1

ks. Przemysław Sawa

Serce roku liturgicznego i naszej religijności.

Najważniejsze dni dla chrześcijan – Święte Triduum Paschalne.

Najpierw konieczne wydaje się wyjaśnienie pojęć. Samo greckie słowo Pascha, będące tłumacze-

niem hebrajskiego pesach, znaczy przejście

1

. Początków Paschy trzeba szukać w izraelskim święcie ro-

dzinnym obchodzonym na wiosnę podczas zrównania się dnia z nocą. Składano Bogu w ofierze młode
roczne zwierzę, by zyskać błogosławieństwo dla całej trzody. Dlatego samo święto ma być może rodo-
wód przedmojżeszowy.

Pascha w sensie ścisłym związana jest w wyjściem Izraelitów z niewoli egipskiej (po grecku

przejście brzmi exodus). Samo wyjście z Egiptu i przejście przez Morze Czerwone poprzedzone było po-
ś

pieszną ucztą. Spożywano na niej baranka, którego krwią śydzi pomazali odrzwia swoich domów, by

przechodzący posłany przez Boga Anioł Śmierci nie dotknął pierworodnych izraelskich. Oprócz baranka
jedzono niekwaszony chleb (maca) i gorzkie zioła.

Na pamiątkę tej nocy, w której Pan wyzwolił swój lud spod jarzma niewoli śydzi corocznie ob-

chodzą Paschę według ustalonego przez Boga (za pośrednictwem Mojżesza) porządku. Nie jest to tylko
wspominanie historyczne, ale celebrowanie i aktualizowanie zbawczego dzieła Boga. Jest wspominaniem
stworzenia i obietnicy zbawienia; jednocześnie stanowi zapowiedź czasów mesjańskich

2

.

Realizacją oczekiwań (w których tkwią jeszcze praktykujący śydzi) jest Jezus, Syn Boży, który z

miłości do człowieka stał się człowiekiem, objawił Ojca i przez swoją śmierć i zmartwychwstanie przy-
wrócił łączność człowieka z Bogiem. Jezus przeszedł z ludzkiej niewoli śmierci (a co za tym idzie z nie-
woli świata uwikłanego w grzech) do nowego świata, nowego stworzenia płynącego z pustego grobu. To
wydarzenie Kościół celebruje każdej niedzieli (niedziela to pierwsze i podstawowe święto chrześcijań-
skie!!!) i podczas corocznej Paschy chrześcijańskiej, czyli podczas tzw. Triduum Paschalnego. Te cele-
bracje (które aktualizują to, co wspominamy, tzn. uczestnicząc w liturgii stajemy się w wierze uczestni-
kami wydarzeń zbawczych) są zapowiedzią Paschy eschatologicznej, czyli przejścia z życia ziemskiego
do wieczności i nowego życia z Bogiem w niebie.

Możemy więc wskazać na 5 eksodusów (przejść) obecnych w historii zbawienia. Pierwszym jest

historyczne wyjście Izraelitów z Egiptu. Drugim wydarzeniem jest wyjście z kolejnych niewoli, w które
Izrael wpadał (np. asyryjskiej, babilońskiej, syryjskiej). Centralnym wydarzeniem jest Pascha Jezusa
(Męka, Śmierć, Pogrzebanie i Zmartwychwstanie). Udział w tej passze Pana mamy udział przez chrzest
ś

więty, w którym zniszczony zostaje stary człowiek, a rodzi się nowy – z łaski. To życie jest podtrzymy-

wane przez liturgię i pozostałe sakramenty święte (każda spowiedź jest uczestnictwem w zwycięstwie Je-
zusa nad grzechem i stanowi nowy etap w życiu człowieka). Cała wreszcie liturgia zapowiada wieczne
przebywanie z Bogiem tych, którzy słuchają głosu Chrystusa i idą drogą Kościoła.

Te zbawcze wydarzenia celebrować będziemy podczas Triduum Paschalnego. Słowo Triduum po

łacinie znaczy: trzy dni. W liturgii nie chodzi ściśle o trzy dni, ale o trzy momenty zbawcze: ofiara Jezu-
sa, pogrzebanie i zmartwychwstanie. Dlatego Święte Triduum Paschalne (dawniej nazywane Triduum Sa-
crum) to Wielki Piątek, Wielka Sobota i Wielka Niedziela Zmartwychwstania!!! Wielki Czwartek jako
dzień jest normalnym wielkopostnym dniem. Dopiero tuż Mszą Świętą Wieczerzy Pańskiej (rozpoczy-

1

Zob. Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, PAX, Warszawa 1996, k. 378.

2

Zob. Leon – Dufour X., Słownik teologii biblijnej, Pallottinum, Pozna

ń

1994, s. 646-649.

