zachęcając do inwestycji miesz-

kaniowych i zaciągania kredytów

9

. Zniesiono kontrolę oprocentowania

kredytów i depozytów oraz pułapy kredytowe. Dodatkowo liberalizacja

przepływów kapitałowych pozwoliła bankom rozszerzyć wachlarz ofero-

wanych instrumentów finansowych. Jednak okres racjonowania kredy-

tów

10

spowodował, że małe firmy oraz gospodarstwa domowe nie mogły

uzyskać tyle pożyczek, na ile zgłaszały popyt przy obowiązujących sto-

pach. Takiej sytuacji towarzyszył także wzrost cen aktywów a głównie

nieruchomości powodując tym samym wzrost wartości potencjalnych

zabezpieczeń. Akcja kredytowa we wszystkich krajach skandynawskich

7

Zagraniczne zadłużanie umożliwiała postępująca globalizacja rynków finansowych.

Za A. Sławiński, op.cit. s. 175.

8

Ch. Goodhart, F. Cappie, S. Fischer, N. Schnadt, The future of Central Banking, Cambridge

University Press, Cambridge 1994, s.31, www.ideas.repec.org/p/fmg/fmgsps/sp162.html.

9

K. Bachus, Morał ze skandynawskiej wpadki, www.nbportal.pl, 26.02.2008.

10

Pogorszenie koniunktury w południowej części Europy w końcu lat 80. XX wieku odbiło się

negatywnie na krajach skandynawskich tym samym zmuszając je do działań oszczędnościowych.

4

rosła w szybkim tempie. Banki komercyjne miały trudności w uporaniu

się z taką sytuacją, bowiem korzystając z nowych źródeł finansowania

krajowego rynku międzybankowego i rynków międzynarodowych, obcią-

żone zostały większymi kosztami a dodatkowo miały trudności z takim

jak wcześniej monitorowaniem sytuacji finansowej i wiarygodności po-

życzkobiorców. Jednocześnie instytucje nadzorujące banki nie były przy-

gotowane do działania w systemie zwiększonego ryzyka kredytowego.

Zatrudniano w nich głównie prawników a z kolei ekonomistów kompe-

tentnych do oceny ryzyka kredytowego było niewielu

11

.

We wszystkich trzech państwach czyli Szwecji, Norwegii i Finlandii

działania antykryzysowe były podjęte zbyt późno, tym samym powodując

eskalację kryzysu systemowego. Jedynie w Szwecji były one przeprowa-

dzone najbardziej efektywnie.

Jedną z metod rozwiązania kryzysu, która była najaktywniej wyko-

rzystywana we wszystkich 3 krajach było zasilenie banków zagrożonych

niewypłacalnością. Przy czym stosowano tu dwie metody: jedna polegała

na zasileniu banków w kapitał przy zachowaniu dotychczasowego akcjo-

nariatu

12

a druga metoda zastosowana w Szwecji i Norwegii polegała na

bezpośrednim zasileniu banków tym samym pociągając za sobą przejęcie

części udziałów przez rząd

13

.

Wszystkie kraje skandynawskie wyciągnęły wnioski z własnych do-

świadczeń kryzysowych. W konsekwencji we wszystkich krajach doko-

nano reform nadzoru bankowego a dodatkowo w Szwecji sieć bezpie-

czeństwa została wzbogacona o system gwarantowania depozytów. Do-

11

O. Szczepańska, P. Sotomska- Krzysztofik, Kryzysy finansowe w krajach skandynawskich,

Narodowy Bank Polski, Materiały i studia, Zeszyt nr 216, Warszawa, 2007, s. 6-7.

12

Ta metoda była wykorzystana w Finlandii.

13

W Norwegii dodatkowo wprowadzono nowelizację ustawy Prawo bankowe tym samym umoż-

liwiając odpisać na straty kapitał akcyjny i pozbawiając akcjonariuszy ich praw własności do
banku. Jedynym właścicielem stawał się rząd.

5

datkowo banki centralne wzbogaciły swoje cele o wspieranie stabilności

finansowej

14

.

