Tytuł oryginału: Strategies of Genius, Volume One
Tłumaczenie: Katarzyna Rojek
Projekt okładki: Magdalena Stasik
ISBN: 978-83-246-3641-9
Copyright © 1994 by Meta Publications.
Printed in the United States of America. All rights reserved. This book or parts thereof may not be
reproduced in any form without written permission of the Publisher.
Polish edition copyright © 2013 by Helion S.A.
All rights reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej
publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną,
fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym
powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.
Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi
ich właścicieli.
Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte
w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani
za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub
autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za
ewentualne szkody wynikłe
z wykorzystania informacji zawartych w książce.
Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://sensus.pl/user/opinie/straga
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.
Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63
e-mail: sensus@sensus.pl
WWW: http://sensus.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)
Printed in Poland.
Spis treci
Podzikowania
7
Przedmowa
9
Wstp
15
Programowanie neurolingwistyczne
16
Modelowanie
21
Strategie
25
1. Arystoteles. Struktura zjawiska geniuszu
31
Podstawowe cechy geniusza
33
Arystotelesowski model umysu
60
Jzyk jako narzdzie mylenia i modelowania
89
Modelowanie mikrostruktury Arystotelesowskiej strategii mylenia
91
Zastosowanie Arystotelesowskich strategii
96
Podsumowanie
115
Bibliografia
116
2. Sherlock Holmes. Odkrywanie tajemnic zjawiska geniuszu
121
Sherlock Holmes: przykad zastosowania strategii geniusza
123
Holmesowska metastrategia i Ksiga ycia
124
Holmesowska mikrostrategia obserwacji, wnioskowania i dedukcji
131
Holmesowska makrostrategia znajdywania przyczyn poprzedzajcych
136
Poziomy wskazówek i sugestii
146
Implementacja strategii Sherlocka Holmesa
151
Wniosek
165
Bibliografia
165
3. Walt Disney. Marzyciel, Realista i Krytyk
169
Walt Disney i trzy etapy cyklu twórczego
171
Podsumowanie strategii twórczej Disneya
191
Zastosowania strategii twórczej Disneya
197
Wniosek
218
Bibliografia
219
Kup książkę
Poleć książkę
6
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
4. Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
223
Muzyczne marzenia
225
Podobiestwo strategii Mozarta do strategii innych muzyków i kompozytorów 238
Proces twórczy i teoria samoorganizacji u Mozarta
242
Implementacja strategii Mozarta
246
Zastosowanie strategii Mozarta w dziedzinach innych ni muzyka
257
Muzyczna wersja modelu SCORE
259
Ukierunkowana medytacja z wykorzystaniem strategii Mozarta
262
Wniosek
265
Bibliografia
266
5. Podsumowanie
267
Wybrane strategie geniuszy
267
Posowie
273
A. róda i zasady NLP
275
B. Presupozycje NLP
291
C. Sowniczek poj NLP
295
Bibliografia
301
Kup książkę
Poleć książkę
Rozdzia 4
Wolfgang Amadeusz Mozart.
Pieni duchowe
Rozdzia 4. w skrócie
Muzyczne marzenia
Podobiestwo strategii Mozarta do strategii innych muzyków
i kompozytorów
Proces twórczy i teoria samoorganizacji u Mozarta
Implementacja strategii Mozarta
Zastosowanie strategii Mozarta w dziedzinach innych ni muzyka
Muzyczna wersja modelu SCORE
Ukierunkowana medytacja z wykorzystaniem strategii Mozarta
Wniosek
Bibliografia
Kup książkę
Poleć książkę
224
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
225
Muzyczne marzenia
Od ponad dwóch stuleci Wolfgang Amadeusz Mozart (1756 – 1791) jest
symbolem muzycznego geniuszu. Jego zdolnoci zdaj si znacznie od-
biega od tych przecitnych, a nawet ponadprzecitnych. Nieprzypadkowo
o talencie i sprawnoci Mozarta opowiada si tak wiele anegdot: e gra
w bilard, a jednoczenie, midzy kolejnymi ruchami, pisa partytury; e
uwertur do opery Don Giovanni stworzy w dwie godziny w dniu jej
premiery; e pisa fug, komponujc jednoczenie preludium; e spisa
z pamici, po zaledwie dwukrotnym wysuchaniu, cae Miserere, które usy-
sza w Kaplicy Sykstyskiej.
Wedug podstawowych zasad programowania neurolingwistycznego
1
niezwyke zdolnoci Mozarta byy jednak nie dzieem mistycznego, magicz-
nego przypadku, ale raczej owocem bardzo konkretnych, wysoko rozwini-
tych zdolnoci poznawczych, które kada przecitna osoba moe zrozumie
i z powodzeniem naladowa. Za pomoc caych metod i pojedynczych
elementów procesu modelowania, którymi zajmujemy si w niniejszej
ksice (wykonujc przy tym troch „pracy detektywistycznej” w stylu
Sherlocka Holmesa), moemy dokona nowych, praktycznych obserwacji
dotyczcych wyjtkowych strategii Mozarta.
Jedno z najtrafniejszych spostrzee dotyczcych procesu twórczego
Mozarta pojawia si w licie, który kompozytor napisa w 1789 roku. Przed-
stawi w nim z niezwyk wnikliwoci swoj strategi komponowania,
wskazujc na cztery gówne etapy procesu komponowania. Zaczyna od
nastpujcego opisu:
Gdy jestem tak jakby cakiem sam, zupenie samotny, i mam dobry
nastrój — gdy, dajmy na to, jad gdzie powozem, spaceruj po dobrym
posiku albo wócz si noc, bo nie mog zasn — wanie w takich
chwilach przez moj gow przepywaj najlepsze, najliczniejsze
pomysy. Nie wiem, skd si bior ani jak powstaj; nie potrafi take
1
R. Dilts, R. Bandler, J. Grinder, J. DeLozier, NLP. Studium struktury subiektywnych
dowiadcze
, tum. P. Fra, W. Sztukowski, A. Dragan, M. Szczsny, Onepress,
Gliwice 2006.
Kup książkę
Poleć książkę
226
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
wymusza, by si pojawiay. Te przyjemnoci, które przypadaj mi
do gustu, zachowuj w pamici i zazwyczaj — tak mi mówiono —
nuc je sobie
2
.
Mozart opisuje najpierw stany psychologiczne i emocjonalne, z których
wyrastaj jego inspiracje muzyczne. Zaczyna od sów: „Gdy jestem […]
cakiem sam”. Taki stan znamionuje swego rodzaju wewntrzn harmoni
i spójno na poziomie tosamoci. Nie ma tam adnych konfliktów ani
niejasnoci co do tego, kim si jest. Bycie „cakiem samemu” wskazuje na
to, e kompozytor nie znajduje si w adnej bezporedniej relacji z drugim
czowiekiem. Mozart moe wic swobodnie pozostawa w nieprzerwanej
relacji z wasnym wiatem wewntrznym. Ponadto wskazuje te na bycie
„w dobrym nastroju”.
Mozart podaje wic trzy warunki psychologiczne: bycie a) spójnym
wewntrznie, b) w niezmconej relacji wewntrznej z samym sob oraz
c) w stanie pozytywnego nastawienia.
Nastpnie kompozytor wskazuje kilka warunków fizycznych, podajc
jako przykady jazd powozem albo spacer po dobrym posiku. Te za zdaj
si implikowa jaki rodzaj ruchu fizycznego. Podczas tworzenia Mozart
nie siedzi i nie rozmyla, ale cay czas si porusza.
Dalej Mozart mówi: „wanie w takich chwilach przez moj gow
przepywaj najlepsze, najliczniejsze pomysy”. Warto zauway, e kompo-
zytor nie stwierdza: „wanie w takich chwilach komponuj najlepsze melo-
die”. Okrelenie „przepywaj” wskazuje na to, e pomysy powstaj na-
turalnie, bez kontroli wiadomoci. Mozart postrzega wasny ukad nerwowy
jako swego rodzaju instrument muzyczny, który sam gra, a poprzez jego
odpowiednie dostosowanie muzyka powstaje samorzutnie. Kompozytor
zdaje si koncentrowa na tworzeniu wycznie psychologicznych i fizycz-
nych warunków, które pozwol na to, aby muzyczne pomysy wyaniay
si spontanicznie i automatycznie.
Mozart wyznaje: „Nie wiem, skd si bior ani jak powstaj; nie po-
trafi take wymusza, by si pojawiay”. Wskazuje to jasno, e proces
twórczy ma charakter gównie niewiadomy, ale i bardzo systematyczny
— nie jest za operacj bezporednio oddziaujcych na siebie przyczyn
2
E. Holmes, The life of Mozart including his correspondence, London 1878, s. 211 – 213.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
227
i efektów. Dowolne wiadome dziaania, jakie Mozart podejmuje, nie
sprawiaj, e nuty pojawiaj si w jego umyle w postaci linearnej, za to
dostosowuj stan ukadu nerwowego kompozytora, tak aby jego pomysy
uwalniay si czy te wyaniay naturalnie.
Nastpnie Mozart stwierdza: „Te przyjemnoci, które przypadaj mi do
gustu, zachowuj w pamici”. Opisuje zatem podstawow i wan zaleno
midzy przyjemnoci a pamici. Przyjemno w tym przypadku bez
wtpienia odnosi si do odczu, pami za — do przypominania sobie
dwików. Wydaje si, e na mikropoziomie odczucia Mozarta tworz
synestezyjne
poczenia z dwikami w ramach swego rodzaju samonap-
dzajcego si sprzenia zwrotnego czy te modelu TOTE. Sprawdzenie
stopnia, w jakim co si podoba, sprowadza si do przetestowania tego sprz-
enia. Operacja polega na przeksztaceniu dozna cielesnych na dwiki.
Odczucia Mozarta generuj zatem wewntrzne reprezentacje dwików
w obrbie jego ukadu nerwowego. Dwiki, które odpowiadaj doznaniom
przyjemnoci albo je intensyfikuj, s za naturalnie zapamitywane.
Podstawowa wersja procesu twórczego Mozarta wydaje si oczywistym
przykadem Arystotelesowskiej zasady przyjemnoci. Zachowanie kompo-
zytora oraz jako kontaktu ze rodowiskiem zewntrznym stymuluj czy
te uwalniaj wewntrzne reprezentacje suchowe. Z kolei ich waciwoci
uwalniaj odczucia. Jeeli odczucia, stymulowane przez pomysy mu-
zyczne, odpowiadaj pozytywnemu stanowi, w jakim znajduje si kom-
pozytor, albo ten stan intensyfikuj, coraz silniej si z sob cz.
Nastpnie Mozart mówi: „zazwyczaj — tak mi mówiono — nuc je
sobie”.
Gdy odczucie, które jest wywoywane przez wewntrzn muzyk,
wspóbrzmi z twórczym pozytywnym odczuciem, wówczas Mozart wypusz-
cza j na zewntrz, nucc. Nucenie stanowi kolejn kombinacj odczu
i dwików: minie w gardle i w klatce piersiowej s pobudzane do tego,
aby wytworzy i uzewntrzni dwik. Fakt, e mówiono Mozartowi, i co
sobie nuci, stanowi wyran wskazówk, e jest to proces, którego przebiegu
kompozytor nie jest wiadomy.
W jzyku programowania neurolingwistycznego moemy naszkicowa
mikrostruktur pierwszego, bardzo podstawowego etapu strategii Mozarta
w nastpujcy sposób: proces komponowania zdaje si zaczyna od po-
zytywnego, spójnego stanu dozna kinestetycznych poczonych z ruchem
Kup książkę
Poleć książkę
228
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
fizycznym. Z tego stanu wyaniaj si wewntrzne doznania, które pro-
dukuj dwiki czy te nuty, dziki naturalnemu nakadaniu si funkcji
zmysów kinestetycznego i suchowego (K —> A
i
). Poczenie to nazywa
si synestezj. Jeeli dwiki pasuj do stanu pozytywnych dozna albo go
intensyfikuj, s nucone (K
e
/A
e
) oraz zatrzymywane w pamici; w prze-
ciwnym razie s usuwane.
Schemat pierwszego etapu strategii Mozarta
Gdy zostaje zgromadzona wystarczajca liczba podstawowych schema-
tów muzycznych, Mozart przechodzi do nastpnego etapu. Jak sam pisze:
Jeeli dalej to robi, wkrótce zaczynam pojmowa, jak mog wyko-
rzysta ten czy tamten smakowity ksek, tak aby przygotowa dobr
potraw, oczywicie zgodnie z zasadami kontrapunktu, cechami cha-
rakterystycznymi rónych instrumentów — i tak dalej
3
.
Mozart owiadcza: „Jeeli dalej to robi, wkrótce zaczynam pojmowa,
jak mog wykorzysta ten czy tamten smakowity ksek, tak aby przygo-
towa dobr potraw”. Wskazuje wic na to, e dwiki, które zatrzyma
w pamici, skadaj si na wiksze porcje — cae zbiory rónych dwi-
ków czy te „smakowitych ksków”. Gdy Mozartowi udaje si zebra od-
powiedni liczb takich porcji, przeskakuje na nastpny poziom struktury
3
Ibidem.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
229
neurologicznej, aby je poczy w wiksze porcje. Aby to opisa, posuguje si
analogi do przyrzdzania potrawy. O ile odniesienie do jedzenia jest
oczywicie metafor, nie od rzeczy jest zaoy, e moe take wskazywa
na wcielenie w strategi twórcz zmysów smaku i zapachu za pomoc
kolejnego poczenia synestezyjnego.