2

nającej się po zachodzie słońca), teologicznie należącej do Wielkiego Piątku, kończy się Wielki Post, a
rozpoczyna Triduum. Kościół Triduum Paschalne rozumie w następujący sposób: „Największe misteria
ludzkiego odkupienia sprawuje Kościół co roku począwszy od Mszy wieczornej Wielkiego Czwartku aż do
Nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania. Czas ten słusznie jest określany jako „Triduum Chrystusa
ukrzyżowanego, pogrzebanego i zmartwychwstałego. Nazywa się go „Triduum Paschalnym”, ponieważ
uobecnia się wtedy i uskutecznia misterium Paschy, to jest przejścia Pana z tego świata do Ojca. Przez
sprawowanie tego misterium w znakach liturgicznych i sakramentalnych Kościół jednoczy się wewnętrz-
nie z Chrystusem, swoim Oblubieńcem”

3

. Do zrozumienia owej „trójki” dni może też przysłużyć się he-

brajska rachuba czasu, która jest obecna w liturgii. Otóż śydzi liczą dzień od zachodu słońca, a więc
czwartkowy wieczór jest dla śydów piątkiem. W tej logice wyraźnie widać Triduum (na podobnej zasa-
dzie odprawia się Mszę Świętą niedzielną w sobotni wieczór).

Po tych teologicznych i historycznych rozważaniach możemy przyglądnąć się wydarzeniom, które

przed nami. Wyjaśnienie tego jest obowiązkiem spoczywającym na mnie jako prezbiterze. Nakazuje to
watykańska Kongregacja Kultu Bożego w liście o obchodzeniu świąt paschalnych: „Niech duszpasterze
zabiegają o to, aby możliwie jak najlepiej wyjaśnili wiernym znaczenie i porządek obrzędów i przygoto-
wali ich do czynnego i owocnego uczestnictwa”

4

.

DZIEŃ CHRYSTUSA UKRZYśOWANEGO

Mszą Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna się Święte Triduum Paschalne. Ta Liturgia sprawowana jest

na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus dokonał aktu ofiary ze swojego ziemskiego życia.
Ta Msza zwraca naszą uwagę na następujące wymiary chrześcijańskiego życia: ustanowienie Eucharystii
jako trwałej prawdziwej, rzeczywistej i substancjalnej obecności Jezusa w swoim Kościele, ustanowienie
sakramentu kapłaństwa i przykazanie miłości

5

.

Msza Wieczerzy Pańskiej nie jest świętem Bożego Ciała (takie święto mamy w drugi czwartek po

Zesłaniu Ducha Świętego), dlatego też nie powinno się śpiewać pieśni tylko wielbiących Chrystusa w
Eucharystii (adoracyjnych), np. Jezusa ukrytego. Dotykamy bowiem prawdy o Eucharystii, ale w bardzo
wyraźnym świetle Krzyża i tego co w sam piątkowy dzień się dokonało. Teksty modlitw tej liturgii po-
dejmują właśnie ten wątek. Ktoś powie, że jest mały szczegół. Owszem, ale nie wolno z Wielkiego
Czwartku, który teologiczno-liturgicznie jest nierozdzielnie związany z Wielkim Piątkiem, robić dnia ta-
kiego jak Uroczystość Bożego Ciała.

Jezus dokonał ofiary właśnie w Wieczerniku. Ofiara Jego życia ma tylko dwa punkty: bezkrwawy

na Ostatniej Wieczerzy i krwawy na Krzyżu. Jest to jednak jedna ofiara. I taką prawdę mamy przeżywać.
Mówią o tym niektóre pieśni, np. Witam Cię, witam.

Podczas hymnu Chwała na wysokości Bogu biją dzwony, które milkną aż do tego samego hymnu

ś

piewanego w noc Paschy.

Po modlitwie po Komunii Świętej przenosi się Najświętszy Sakrament do bocznej kaplicy (daw-

niej nazywano tę kaplicę ciemnicą). Przechowuje się Eucharystię na piątkową liturgię, bo w sam dzień
Wielkiego Piątku nie odprawia się Mszy Świętej. W bocznej kaplicy podejmuje się adorację (ale nie wol-
no robić wystawienia w monstrancji), wspomina się w prywatnej modlitwie opuszczenie Jezusa, Jego
uwięzienie. Znakiem tych wydarzeń jest też obnażenie ołtarza. Obrus ściąga się również dlatego, bo nie
będzie sprawowanej Mszy Świętej

6

.

W sam Wielki Piątek nie sprawuje się Eucharystii. Przez cały dzień trwa nawiedzanie Najświęt-

szego Sakramentu w kaplicy przechowania. Jest to dzień pokuty. Nie wolno sprawować sakramentów, z
wyjątkiem sakramentu pokuty i namaszczenia chorych. Także pogrzeb odprawia się bez Eucharystii, bez
ś

piewu, organów i dzwonków. W godzinach popołudniowo – wieczornych rozpoczyna się Liturgia na

cześć Męki Pańskiej.