Kryzysy walutowe lat 80. i 90. XX wieku

Lata 80. i 90. XX wieku to okres, w którym wiele krajów nękanych

było kryzysami walutowymi. Różnorodność przyczyn wywołujących kry-

zysy walutowe spowodowała, że podjęto próbę ich klasyfikacji.. Klasyfi-

kacja ta wyodrębnia kryzysy walutowe pierwszej, drugiej i trzeciej gene-

racji systematyzując je według przyczyn, które je wywołują. Kryzysy

walutowe zazwyczaj pojawiają się tam, gdzie rynki tracą zaufanie, że

banki centralne zdołają utrzymać stały kurs walutowy

15

.

Kryzysy walutowe pierwszej generacji (kanoniczne)

16

wywołane są

nieodpowiedzialną polityka makroekonomiczną, która jest niespójna z

systemem stałego kursu walutowego. Ekspansywna polityka pieniężna

prowadzi do powstania deficytu budżetowego, który finansowany jest

emisją pieniądza, tym samym powodując wzrost inflacji. Zakładając stały

kurs walutowy, wywołuje to wzrost atrakcyjności importu i spadek kon-

kurencyjności eksportu tym samym powodując deficyt obrotów handlo-

wych i zmniejszenie rezerw dewizowych. Dla przywrócenia równowagi

można zastosować interwencje na rynku walutowym, zaostrzyć politykę

fiskalną i podwyższyć stopy procentowe. Jeśli takie kroki nie dają efektu

podejmowana jest decyzja o dewaluacji waluty, tym samym przyspiesza-

jąc atak spekulantów na walutę krajową. Z takim kryzysem musiał się

zmierzyć Meksyk i Argentyna w latach 80. Pokazały one, że nie można

14

O. Szczepańska, P. Sotomska – Krzysztofik, op.cit. s. 38.

15

A. Sławiński, op.cit. s. 182.

16

Twórca tej koncepcji był P. Krugman.

6

bezkarnie wykorzystywać oferowanych przez rynek międzynarodowy

możliwości finansowania wzrostu gospodarczego jeśli następuje on kosz-

tem wzrostu zadłużenia i inflacji. Aby powrócić na międzynarodowe ryn-

ki finansowe kraje te musiały spłacić zadłużenie oraz przeprowadzić sze-

reg reform strukturalnych

17

. Takim kryzysem był także kryzys w Rosji w

roku 1998. Niedorozwój banków i niski stopień ich monetyzacji, cha-

otyczna polityka makroekonomiczna, istnienie ogromnej strefy korupcji

wszystko to powodowało brak zaufania do gospodarki a tym samym

ucieczkę kapitałów za granicę. Fatalna sytuacja finansowa ujemnie się

odbijała na budżecie państwa, rosnącym bezrobociu oraz całej sytuacji

gospodarczej kraju. Dewaluacja rubla na skutek wycofania się państwa z

ochrony kursu spowodowała spadek jego wartości o 60 % w ciągu mie-

siąca

18

. Spadająca i tak już znikoma akcja kredytowa, wycofywanie depo-

zytów z banków przybrały rozmiary paniki.

Kryzysy walutowe następnych generacji swój klucz mają w zacho-

waniu się banku centralnego. Samospełniający atak nastąpi, gdy na rynku

walutowym przeważa ocena, że bank centralny podda się z obawy o kon-

sekwencje gwałtownego podniesienia stóp procentowych. To może do-

wodzić, że istnieje w gospodarce pewien słaby punkt. Dobrym przykła-

dem dla kryzysu II generacji

19

może być np. istnienie wysokiego bezro-

bocia

20

czy tez wysoki poziom indeksów giełdowych (gdzie wysokie sto-

py procentowe mogą grozić krachem). Trzeba podkreślić, że o ile kryzysy

pierwszej generacji wskazują na problemy polityki makroekonomicznej o

tyle kryzysy II generacji już w mniejszym stopniu dotyczą takiej kwestii.