Na tym etapie Mozart wybiera mae grupy pomysów muzycznych za
pomoc sprzenia zwrotnego midzy odczuciami a dwikami. Gdy ma ju
ich odpowiedni liczb — czyli gdy ich liczba przekroczy mas krytyczn
— przechodzi na nastpny poziom struktury neurologicznej, a mianowicie:
przyrzdzania posiku ze smakowitych ksków. W tym celu wykorzystuje
zasady kontrapunktu i zaczyna uwzgldnia „cechy charakterystyczne
rónych instrumentów”. Mozart jakby zbiera razem do pomysów, aby
nastpnie osign próg, poza którym jest w stanie przygotowa swego ro-
dzaju pierwszy szkic kompozycji, zanim zacznie stosowa kolejne filtry.
W taki sam sposób pisarz moe przygotowywa pierwszy szkic tekstu, za-
nim zacznie stosowa zasady ortografii, gramatyki, stylu.
Na kolejnym poziomie przetwarzane s wiksze porcje informacji, co
wymusza zaangaowanie innych struktur neurologicznych ni pierwotny
proces twórczy. Mozart wspomina wtedy o stosowaniu regu rzdzcych
kontrapunktem. Typ mylenia za pomoc zasad jest czsto kojarzony z lew
pókul mózgu (która odpowiada za funkcje jzykowe), podczas gdy ten
rodzaj niewiadomego procesu skojarzeniowego, jaki opisa Mozart jako
swoj pierwsz czynno twórcz, wie si raczej z typem mylenia charak-
terystycznym dla prawej pókuli. Wydaje si wic rozsdne, aby zaoy,
e na tym etapie Mozart zaczyna wcza do strategii twórczej bardziej
nastawion na logik pókul mózgu. Komentarz kompozytora: „wkrótce
zaczynam pojmowa, jak mog wykorzysta ten czy tamten smakowity
ksek” sygnalizuje, e Mozart jest wiadomy wasnego udziau jako czynnika
sprawczego na tym etapie, co zgadzaoby si z zaangaowaniem lewej
pókuli mózgu. Cho wic kompozytor pocztkowo nie potrafi wymusi
przepywu pomysów muzycznych, póniej jest w stanie wiadomie na
nie wpywa.
Wane jest, aby pamita, e zasady same w sobie maj takie samo
znaczenie dla jednostki jak dowiadczenia osobiste, na podstawie których
powstaj. Wykorzystanie przez Mozarta metafory przyrzdzania posiku
ze smakowitych ksków wskazuje na to, e kompozytor prawdopodobnie
Kup książkę
Poleć książkę
230
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
dosownie angaowa zmysy smaku i zapachu jako intuicyjn baz dla
swojego rozumienia zasad kontrapunktu. Ciekawa byaby spekulacja, czy
Mozart kodowa zasady kontrapunktu oraz unikatowe cechy rónych in-
strumentów muzycznych w kategoriach smaków i zapachów zamiast abs-
trakcyjnych struktur logicznych. Wszyscy mamy gboko zakorzenion,
naturaln intuicj, która dotyczy odpowiednioci smaków i zapachów: nie
je si przecie sorbetu na pocztku posiku, poniewa celem deseru jest
zbalansowanie pewnych smaków na samym kocu. „Smakowita muzyka”
moe faktycznie wymaga zaangaowania zmysu smaku. atwo jest bo-
wiem wyobrazi sobie, jak Mozart sobie myli: „Oto sodki kawaek. Czy
powinien i w parze z czym gorzkim, czy raczej czym mdym?”.
Podsumowujc: na tym etapie strategii kompozycyjnej Mozart ewaluuje
muzyk na wiksz skal. Bierze podstawowe nuty i motywy, a nastpnie
czy je i ocenia sukcesywnie, tworzc coraz wiksze porcje, tak jak czy
si smakowite kski, przyrzdzajc potraw. Cho siganie do zmysu smaku
za pomoc tej analogii zdaje si mie przede wszystkim cel opisowy, to
moe równie dobrze by tak, e dla Mozarta dwiki tworzyy poczenia
synestezyjne czy te nakaday si ze zmysem smaku.
Po tym etapie proces komponowania obejmuje coraz wiksze porcje:
Wszystko to rozpala moj dusz oraz — o ile nic mnie nie rozprasza
— mój temat sam si rozrasta, staje si usystematyzowany i dookrelony,
a cao, cho bywa duga, staje prawie caa i skoczona w moim
umyle, tak e mog j oceni, jak wietny obraz czy pikn rzeb,
jednym spojrzeniem. W wyobrani nie sysz kolejno poszczególnych
czci, ale sysz je tak jakby wszystkie naraz (
gleich alles zusammen).
Nie potrafi opisa, jaka to wielka przyjemno! To cae wymylanie,
tworzenie przebiega w przyjemnym, penym ycia marzeniu, lecz
faktyczne usyszenie wszystkiego razem jest zdecydowanie najlepsze
4
.
Mozart wyznaje: „Wszystko to rozpala moj dusz”, a to co wicej
od zwykego stanu dobrego samopoczucia. Opis ten sygnalizuje, e zostaj
uruchomione znacznie gbsze, jeszcze bardziej rozbudowane struktury
neurologiczne. Wydaje si, e w miar jak coraz wicej grup dwików
czy si z sob, wraz z nimi stan pozytywnych dozna intensyfikuje si
4
Ibidem.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
231
i wzmacnia poprzez proces nakadania si funkcji rónych zmysów. Mozart
jakby osiga taki etap organizacji, który wymaga uruchomienia neurologii
na poziomie tosamoci czy nawet duchowoci. W miar jak poziom or-
ganizacji kompozycji muzycznej si rozrasta, zaangaowanie neurologii,
konieczne w celu reprezentowania muzyki, zatrzymywania jej i manipu-
lowania ni, równie si intensyfikuje. Doznania skojarzone z takim zaan-
gaowaniem neurologii bywaj zazwyczaj do gbokie.
Mozart pisze: „o ile nic mnie nie rozprasza — mój temat sam si
rozrasta”. Nie mówi wic: „to ja go powikszam”, ale sugeruje: „jestem
tylko kanaem, przez który ten temat si rozrasta”. Jakby muzyka sama si
pisaa poprzez pewien organiczny proces wzrostu.
Mozart kontynuuje: „staje si usystematyzowany i dookrelony, a cao,
cho bywa duga, staje prawie caa i skoczona w moim umyle, tak e
mog j oceni, jak wietny obraz czy pikn rzeb, jednym spojrzeniem”.
Ten etap strategii okazuje si chyba najciekawszy — i najbardziej nie-
spodziewany. Jasne jest, e zostaje uruchomiony kolejny zmys — zmys
wzroku. Kompozytor odwouje si po raz pierwszy do wzrokowego sys-
temu reprezentacji. Mozart sugeruje, e poczenia synestezyjne midzy
zmysami suchu i wzroku tak si rozwijaj, e dwiki nakadaj si na
siebie i tworz jeden skonstruowany obraz wzrokowy, przedstawiajcy
cae grupy bloków dwików (A —> V
c
). Obraz ten zdaje si mie form
nie zapisu muzycznego, lecz czego jeszcze bardziej abstrakcyjnego, ta-
kiego jak dzieo malarskie.
Jasne jest wic, e kady zmys przetwarza i reprezentuje informacje
w taki sposób, jaki jest niedostpny dla innych zmysów. Wszystkie systemy
reprezentacji maj oczywicie pewne zalety w swojej wyjtkowej zdolnoci
do porzdkowania i oceniania dowiadcze. Smak nadaje si szczególnie
dobrze do równowaenia rónych elementów i czenia ich z sob. Wzro-
kowy system reprezentacji za moe przechowywa wiele typów informa-
cji jednoczenie, tak e nie przeszkadzaj sobie nawzajem. Na przykad:
moesz patrze na ca grup ludzi i widzie wszystkie poszczególne
osoby jednoczenie; jedno nie przeszkadza drugiemu. Gdyby jednak chciao
si posucha wszystkich tych ludzi naraz, okazaoby si to przytaczajce.
Suchowy system reprezentacji nie nadaje si wic zbytnio do jednoczesnego
przetrzymywania wielu danych; do jego zalet nale raczej midzy innymi:
porzdkowanie, harmonia, wyczucie chwili.
Kup książkę
Poleć książkę
232
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Na tym etapie zatem Mozart uruchamia wzrokowy system reprezenta-
cji. Robic to, zdaje si aktywowa bardzo silne poczenie synestezyjne.
Dodaje bowiem: „W swojej wyobrani nie sysz kolejno poszczególnych
czci, ale sysz je jakby wszystkie naraz”. Wydawa by si mogo, e
obraz wzrokowy nakada si na suchowy system reprezentacji, wskutek
czego powstaje swoisty suchowy ksztat caej kompozycji, oraz — tak jak
na wczeniejszych etapach — dwiki te nakadaj si ponownie na kine-
stetyczny system reprezentacji jako wzmocnienie pozytywne.
Mozart powiada dalej: „Nie potrafi opisa, jaka to wielka przyjemno!
To cae wymylanie, tworzenie przebiega w przyjemnym, penym ycia ma-
rzeniu”. Wzorce pocze synestezyjnych nastpuj po sobie niewiadomie,
a przy tym tak szybko, e cay proces przebiega jako stan marzenia (co
jest zreszt typowe dla wielu innych pocze synestezyjnych) i nie wy-
maga wiadomego wysiku. Gdy proces ten ju si zacznie, mobilizuje on tak
du cze ukadu nerwowego, e ten podtrzymuje proces bez koniecz-
noci dalszej wiadomej stymulacji. Zaczyna y wasnym yciem, jak
marzenie.
Podkrela to fakt, e omawiana strategia mentalna stanowi najwaniej-
szy element zdolnoci twórczej, któr naley odróni od wiadomego wysi-
ku czy inspiracji. Gdy strategia zostaje zainstalowana i w peni zautomaty-
zowana, program moe zacz dziaa sam, bez ingerencji wiadomoci.
Mozart daje kolejne wiadectwa elegancji dziaania niewiadomoci,
gdy pisze: „Tego, co powstaje w ten sposób, nie zapominam atwo, i jest
to prawdopodobnie najwikszy dar, za który powinienem dzikowa
mojemu Boskiemu Stwórcy”
5
. Mozart twierdzi: „Tego, co powstaje w ten
sposób, nie zapominam atwo”, odnoszc si w ten sposób do swojej
osawionej pamici suchowej jako przede wszystkim wrodzonego natu-
ralnego daru od Stwórcy. Jeeli jednak wemiemy pod uwag wszystkie
poczenia synestezyjne, w jakich muzyka dotd uczestniczya podczas
trzech etapów procesu komponowania — w tym bezustanne czenie si
z bardzo pozytywnymi doznaniami oraz z pojedynczym obrazem wzro-
kowym (a nawet ewentualnie ze zmysem smaku) — nie jest zaskakujce, e
dwików tych nie jest atwo zapomnie. Gdy co czy si z innym
systemem reprezentacji, zostawia lady waciwie wszdzie. Wydaje si
5
Ibidem.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
233
oczywiste, e jeeli co jednoczenie czujesz, syszysz, smakujesz i wi-
dzisz, trzeba naprawd si postara, aby to zapomnie! Jeeli co czujesz
kad czci ukadu nerwowego, do czego to zmierza? Jeeli tylko co
syszysz, pewnie szybciej zapomnisz. Jeeli jednak stworzysz niezwyky sys-
tem pocze synestezyjnych, muzyka bdzie reprezentowana w sposób tak
peny, e stanie si niemal holograficzna (kada jej cz bdzie zawiera
kad inn jej cz).
Ostatni etap swojego procesu twórczego Mozart opisuje nastpujco:
Gdy przystpuj do spisywania pomysów, wycigam torb ze swo-
imi wspomnieniami — jeli mog tak to uj — które zostay ze-
brane w sposób, jaki opisaem wczeniej. Z tego powodu utrwalanie
na papierze idzie do szybko, poniewa wszystko ju jest, jak wspo-
mniaem, skoczone; i rzadko na papierze róni si od tego, co znaj-
duje si w mojej wyobrani. Przy tym zajciu mog cierpie, e co
mi przeszkadza: cokolwiek by si dziao dookoa mnie, pisz, a na-
wet rozmawiam, ale tylko o kurach i gsiach, o Gretel i Barbelu czy
tego rodzaju sprawach
6
.