3

Kongregacja Kultu Bo

ż

ego i Dyscypliny Sakramentów, List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu

ś

wi

ą

t paschal-

nych, nr 38.

4

Tam

ż

e, nr 40.

5

Zob. tam

ż

e, nr 45.

6

Zob. tam

ż

e, nr 54-57. Zob. tak

ż

e Mszał rzymski dla diecezji polskich, Pallottinum, Pozna

ń

1996, s. 126-132

3

Liturgia na cześć Męki Pańskiej rozpoczyna się wejściem w milczeniu. Celebrans i usługujący

oddają cześć ołtarzowi (przez pokłon) i padają na twarz – jest to wyraz uniżenia człowieka, jak również
ż

alu i bólu Kościoła. Wszyscy wierni w tym czasie w milczeniu klęczą. Następuje potem liturgia słowa z

odczytaniem Pasji zawartej w Ewangelii wg św. Jana. Po homilii i chwili milczenia rozpoczyna się Mo-
dlitwa Powszechna według starożytnych tekstów. Jest ona rozbudowana – po odśpiewanej intencji wszy-
scy zachowują milczenie, a potem Celebrans odmawia modlitwę.

Po modlitwie następuje adoracja krzyża. Krzyż można stopniowo odsłaniać w prezbiterium śpie-

wając słowa: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata. Pójdźmy z pokłonem”. Zamiast
odsłaniania krzyża można też wnosić odsłonięty krzyż od tyłu kościoła zatrzymując się w trzech miej-
scach przy śpiewie powyższego wersetu. Po trzecim obwieszczeniu godności drzewa krzyża następuje
adoracja. Wszyscy według ustalonego porządku podchodzą do krzyża, by oddać cześć Jezusowi ukrzy-
ż

owanemu. Adoruje się tylko i wyłącznie jeden krzyż (w niektórych kościołach podają kilka krzyży, np.

w bocznych nawach, ale jest to błąd) – ten jeden krzyż jest znakiem zbawienia nas wszystkich i wszyscy
pod ten jeden krzyż podchodzimy. W tym czasie śpiewa się odpowiednie pieśni

7

.

Kiedy większość uczestników liturgii ucałuje Krzyż, odmawia się Modlitwę Pańską i następuje

Komunia Święta. Rozdziela się Eucharystię w wieczornej czwartkowej Mszy Świętej. To nam pokazuje
bardzo ważną prawdę teologiczną. Otóż w Liturgii na cześć Męki Pańskiej zamiast konsekracji chleba i
wina (przeistoczenia i ofiarowania Ciała i Krwi Jezusa) jest wniesienie i adoracja Krzyża. Ma to nam po-
kazać ścisły związek ofiary krzyżowej Chrystusa z ofiarą eucharystyczną. To podczas Mszy Świętej zo-
stają uobecnione ofiara Jezusa na krzyżu i zmartwychwstanie. Co to znaczy? Stajemy się uczestnikami
tego, co stało się na Golgocie. Mimo upływu czasu bierzemy udział w wydaniu się Jezusa Ojcu za nasze
grzechy. Dlatego podczas każdej Mszy Świętej na ołtarzu lub obok niego znajduje się krzyż. Adoracja
Krzyża w Wielki Piątek prowadzi nas do owoców śmierci i zmartwychwstania Pana, które są nam do-
stępne w Komunii Świętej. Brak przeistoczenia w Wielki Piątek wyraża też związek tego dnia z czwart-
kowym wieczorem – Msza Wieczerzy Pańskiej i Liturgia na cześć Męki Pańskiej stanowią jedno wyda-
rzenie, tak jak jedną ofiarą jest akt z Wieczernika i z Krzyża. Można więc powiedzieć, że Wielki Piątek
ma swoją Mszę Święta, którą jednak nie sprawuje się w sam dzień, lecz w przeddzień wieczorem (wedle
naszej rachuby czasu).

Po Komunii Świętej w niektórych krajach (m.in. w Polsce) odbywa się przeniesienie Najświętsze-

go Sakramentu i adoracja Pana w monstrancji w tzw. Bożym Grobie, czyli w ołtarzu wystawienia. Ado-
racja trwa do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej w Wielką Noc. Trzeba tu zwrócić uwagę na to, że nie jest
ważny sam wystrój „Bożego Grobu”, kompozycje artystyczne i figura, ale sam żywy i prawdziwy Jezus
obecny w Najświętszym Sakramencie. Po przeniesieniu Eucharystii rozpoczyna się dzień ciszy, wspo-
mnienie złożenia do grobu

8

.

Wspominając Wielki Piątek warto zaznaczyć, że Liturgia na cześć Męki Pańskiej jest ważniejsza

od Drogi Krzyżowej, która jest rozpamiętywaniem męki Jezusa. Popołudniowa liturgia jest natomiast li-
turgiczną celebracją tajemnicy Krzyża, a liturgia ma priorytetowe miejsce wśród wszystkich naszych du-
chowych, religijnych aktywności.