17

A. Sławiński, op.cit. s. 183.

18

A. Kielich, Rosja po kryzysie finansowym w 1998 roku.. [w:] Międzynarodowe rynki finansowe.

Kryzysy finansowe cz. II. Pod red. J.Żabińskiej. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach,
Katowice 2002, s. 111.

19

Twórcą tej koncepcji był M. Obtsfeld.

20

M. Burda, Ch. Wypłosz, Macroeconomics, Oxford University Press, 2005, s. 511.

7

Tutaj polityka stałego kursu może mieć na celu działania stabilizacyjne

gospodarki czy też wynikać z uczestnictwa we wspólnym systemie walu-

towym. Moment ataku musi być starannie wybrany, aby zakończył się

powodzeniem

21

. Klasycznym przykładem takiego typu kryzysów był kry-

zys walutowy jaki dotknął Wielką Brytanię w roku 1992 w wyniku gry

spekulacyjnej G. Sorosa. W owym czasie trudno było doszukać się po-

wodów dla uzasadnienia załamania się zaufania do funta. Zakładano, że w

wyniku masowej ucieczki od brytyjskiej waluty stopy wzrosną na tyle, że

będą ciężarem dla gospodarki brytyjskiej, która bądź co bądź zaczęła

wchodzić w okres recesyjny. Zatem rząd zaprzestanie obrony kursu i go

zdewaluuje lub upłynni .I rzeczywiście ogromna skala ataku spekulacyj-

nego spowodowała, że kurs upłynniono. Podobne ataki spekulacyjne

przeprowadzono w latach 1992–1993 przeciwko walutom Europejskiego

Systemu Walutowego

22

. Te ataki spekulacyjne pokazały, że liberalizacja

przepływów kapitałowych oraz pełna mobilność kapitałów krótkotermi-

nowych w pewien sposób niejako może wykluczać stosowanie stałych

kursów, bowiem prowokuje ataki spekulacyjne na waluty.

Teoria kryzysów trzeciej generacji

23

została stworzona w odpowie-

dzi na próbę wyjaśnienia kryzysu, który dotknął kraje Azji Południowo –

Wschodniej w roku 1997

24

. Teoria kryzysów trzeciej generacji główny

nacisk kładzie na słabości występujące po stronie instytucji i rynków fi-

nansowych w szczególności zaś sektora bankowego. Wrażliwy sektor

finansowy powoduje zahamowanie akcji kredytowej dla przedsiębiorstw

tym samym przyczyniając się do kryzysu.

21

W. Małecki, A. Sławiński, R. Piasecki, U.Żuławska, Kryzysy finansowe,PWN, Warszawa 2001,

s.17.

22

Zdewaluowano wszystkie pozostałe waluty poza guldenem holenderskim.

23

Zwane także kryzysami eklektycznymi.

24

A. Pawlikowski, Kryzys finansowy w Turcji w latach 2000 -2001, Bank i Kredyt, wrzesień 2006,

s. 30.

8

W przypadku krajów Azji Południowo–Wschodniej bardzo szybko

wzrastało krótkoterminowe zagraniczne zadłużenie. Gdy obawy inwesto-

rów co do tempa wzrostu tych krajów zaczęły narastać, wtedy też maso-

wo zaczęły odpływać zagraniczne kapitały, banki zagraniczne wycofywa-

ły pożyczone im pieniądze. Przedsiębiorstwa zaczęły mieć problemy ze

spłatą kredytów. Sytuację jeszcze pogorszyły kilkudziesięcioprocentowe

spadki kursów walutowych

25

. Dużą rolę w wybuchu kryzysu odegrały

silne powiązania między sektorem finansowym, dużymi przedsiębior-

stwami a światem polityki

26

. Reasumując we współczesnych globalnych

warunkach ważne są nie tylko rozsądne prowadzenie polityki makroeko-

nomicznej ale także efektywność zarządzania mikroekonomicznego.