Mozart komentuje: „Gdy przystpuj do spisywania pomysów, wyci-
gam torb ze swoimi wspomnieniami […], które zostay zebrane w sposób,
jaki opisaem wczeniej”. Wyglda na to, e zbiera pomysy muzyczne do
swojej torby za pomoc strategii bezustannego porcjowania oddolnego —
czyli przy wykorzystaniu rónych czci ukadu nerwowego w celu porzd-
kowania coraz wikszych porcji czy te zbiorów wewntrznych repre-
zentacji muzyki. Poszczególne dwiki reprezentuj zalenoci midzy
zbiorami dozna cielesnych, które skadaj si na ten stan. Zasady — czy
te ewentualnie smaki („smakowite kski” i „potrawy”) — reprezentuj
za zalenoci midzy zbiorami dwików. Wizja z kolei reprezentuje
zalenoci midzy muzycznymi „smakowitymi kskami” i „potrawami”.
Poniewa Mozart systematycznie porcjuje oddolnie, odzyskiwanie sta-
nowi funkcj zwyczajnego odwrócenia procesu i porcjowania z powrotem
w dó. Aby dotrze ponownie do poszczególnych elementów, Mozart po
prostu odwraca kierunek procesu porcjowania, za pomoc którego zorga-
6
Ibidem.
Kup książkę
Poleć książkę
234
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
nizowa cao. Uwaa: „Z tego powodu utrwalanie na papierze idzie
do szybko, poniewa wszystko ju jest […] skoczone; i rzadko na pa-
pierze róni si od tego, co znajduje si w mojej wyobrani”.
Wanie na tym ostatnim etapie nastpuje przeoenie kompozycji na
powszechnie przyjty zapis nutowy, a poniewa cay ksztat jest ju go-
towy, nie wymaga to wiele wysiku. Mona by domniemywa, e przekad
na zapis nutowy stanowi prawdopodobnie mapowanie „wizualnego na
wizualne” — zalenoci midzy abstrakcyjnym skonstruowanym obrazem
a zapamitanymi odpowiednikami typowego zapisu nutowego. Jeeli tak
wanie jest, moemy zrozumie, jak kompozytor by w stanie dokonywa
tego przekadu, zaczynajc jednoczenie prac nad kolejnym utworem.
Kilka pierwszych etapów strategii komponowania zdaje si wymaga
uruchomienia przede wszystkim zmysów kinestetycznego i suchowego,
które — podczas gdy zachodzi proces mapowania „wizualnego na wizu-
alne” — mog swobodnie zajmowa si czym nowym.
Mozart powiada: „Przy tym zajciu mog cierpie, e co mi prze-
szkadza”. Najwyraniej jest to proces odmienny od tego, który wykorzystuje
podczas tworzenia, kiedy to musi by zupenie sam. Wymaga bowiem
znacznie mniejszego zaangaowania neurologii. Jeden rodzaj obrazu ma
by przeoony na inny rodzaj obrazu. W rezultacie uszy kompozytora
i jego doznania, jego jzyk, jego nos mog robi co zupenie innego. Jeli
si zastanowi, jak skutecznie by w stanie to opanowa i zaangaowa
swoje systemy reprezentacji, nie bdzie bardzo zaskakujce, e potrafi zapi-
sywa jeden utwór, a jednoczenie ju komponowa nastpny. Wzrokowy
system reprezentacji moe by zaangaowany w zapisywanie jednej kompo-
zycji, podczas gdy odczucia i dwiki s angaowane do rozpoczcia
nastpnej.
Mozart powiada: „pisz, a nawet rozmawiam, ale tylko o kurach i g-
siach, o Gretel i Barbelu czy tego rodzaju sprawach”. Wynikaoby std, e
jeeli temat staje si zbyt absorbujcy, kompozytor musi zacz angaowa
zbyt du cz ukadu nerwowego w rozmow, co z kolei wpywa na prac
tych obwodów neuronalnych, które dotd uczestniczyy w spisywaniu
kompozycji z wyobrani.
Podsumowujc: moemy opisa proces twórczy Mozarta w kategoriach
przeplatajcych si mikrostrategii i makrostrategii. Mikrostrategia wie si
z sukcesywnym tworzeniem pocze synestezyjnych midzy zmysami.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
235
Makrostrategia za wie si z procesem porcjowania oddolnego w celu
kodowania coraz wikszych zbiorów muzycznych pomysów. Kada co-
raz wiksza porcja idzie w parze z angaowaniem coraz gbszych i bardziej
rozlegych struktur neurologicznych oraz zdaje si przenosi ten proces
na kolejny poziom neurologiczny. Gdy Mozart dochodzi do najwyszego
i najrozleglejszego poziomu porcjowania (widzc i syszc ca kompozy-
cj przed sob jako jedn cao), zaczyna z powrotem porcjowa odgór-
nie, a zejdzie do poziomu poszczególnych nut.
Na makropoziomie strategia twórcza Mozarta stanowi odwrotno
Arystotelesowskiej strategii analizy i indukcji oraz Holmesowskiej strategii
obserwacji i dedukcji. Zarówno Arystoteles, jak i Holmes zaczynali od
mas niejasnych informacji, które najpierw poddawali procesowi porcjo-
wania odgórnego w kierunku coraz drobniejszych elementów i szczegóów.
Nastpnie porcjowali oddolnie od szczegóów, aby wnioskowa o obrazie
wikszej caoci albo go rekonstruowa.
Strategia Mozarta przypomina w wikszym stopniu Disnejowski cykl
wspópracy Marzyciela i Realisty. Mozart i Disney gromadzili porcje do-
wiadczenia, wczeniej wygenerowane poprzez poczenia synestezyjne
midzy zmysami, a byli w stanie zobaczy, „jakie miejsce zajmie kady
element w danej historii”. Nastpnie szersz wizj poddawali porcjowa-
niu odgórnemu i w ten sposób powstaway albo partytura, albo scenorys.
Proces twórczy Mozarta moemy zatem uj nastpujco:
1.
Systemowe zalenoci midzy stanem wewntrznym Mozarta,
ruchem fizycznym a stymulacj z otoczenia tworz warunki,
w których powstaj albo s uwalniane muzyczne porcje czy te po-
mysy. Stan wewntrzny Mozarta (K
i
) oraz fizyczna i rodowiskowa
stymulacja (K
e
) s najpierw kodowane w postaci odczu i ruchów.
Pomysy muzyczne w formie skonstruowanych reprezentacji su-
chowych (A
c
) powstaj dziki procesowi tworzenia pocze sy-
nestezyjnych oraz s filtrowane w zalenoci od stopnia dopasowa-
nia do przyjemnych odczu.
2.
Zbiory dwików i pomysów muzycznych („smakowite kski”)
s porzdkowane w wiksze struktury („potrawy”) poprzez pod-
porzdkowanie reguom kontrapunktu i czenie ich z cechami
szczególnymi rónych instrumentów muzycznych (A
r
). Na tym
Kup książkę
Poleć książkę
236
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
etapie muzyka jest oceniana i „smakowana” — co oznacza akty-
wacj lewej pókuli mózgu. Struktury odniesienia dla regu kon-
trapunktu oraz unikatowe atrybuty rónych instrumentów mu-
zycznych s przekazywane metaforycznie — i by moe dosownie
— poprzez kojarzenie zbiorów dwików z jedzeniem oraz po-
tencjalnymi waciwociami smaku i zapachu (G/O).
3.
„Potrawa” zaczyna nabiera ycia i wasnej tosamoci, przekra-
czajc „ja” kompozytora oraz nie wymagajc wicej udziau wia-
domoci. Poprzez przypominajcy marzenie stan kompletna ca-
o wyania si jako swego rodzaju wizja (V
c
), która reprezentuje
ksztat caej kompozycji. Na tym etapie wzrokowy system repre-
zentacji zdaje si odgrywa kluczow rol, lecz poczenia syneste-
zyjne z odczuciami (K
i
— „rozpala moj dusz”, „jaka to wielka
przyjemno”) i dwikami (A
c
— „sysz je jakby wszystkie naraz”)
peni kluczow funkcj w mobilizowaniu neurologii koniecznej
do stworzenia ksztatu.
4.
Ostatni etap spisywania kompozycji stanowi odwrócenie procesu
porcjowania oraz odsaniania czy te dekodowania tego, co zostao
zasonite albo zakodowane w poprzednich fazach. Transkrypcja
zoonego zmysowego ksztatu muzycznego pojawia si najpewniej
dziki mapowaniu elementów abstrakcyjnego konstruowanego ob-
razu wzrokowego (V
c
) na powszechnie obowizujcy system zapisu
nutowego znajdujcy si w pamici kompozytora (V
r
) — rysunek
na nastpnej stronie.
Na poziomie metastrategii jedn z najbardziej fascynujcych cech pro-
cesu twórczego Mozarta jest stopie, w jakim potrafi jasno odróni róne
etapy i poziomy kreatywnoci w zalenoci od rónych zmysów i metafor.
Na przykad: odniesienie do przygotowywania potrawy na drugim etapie
procesu komponowania implikuje istnienie mikrostrategii angaujcej smak
i zapach, a take wykorzystanie metafory posiku dla kompozycji muzycz-
nej jako makrostrategii. Z kolei odniesienie kompozytora do malarstwa
i rzeby na trzecim etapie procesu twórczego nie tylko wskazuje na do-
danie innego zmysu w mikrostrategii, lecz take wprowadza odmienny
zbiór zalenoci na poziomie makrostrategii.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
237
Etapy i poziomy strategii Mozarta
Róne rodzaje zalenoci, na które zwracamy uwag, gdy podziwiamy
obraz lub rzeb, róni si od tych, które dostrzegamy, gdy smakujemy
potraw albo si ni delektujemy. Kady poziom jakby obejmuje inny zestaw
tego, co Arystoteles nazywa przedmiotami zmysowymi wspólnymi, czyli
waciwoci, które s odbierane przez wszystkie zmysy. Jako przykady
filozof wskazywa midzy innymi: „ruch, spoczynek, liczb, ksztat, wiel-
ko”. Dwik dzieli z odczuwaniem i ruchem innego rodzaju waciwoci
ni te, które dzieli ze zmysami smaku czy wzroku.
Metafory stanowi jeden z gównych mechanizmów, za pomoc których
posugujemy si przedmiotami zmysowymi wspólnymi. Zatem dobór
metafor przez Mozarta nie jest przypadkowy. Dla kontrastu: wyobra sobie,
co by byo, gdyby twórca wykorzysta metafor widzenia caej kompozycji
jako dobrze skonstruowanej maszyny: „Widziaem j przed sob jak dobrze
skonstruowany zegar”. Metafora jest równie istotna jak wykorzystywany
kana zmysowy, poniewa wskazuje ona na okrelony rodzaj zalenoci.
Kup książkę
Poleć książkę
238
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Kiedy miaem moliwo wysuchania pewnego wykonania mszy
skomponowanej przez ojca Mozarta, a po niej Requiem Wolfganga Ama-
deusza. Trudno byo porówna utwór skomponowany przez Leopolda
i Requiem autorstwa jego syna. Nie chodzi tu o to, e kompozycja starszego
Mozarta nie bya adna. Z pewnoci znane mu byy wszystkie zasady
komponowania muzyki. W mszy tej jednak nie byo takiej osobowoci,
zoonoci ani bogactwa, jakie charakteryzoway dzieo syna. Kompozy-
cja tak naprawd bardziej przypominaa dobrze skonstruowany zegar ni
dzieo malarskie — bya technicznie bez zarzutu, lecz nie posiadaa bogac-
twa tosamoci i ducha Requiem syna. Za to Requiem z pewnoci byo ta-
kim dzieem. Poszczególne elementy kompozycji pasoway do siebie w taki
nielinearny sposób, jaki cechuje obrazy.
Strategia twórcza Mozarta bardziej przypomina proces, jaki zachodzi,
gdy ludzie zakochuj si w sobie, ni techniczny proces analizy i krytyki.
Sam kompozytor opisa metastrategi procesu twórczego nastpujco: „Bez-
ustannie poszukuj dwóch nut, które kochaj si wzajemnie”.
Podobiestwo strategii Mozarta
do strategii innych muzyków
i kompozytorów
Mozart nie jest jedynym synnym kompozytorem, który opisa wasny proces
komponowania muzyki. Na przykad: Beethoven, opisujc swoj strategi,
posuy si jzykiem niezwykle podobnym do Mozartowskiego:
Zaczynam pracowa nad dan kompozycj w caej jej szerokoci i w-
skoci, w jej wysokoci i gbokoci, a poniewa jestem wiadomy tego,
co pragn zrobi, pierwotny pomys nigdy mi nie umyka. Wschodzi,
rozrasta si. Sysz i widz obraz przed sob pod kadym ktem, tak
jakby by odlany jak rzeba. Pozostaje tylko to spisa […]
7
.
7
M. Hamburger, Beethoven. Letters, journals and conversations, Pantheon Books,
New York 1952.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
239
Co zadziwiajce, opis ten jak echo powtarza Mozartowsk charakterysty-
k w prawie kadym kluczowym szczególe: kompozycja „rozrasta si”, jest
„syszana” i „widziana” tak jak rzeba, a na kocu „pozostaje tylko to spisa”.
Podobnie twierdzi kompozytor Paul Hindemith:
Prawdziwy kompozytor […] ma […] dar widzenia — oczyma duszy,
olniony jakby byskawic — kompletnej formy muzycznej […]. Ma
energi, wytrwao i umiejtnoci, aby wcieli t wyobraon form
w ycie, tak aby nawet po wielu miesicach pracy nie zosta stracony
ani znieksztacony aden szczegó wpasowujcy si w t jej fotografi
8
.