DZIEŃ CHRYSTUSA POGRZEBANEGO

Dla Kościoła Wielka Sobota jest dniem ciszy – rozważamy śmierć Jezusa, Jego zstąpienie do ot-

chłani i oczekujemy nocy zmartwychwstania. W Składzie Apostolskim wyznajemy właśnie tę prawdę:
„zstąpił do piekieł”. Jest to stare tłumaczenie wyznania wiary, samo oddanie tekstu jest nieszczęśliwe. Tu
nie chodzi o piekło. W starym języku piekło oznaczało, jak dziś, nieodwracalny stan potępienia wieczne-
go, a przez słowo piekła oddawano ideę otchłani, czyli rzeczywistości, w której sprawiedliwi oczekiwali
na Jezusa, by ich wprowadził do nieba. Prawdę tę wyraża ikonografia wschodnia. Bardzo często na iko-
nach możemy zobaczyć Zmartwychwstałego Jezusa zstępującego pod ziemię i wychodzącego z niej wraz
z ludźmi. Obrazy zachodnie (katolickie) raczej przedstawiają samego triumfującego Jezusa, który wstał z

7

Zob. Mszał Rzymski…, op. cit., s. 133 - 145.

8

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ż

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nry 58-72. Zob. tak

ż

e Mszał Rzym-

ski…, op. cit., s. 145 – 147.

4

grobu, skały się pokruszyły i jaśnieje Chwała Boża. Przyznam, że dla mnie jako teologa bardziej prze-
mawiająca jest ikonografia bizantyjska, bo wyraża całą głębię zstąpienia Jezusa w otchłań i Jego Zmar-
twychwstania.

W Wielką Sobotę nie sprawuje się Mszy Świętej

9

. Można z ludem odprawiać Liturgie Godzin,

czyli brewiarz, zwłaszcza Jutrznię i Godzinę Czytań rano, tak jak w Wielki Piątek

10

.

W ten dzień przychodzimy również do kościoła, by kapłan pobłogosławił pokarmy, które będzie

się spożywać w Wielkanoc. Praktyka ta występowała już w VIII wieku, zwłaszcza w Galii i Frankonii

11

.

Pobłogosławić pokarmy może, oprócz biskupa i prezbitera, także diakon i kleryk Wyższego Seminarium
od III roku

12

. Warto też zwrócić uwagę na słowo błogosławienia pokarmów. Niepoprawnym jest mówie-

nie „poświęcenie” pokarmów. Święci się bowiem ludzi: diakonów, prezbiterów i biskupów (poszczególne
stopnie sakramentu święceń).

DZIEŃ CHRYSTUSA ZMARTWYCHWSTAŁEGO

W sobotni późny wieczór (noc) gromadzi się Kościół na czuwaniu na cześć Jezusa i wyśpiewaniu

radości zmartwychwstania. Trwająca liturgia nie jest liturgią sobotnią (w Wielką Sobotę Kościół nie
sprawuje Eucharystii), ale całkowicie Wielkanocną. To jest pierwsza Msza Wielkanocna (nawet jeśli w
jakiejś wspólnocie procesja odbywa się rano). Jest to Wigilia Paschalna w Wielką Noc (słowo wigilia
znaczy oczekiwanie, czuwanie). Jest to najpiękniejsza w ciągu roku liturgia. To prawdziwa Pascha, czyli
czas przejścia do nowego czasu – już w świetle zmartwychwstania.

Liturgię Wigilii Paschalnej nie wolno rozpoczynać przed zachodem słońca i żadne racje nie mogą

wpływać na przyśpieszenie tej godziny, nawet niebezpieczeństwo lub odległości. Liturgia ma rozpocząć
się w ciemności, by przeżyć prawdę o Chrystusie światłości obecnym w symbolu Paschału (idziemy w
ciemności za jaśniejącym paschałem, jak śydzi szli z Egiptu prowadzeni przez Boga, którego znakiem
był słup ognia). Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów stanowczo o tym mówi: „Wszyst-
kie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc, a
należy je zakończyć przed świtem niedzieli. Zasada ta musi być interpretowana ściśle. Przeciwne jej nad-
użycia i tu i ówdzie praktykowane zwyczaje sprawowania Wigilii Paschalnej o godzinie, w której zwykło
się antycypować Mszę niedzielną [czyli w godzinie, w której zwykle odprawia się Mszę niedzielną w so-
botę], zasługują na odrzucenie. Przytaczane przez niektórych powody antycypowania Wigilii Paschalnej,
jak np. publiczne niebezpieczeństwo, nie są wysuwane w przypadku nocy Narodzenia Pańskiego lub inne-
go rodzaju zgromadzeń”

13

. Zauważmy, że pasterkę rozpoczyna się o północy, czyli o wiele później niż

Wigilię Paschalną, i nikomu to nie przeszkadza. A w Wielkanoc niektórzy mają zastrzeżenia. Trzeba jed-
nak stanowczo powiedzieć, że Wigilia Paschalna jest o wiele ważniejsza niż pasterka, bo jest to liturgia
zmartwychwstania Jezusa.