Kryzys na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych

Już w 2006 roku można było dostrzec pierwsze objawy rozpoczyna-

jącego się w Stanach Zjednoczonych kryzysu na rynku nieruchomości,

który nasilił się w pierwszej połowie 2007 roku i trwa do dzisiaj. Jego

geneza zaś sięga znacznie wcześniejszego okresu.

W 2001 roku po załamaniu jakie miało miejsce na giełdzie, kiedy

nastąpił drastyczny spadek kursów akcji spółek internetowych, w celu

ożywienia koniunktury gospodarczej prezydent Bush obniżył stawki po-

datku dochodowego w Stanach Zjednoczonych

27

. Chcąc pobudzić gospo-

darkę i zwiększyć zatrudnienie System Rezerwy Federalnej (Fed) zaczął

natomiast obniżać stopy procentowe. Z 6,5% na koniec 2000 roku stopa

25

A. Sławiński, op. cit., s. 184.

26

Przykładem mogą tu być duże konglomeraty koreańskie, które ogromną część finansowania

pozyskiwały właśnie poprzez kredyt a nie w drodze emisji akcji tym samym unikały nadzoru
właścicielskiego.

27

E. Gostomski, Życie na krawędzi, czyli rynek hipoteczny w USA, www.bankier.pl, tekst z

11.01.2008.

9

referencyjna w USA została obniżona do poziomu 1,7% na koniec 2001

roku, aby w 2004 roku osiągnąć poziom zaledwie 1%

28

. Tak niski poziom

stóp procentowych miał niewątpliwy wpływ na niskie oprocentowanie

kredytów hipotecznych, co stanowiło bezpośrednią przyczynę znacznego

zwiększenia popytu na nie.

Kryzys na rynku nieruchomości w Stanach Zjednoczonych spowo-

dowany został wadliwym sposobem finansowania kredytów hipotecz-

nych. Tradycyjnie banki wykorzystywały w tym celu depozyty, które

uzyskiwały od swoich klientów

29

. Od ich wartości zależała wartość kre-

dytów jakie dany bank mógł udzielić.

Jednak w ostatnich latach banki zaczęły aktywnie wykorzystywać

procedurę opracowaną już w 1983 roku przez banki inwestycyjne Salo-

mon Brothers i First Boston, w zakresie emisji obligacji zabezpieczonych

kredytami hipotecznymi

30

, które są najważniejszą formą papierów pokry-

tych wierzytelnościami

31

. Dało im to możliwość nie trzymania w swoich

portfelach kredytów do czasu ich pełnej spłaty. Mogą pozbywać się ich

na rynku wraz ze związanym z nimi ryzykiem kredytowym

32

.

W ten sposób banki straciły bodziec do skrupulatnego sprawdzania

ekonomicznej pozycji osób, którym przyznawane są kredyty hipoteczne.

W miarę coraz większego zainteresowania kredytami zmniejszały wyma-

gania związane z ich udzielaniem. W związku z czym pożyczki dostawali

nawet ci, którzy nie mieli stałych dochodów ani pozytywnej historii kre-

dytowej. W 2002 roku zaledwie 3-4% kredytów zostało przyznanych

28

Strona internetowa eGospodarka.pl Poradnik Internetu dla Twojej Firmy:

www.finanse.egospodarka.pl

, Kredyty hipoteczne czy kryzys w USA wpłynie na polski rynek, tekst

z 21.09.2007.

29

F. Topolewski, Kryzys na rynku nieruchomości, www.psz.pl, tekst z 21.01.2008.

30

Z ang. Collateralized Mortgage Obligations – CMO.

31

Z ang. Asset Back Securities – ABS.

32

E. Gostomski, op.cit.

10

osobom o niskiej wiarygodności finansowej, w porównaniu z 40% w

2006 roku. Stanowiły one ponad 5% wartości wszystkich kredytów hipo-

tecznych

33

. Ryzyko banki rekompensowały sobie, oferując wyższe stopy

procentowe. W ten sposób powstał tzw. rynek kredytów subprime, czyli

kredytów hipotecznych gorszej jakości.