Hindemith tak jak Mozart odwouje si do wizji „kompletnej formy
muzycznej”, cho posuguje si analogi do fotografii, a nie do obrazu czy
rzeby. Poniewa w czasach ani Mozarta, ani Beethovena fotografia nie
istniaa, trudno jest oceni, czy artystyczne implikacje obrazu i rzeby maj
istotne znaczenie ani czy Mozart i Beethoven signliby po bardziej no-
woczesne metafory.
Jasne jest jednak, e wizualna forma muzyki nie jest typowym zapisem
nutowym, ale ma bardziej abstrakcyjny charakter. Michael Colgrass, lau-
reat Nagrody Pulitzera, rol tego rodzaju synestezji i specjalnych wyobrae
w swoim procesie twórczym opisa nastpujco:
Gdy masz ju pomys na materia, zasiadasz wygodnie. Patrzysz.
Mylisz o tym i to czujesz. A nastpnie, jeeli jeste do wraliwy,
zaczyna ci to mówi, co chce zrobi. Tak jakby zaczyna si porusza
w okrelonym kierunku. Jeeli jeste do wraliwy, powiesz po prostu
„hm” i zaczniesz zapisywa […].
Gdy sam jestem w takim stanie, w wanej chwili, spisujc, czuj to,
sysz to i widz kolejne matematyczne podziay rytmów, które musz
jeszcze zosta zapisane […].
Ludzie czasami pytaj: „Jak piszesz swoje kompozycje?”, a ja odpo-
wiadam: „Kompozycje si buduje”. Zapisujesz je za pomoc oówka,
tak robi si znaki. W istocie jednak kompozycje si buduje, konstruuje si
je, a one zaczynaj wchodzi, a nastpnie sugerowa inne kompozycje.
8
P. Hindemith, A composer’s world. Horizons and limitations, Harvard University
Press, Harvard 1952.
Kup książkę
Poleć książkę
240
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Jednoczenie si dystansujesz. Poniewa dopiero wtedy zdobywasz
ogld caego ksztatu tego, co si dzieje. Jeeli kompozycja bdzie
trwaa dwadziecia minut, musisz by w stanie j zobaczy, „szszszu”,
jako skoczon. Musisz by w stanie zobaczy j odtd dotd. Nie
moesz przecie przepiewywa caych dwudziestu minut za kadym
razem, kiedy chcesz sprawdzi co na przykad w siedemnastej minucie.
Musisz wic by w stanie przemieszcza si, „zzziu”, o tak, i radzi
sobie z emocjonalnymi przebiekami, trudnociami, odczuciami, zda-
rzeniami. Zdarzenia i odczucia musz zachodzi szybko. Tak aby
dao si dotrze do tego punktu, nie marnujc wiele czasu […].
Mówi teraz o amorficznych obrazach, nie o ósemkach czy szesnast-
kach ani o b/bis. Przypomina to troch dzieo malarskie, ale nie do
koca. To obraz abstrakcyjny
9
.
Elementy strategii Mozarta wydaj si istotne dla prawie wszystkich
aspektów muzyki, nie tylko dla kreatywnoci i komponowania. Kiedy
uczestniczyem w badaniach strategii wybitnie uzdolnionych muzycznie
studentów, które zostay przeprowadzone w dwóch najbardziej prestiowych
szkoach muzycznych w Anglii
10
. Badani wykazywali zdolnoci midzy
innymi w zapamitywaniu rytmu i wysokoci dwików oraz w rozpo-
znawaniu akordów. Tak jak Mozart wybitnie uzdolnieni studenci czsto
wykorzystywali poczenia synestezyjne, przeksztacanie dwików na od-
czucia oraz wyobrani w celu reprezentowania muzyki jako pewnej ca-
oci. Wizualizowali sobie dwiki, ogólnie biorc, nie jako nuty, ale jako
ksztaty i kolory, jako abstrakcyjny obraz, które okrelali mianem „muzycz-
nego mapowania” lub „grafów”. Potrafili wykorzystywa ten rodzaj abs-
trakcyjnej wyobrani, aby zapamitywa nietypowe lub rozbudowane melo-
die i rytmy.
Warto zauway, e Mozartowska strategia nie ogranicza si do kom-
ponowania muzyki klasycznej. Niektórzy sporód najpopularniejszych
i najpodniejszych kompozytorów wspóczesnej muzyki popularnej równie
wskazuj na przypominajc marzenie, w duym stopniu niewiadom,
9
R. B. Dilts, R. W. Dilts, T. Epstein, Tools for dreamers. Strategies for creativity
and the structure of invention
, Meta Publications, Capitola 1991, s. 96 – 104.
10
J. O’Connor, Listening skills in music, Lambent Books, London 1989.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
241
waciwo opisan przez Mozarta jako cz swojego procesu twórczego.
Na przykad: w 1983 roku w wywiadzie dla czasopisma „Rolling Stone”
popularny piosenkarz i kompozytor Michael Jackson mówi:
Budz si ze snu i myl: „O, to trzeba zapisa”. Syszysz sowa;
wszystko znajduje si dokadnie przed twoj twarz […]. Wanie
dlatego nie znosz, kiedy przypisuje mi si zasugi za piosenki, które
napisaem. Czuj, e gdzie, nie wiem gdzie, samo si to zrobio, a ja
jestem tylko posacem, który przynosi to na wiat
.
Inny znany popularny piosenkarz i kompozytor Paul McCartney
(który ma na koncie równie utwory klasyczne) wspomnia kiedy w wy-
wiadzie telewizyjnym o podobnym dowiadczeniu. Opisa wówczas, jak
— bdc czonkiem The Beatles — mia sen, e syszy Rolling Stones,
konkurencyjny zespó, wykonujcy piosenk, o któr by do zazdrosny.
Gdy si obudzi, zda sobie spraw z tego, e tak naprawd Stonesi wcale
ani nie nagrali, ani nie wykonali tej piosenki. Zapisa j wic, a nastpnie
zarejestrowa. By to jeden z hitów The Beatles — Yesterday.
Kluczowe aspekty strategii Mozarta zdaj si odgrywa istotn rol
w procesach twórczych równie osób, które nie s muzykami. Na przykad:
sposób, w jaki Albert Einstein postrzega równania matematyczne repre-
zentujce jego teorie, okazuje si bardzo podobny do Mozartowskiego opisu
roli notacji muzycznej w procesie twórczym:
aden produktywny czowiek nie wierzy w tak papierowy sposób
[...]. [Teoria wzgldnoci nie wyrasta —
przyp. aut.] z manipulowania
aksjomatami [...]. Takie myli nie przychodziy do mnie w postaci
sownej. Bardzo rzadko myl bowiem sowami. Na ogó w mojej go-
wie pojawia si jaka myl, któr ja nastpnie staram si ubra w sowa.
Sowa lub jzyk, napisane bd wypowiedziane, nie wydaj si od-
grywa adnej roli w moim mechanizmie mylenia. Wraenia psy-
chiczne, które su jako elementy myli, wydaj si pewnymi zna-
kami oraz mniej lub bardziej wyranymi obrazami, które mog by
„wiadomie” odtwarzane i czone [...] wspomniane elementy maj
charakter przede wszystkim wzrokowy i, w niektórych sytuacjach,
take miniowy. Konwencjonalne sowa i inne znaki pojawiaj si
Kup książkę
Poleć książkę
242
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
w mudnym procesie wtórnym, kiedy mechanizm wspomnianej zaba-
wy w poczenia jest ju ustalony i moe by odtwarzany, kiedy to
bdzie potrzebne
11
.
By moe najwaniejsz nauk, jaka wypywa ze strategii Mozarta
w kontekcie procesu komponowania, wykonywania utworów muzycznych
oraz doceniania muzyki, jest znaczenie pocze synestezyjnych midzy
zmysami oraz nieustanne kotwiczenie caego procesu w pozytywnych
doznaniach. Faktyczna umiejtno posugiwania si zapisem nutowym
wchodzi w gr tak naprawd na samym kocu. Wanie ta wiedza jednak
— o, ironio — zdaje si by przekazywana studentom muzyki w pierwszej
kolejnoci. Co wicej, czsto robi si to w sposób, który zakóca czenie
schematów dwikowych z pozytywnymi odczuciami oraz tworzenie po-
cze synestezyjnych z innymi zmysami. Gdybymy zmodyfikowali me-
tod, za pomoc której uczymy studentów muzyki, tak aby odpowiadaa
strategii Mozarta, by moe mielibymy dzi wicej potencjalnych geniuszy
muzycznych.
Proces twórczy i teoria
samoorganizacji u Mozarta
Teoria samoorganizacji
12
dotyczy procesu ksztatowania si porzdku w zo-
onych i dynamicznych systemach. Teoria ta wyrosa paradoksalnie z analizy
zjawiska chaosu (czyli braku porzdku). Naukowcy, którzy je badali, za-
uwayli, e kiedy w odpowiednio zoony sposób poczy si oddziaujce
na siebie nawzajem elementy, nie powstaje chaos, a wrcz odwrotnie konse-
kwencj tych oddziaywa okazuje si spontanicznie powstajcy porzdek.
Pod wieloma wzgldami Mozartowski opis wasnego procesu twórczego
zdaje si odzwierciedla zjawisko samoorganizacji. Kompozytor pisa o tym,
e muzyczne pomysy „przepywaj” bez jego wiadomego wysiku i e
proces tworzenia ma miejsce „w przyjemnym, penym ycia marzeniu”.
11
R. Dilts, Albert Einstein. A neuro-linguistic analysis of a genius, Dynamic Learning
Publications, Ben Lomond 1990.
12
H. Haken, M. Stadler (red.), Synergetics of cognition, Springer, Berlin 1989.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
243
Inni kompozytorzy równie mówi o tym, jak ich muzyka zdaje si wyania
samorzutnie, pojawia si w marzeniach lub snach czy te „sama si pisze”.
Moe to oznacza, e muzyka jakim sposobem sama si organizuje w obr-
bie ukadu nerwowego muzyka bd kompozytora.
Uwaa si, e w naszym ukadzie nerwowym procesy samoorganizacji
stanowi rezultat pocze skojarzeniowych midzy naszymi komórkami
nerwowymi oraz e poczenia te powstaj i funkcjonuj wedug reguy
Hebba. Donald Hebb by neurologiem, laureatem Nagrody Nobla, który
odkry, e jeeli dwa poczone neurony w podobnym stanie reaguj jed-
noczenie, zwizek midzy nimi si wzmacnia. Innymi sowy: zamiast
„utartego szlaku” tworzonego za pomoc siy fizycznej, moc pocze sko-
jarzeniowych midzy czciami mózgu oraz ukadu nerwowego jest deter-
minowana przez swego rodzaju „dobry kontakt” midzy komórkami ner-
wowymi. Regua ta znajduje gbokie odbicie w komentarzu Mozarta:
„Bezustannie poszukuj dwóch nut, które kochaj si wzajemnie”. (Regua
Hebba moe lee u podstaw nawet fundamentalnej zasady nawizywania
dobrego kontaktu w programowaniu neurolingwistycznym, co polega mi-
dzy innymi na odzwierciedlaniu cudzych schematów zachowaniowych bd
poznawczych).
Wedug teorii samoorganizacji porzdek w systemie powizanych
z sob elementów powstaje wokó tak zwanych atraktorów. Pomagaj one
stworzy i utrzyma stabilne wzorce w granicach systemu. Atraktory te ska-
daj si na swego rodzaju „krajobraz”, który ksztatuje i determinuje sche-
maty oddziaywa w granicach systemu. Na przykad: atraktory percepcyjne
s centralnymi punktami zjawiska, wokó którego organizuje si caa
reszta naszej percepcji. Rozwamy jako przykad dobrze znany rysunek,
który wida na nastpnej stronie. Czy przedstawia on mod kobiet z na-
szyjnikiem, czy te star kobiet z nakryciem gowy?
Oczywicie, rysunek sam w sobie jest po prostu zoon kombinacj
linii oraz jasnych i ciemnych obszarów. Rysunki kobiet — modej i starej
— znajduj si nie tyle na papierze, ile raczej w naszych umysach. „Wi-
dzimy” kobiet albo mod, albo star ze wzgldu na nasze podstawowe
zaoenia oraz formy gboko ukryte w ukadzie nerwowym — co Ary-
stoteles nazywa przyczynami formalnymi. Aby przemieszcza si midzy
jednym rysunkiem a drugim w granicach danego „krajobrazu”, musimy
najpierw rozproszy nasz uwag skupion na jednym atraktorze, a nastpnie
skierowa j ponownie
na drugi.
Kup książkę
Poleć książkę
244
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
„Krajobraz” atraktorów powyszego rysunku
Poniej zostay przedstawione niektóre przykady „krajobrazów atrak-
torów” zwizanych ze wzrokowymi i werbalnymi przyczynami formalnymi.
Pierwsza grupa pokazuje twarz mczyzny przeksztacajc si — czy
te przechodzc metamorfoz — w ciao kobiety. Porednie rysunki staj
si stopniowo coraz mniej jednoznaczne. I znów dowiadczenia „twarzy
mczyzny” albo „ciaa kobiety” nie s znakami na papierze, ale w na-
szym ukadzie nerwowym (pszczoa czy pies raczej nie zrozumiayby treci
adnego rysunku).