Na początku liturgii w tę noc Paschy następuje obrzęd światła (pobłogosławienie paschału – gru-

bej świecy będącej symbolem Zmartwychwstałego – i zapalenie go). Diakon lub gdy go nie ma sam ka-
płan wnosi paschał do ciemnego kościoła proklamując uroczyście „Światło Chrystusa”. Wierni odpowia-
dają „Bogu niech będą dzięki”. Ma to być okrzyk prawdziwej radości ze zwycięstwa Jezusa obecnego
wśród nas, a nie tylko rytualna odpowiedź (zwróćmy uwagę na to, co mówimy i ucieszmy się rzeczywi-
ś

cie triumfem Jezusa). Kościół nakazuje, że płomień paschału winien rzeczywiście rozjaśniać mroki no-

cy. Nie może to być sztuczna świeca – ma być odlana z wosku, jedna, nigdy sztuczna, każdego roku no-
wa!!!

14

. Przyznam, że cierpię widząc w kościołach paschały sztuczne czy z wkładką na oliwę. Jaka jest

wtenczas wymowa tego znaku? Liturgia jest światem znaków i nie wolno ich zaciemniać, by nie znisz-

9

Zob. Mszał Rzymski…, op. cit., s. 148.

10

Zob. tam

ż

e, nry 40.62.73.

11

Zob. Nadolski B., Liturgika. Liturgia i czas, Pallottinum, Pozna

ń

1991, s. 59.

12

Zob. Nabo

ż

e

ń

stwa diecezji katowickiej. Agenda liturgiczna, Ksi

ę

garnia

ś

w. Jacka, Katowice 1987, s. 164.

13

Kongregacja Kultu Bo

ż

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, dz. cyt., nr 38.

14

Zob. tam

ż

e, nr 82.

5

czyć wymowy tego, co celebruje Kościół

15

. Zwróćmy uwagę na wymowę paschalnego symbolu. Patrząc

na spalająca się świecę i cieknące stróżki wosku przeżywam tajemnicę wydania się Jezusa za mnie i
wszystkich, Jego ofiarę, z której rodzi się nowe życie w światłości. Jezus wydał się za nas, dał się zabić,
ale z tej śmierci rodzi się nowe życie, nowa jakość życia zmartwychwstałego, nowa rzeczywistość, tak
jak ze stapianej świecy rodzi się blask rozświetlający ciemności i tworzący nową rzeczywistość pośród
nocy.

Paschał jest ozdabiany. W XII wieku kreślono znak krzyża i dwie litery greckiego alfabetu –

pierwszą, Α (alfa) i ostatniej Ω (omega). Umieszczano również w paschale ziarna kadzidła

16

. Oprócz tego

znaczy się też na paschale cyfry aktualnego roku. Jest to nawiązanie do początku roku, który kiedyś wy-
padał właśnie w Wigilię Paschalną. Dla nas jest to wezwanie to nowej jakości życia

17

. Obrzęd ten jest za-

zwyczaj niewidoczny dla wiernych, bo ma miejsce na polu. Co się celebruje po pobłogosławieniu ognia?
Kapłan znaczy na paschale krzyż, litery Α i Ω oraz liczbę wyrażającą przeżywany rok. Wypowiada przy
tym następujące słowa: „Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego należy czas i
wieczność. Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Wbijając pięć gron tworzą-
cych krzyż, symbolizujących gwoździe krzyżowe, wypowiada następujące słowa: „Przez swoje święte
rany jaśniejące chwałą niech nas strzeże i zachowuje Chrystus Pan. Amen”

18

.

Po przyniesieniu paschału do prezbiterium i okadzeniu go diakon lub kapłan śpiewa Orędzie

Wielkanocne – Exultet (od łacińskich słów rozpoczynających Exultet: „Weselcie się już zastępy aniołów
w niebie”).

Po proklamacji zmartwychwstania następuje Liturgia Słowa. Czytania biblijne opisują dzieło

zbawcze Boga. Po każdym czytaniu następuje psalm responsoryjny (responsorium znaczy odpowiedź),
milczenie i modlitwa celebransa głównego (przewodniczącego liturgii). Liturgia przewiduje siedem czy-
tań ze Starego Testamentu, czytanie fragmentu Listu do Rzymian oraz Ewangelii. Liczbę czytań można
zmniejszyć, ale nie wolno znacznie ograniczać liturgii, np. ze względu na czas. Zawsze czyta się fragment
z Księgi Wyjścia o przejściu Izraelitów przez Morze Czerwone, które było zapowiedzią zmartwychwsta-
nia Chrystusa. Po ostatnim czytaniu ze Starego Testamentu śpiewa się uroczyście hymn Chwała na wyso-
kości Bogu; towarzyszy temu bicie w dzwony. Natomiast po czytaniu z Listu do Rzymian kapłan prze-
wodniczący liturgii intonuje radosne Alleluja, po czym śpiewa się radosny psalm.