Kredyty te w 60% udzielane są przez pośredników kredytowych

34

,

którzy sami określają zdolność kredytową swoich klientów i przygotowu-

ją dla nich umowy kredytowe. Po zawarciu umowy kredytowej pośrednik

nie ma już żadnych kontaktów z kredytobiorcą i nie ponosi konsekwencji

finansowych niespłacenia przez niego kredytu.

Istotnym elementem mającym zachęcić i ułatwić dostęp do kredy-

tów hipotecznych był sposób rozłożenia spłat. Przez pierwsze dwa lata

raty kredytowe są stałe i kredytobiorca płaci wyłącznie naliczane według

stałego oprocentowania odsetki, natomiast kolejnych 28 lat spłaca raty, na

które składa się kapitał i odsetki o zmiennym, wyższym oprocentowa-

niu

35

. W związku z takim systemem spłat problemy z obsługą kredytów

typu subprime pojawiają się zazwyczaj po dwóch latach od ich uzyskania.

Wówczas wielu kredytobiorców rezygnuje z hipoteki i domu. W ten spo-

sób Deutsche Bank Trust stał się właścicielem co dziesiątego domu w

Cleveland

36

i największym właścicielem nieruchomości w mieście.

Wzrost zainteresowania ludności kredytami bankowymi i w konse-

kwencji znaczne zwiększenie akcji kredytowej banków prowadził do eks-

plozji popytu na mieszkania i zwyżki cen mieszkań. Tym samym zwięk-

szyła się rynkowa wartość zabezpieczeń hipotecznych, co pozwalało ban-

33

M. Jędrych, Kryzys w USA a kredyty mieszkaniowe w Polsce,

www.nakredyt.pl

, tekst z

23.09.2007.

34

E. Gostomski, op.cit.

35

E. Gostomski, op.cit.

36

F. Topolewski, op.cit.

11

kom podnieść wartość pojedynczych kredytów. Kredyty hipoteczne

umożliwiały więc sfinansowanie coraz droższych domów i w ten sposób

napędzały inflację. Aby zapobiec jej wzrostowi, rezerwa federalna kilka-

naście razy podwyższała stopy procentowe. Podwyżki pociągnęły za sobą

wzrost wysokości rat i trudność w zaciągnięciu nowych pożyczek, szcze-

gólnie dla najbardziej zadłużonych gospodarstw domowych. Kredyto-

biorcy z grupy subprime zaczęli mieć kłopoty ze spłacaniem kredytów.

Symptomy nadchodzącego kryzysu zaczęły pojawiać się w 2006

roku. Wzrost stóp procentowych pociągnął za sobą także wzrost oprocen-

towania kredytów mieszkaniowych. Wiele gospodarstw przestało być w

stanie spłacać raty. Jednocześnie w związku z ograniczeniem liczby no-

wych kredytów i wysprzedaży zadłużonych nieruchomości zaczęły spa-

dać ich ceny

37

. Instytucjom finansującym nieruchomości zaczęło brako-

wać środków na regulowanie zobowiązań. Ratując się przed utratą płyn-

ności banki hipoteczne musiały zaciągnąć w innych bankach wielomiliar-

dowe kredyty

38

.

Trudności ze spłatą kredytów hipotecznych i upadłość wielu mniej-

szych banków hipotecznych w USA pociągnęły za sobą drastyczny spa-

dek wartości rynkowej obligacji zabezpieczonych hipotecznie (średnio o

kilkadziesiąt procent). W konsekwencji w bardzo trudnej sytuacji znala-

zły się fundusze inwestycyjne i banki, które uprzednio nabyły dużą ilość

CMO.

Od marca 2007 roku, kiedy jedna z największych amerykańskich

firm kredytowych - New Century Financial Corporation ogłosiła bankruc-

two rozpoczęła się fala upadłości i pojawiły się kłopoty ze sprzedażą nie-

37

Strona internetowa Bankier.pl Polski Portal Finansowy:

www.bankier.pl

, Czy kłopoty z rynkiem

kredytów hipotecznych spowodują kryzys w USA?, tekst z 17.03.2007.