Co widzisz: twarz mczyzny czy ciao kobiety?
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
245
Poniszy zestaw wyrazów ilustruje proces transformacji midzy an-
gielskimi sowami endure i change jako dwóch atraktorów werbalnych:
„Endure” czy „change”?
Oczywicie atraktory nie s zjawiskami o charakterze wycznie wi-
zualnym. Dotycz równie zmysów suchu, smaku i dotyku. Na przy-
kad: muzyk sam w sobie mona by traktowa jako bardzo skomplikowany
„krajobraz” atraktorów — „destabilizujcych” i „stabilizujcych ponownie”
nasz wiadomo oraz przycigajcych nasz uwag i kierujcych ni
w granicach naszego wewntrznego dowiadczenia zmysowego. To wanie
atraktory, które stymuluj i mobilizuj pewne wzorce w obrbie naszego
ukadu nerwowego, czyni muzyk Mozarta tak przejmujc i przekonujc.
W teorii samoorganizacji porzdek jest czsto „ujawniany” poprzez
proces iteracji. Samoorganizujce si systemy zazwyczaj reprodukuj wa-
sne porzdki i wzorce poprzez stosowanie generowanych wewntrz zasad
i regu. Jeeli spojrzymy z takiej perspektywy, okae si, e muzyka Mozarta
wyaniaa si organicznie poprzez taki wanie proces iteracji. Mozartowski
stan pozytywnych dozna oraz wzorce ruchowe peniy funkcj pierwotnych
atraktorów dla jego suchowego systemu reprezentacji; najpierw nastpowao
wyrysowanie wewntrznych dwików, a nastpnie zebranie ich razem
w pamici. Takie zbiory dwików same potem staj si atraktorami na ko-
lejnym poziomie organizacji. Kady nastpny etap jego procesu twórczego
jest budowany na poprzednim, a powstaje spójna i pikna cao, tak jak
przebiega wzrost organiczny w naturze (waciwo t mona z atwoci
usysze w muzyce Mozarta).
Kup książkę
Poleć książkę
246
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Mozartowska strategia komponowania przypomina powstawanie
i ronicie czego ywego, na przykad licia
W nastpnym podrozdziale przyjrzymy si bliej wybranym sposobom
pozwalajcym rozwija i wspiera wybrane samoorganizujce si umie-
jtnoci, z których wyrastay unikatowe zdolnoci samego Mozarta.
Implementacja strategii Mozarta
Zastanawiajc si nad tym, jak mona zastosowa to, czego si dowiedzieli-
my o strategii Mozarta, warto rozway, czy te rodzaje procesów mental-
nych, które opisali Mozart oraz inni wyjtkowi kompozytorzy i muzycy,
s moliwe do nauczenia i do przekazania dalej. Mona by utrzymywa,
e umiejtnoci tworzenia pocze synestezyjnych i kreowania abstrak-
cyjnych wizualizacji muzyki s wrodzonymi cechami czy te talentami,
których przecitny czowiek nie jest w stanie rozwin. Mona by take
stwierdzi, e strategia Mozarta stanowi rezultat wielu lat pracy, któr za-
cz w bardzo modym wieku, oraz zanurzenia w muzyce.
Nie ma wtpliwoci, e na rozwój ponadprzecitnych zdolnoci wany
wpyw wywieraj fizjologia, rodowisko i trening. System przekona pro-
gramowania neurolingwistycznego zakada jednak, e podstawowe funkcje
neurologiczne, które stanowi podstawy Mozartowskiej strategii, ma kady
czowiek. Cho praktyka i dowiadczenie z jednej strony oraz fizjologia
z drugiej wpywaj bez wtpienia na granice, do jakich umiejtnoci te da
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
247
si rozwin, to jednak tego rodzaju samoorganizujce si umiejtnoci
mog by rozwijane przez ludzi majcych przecitne zdolnoci w taki spo-
sób, który wyranie wzmocni ich kompetencje. Oczywicie nigdy nie bdzie
identycznej osoby jak Mozart (wiele wpywów bowiem zadecydowao
o tym, e by takim, a nie innym czowiekiem), dlatego naszym celem nie
jest powoanie do ycia klona, który stworzy dokadnie takie same kom-
pozycje, ale wydzielenie kluczowych elementów, które pomog znaczco
polepszy wyniki i dowiadczenia innych ludzi.
Mona by take wyraa wtpliwo, czy liczba szczegóów, jakie je-
stemy w stanie wskaza w licie Mozarta, wystarczy, aby powiedzie nam
dokadnie, jak myle tak jak on. Z pewnoci list ten daje tylko bardzo
ogólne wskazówki co do bez wtpienia bardzo zoonego i wyrafinowanego
procesu. Ponadto trzeba wypeni wiele luk. Niektórzy nawet uwaaj ten
list za falsyfikat. Wane jest jednak, aby pamita, e NLP zaczyna od
zaoenia, i mapa nie jest tosama z terytorium. Dlatego nawet gdyby
Mozart y dzi i móg szczegóowo opowiedzie o swojej strategii kom-
ponowania, przebiegajcy faktycznie proces neurologiczny nadal miaby
niewiadomy charakter. W kontekcie moliwoci uczenia innych wprost nie
jest podane, aby takie procesy byy opisywane w najdrobniejszych szcze-
góach. Aby mogy zosta zaadaptowane przez wiele odmiennych uka-
dów nerwowych rónych ludzi, konieczna jest pewna doza elastycznoci.
Nadrzdnym celem modelowania w programowaniu neurolingwistycz-
nym jest stworzenie mapy, która ma wysok jako, odpowiedni struktur
oraz okazuje si na tyle elastyczna, aby mie warto praktyczn dla tych,
którzy zechc t map wykorzystywa. Kiedy ju zidentyfikuje si dosta-
teczn liczb kluczowych elementów mikro- i makrostrategii modela, mona
zacz uzupenia luki poprzez wnioskowanie. Innymi sowy: jeeli wiem,
e musz przej z punktu A do punktu B, mog wykorzysta inne narz-
dzia, aby uzupeni fragmenty drogi, któr mam do przebycia. Co wicej,
kiedy ju zidentyfikuj ogólne ramy wykorzystywane przez tak osob jak
Mozart, mog wypeni luki i zdefiniowa wicej mechanicznych aspektów
procesu poprzez modelowanie innych wyjtkowych ludzi muzyki. Nastpnie
mog poczy istotne detale wydzielone z innych modeli oraz zastosowa
cznie z tym, co zostao wyizolowane z dziaa Mozarta, aby uzupeni
braki i stworzy co, co ma szereg bardzo praktycznych zastosowa.
Kup książkę
Poleć książkę
248
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Pikny przykad podaje Michael Colgrass, laureat Nagrody Pulitzera,
którego cytowaem wczeniej, a który stworzy program komponowania
muzyki na podstawie strategii, któr badamy. Dziki temu Colgrass jest
w stanie pracowa zarówno z dziemi w wieku od siedmiu, omiu lat, jak
i z dorosymi oraz uczy ich, jak pisa i komponowa muzyk — w okoo
czterdzieci pi minut. Poniszy opis dotyczy tego, jak Colgrass potrafi
pomóc swoim uczniom rozwin okrelone typy samoorganizujcych si
zdolnoci, które wystpuj take w strategii Mozarta.
Zaczynam od rozgrzewki: prosz uczniów, eby chodzili sobie do-
okoa, zmieniali pozycje, wydawali róne pierwotne dwiki. (Sam
czsto stoj na gowie, gdy przygotowuj si do komponowania). Pokój
wypenia kakofonia i haas robiony przez ludzi wyjcych, wrzeszcz-
cych, chrzkajcych, mlaskajcych. Nastpnie prosz uczniów, aby
pomyleli o znaku, jaki mogliby umieci na tablicy i który by repre-
zentowa dany dwik.
Moi uczniowie nie znaj si na zapisie nutowym. Gdybym mia ich
tego nauczy, trwaoby to dugie miesice. Zamiast tego mówi wic
tylko: „Stwórzcie znak, który reprezentuje dwik”. Kady przecie
potrafi narysowa znak na tablicy. Gdy wic wszyscy maj ju jaki
dwik w swojej gowie, prosz, aby go usyszeli oraz podeszli do ta-
blicy i pomyleli o jej lewej czci jako pocztku dwiku i prawej
stronie jako jego kocu; góra tablicy reprezentuje wysoko, a dó
nisko dwiku. Wówczas który z uczniów rysuje na tablicy znak,
który reprezentuje dwik.
Podchodzi do tablicy i rysuje znak. Oczywicie, mona by mówi
o tym znaku bardzo dugo. Mona by zapyta: „Jak wysoki jest ten
dwik albo jak niski?”. Byoby to jednak czyste szalestwo, bo nie
ma sposobu, by to zmierzy. Mówi wic: „Odsuwamy to na razie
na bok i podejdziemy do sprawy nieco inaczej”. Jeeli dana osoba
narysowaa znak, który przypomina spryn, pytam: „Czy potrafisz
go zapiewa?”. Wtedy ucze ten moe zrobi: „buuuit”, poniewa
ten dwik wanie tak wyglda.
Wtedy pytam: „Czy kto jeszcze chce podej do tablicy i narysowa
swój znak?”. Mona oczywicie pracowa dalej z t sam osob, ale
o wiele zabawniej jest, gdy to samo wiczenie wykonuj róni
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
249
uczniowie. Dobrym pomysem jest stworzenie wspólnego utworu.
Prosz wic jeszcze kogo, by podszed do tablicy i narysowa znak
— teraz jednak pojawia si pewna wyrana rónica. Wskazuj: „Jest
ju tutaj jeden dwik, dlatego kolejny dwik, który narysujesz, po-
winien pozostawa w jakiej relacji z tym, ale i by od niego nieza-
leny. Moe si pojawi przed nim lub ponad nim, pod nim lub po
nim. Moe by zupenie inny albo bardzo podobny”.
Dana osoba moe wic stwierdzi: „Tak, mam pewien dwik”.
Wtedy podchodzi do tablicy i robi na przykad: „up, up, up, up, up”
na ksztat maych odwróconych apostrofów albo czego podobnego.
Pierwsza osoba zrobia wic „buuuit”, a druga pod tym albo tu po
tym „up, up, up, up, up”. Mamy wic dwa elementy. „Co chcecie
usysze? Co waszym zdaniem tutaj pasuje?”. Kto moe powie-
dzie: „Zaraz po tym chc usysze: klik, klik, klik, klik, klik, klik,
klik, klik”. Na tym etapie uczniowie powinni zacz ju widzie.
Uwaam, e jest to wane, poniewa ludzie czsto maj spore trud-
noci z usyszeniem czego. Jak zostao to ju wspomniane, w Ame-
ryce Pónocnej jestemy raczej wzrokowcami ni suchowcami. Kiedy
wic ludzie jakby widz dwik, s w stanie lepiej go usysze. Dla-
tego chc, aby moi uczniowie rysowali dwiki na tablicy.
Dziecko wic syszy „klik, klik, klik, klik, klik, klik, klik, klik”, a ja
pytam: „Jaki znak dobrze oddawaby ten dwik na tablicy?”. By
moe, biorc pod uwag, co ju tam jest narysowane, ucze popeni
powany bd. Moe narysuje duo maych kóek. Pytam wic: „Czy
wszyscy si zgadzaj, e to jest: klik, klik, klik, klik, klik, klik, klik,
klik?”. Reszta grupy moe za powiedzie: „Nie, to jest raczej: biit,
biit, biit, biit, biit, biit”. Dwiki, które si wtedy syszy, s
wspaniae. Wtedy pytam: „A jak bdzie wygldao: klik, klik, klik,
klik, klik, klik, klik, klik?”. Kto wic moe powiedzie: „Wszystkie te
dwiki musz przypomina mae kropki”, a ja mówi: „Okej, syszae,
co powiedzia twój kolega? Zrób mae kropki zamiast kóek”.
Nawiasem mówic, zaley mi na tym, aby to uczniowie rysowali
znaki. Ja sam nigdy nie podchodz do tablicy i nie robi tego za nich.
Nie mówi im, co maj robi. Raczej pytam grup: „Czy jestecie
zadowoleni z tego, co zrobi?”, poniewa dziki temu caa grupa
uczy si w tym samym czasie.
Kup książkę
Poleć książkę
250
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Przykady rysunków przedstawiajcych dwiki
Aby pomóc uczniom skoczy utwór, czasami wchodz w rol ster-
nika. Pytam wtedy: „Czy kto chce doda co jeszcze do tego utworu?
Czy mona go uzna za skoczony?”. Kiedy stwierdzaj, e jest
skoczony, prosz uczniów o omówienie, co takiego sysz i co wi-
dz, co pozwala im uzna utwór za skoczony.
Nastpnie pytam: „A teraz jak wykonamy ten utwór?”. To jest bar-
dzo wane, poniewa uczniowie stworzyli co, ale to co jeszcze nie
oyo. Aby zrozumie cay proces, musz wic wykona swój utwór.