Po Ewangelii i homilii rozpoczyna się Liturgia Chrzcielna. Następuje śpiew Litanii do Wszystkich

Ś

więtych, których prosimy o wstawiennictwo nad nami. Następnie kapłan błogosławi wodę chrzcielną,

którą umieszcza się w źródle chrzcielnym (chrzcielnicy). Po pobłogosławieniu wody wszyscy odnawiają
przyrzeczenia chrzcielne, a potem kapłan kropi lud wodą chrzcielną.

W tę noc paschalną powinno chrzcić się dorosłych katechumenów (kandydatów do chrztu) i w

niejednym miejscu, także w Polsce, udziela się chrztu dorosłym. Jest to zgodne z najstarszą tradycją. W
Kościele starożytnym właśnie w noc Paschy po czytaniach i homilii prowadzono katechumenów do ka-
plicy chrzcielnej. Tam biskup lub prezbiter (ksiądz) trzykrotnie zanurzał katechumena chrzcząc po cichu,
a od wczesnego średniowiecza mówiąc słowa „Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”
(dosłownie: Ego te baptismo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti). Po wyjściu z baptysterium (bro-
dzik z wodą chrzcielną) chrześcijanie nakładali na neofitów (nowoochrzczonych) białe tuniki (alby).
Udzielano im następnie sakramentu bierzmowania, umocnienia Duchem Świętym

19

, a potem procesjonal-

nie prowadzono do ołtarza, gdzie po raz pierwszy uczestniczyli w Eucharystii i przyjmowali Komunię
Ś

więtą

20

.

15

Podobnie jest ze sztucznymi kwiatami. Nie wolno ich dawa

ć

w ko

ś

ciele. Niektórzy biskupi wydali kategoryczny

zakaz u

ż

ywania sztucznych kwiatów (np. abp Damian Zimo

ń

), bo kwiat jest symbolem

ż

ycia, prawdziwego, a nie

sztucznego. Warto te

ż

wspomnie

ć

,

ż

e prawosławni czy grekokatolicy nie dopuszczaj

ą

w liturgii sztuczno

ś

ci i

zawsze s

ą

prawdziwe kwiaty i

ś

wiece z wosku (a nie na oliw

ę

).

16

Zob. Nadolski B., Liturgika…, op. cit., s. 59.

17

Zob. tam

ż

e, s. 60.

18

Mszał Rzymski…, op. cit., s. 152 – 153.

19

Prawosławni i grekokatolicy do dzi

ś

udzielaj

ą

razem sakramenty inicjacji chrze

ś

cija

ń

skiej: chrzest, bierzmowanie

i Eucharysti

ę

. Dotyczy to równie

ż

niemowl

ą

t.

20

Warto pami

ę

ta

ć

,

ż

e w staro

ż

ytnej liturgii nieochrzczeni i pokutuj

ą

cy wychodzili po wyznaniu wiary. W dalszej cz

ę

-

ś

ci Mszy

Ś

wi

ę

tej uczestniczyli tylko wierni przyst

ę

puj

ą

cy do Komunii

Ś

wi

ę

tej. St

ą

d mamy nazw

ę

Modlitwa wier-

nych na oznaczenie modlitw, które uczestnicy liturgii zanosz

ą

do Ojca po czytaniach.

6

W obecnej liturgii po pokropieniu odmawia się Modlitwę Powszechną. Po niej następuje czwarta

cześć Wigilii Paschalnej – Liturgia Eucharystyczna (ofiary i uczty), jak zwykle. Śpiewa się już pieśni
wielkanocne, bo jako Kościół od rozpoczęcia Wigilii radujemy się Zmartwychwstaniem Pana. Kościół
zaleca podczas tej Eucharystii udzielać wiernym Komunię Świętą pod dwoma postaciami

21

.

Na zakończenie liturgii może odbywać się procesja z Najświętszym Sakramentem. Jest ogłoszenie

całemu stworzeniu radości chrześcijańskiej ze zmartwychwstania Jezusa. Oczywiście, nie ona jest naj-
ważniejsza – najistotniejsza jest liturgia. W niektórych parafiach procesje odbywają się rano. Dlaczego?
Otóż w liturgii przedsoborowej utarła się praktyka celebracji liturgii tylko rano (nie było Mszy Świętych
popołudniowych i wieczornych). Więc procesję odprawiano rano. Do lat pięćdziesiątych, kiedy papież
Pius XII przeniósł liturgię Triduum Paschalnego na wieczór, panowała absurdalna praktyka – Wigilię
Paschalną z uroczystym Alleluja sprawowano w Wielką Sobotę rano, a po zakończeniu liturgii z powro-
tem umieszczano Najświętszy Sakrament w Bożym Grobie i przeżywano smutek.