38

E. Gostomski, op.cit.

12

ruchomości

39

. Banki zostały zmuszone do sprzedaży zajętych domów ze

stratą. Na przełomie lipca i sierpnia fundusze inwestycyjne banku Bear

Stearns, które wpędziły się w problemy inwestując zbyt dużo kapitału w

papiery wartościowe zabezpieczone na kredytach typu subprime, zawiesi-

ły wypłaty

40

. Spowodowało to panikę na giełdzie i duże spadki indeksów.

Kryzys szybko znalazł odzwierciedlenie również poza granicami

Stanów Zjednoczonych. Mechanizm sekurytyzacji spowodował, że na

całym świecie straty poniosły banki, które inwestowały w USA w papiery

wartościowe zabezpieczone na kredytach typu subprime. Spośród banków

niemieckich najbardziej ucierpiał IKB Deutsche Industriebank i Sachsen

Landesbank. Pierwszy z nich poniósł straty w wysokości 3,5 mld euro.

Aby nie dopuścić do jego upadłości, państwowy bank Kreditanstalt für

Wiederaufbau posiadający 38% akcji IKB oraz banki prywatne, kasy

oszczędności i banki spółdzielcze pospieszyły mu z pomocą poprzez

otwarcie linii kredytowej w wysokości wielu milionów euro. Natomiast

instytucji Sachsen Landesbank z pomocą pospieszyły inne Landesbanki i

Deka – Bank, które udostępniły mu kredyty na zachowanie płynności w

wysokości 17,3 mld euro

41

.

Olbrzymie rezerwy celowe w związku ze spadkiem rynkowej war-

tości amerykańskich obligacji zabezpieczonych hipotekami gorszej jako-

ści musiały utworzyć duże banki szwajcarskie (UBS i Credit Suisse),

Deutsche Bank, Citigroup i inne banki działające w skali globalnej. Banki

posiadające wolne środki finansowe przestały je pożyczać innym bankom

pilnie potrzebującym środków płynnych z powodu trudności, w jakie

wpędziły je zarządzane przez nie fundusze inwestujące w amerykańskie

39

S. Ruman, op.cit.

40

T. Regulski, Kryzys na rynku kredytów hipotecznych,

www.skarbiec.biz

, tekst z 09.08.2007.

41

J. Kowalski, Kryzys rynku hipotecznego w USA wpływa na koniunkturę w UE,

www.deutsche-

welle.de

, tekst z 02.01.2008.

13

CMO. W tej sytuacji w celu niedopuszczenia do kryzysu finansowego

konieczne stało się wpompowanie na rynek pieniężny środków przez

banki centralne. Amerykańska Fed, Europejski Bank Centralny, Bank

Japonii i inne banki centralne w krótkim czasie udostępniły bankom ko-

mercyjnym zagrożonym utratą płynności kredyty na sumę wielu miliar-

dów dolarów

42

. Działania te uspokoiły sytuację na rynkach finansowych.

Kryzys na amerykańskim rynku kredytów hipotecznych nie został

jeszcze definitywnie przezwyciężony. Rząd amerykański postanowił po-

móc gospodarstwom domowym, które w okresie od początku 2005 roku

do końca lipca 2007 roku zaciągnęły kredyty wysokiego ryzyka. Przeko-

nał on banki, by zamroziły na 5 lat oprocentowanie tych kredytów. Po-

moc ma dotyczyć klientów, którzy na razie spłacają swoje kredyty, ale

mogliby utracić płynność finansową, gdyby ich oprocentowanie wzrosło.

Plan Busha przewiduje też możliwość pomocy osobom zagrożonym nie-

wypłacalnością przez władze stanowe i miejskie

43

.

Zawirowania na rynkach finansowych, które z dużą siłą wystąpiły

w lipcu i sierpniu 2007 roku, będą miały negatywny wpływ na wyniki

finansowe banków w 2007 roku i w następnych latach. Rezerwy celowe

na amerykańskie obligacje zabezpieczone hipotekami gorszej jakości

utworzone tylko przez banki działające w skali globalnej, przekroczyły

już sumę 40 mld USD

44

.