Jeeli ja im powiem, jak to zrobi, nie pozwol im odkry samo-
dzielnie, jak mona wykona skomponowany utwór. Nie zrozumiej
w peni, na czym polega proces komponowania. Dlatego najczciej
mówi: „Czy kto ma jaki pomys? Spróbujmy teraz wszyscy razem
wydawa te dwiki.”
Kto moe wtedy powiedzie: „Mam pewien pomys”, podej do ta-
blicy i zaproponowa swoje rozwizanie. Jedna osoba moe zapro-
ponowa: „Wy wszyscy po lewej stronie pomieszczenia wykonujecie
pierwsz piosenk, a wy po prawej drug”. Druga osoba z kolei moe
stwierdzi: „Cokolwiek wskazuj palcem, kady po prostu piewa to,
co widzi”. Jedno dziecko powiedziao kiedy: „Kady robi to, co
chce, kiedy tylko chce. Popatrzcie na te dwiki i skoczcie wtedy,
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
251
kiedy uznacie, e trzeba skoczy”. Uwaam, e to by wspaniay
pomys. Kompozycja wybrzmiaa naprawd wietnie. Zawieraa
wszystkie parametry, jakich zapisana nie mogaby mie.
Jest to jeden ze sposobów nauki dyrygowania. Inny polega na mó-
wieniu: „Trzeba robi to, trzeba robi tamto”. Wtedy to nauczyciel
uczy. Uzyskuje pewne wykonanie, prowadzc ucznia w okrelonym
kierunku.
Podczas moich zaj dzieci robi jednak co innego: sysz dwiki,
tworz z nich kompozycj, opracowujc dla nich specjaln notacj,
a nastpnie, dyrygujc, wykonuj utwór. W cigu czterdziestu, pi-
dziesiciu minut przekazuje si uczniom sto lat historii muzyki.
Lubi uwiadamia uczniom: „To, co tutaj zrobilicie, jest dokad-
nie tym samym, co robi kompozytor. Nie wskazalicie jedynie do-
kadnie, jak wysokie czy jak niskie powinny by dwiki. Jak dugie,
jak krótkie, jak ciemne, jak chude, jak gone, jak mikkie. Kompozytor
wykorzystuje w tym celu specjalne znaki, które mona atwo opa-
nowa”. Mog wtedy wzi znak reprezentujcy: „Buuuip”, napisa
szybko kilka nut na piciolinii, dopisa okrelenie „crescendo”, aby
wygldao to jak „prawdziwa” muzyka. Wówczas uczniowie widz,
jak abstrakcyjny znak moe zosta wyraony za pomoc notacji,
która jest dla nich na ogó obcym jzykiem. Przedstawiam szybko
w ten sposób ca kompozycj, a uczniowie maj szans zobaczy tak
zapisany rezultat i zrozumie jego istot.
Ludzie pytaj: „Jak komponujesz muzyk? O czym mylisz najpierw?
Chyba musisz by geniuszem, eby to robi?” — i tak dalej. Ja za
lubi im uwiadamia, e cay proces, przez który przeszlimy, jest
dokadnie tym procesem, przez który przechodzi kompozytor.
Kompozytor musi myle o tym, jak zacz, co zrobi nastpnie i jak
zakoczy. Tak naprawd chodzi wanie o to. Jeeli potrafisz to
zrobi, potrafisz komponowa. Kto moe powiedzie: „Nie znam
si w ogóle na muzyce” — a przecie to nie ma znaczenia. Jeeli
z blokami dwików potrafisz zrealizowa proces, który opisaem,
potrafisz komponowa. Uczenie si jzyka muzyki to kwestia czasu
i wyrafinowania. To trwa naprawd dugo.
Kup książkę
Poleć książkę
252
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Widziaem jednak zawodowych kompozytorów, którzy próbowali
wykona to wiczenie, i wcale nie szo im szczególnie dobrze. Widzia-
em te „niekompozytorów”, którzy w yciu nie napisali ani jednej
nuty, jak podchodzili do tablicy i wykazywali si, nieco bojaliw,
ale jednak, wyobrani. Mówiem im wtedy: „Jestem pewien, e nie
miaby trudnoci z opanowaniem notacji, rozpoczciem nauki mu-
zyki, zasiadaniem w orkiestrach oraz gr na instrumencie i tak dalej,
bo dla mnie brzmisz jak prawdziwy kompozytor”
13
.
Poprzez opracowanie prostej strategii, opartej na zasadach samoor-
ganizacji, oraz ustanowienie podstawowych pocze synestezyjnych midzy
odczuciami i dwikami, a nastpnie midzy dwikami i obrazami,
uczniowie Michaela s w stanie napisa utwór muzyczny, dyrygowa, za-
aranowa go i wykona — i to w mniej ni czterdzieci pi minut! In-
strumentacja powstaje dziki dopasowaniu dwików wydawanych ustami,
za pomoc których kompozycja jest wykonywana pierwotnie, do „cech
charakterystycznych rónych instrumentów”. Mona by na przykad za-
pyta o to, jaki instrument moe wyda dwik: „Buuuit”? A jaki: „up,
up, up, up, up”? I tak dalej.
Jak podkrela Michael, dopiero na kocu trzeba wiedzie, jak przeoy
abstrakcj, intuicyjn reprezentacj na typowy zapis nutowy. Ta umiejtno
jednak nie jest konieczna, aby zacz komponowa, pisa i dyrygowa
w sposób podobny do tego, jak robi to Mozart. Uczyem tej strategii wielo-
krotnie: jest naprawd zaskakujce, co potrafi zrobi omiolatek, jeeli da
mu si kilka prostych narzdzi, takich jak wyej opisane.
Proces opisany przez Michaela stanowi konkretne zastosowanie sposobu
czenia wielu elementów, który zidentyfikowalimy w procesie twórczym
Mozarta. Dziki temu dziecko albo dorosy maj szans dowiadczania
cyklu twórczego stanowicego cz caego procesu komponowania mu-
zyki, który moe nastpnie by doskonalony poprzez praktyk i dowiad-
czenie. Michael posuguje si kilkoma szczególnymi narzdziami, które
s dla nas dostpne dziki nowoczesnej technologii. Do atwo jest sobie
wyobrazi, jak kto wykorzystuje moliwoci, jakie daje zwyczajny kom-
puter, aby znaczco wspiera t strategi.
13
R. Dilts, T. Epstein, R. Dilts, op. cit., s. 105 – 110.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
253
Na przykad: wikszo zwykych komputerów daje moliwo pro-
dukowania dwików albo podczenia do syntezatorów. Mona take
atwo napisa program komputerowy, który pozwoli poczy ksztaty,
kolory i ukady elementów z okrelonymi rodzajami dwików, ich barwami
i ich wysokoci w taki sam sposób, jaki pojawia si w strategii Mozarta.
W ten sposób tworzy si abstrakcyjne rysunki na komputerze, a nastpnie
nakazuje komputerowi je odgrywa. Dziki temu intuicyjnemu i naturalne-
mu podejciu mona komponowa i wykonywa cae utwory. Sam kom-
puter za mona zaprogramowa tak, aby tumaczy abstrakcyjny rysunek
na formalny zapis nutowy.
Oczywicie w taki sam sposób, w jaki bya modelowana Mozartowska
strategia twórcza, mona modelowa strategie usprawniania umiejtnoci
uczenia si zapisu nutowego oraz grania na instrumentach. Sprawno
Mozarta jako wykonawcy bya równie legendarna jak jego zdolnoci jako
kompozytora. Nie pozostawi on jednak po sobie adnych zapisków, które
zawierayby wskazówki co do strategii uczenia si gry na instrumentach
— ale moemy poczyni pewne obserwacje, analizujc strategie wybit-
nych muzyków wspóczesnych.
Na przykad: przeprowadzaem kiedy proces modelowania pewnego
pianisty, który potrafi gra z nut a vista i piknie wykonywa dowolny
utwór, który si mu pokazuje, tak jakby gra go ju wielokrotnie wcze-
niej. Poprzez badanie wewntrznej strategii tego muzyka odkrylimy, e
gdy uczy si gra na pianinie, wizualizowa sobie klawiatur. Gdy uczy
si gra z nut a vista, patrzy na poszczególne nuty w ich zapisanej postaci
i wyobraa sobie, które klawisze na mentalnej klawiaturze powinny zo-
sta nacinite, aby wyda okrelony dwik. Pianista ten patrzy na kon-
kretn nut i wyobraa sobie, który klawisz ma by uderzony. Po jakim cza-
sie by w stanie spojrze na dowoln zapisan nut i automatycznie zobaczy
odpowiadajcy jej klawisz na mentalnej klawiaturze. Do szybko na-
uczy si patrze na dwie, trzy nuty jednoczenie i widzie, jak s wciskane
odpowiadajce im klawisze, a ostatecznie nauczy si patrze na zapis caych
akordów i wyobraa sobie ca kombinacj klawiszy, które trzeba nacisn.
Nakadajc mentalny obraz klawiatury pianina na obraz rzeczywistych
klawiszy, muzyk ten angaowa swoje palce, aby naciska klawisze, które
widzia jako te, które trzeba nacisn. Sam wyjania to nastpujco:
„Granie z nut a vista jest bardzo atwe. Przypomina to granie na pianoli.
Kup książkę
Poleć książkę
254
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Patrz na nuty, widz klawisze, jak s naciskane, i tylko wkadam palce
w te zagbienia”.
Strategia ta opiera si na rozwijaniu pocze midzy zewntrzn repre-
zentacj kodu (czyli zapisu nutowego) a wewntrznym, stworzonym przez
siebie obrazem (czyli obrazem wyobraonej klawiatury). Nastpnie two-
rzone jest poczenie midzy czynnoci wykonywan na mentalnej kla-
wiaturze (czyli naciskaniem okrelonych klawiszy w celu odegrania
konkretnych nut) a ruchem powodujcym naciskanie odpowiednich kla-
wiszy na rzeczywistej klawiaturze.
Warto zauway, e podczas badania szczególnie zdolnych studentów
muzyki, o którym wspominaem wczeniej, odkryto, i ci, którzy mieli
such absolutny, posugiwali si strategi bardzo podobn do opisanej —
tyle e w przeciwnym kierunku. Mówili, e gdy sysz muzyk, widz
w mylach, jak poszczególne klawisze s naciskane, aby zagra pojedyncze
nuty albo cae akordy. Wewntrzny obraz by zatem automatycznie wy-
woywany przez dwik. Posugujc si wewntrznym obrazem jako uka-
dem odniesienia, studenci byli w stanie wskaza, jakie dokadnie nuty syszeli.
Wydaje si wic, e granie z nut a vista opiera si na nastpujcej
strategii: 1) widzi si okrelon nut; 2) wyobraa si sobie klawisz na
wyobraonej klawiaturze; 3) ukada si palec na miejscu, który odpowia-
da mu na rzeczywistej klawiaturze; 4) gra si dwik. Strategia wykorzy-
stywana przez osoby, które maj such absolutny, ma natomiast przeciwny
kierunek. Czowiek taki: 1) syszy dwik; 2) wyobraa sobie klawisz na
wyobraonej klawiaturze; c) wskazuje konkretn nut.
Muzycy-modele, którzy sami wypracowali tego rodzaju strategi, bez
wtpienia musieli mie do du motywacj i powicali sporo czasu na
rozwijanie tego rodzaju umiejtnoci. Aby obecnie doskonali i pielgnowa
tego rodzaju poczenia, mona wykorzystywa nowoczesn technologi.
Na przykad: wykorzystaem tego rodzaju strategi, kiedy tworzyem
program komputerowy, który pomaga ludziom uczy si pisa na kom-
puterze
14
. W programie tym na ekranie wida rysunek rki i klawiatur
komputera. Na pocztku wywietlaj si pojedyncze litery oraz podwietlaj
si odpowiadajce im klawisze na klawiaturze i palce, którymi powinno
si je nacisn. Widzisz wic liter, jej miejsce na klawiaturze oraz palec,
14
Zob. R. Dilts, Strategies of excellence. Typing strategy, Behavioral Engineering,
Scotts Valley 1982.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
255
którym masz nacisn klawisz. Patrzc na ekran, masz spróbowa naci-
sn podwietlony klawisz za pomoc wskazanego palca. Jeeli naciniesz
zy klawisz, zostanie on podwietlony w innym kolorze ni klawisz, który
mia by nacinity, tak e widzisz, gdzie znajduje si Twój palec wzgldem
tego, gdzie mia si znale — przy czym nie musisz spoglda w dó na
rzeczywist klawiatur.
Aby wspomaga procesy samoorganizacji konieczne do skutecznego
opanowania jakiej umiejtnoci psychomotorycznej, takiej jak pisanie na
klawiaturze albo gra na instrumencie, trzeba dysponowa informacj zwrotn.
Problem polega na tym, e najbardziej bezporednim sposobem jej uzyski-
wania jest patrzenie na wasne palce. Niestety, jest to rozpraszajce i nie-
skuteczne, poniewa: 1) trzeba odwraca wzrok od róda tego, co starasz
si pisa albo co grasz; 2) to za nie uatwia tworzenia wewntrznych re-
prezentacji klawiatury ani instrumentu. Opisany program komputerowy
zachca Ci wic do kinestetycznych poszukiwa za pomoc wasnych
palców poprzez naciskanie klawiszy, a zobaczysz, e trafiasz w ten waci-
wy. Pokazuje Ci to przez cay czas zaleno midzy waciwym klawiszem,
palcem, którego uywasz, a klawiszem, który tak naprawd naciskasz.
