PODMIOT

:

Wykonujący czynność lub pozostający w stanie. Jest nadrzędną
częścią zdania. Odpowiada na pytania

kto?

,

co?

Podmiotem może być:
- rzeczownik (Kot śpi.);
- zaimek rzeczowny (Ktoś ukradł buty.);
- zaimek przymiotnikowy (Nasi zwyciężyli.);
- liczebnik (Dwunasta wybiła.);
- imiesłów przymiotnikowy (Przewodniczący zamknął zebranie);
- przysłówek (Wczoraj było przyjemnie).

Pod względem budowy podmiot może być wyrażony:
- jednym składnikiem (Konie zniknęły.),
- szeregiem (Rejent, Asesor otworzyli usta.);
- skupieniem nierozerwalnym (Trochę pieniędzy zostało.);
- podmiot domyślny (Cały czas pada <deszcz>.).

ORZECZENIE:

Orzeczenie jest

podrzędną częścią zdania tylko wobec podmiotu

.

Oznacza czynność lub stan

tego, na co wskazuje podmiot

, najczęściej czynność lub stan osoby albo rzeczy.

Ze względu na budowę orzeczenie może być:
- składnikiem (Janek odszedł.);
- szeregiem ( Janek jest pilny i zdolny.).

W zależności od formy osobowej rozróżniamy:
- czasownikowe ( Franek choruje.);
- imienne (Franek jest chory.).

W roli orzeczenia występuje zazwyczaj

czasownik w formie osobowej

w różnych czasach

trybu orzekającego, a także w trybie rozkazującym i przypuszczającym (Chłopcy wybiorą
się na wycieczkę, Jedźmy na wycieczkę).

Takie orzeczenie nazywamy czasownikowym

. W

zdaniach

bezpodmiotowych

w funkcji orzeczeń czasownikowych mogą też wystąpić

bezosobowe formy czasownika zakończone na –no lub –to (Przyniesiono mleko, Zbito
szybę)

Orzeczenie imienne

składa się z łącznika i orzecznika. W funkcji łącznika mogą być użyte

czasowniki: być, stać się, zostać, bywać, stawać się, zastawać. W funkcji orzecznika
występują przymiotniki, rzeczowniki lub zaimki rzeczowne, liczebniki lub przysłówki.
Przykłady orzeczeń imiennych: jest pracowity, był chłodny, bądź sobą, jest przyjemnie, był
pochmurny, to pisarz.

DOPEŁNIENIE:

Określnik związku oznaczający przedmiot, którego dotyczy czynność lub stan.

Najczęściej

jest określeniem czasownika

(Spotkałem kolegę), ale także

bywa określeniem

przymiotników i przysłówków

, np.: Był to chłopiec chętny do nauki, On pracuje lepiej od

ciebie. W funkcji dopełnień występują przeważnie rzeczowniki lub zaimki rzeczowne w
przypadkach zależnych, tj. odpowiadające na pytania: kogo?, czego?, komu?, czemu?,
kogo?, co?, (z, w, na, o) kim?, (z, w, na, o) czym? Np.: Nie czytałem tej książki,
Przyglądaliśmy się górom, Spacerowałem z przyjacielem. Dopełnieniami mogą być także
inne części mowy, jeśli mają znaczenie rzeczownika, np.: Wiódł ślepy kulawego, Lubię
pływać.

PRZYDAWKA:

Określenie rzeczownika oraz zaimka rzeczownego

i

oznacza różne cechy osób, przedmiotów,

pojęć, których nazwami są rzeczowniki

, np.: duży plac, niebieski ołówek, moja książka.

Przydawka odpowiada najczęściej na pytania: jaki?, który?, czyj?, ile?, czego? z czego?

OKOLICZNIK

:

Okoliczniki

bywają najczęściej określeniami czasowników i oznaczają okoliczności, w jakich

zachodzą czynności lub stany wyrażone przez czasownik

. Oznacza okoliczności czynności

lub stanu. Niekiedy okoliczniki są określeniami przymiotników lub przysłówków i wtedy
oznaczają stopień właściwości jakiegoś przedmiotu, czynności lub stanu, np.: bardzo wysoki
dom, dość ładnie piszesz. W funkcji okoliczników najczęściej występują wyrażenia
przyimkowe oraz przysłówki i zaimki przysłowne. Poza tym okoliczniki bywają też wyrażane
przez rzeczowniki w narzędniku, przez imiesłowy przysłówkowe i bezokoliczniki, np.:
Jechaliśmy lasem; Szedł kulejąc, Przyszedłem prosić cię o pomoc.

Rodzaje:

1. Okolicznik miejsca – oznacza miejsce odbywania się czynności lub stanu (gdzie?,
którędy?, skąd?, dokąd?).
2. Okolicznik czasu – oznacza czas trwania czynności lub stanu (kiedy?, odkąd?, dokąd?).
3. Okolicznik sposobu – oznacza sposób wykonywania czynności lub cechę stanu (jak?, w
jaki sposób?).
4.Okolicznik względu – uściśla i uwydatnia granice, w których obrębie treść podstawy jest
ważna, aktualna, żywotna i właściwa (pod względem..., wedle..., ze stanowiska..., na
podstawie..., z uwagi na..., co do...) - np. Najbogatszy jest Śląsk pod względem surowców.
5. Okolicznik miary (stopnia) - ogranicznik pod względem ilości, długości (ile? jak dużo? w
jakim stopniu?) itp.
6. Okolicznik przyczyny – oznacza przyczynę czynności lub stanu (dlaczego? Z jakiego
powodu?): np.: Płakał z żalu po wielkiej stracie.

7. Okolicznik celu – oznacza cel czynności (w jakim celu?, po co?).
8. Okolicznik warunku - zawiera treść myślową uważaną przez mówiącego za konieczny
poprzednik treści podstawy, np. Nie pójdę bez zezwolenia.
9. Okolicznik przyzwolenia - zawiera treść myślową, która zdaniem mówiącego powinna
unicestwić treść podstawy, np. Śmialiśmy się na przekór wszystkiemu.
10. Okolicznik skutku - zawiera treść myślową, która jest przez mówiącego pojęta jako
rezultat treści podstawy:
- przysłowny ( Do końca kocham - nadaremnie.);
- przyimkowy (Oni zatłuką mnie na śmierć.).