Jest jeszcze jedna prawda o procesji w niedzielę rano. Otóż początkowo Wigilia Paschalna była

rzeczywistym długim czuwaniem chrześcijan. Zaczynała się po zachodzie słońca, a kończyła, kiedy świ-
tało. Więc procesja była rzeczywiście rano, ale wypływała z całej liturgii. Potem ludzie udawali się na
ś

niadanie – dlatego dzisiaj na Wielkanoc jemy uroczyste śniadanie.

Przyznam, że do mnie jako kapłana-teologa, bardziej przemawia procesja nocna, bo wyraża po

prostu radość całego Kościoła i moją osobistą. Cieszę się, że Pan Jezus żyje, że zaczyna się nowy świat, a
celebrowana liturgia zapowiada ostateczne zwycięstwo Chrystusa i szczęśliwą wieczność.

Wigilia Paschalna nie jest końcem Wielkiej Soboty, lecz rozpoczyna trzeci moment Triduum Pas-

chalnego – dzień zmartwychwstania. We wspominanym dokumencie Kongregacji Kultu Bożego i Dys-
cypliny Sakramentów tak czytamy: „Trzeba uważać, aby w zapowiadaniu Wigilii paschalnej nie przed-
stawić jej jako ostatniego momentu Wielkiej Soboty. Lepiej będzie mówić, że Wigilia Paschalna jest
sprawowana „w noc Paschy” i to jeden akt kultu. Zachęca się duszpasterzy, aby w katechezie do wier-
nych pilnie pouczali o potrzebie udziału w całej Wigilii”

22

.

Od rozpoczęcia Wigilii Paschalnej trwa Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. Podczas

Mszy Świętych odbywa się pokropienie wiernych wodą pobłogosławioną w ciągu nocy. W widocznym
miejscu znajdują się symbole i znaki Chrystusa zmartwychwstałego: krzyż z czerwoną stułą, paschał i fi-
gura Zmartwychwstałego, które towarzyszą naszej modlitwie i liturgii aż do zakończenia Pięćdziesiątni-
cy, czyli Uroczystości Zesłania Ducha Świętego.

W samą Uroczystość Zmartwychwstania należy odprawić nieszpory chrzcielne. W czasie śpiewu

psalmów odbywa się procesja do chrzcielnicy i każdy indywidualnie znaczy siebie wodą chrzcielną

23

.

Przez osiem dni trwa oktawa wielkanocna, a radość ze zwycięstwa Jezusa rozciąga się na kolejne

dni, aż do pięćdziesiątego dnia, kiedy Kościół celebruje Zesłanie Ducha Świętego. Jest to szczególny czas
ś

więtowania. W tym okresie śpiewamy pieśni paschalne (a więc niestosowne jest śpiewanie we Mszy w

maju pieśni o Matce Bożej, bo trwa okres wielkanocny)

24

. Jest to także okres inicjacji eucharystycznej,

czyli czas pierwszych Komunii Świętych

25

. I tu małe wyjaśnienie. Niektórzy rodzice chcą Komunii w

maju, bo to taki ładny miesiąc itd. To nie jest żaden argument! Ważny jest przeżywany czas – okres wiel-
kanocny, czas paschalnej radości trwający 50 dni (często od kwietnia do czerwca) i dlatego niedziele tego
okresu są właściwym czasem wprowadzania dzieci w tajemnicę Eucharystii. Czy mamy jednak takie my-
ś

lenie? Czy chodzi nam o prawdziwe duchowe dobro?

Czas wielkanocny jest również w Kościele okresem odwiedzin domów przez kapłana i błogosła-

wienia mieszkań

26

. Jednak w Polsce ukształtował się zwyczaj odwiedzin duszpasterskich i błogosławienia

domów w okresie Narodzenia Pańskiego, więc kapłani w okresie paschalnym nie odwiedzają domów.

21

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ż

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nr 81-92.

22

Zob. tam

ż

e, nr 95.

23

Zob. tam

ż

e, nr 97-98.

24

„Repertuar utworów, czy to

ś

piewanych czy wykonywanych na instrumentach, musi zgadza

ć

si

ę

z my

ś

l

ą

prze-

wodni

ą

dnia liturgicznego lub przynajmniej zgadza

ć

si

ę

z okresem liturgicznym, jak równie

ż

odpowiada

ć

tre-

ś

ciowo danej czynno

ś

ci liturgicznej” (Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watyka

ń

-

skim II-gim z 8 lutego 1979, nr 8).

25

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ż

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nr 103.

26

Zob. tam

ż

e, nr 105.