Dla Polaków najboleśniejsze były spadki na giełdzie, towarzyszące

kryzysowi. Większość inwestorów nie spodziewała się go. Świadczy o

tym ponad 3-miliardowa nadwyżka wpłat nad wypłatami z funduszy ak-

cyjnych w lipcu. Był to szczyt ich popularności. Ci, którzy zainwestowali

42

E. Gostomski, op.cit.

43

Strona internetowa gazetawyborcza.pl:

www.wyborcza.pl

, Zamrożą raty kredytów hipotecznych

w USA?, tekst z 03.12.2007.

44

E. Gostomski, op.cit.

14

kilka lat temu, mogli bezpiecznie wypłacić, czasem kilkusetprocentowe

zyski w lipcu, kiedy inni masowo wpłacali oszczędności na fundusze. Z

kolei lipcowi inwestorzy w ciągu miesiąca stracili nawet kilkanaście pro-

cent

45

.

Podsumowanie

Zasadniczym faktem, który sprawił, iż zasięg kryzysu w Stanach

Zjednoczonych jest znacznie szerszy od zasięgu i oddziaływania na go-

spodarkę światową kryzysów z okresów wcześniejszych jest sekurytyza-

cja kredytów hipotecznych. Umożliwiła ona bowiem rozprzestrzenianie

się kryzysu poza obszar kredytodawców i kredytobiorców. Ryzyko kredy-

towe zostało przeniesione na większe rynki finansowe, w tym na inwesto-

rów europejskich.

Kiedy w USA nastąpiły egzekucje nieruchomości od klientów, któ-

rzy zaciągnęli kredyty hipoteczne o podwyższonym ryzyku, ustały spłaty

na pokrycie tych kredytów, co spowodowało, że na wartości straciły pa-

piery wartościowe zabezpieczone tymi kredytami. Ponadto nikt naprawdę

nie znał lokalizacji papierów wartościowych zabezpieczonych tego typu

aktywami na rynku. Pewne było jedynie, że inwestorzy rozsiani są po

całym świecie. Niepewność ta sprawiła, że światowe rynki finansowe

stały się wysoce niestabilne i ostrożne. W rezultacie kredyty stały się

trudno dostępne. Kryzys, obejmujący początkowo amerykański rynek

kredytów hipotecznych o podwyższonym ryzyku, przerodził się w kryzys

finansowy o światowym zasięgu, gdyż rynki finansowe są ze sobą ściśle

45

A. Wiśniewski, Dlaczego inwestorów interesuje sytuacja w USA,

www.biznes.gazetaprawna.pl

,

tekst z 09.01.2008.

15

powiązane i spadki w jednym kraju mają wpływ na gospodarkę innych

krajów

46

.

Dla krajowych regulatorów i nadzorców w obecnym okresie rozwo-

ju rynku kredytów hipotecznych podstawowym problemem jest ustalenie

sposobu, w jaki należy dokonać interwencji na rynku kredytowym

47

. Do-

tychczasowe doświadczenia krajów, w których wystąpił kryzys kredyto-

wy pokazują, że zabrakło tam należytej ostrożności.

W efekcie powstała sytuacja, w której banki centralne z krajów ob-

jętych kryzysem obniżają stopy procentowe, mimo ryzyka inflacji, aby

nie dopuścić do spadku cen na rynku nieruchomości, które stanowią o

rynkowej wartości zabezpieczeń udzielonych kredytów hipotecznych. W

obawie przed uruchomieniem mechanizmu kryzysowego godzą się w

rezultacie na wzrost inflacji.

BIBLIOGRAFIA:

1.

Bachus K., Morał ze skandynawskiej wpadki, www.nbportal.pl, 26.02.2008

2.

Burda M., Wypłosz Ch., Macroeconomics, Oxford University Press, 2005

3.

Goodhart Ch., Cappie F., Fischer S., Schnadt N., The future of Central Banking,
Cambridge University Press, Cambridge 1994,
www.ideas.repec.org/p/fmg/fmgsps/sp162.html

4.