W rezultacie tworzysz w sposób naturalny wasny obraz klawiatury oraz
rozwijasz poczenia synestezyjne midzy okiem i rk bez koniecznoci
patrzenia w dó. W miar jak Twoja umiejtno si doskonali, pojedyn-
cze litery przechodz w sowa, a te w zdania, a na kocu w cae akapity.
Przykadowy ekran z programu uczcego strategii pisania na klawiaturze
Kup książkę
Poleć książkę
256
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Oczywicie podobnego typu programy mog by tworzone, aby poma-
ga ludziom opanowywa strategie na przykad grania z nut a vista. W takich
programach nuty mog by wywietlane na monitorze komputera wraz
z replik instrumentu, na którym kto gra, oraz par rk. Pojedyncze nuty
mog by wskazywane, a klawisz, struna lub wentyl, których trzeba uy,
aby powsta dany dwik — podwietlane w jaki sposób wraz z odpo-
wiednimi palcami. Prawdziwy instrument moe by podczony do kom-
putera, aby ustala, jak nut grasz tak naprawd, udzielajc w ten sposób
informacji zwrotnej.
Przykad programu nauki grania z nut a vista
Poprzez odkrywanie i rozumienie podstawowych umiejtnoci, które
le u podstaw zoonych zachowa, moemy tworzy narzdzia, które
wspieraj rozwój umiejtnoci w atwy, a nawet zabawny sposób.
Innym narzdziem komputerowym, które stworzyem w celu wspie-
rania uczenia si strategii geniuszy, jest NeuroLink — urzdzenie, które
jednoczenie monitoruje i rejestruje ttno, ciepot ciaa oraz aktywno
obu pókul mózgowych dziki wzorcom aktywnoci elektrycznej po lewej
i prawej stronie ciaa. Dane te stanowi swego rodzaju „bioinformacj
zwrotn”. Mozartowska strategia uwzgldnia istotny wpyw stanu fizjolo-
gicznego na kreatywno czowieka. NeuroLink za obejmuje oprogramo-
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
257
wanie komputerowe, które pozwala poczy pomiar kluczowych parame-
trów ukadu nerwowego ze sztuczn inteligencj oraz metodami i zasadami
NLP, aby pomaga ludziom osiga optymalne stany zdrowia, uczenia
si i osigania zamierzonych wyników.
Zastosowanie strategii Mozarta
w dziedzinach innych ni muzyka
Jednym z najcenniejszych aspektów stosowania programowania neuro-
lingwistycznego do modelowania takich strategii jak Mozartowska jest to,
e podstawowe ich formy mog by przeszczepiane na grunt inny ni ten,
z myl o którym zostay stworzone. Strategia Mozarta znajduje na przykad
szereg ciekawych zastosowa poza wiatem muzyki. Wszak jest to zasad-
niczo strategia stosowania naturalnych zdolnoci samoorganizacji naszego
ukadu nerwowego, aby systemowo reprezentowa i porzdkowa zoone
schematy interakcji. Na zupenie podstawowym poziomie strategia Mozarta
angauje du cz ukadu nerwowego oraz stymuluje niewiadome prze-
twarzanie bodców. Te za okazuj si czsto szczególnie cenne do rónego
rodzaju zastosowa zwizanych z twórczoci albo rozwizywaniem
problemów.
Wielu ludzi sucha muzyki, kiedy pracuje nad jak trudnoci. Jest
to cakiem moliwe, e na poziomie fizjologicznym muzyka pobudza ko-
mórki nerwowe, dziki czemu wczaj si one w proces rozwizywania
problemu. Jest nawet do prawdopodobne, e sam Mozart — jak suge-
ruj niektórzy jego biografowie — przepracowywa wasne problemy za
pomoc muzyki. Oczywicie kompozytorowi nie byo obce mylenie za
pomoc metafor.
Wspomniaem ju o podobiestwie czcym proces twórczy Mo-
zarta i Alberta Einsteina. Nasza analiza strategii Walta Disneya pokazaa
bardzo systematyczne wykorzystywanie synestezji i porcjowania: tak
naprawd Fantazja stanowi wyjtkowy przykad przekadania muzyki na
wyobrani. Sam równie modelowaem i opisywaem podobn strategi,
która polegaa midzy innymi na metaforycznej wizualizacji; strategia ta
Kup książkę
Poleć książkę
258
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
bya równie stosowana przez nauczyciela i uzdrowiciela Mosze Feldenkra-
isa w pracy z pacjentami, którzy borykali si z problemami zdrowotnymi
15
.
Oczywicie wielu ludzi uywa muzyki jako bodca i metafory, które
pomagaj rozwizywa róne problemy. Znam na przykad dyrektora ge-
neralnego jednej z najwikszych fabryk samochodowych w Europie, który
ma dwa hobby: neurofizjologi i muzyk. Gdy tylko staje w obliczu jakiego
trudnego problemu organizacyjnego, tworzy metafor, czerpic z tych
dwóch dziedzin. Na przykad: myli o ludziach jak o nutach, o zespoach
jak o akordach, o projektach jak o utworach muzycznych — i tak dalej.
Nastpnie stara si „usysze” problem jako muzyk. Czy jakie nuty brzmi
faszywie? Czy jakie dwa akordy do siebie nie pasuj? I tak dalej.
Strategi Mozarta jako bardziej ogóln metod, która zasadza si na nie-
wiadomych procesach oraz stymulowaniu mylenia lateralnego podczas
tworzenia i rozwizywania problemów, mona uj na przykad tak:
1.
Pomyl o problemie, który starasz si rozwiza, albo o wyniku,
który chcesz osign. Zajrzyj w gb siebie i zwró uwag, co
mylisz i co czujesz w tej chwili w zwizku z danym problemem
lub wynikiem oraz jakie moliwoci postrzegasz jako dostpne
dla Ciebie.
2.
Wzbud w sobie pozytywne odczucie, które reprezentuje Twój
podany stan zwizany z kwesti, nad któr pracujesz.
3.
Pozwól temu odczuciu przeksztaci si w dwiki, które sprzyjaj
Twojemu odczuwaniu podanego stanu albo do niego pasuj.
4.
„Usysz” problem jako swego rodzaju dwik. Moe to pocztkowo
interferowa z „muzyk” podanego stanu.
5.
Pozwól dwikom reprezentujcym podany stan i problem prze-
ksztaci si na smaki i zapachy, które kojarz si z jedzeniem.
6.
Znajd „kontrapunkty” dla dwików i smaków problemu (to jest:
dwiki i smaki z muzyki podanego stanu oraz smaki, które
równowa albo kompensuj dwiki problemu).
15
Zob. R. Dilts, Moshe Feldenkrais. NLP of the body, Dynamic Learning Publications,
Ben Lomond 1990.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
259
7.
Przenie dwiki i smaki do wyobrani (ksztat, kolor, jasno i tak
dalej) oraz sprawd, jak oddziauj na siebie jako pewna cao.
Pozwól obrazowi uformowa abstrakcyjn reprezentacj, która sta-
nowi metaforyczne wcielenie rozwizania problemu.
8.
Wró do swojego typowego wiadomego procesu mylenia wzgl-
dem danego problemu oraz zbadaj, co si zmienio.
Muzyczna wersja modelu SCORE
Podstawowa forma strategii rozwizywania problemu moe zosta ulepszo-
na i wzbogacona za pomoc procesu, który nazywam muzyczn postaci
modelu SCORE (ang. Musical SCORE). Opiera si on na zasadach i na
strukturze modelu SCORE, który wykorzystalimy w rozdziale powico-
nym Arystotelesowi. Warto zauway, e w jzyku angielskim istnieje
czarujca i nieprzypadkowa zbieno brzmie: akronim SCORE jako
sowo score oznacza „wynik, rezultat”, za musical score to partytura, czyli
zapis nutowy, który zawiera partie instrumentalne i wokalne. Wyraz score
jest take uywany w celu opisania kompozycji tanecznej w notacji cho-
reograficznej.
W ramach muzycznej postaci modelu SCORE bdziemy wykorzy-
stywa obie wspomniane implikacje. Jest to bowiem metoda rozwizywa-
nia problemów, która czy wiele elementów procesu twórczego Mozarta.
1.
Pomyl o problemie, który starasz si rozwiza, albo o wyniku,
jaki chcesz osign. Zwró uwag na to, co w tej chwili mylisz
i odczuwasz w zwizku z nimi oraz jakie moliwoci postrzegasz
jako dostpne dla siebie.
2.
Wyznacz cztery miejsca, które bd reprezentoway kolejno: przy-
czyn, symptom, wynik i podany efekt zwizany z danym pro-
blemem. Zasobom przyjrzysz si na dalszych etapach wiczenia.
Pamitaj, e:
3.
Symptomy s to najatwiej zauwaalne i najbardziej wiadome
aspekty zaistniaego problemu bd stanu problemu.
Kup książkę
Poleć książkę
260
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
4.
Przyczyny s to elementy, które le u podstaw symptomów oraz
odpowiadaj za ich powstanie i utrzymywanie si; s zazwyczaj
mniej oczywiste ni wywoywane przez nie symptomy.
5.
Wyniki s to poszczególne cele bd podane stany, które maj
si pojawi w miejsce symptomów.
6.
Zasoby s to elementy, które le u podstaw przyczyn problemów
oraz odpowiadaj za ich usunicie, a take za pojawienie si oraz
utrzymywanie podanych rezultatów.
7.
Efekty s to dugofalowe konsekwencje, które pyn z osignicia
okrelonego wyniku.
8.
Zasocjuj si fizycznie z dowiadczeniami oraz stanami wewntrz-
nymi zwizanymi z kadym miejscem. Zwró szczególn uwag
na schemat ruchów wystpujcych we wszystkich tych miejscach,
intensyfikujc ruchy, aby pomóc sobie stworzy pojcie o fizjologii
zwizanej z kadym elementem.
9.
Niech kady schemat ruchu stanie si dwikiem. Wsuchaj si
w ten dwik i zwró uwag na to, w jakim stopniu odpowiada od-
czuciu. Pozwól odczuciu/ruchowi/dwikowi sta si smakiem.
Zwró uwag, czy jest on na przykad sodki, gorzki, czy kwany.
Wreszcie pozwól odczuciu/ruchowi/dwikowi/smakowi sta si
abstrakcyjnym bd symbolicznym obrazem wzrokowym, tak aby
kade miejsce byo w peni reprezentowane przez wszystkie zmysy.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
261
10.
Zwró szczególn uwag na miejsce zwizane z efektem. Wane
jest, aby stworzy maksymalnie sugestywn reprezentacj tej prze-
strzeni, czynic j w ten sposób atraktorem czy te przyczyn celow
caego modelu SCORE.
11.
Zacznij od miejsca zwizanego z przyczyn, a nastpnie przejd
wolno ca sekwencj, czujc, syszc i widzc dowiadczenia zmy-
sów w kadym z miejsc. Zwró uwag na to, w jakim stopniu miej-
sca i dowiadczenia odpowiadaj sobie, zmieniaj si i mieszaj
w kadym kolejnym kroku. Staraj si usysze „kontrapunkty”
zwizanych z problemem dwików i smaków (czyli dwików
i smaków pochodzcych z muzyki i smaków podanego stanu oraz
wprowadzajcych równowag w dwikach problemu). Zwró
uwag na histori, która jest w ten sposób opowiadana. Powtórz cay
ten proces kilka razy, a zdobdziesz wyobraenie pojedynczego
ruchu prowadzcego od przyczyny do podanego efektu.
12.
Zajmij miejsce odpowiadajce metapozycji oraz pozwól swojemu
ciau si poprowadzi w specjalnym ruchu reprezentujcym wa-
ciwy zasób, który wczysz w ca sekwencj modelu SCORE.
Pozwól temu ruchowi sta si take dwikiem i smakiem oraz
wej w Twoj wyobrani (w postaci ksztatu, koloru, jasnoci),
a nastpnie przyjrzyj si, jak elementy te wspódziaaj jako pew-
na cao. Pozwól temu obrazowi przyj form reprezentacji,
która metaforycznie ucielenia rozwizanie problemu.
13.
Zaczynajc od miejsca zwizanego z przyczyn, wcz zasób
w postaci ruchu/dwiku/smaku/obrazu do innych reprezentacji
zmysowych w tym miejscu. Przejd przez pozostae miejsca, do-
dajc zasób do innych ruchów, a dotrzesz do przestrzeni efektu.
14.
Powtórz ruchy prowadzce przez przyczyn, symptom, wynik
i efekt, a stworzysz z nich swego rodzaju piosenk, taniec, potraw,
dzieo malarstwa bd histori, które metaforycznie ucieleniaj
rozwizanie problemu.