7

Często rodzi się pytanie: dlaczego podczas Triduum nie gra się na instrumentach? Otóż w posobo-

rowej liturgii wolno grać na organach podczas śpiewu ludu, nawet w Wielki Piątek. Nie wolno jednak
wykonywać solowej gry na organach

27

. To w liturgii przedsoborowej (trydenckiej) nie używano instru-

mentów od Chwała na wysokości Bogu we Mszy Wieczerzy Pańskiej aż do skończenia tego śpiewu w
Wigilię Paschalną. Był to wyraz postu. Triduum Paschalne to jednak najważniejsze dla Kościoła dni i
używanie instrumentów wydaje się bardzo zasadne.

JAK PRZEśYĆ PASCHĘ?

Przede wszystkim konieczne jest uświadomienie sobie, że najważniejsze dni to nie Niedziela

Wielkanocna i Poniedziałek Wielkanocny, lecz całe Triduum Paschalne – od wieczornej liturgii w Wielki
Czwartek aż do Nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania. Poniedziałek Wielkanocny w liturgii jest takim
samym dniem jak Wtorek, Środa czy Piątek Wielkanocny. I zawsze taki był. W polskiej tradycji przeży-
wamy ten dzień jako wolny od pracy, ale w świetle liturgii i prawa kanonicznego jest to zwyczajny dzień
oktawy świątecznej. I należy to podtrzymywać, tę naszą tradycję!!! W wielu krajach jest to normalnie
dzień roboczy.

Zachęcam do udziału w całym Triduum, by przeżyć rzeczywiste spotkanie z Jezusem umęczo-

nym, pogrzebanym i zmartwychwstałym. Wielu przychodzi tylko w Wielkanoc. Gdzie jest doświadczenie
dzieła odkupienia w Jezusie? Uczestniczą tylko w trzecim akcencie, jakim jest zmartwychwstanie. Jest to
oczywiście najistotniejsze, ale gdy brakuje doświadczenia przeżycia tajemnicy śmierci i pogrzebania Je-
zusa to radość zmartwychwstania jest płytka. By więc prawdziwie i głęboko przeżyć Wielkanoc, warto
uczestniczyć we wszystkich liturgiach Świętego Triduum Paschalnego, warto też poświęcić swój czas na
prywatną modlitwę. Te nadchodzące dni są najpiękniejsze spośród wszystkich dni roku.

Zapraszam do wspólnej Liturgii Godzin, czyli brewiarza. W Wielki Piątek i w Wielką Sobotę rano

ś

piewać będziemy jutrznię – poranne psalmy i słuchać Słowa Bożego, a w Niedzielę Zmartwychwstania

po południu celebrować będziemy nieszpory, które kończą czas Świętego Triduum Paschalnego

28

.

Dwa pierwsze akcenty Triduum przeżywamy jako dni postu. Post ścisły obowiązuje w Wielki Pią-

tek (od północy do północy), a w Wielką Sobotę jest zalecany ze względu na charakter tego dnia – roz-
ważamy złożenie Jezusa do grobu. Nie jest jednak zasadne zachowywanie postu po Wigilii Paschalnej, bo
jest to już czas radości wielkanocnej!!!

Zachęcam też, by porządki zakończyć przed przyjściem na Mszę Wieczerzy Pańskiej, bo to wtedy

zaczyna się świętowanie. Wiele da się zrobić wcześniej. Nie zaciemniajmy świątecznego i medytacyjne-
go charakteru tych dni przez mycie okien, porządki koło domu. Niech to jest czas dla Jezusa i dla umoc-
nienia naszej wiary.

Już czekam z niecierpliwością na Paschę. Modlę się za Was, byśmy razem przeżyli głęboko spo-

tkanie z ukochanym Jezusem, który za Ciebie i mnie podjął mękę, umarł, został złożony do grobu, ale
trzeciego dnia zmartwychwstał i jest wciąż żywy w swoim ciele. Jest na ziemi obecny w Eucharystii i
modlącym się Kościele.

27

„Gry solowej na instrumentach nie dopuszcza si

ę

w okresie Adwentu, Wielkiego Postu, w Triduum Wielkiego Ty-

godnia…” (

Ś

wi

ę

ta kongregacja Obrz

ę

dów, Instrukcja o muzyce w

ś

wi

ę

tej liturgii „Musicam Sacram”, nr 66). „Na

organach i innych instrumentach wolno akompaniowa

ć

do

ś

piewu przez cały rok liturgiczny (…) solowa gra na

instrumentach zabroniona jest od zako

ń

czenia

ś

piewu hymnu Chwała na wysoko

ś

ci Bogu we Mszy Wieczerzy

Pa

ń

skiej do zako

ń

czenia tego hymnu we Mszy Wigilii Paschalnej” (Instrukcja Episkopatu Polski…, op. cit., nr

19).

28

Tymi samymi tekstami modli

ć

si

ę

b

ę

dzie cały Ko

ś

ciół na całej ziemi.