Gostomski E., Życie na krawędzi, czyli rynek hipoteczny w USA,
www.bankier.pl, tekst z 11.01.2008

5.

Hucik –Gaicka S., Kryzysy finansowe od czego zależą i jak powstają,
www.waluty.com.pl, tekst z 10.11.2006

6.

Jędrych M., Kryzys w USA a kredyty mieszkaniowe w Polsce,
www.nakredyt.pl, tekst z 23.09.2007

7.

Kielich A., Rosja po kryzysie finansowym w 1998 roku.. [w:] Międzynarodowe
rynki finansowe. Kryzysy finansowe cz. II. Pod red. J.Żabińskiej. Wyd. Akade-
mii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002

8.

Krzak M., Kryzysy finansowe, materiał dydaktyczny Studium Podyplomowego
Akademia Inwestycyjna, Warszawa 2008

9.

Małecki W., Sławiński A., Piasecki R., Żuławska U., Kryzysy finansowe, PWN,
Warszawa 2001

46

Strona internetowa Money.pl:

www.money.pl

, Kryzys bankowy pogrąża giełdy, tekst z

17.03.2008

47

Strona internetowa Polska the times:

www.polskatimes.pl

, Kryzys kredytów hipotecznych zmusił

USA do przejęcia prywatnego banku, tekst z 12.07.2008

16

10.

Pawlikowski A., Kryzys finansowy w Turcji w latach 2000 -2001, Bank i Kre-
dyt, wrzesień 2006

11.

Puszer B., Argentyński kryzys finansowy – przyczyny i skutki [w:] Międzyna-
rodowe rynki finansowe. Kryzysy finansowe cz. II. Pod red. J.Żabińskiej.
Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002

12.

Regulski T., Kryzys na rynku kredytów hipotecznych, www.skarbiec.biz, tekst z
09.08.2007

13.

Reinhart C.M., Rogoff K.S., This time is different: a panoramic view of eight
centuries of financial crises, NBER Working Paper 13882, 2008,
www.economics.harvard.edu

14.

Ruman S., Groźny kryzys, www.polskieradio.pl, tekst z 15.11.2007

15.

Samcik M., Prusek T., Kryzys mieszkaniowy w USA bije nas po kieszeni,
www.gospodarka.gazeta.pl, tekst z 10.11.2007

16.

Sławiński A., Rynki finansowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warsza-
wa 2006

17.

Strona internetowa Bankier.pl Polski Portal Finansowy: www.bankier.pl, Czy
kłopoty z rynkiem kredytów hipotecznych spowodują kryzys w USA?, tekst z
17.03.2007

18.

Strona internetowa eGospodarka.pl Poradnik Internetu dla Twojej Firmy:
www.finanse.egospodarka.pl, Kredyty hipoteczne czy kryzys w USA wpłynie na
polski rynek, tekst z 21.09.2007

19.

Strona internetowa gazetawyborcza.pl: www.wyborcza.pl, Zamrożą raty kredy-
tów hipotecznych w USA?, tekst z 03.12.2007

20.

Strona internetowa Money.pl: www.money.pl, JP Morgan przejmuje Bear
Stearns, tekst z 18.03.2008

21.

Strona internetowa Money.pl: www.money.pl, Kryzys bankowy pogrąża giełdy,
tekst z 17.03.2008

22.

Strona internetowa Polska the times: www.polskatimes.pl, Kryzys kredytów
hipotecznych zmusił USA do przejęcia prywatnego banku, tekst z 12.07.2008

23.

Szczepańska O., Sotomska- Krzysztofik P., Kryzysy finansowe w krajach skan-
dynawskich, Narodowy Bank Polski, Materiały i studia, Zeszyt nr 216, War-
szawa, 2007

24.

Topolewski F., Kryzys na rynku nieruchomości, www.psz.pl, tekst z 21.01.2008

25.

Wiśniewski A., Dlaczego inwestorów interesuje sytuacja w USA,
www.biznes.gazetaprawna.pl, tekst z 09.01.2008