Kup książkę
Poleć książkę
262
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
Ukierunkowana medytacja
z wykorzystaniem strategii Mozarta
Innym sposobem implementacji elementów strategii Mozarta jest medy-
tacja. Pomaga ona wzmocni spontaniczn w charakterze i przypomina-
jc marzenie waciwo, o której mówi Mozart. Zdarzao mi si do
czsto stosowa Mozartowsk strategi w taki wanie sposób w mojej
dziaalnoci w dziedzinie kreatywnoci i zdrowia
16
. Poniej znajduje si
tre przykadowej, opartej na procesie twórczym Mozarta, ukierunkowanej
medytacji, która suya rozwijaniu kreatywnoci.
Zatrzymaj si na chwil i odpr si. Przyjmij postaw zrównowa-
on i symetryczn. Jak powiedzia Mozart: „Bd w peni sob”.
Przez moment nie musisz si martwi o nic i o nikogo. Moesz by
po prostu sam na sam z sob.
Pozwól swojej uwadze skoncentrowa si na celu, jaki chcesz osi-
gn, albo na problemie, jaki chcesz rozwiza. Co tak naprawd
chcesz zyska, rozwizujc ten problem albo osigajc ten cel? Co
ci przyciga, kiedy to sobie wyobraasz? Zacznij w peni odczuwa
pozytywne podane efekty i korzyci, które chcesz osign.
Gdy wchodzisz w intensywny podany stan, miej wiadomo, co
si dzieje w twoim wntrzu. Zwró uwag, jak pozytywne odczucia
wpywaj na twoje wewntrzne doznania cielesne czy te na twoj
fizjologi. Gdy tak dowiadczasz tego pozytywnego doznania, czy
zmienia si twój sposób oddychania? Jak wpywa to na uoenie
twojego ciaa? Czy masz poczucie swego rodzaju cyrkulacji na przykad
ciepa? Jakiego rodzaju subtelnych ruchów masz wiadomo? Pozwól
swojemu ciau poda za doznaniami, intensyfikujc je i akcentujc.
A teraz wyobra sobie, e kada cz twojego ciaa jest swego ro-
dzaju instrumentem muzycznym, który moe wydawa róne dwiki.
Wyobra sobie, e twoje serce moe wydawa dwiki jednego rodzaju,
16
Zob. R. Dilts, T. Hallbom, S. Smith, Przekonania. cieki do zdrowia i dobrobycia,
tum. E. Kowalik, W. K. Sikorski, N. Wodarska, Metamorfoza, Warszawa 2005.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
263
a puca — innego rodzaju. Wyobra sobie, e minie twoich ramion,
jzyka, rk, brzucha, garda, oczu i krgosupa take s instrumen-
tami muzycznymi, które wydaj specjalnego rodzaju dwiki.
I kiedy tak dowiadczasz tego szczególnego uczucia zwizanego z twoim
podanym stanem, suchaj, które z tych instrumentów s zaangaowa-
ne w tworzenie tego odczucia. Jakie dwiki generuje kady z nich,
kiedy tworz to pozytywne odczucie? Jakie dwiki wewntrzne po-
chodz z twojego serca? Z twojego mózgu? Z twojego brzucha?
Czy temu odczuciu towarzyszy jaki szczególny rytm? Czy jest wolny,
czy szybki? Czy ma wysoki ton? Czy jakie czci twojego ciaa jako
instrumenty graj goniej? By moe twoje serce gra nieco goniej
ni twoje gardo? Po prostu wsuchaj si w swoje ciao. Suchaj na-
turalnej muzyki, która ju w nim jest. Tego rodzaju muzyka wyraa
szczególnie odczucie i relacje z tym, co mu towarzyszy.
Delikatnie trcaj struny, odgrywaj pojedyncze nuty i cae melodie,
które wypywaj z twojego ciaa, a nastpnie zwró uwag, jakie
dwiki pogbiaj to odczucie. Jaka wewntrzna muzyka zdaje si
odpowiada temu odczuciu czy te je pogbia?
Kiedy tak pozwalasz muzyce swojego ciaa si rozwija, wyobraaj
sobie, e dwiki i muzyka mog si sta smakami i zapachami.
Kiedy tak suchasz muzyki pyncej z twojego serca, uwiadom sobie,
e moesz równie smakowa j i wcha. Kiedy robisz wdech, pod-
stpuj tak, jakby wdycha to szczególne doznanie oraz nie tylko sysza
i czu, lecz take smakowa to, co jest w nim specjalnego. Jak ono
pachnie? Jak smakuje? Czy jest sodko-gorzkie? Czy jest lekkie i mik-
kie? A moe smakuje jak bardzo stare wino? Jak mona z niego przy-
rzdzi potraw? Albo ca uczt?
Delektuj si towarzyszcym odczuciu i wewntrznej muzyce sma-
kom i zapachom oraz pielgnuj je. Kiedy twoje ciao nadal si po-
rusza w rytmie tego odczucia, dwiki kr w uszach, a smaki na-
prawd oywaj na twoim jzyku jak najlepszy posiek, jaki zdarzyo ci
si je, by moe smaki te mog niemal eksplodowa w kolory i w wi-
zj. Moesz teraz zobaczy to odczucie, te dwiki, te wyjtkowe
smaki, które reprezentuj najpozytywniejsze waciwoci podanego
stanu. Moesz niemal zobaczy obraz ze wiata mienicy si taczcymi
Kup książkę
Poleć książkę
264
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
kolorami, które naprawd reprezentuj i pogbiaj to odczucie, a take
te dwiki oraz te smaki wszystkie razem.
ywioowo kolorów i ksztatów, jakie widzisz, moe pogbia smak
i odczucie. Obraz rozciga si przed tob jak pikny krajobraz i po-
zwala ci smakowa jeszcze intensywniej, sucha jeszcze dokadniej
i odczuwa podany stan jeszcze silniej. Wszystkie twoje wewntrzne
zmysy s pobudzone przez to odczucie. Wyraa to twój oddech.
Wyraa to twoje serce. Wyraa to twój cay ukad nerwowy. Przy-
pomina ono zmysowy hologram, który wdrukowuje to dowiadczenie
gboko w ciebie.
A teraz zacznij sucha, czy istniej jakie problemy bd zakócenia,
które stoj na przeszkodzie w twojej drodze do podanego stanu czy
te rozwizania. Pocztkowo mog brzmie faszywie albo niehar-
monijnie. Jeeli jednak bdziesz kontynuowa, usyszysz, poczujesz,
zasmakujesz albo zobaczysz sposoby, które pozwol ci wczy, zrów-
noway, przeksztaci albo zaabsorbowa dowolne nieprzyjemne
dwiki w niezwyke pikno twojej wewntrznej muzyki. Jeeli tylko
chcesz, moesz uwzgldni zasoby i rozwizania w postaci innych pio-
senek czy te innej muzyki. By moe usyszysz nawet muzyk Mo-
zarta unoszc si delikatnie tam i z powrotem jako inspiracja.
Wyobra sobie, e twoja wewntrzna muzyka stanowi swego rodzaju
„holograficzny zasób” — zasób, w którym zawieraj si wszystkie
inne zasoby. Z niego w sposób naturalny wypywaj: pewno siebie,
umiejtnoci i rozwizania. Kiedy to czujesz, smakujesz i obserwujesz,
a take suchasz tego, otwiera si przed tob wiele rónych moliwoci,
nawet jeeli jeszcze nie jeste ich w peni wiadomy. Uwierz, e bd
one dostpne w „torbie twoich wspomnie”, kiedy tylko oka si
potrzebne.
Nastpnie pomyl, w jaki wyjtkowy sposób moe si ucieleni ten
hologram zasobów i rozwiza. Jeeli nie masz jeszcze wiadomoci,
czym tak naprawd si one stan, moesz je wyrazi w postaci sym-
bolu, metafory bd muzyki, tak jak robi to Mozart. By moe ze-
chcesz je wyrazi za pomoc rysunku, taca bd wiersza. A moe po
prostu zechcesz je wyrazi za pomoc okrelonego uoenia ciaa albo
jakiego spojrzenia.
Kup książkę
Poleć książkę
Wolfgang Amadeusz Mozart. Pieni duchowe
265
Co takiego moesz fizycznie zrobi, aby wyrazi to odczucie? Jak
piosenk moesz zapiewa? Jaki rysunek moesz wykona? Co ta-
kiego moe wyj spod twoich rk albo z twoich ust albo z twojego
ukadu nerwowego, co bdzie reprezentowao twój podany stan?
Pozwól naturalnym i niezwykym samoorganizujcym zdolnociom
twojego ukadu nerwowego marzy o czym. Niech stanie si to tak,
jakby byo „przyjemnym, penym ycia marzeniem”. By moe na-
wet jeszcze dzi w nocy w twoich snach pojawi si pewne elementy
tych szczególnych odczu, dwików, smaków lub obrazów i bd
rozkwita bez wzgldu na to, czy bdziesz o nich wiadomie myle,
czy nie.
Nawet kiedy zaczynasz wiadomie postrzega pomieszczenie, w którym
si znajdujesz, marzenie moe trwa w twoich mylach. Poczuj, jak
czci twojego ciaa dotykaj krzesa albo podogi oraz usysz dwi-
ki unoszce si w powietrzu, którym oddychasz, oraz otwórz oczy,
aby zobaczy konkretne przedmioty przed sob. A jednak w jaki
sposób elementy tego wewntrznego hologramu zmysowego mog
wraca do ciebie, odbijajc si w zewntrznej rzeczywistoci. Zdaj
sobie spraw z tego, e tak naprawd w swoich codziennych dowiad-
czeniach czujesz fragmenty tej muzyki i elementy tego marzenia. By
moe jeszcze dzi przy kolacji poczujesz nagle smak, który przypomni
ci t wewntrzn uczt. By moe w oczach albo w gowie, albo
w ruchach osoby, z któr przebywasz, dostrzeesz swoj wizj lub
usyszysz swoj muzyk. Co szczególnie wane, niech si to objawi
w postaci twoich twórczych dziaa — poniewa „usyszenie wszyst-
kiego razem jest zdecydowanie najlepsze”.
Wniosek
Strategia Mozarta, tak jak muzyka, któr tworzy, pena jest organicznego
bogactwa. Znajomo jego struktury moe nie tylko sta si dla nas ró-
dem nowych spostrzee dotyczcych twórczoci kompozytora, lecz take
— poprzez uzupenienie brakujcych elementów w drodze analizy procesów
innych kompozytorów i muzyków — moe pomóc wspiera i docenia
Kup książkę
Poleć książkę
266
Strategie geniuszy. Myl jak Arystoteles, Mozart, Disney...
starszych oraz modszych muzyków (a take tych, którzy muzykuj amator-
sko). Wreszcie moe take stanowi przewodnik dotyczcy tego, jak wy-
korzystywa wszystkie nasze poziomy neurologiczne, mobilizujc take
intuicj oraz zarówno niewiadome umiejtnoci, jak i wiadome zdolnoci.
Bibliografia
Dilts R., Albert Einstein. A neuro-linguistic analysis of a genius, Dynamic
Learning Publications, Ben Lomond 1990.
Dilts R., Moshe Feldenkrais. NLP of the body, Dynamic Learning Publica-
tions, Ben Lomond 1990.
Dilts R., Strategies of excellence. Typing strategy, Behavioral Engineering,
Scotts Valley 1982.
Dilts R., Bandler R., Grinder J., DeLozier J., NLP. Studium struktury su-
biektywnych dowiadcze
, tum. P. Fra, W. Sztukowski, A. Dragan, M.
Szczsny, Onepress, Gliwice 2006.
Dilts R.B., Dilts R. W., Epstein T., Tools for dreamers. Strategies for creativity
and the structure of invention
, Meta Publications, Capitola 1991, s. 96 – 104.
Dilts R., Hallbom T., Smith S., Przekonania. cieki do zdrowia i dobroby-
cia
, tum. E. Kowalik, W. K. Sikorski, N. Wodarska, Metamorfoza, War-
szawa 2005.
Haken H., Stadler M. (red.), Synergetics of cognition, Springer, Berlin
1989.
Hamburger M., Beethoven. Letters, journals and conversations, Pantheon
Books, New York 1952.
Hindemith P., A composer’s world. Horizons and limitations, Harvard Uni-
versity Press, Harvard 1952.
Holmes E., The life of Mozart including his correspondence, Chapman and
Hall, London 1878.
O’Connor J., Listening skills in music, Lambent Books, London 1989.
Kup książkę
Poleć książkę
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
psychologia strategie geniuszy mysl jak arystoteles mozart disney i sherlock holmes robert b dilts e
Strategie geniuszy Mysl jak Arystoteles Mozart Disney i Sherlock Holmes straga
Strategie geniuszy Mysl jak Albert Einstein
Strategie geniuszy Mysl jak Albert Einstein
Strategie geniuszy Mysl jak Albert Einstein strage
Strategie geniuszy Mysl jak Freud da Vinci i Tesla
psychologia strategie geniuszy mysl jak albert einstein robert b dilts ebook
Strategie geniuszy Mysl jak Albert Einstein strage
Strategie geniuszy Mysl jak Freud da Vinci i Tesla stragf
Strategie geniuszy Mysl jak Freud da Vinci i Tesla
Strategie geniuszy Mysl jak Albert Einstein strage
Myśl jak Twój klient Strategia rozwoju sprzedaży(1)
Myśl jak Twój klient Strategia rozwoju sprzedaży(1)
więcej podobnych podstron