1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
2 . Sposób i kryteria wyboru nośnika energii i zakresu modernizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2.1. Uwarunkowanialokalizacyjne-dostępnośćnośnikówenergii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.2. Poziomwymaganegokomfortu,zakresiłatwośćobsługi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2.3. Koszty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.4. Waloryekologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

3. Dostosowanie instalacji centralnego ogrzewania do współpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła . 16

3.1. Systemyindywidualnegorozliczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
3.2. Instalacjaomałejpojemności–właściwadlaźródełodużejdynamice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
3.3. Instalacjaodużejpojemności–dostosowanadokotłównapaliwastałe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
3.4. Instalacjaniskotemperaturowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
3.5. Wyposażenieinstalacji–rury,grzejniki,pompy,armaturaregulacyjna

izabezpieczająca,systemyodpowietrzenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

4. Instalacje kominowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

5. Instalacje ciepłej wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

5.1. Zużyciewodyciepłejijejtemperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
5.2. Oszczędzaniewody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
5.3. ZabezpieczenieinstalacjiciepłejwodyprzedrozwojembakteriiLegionella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6. Przegląd dostępnych rozwiązań technologicznych źródeł ciepła ze względu na nośnik energii . . . 34

6.1. Ogrzewaniezsiecimiejskiej–węzłycieplne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
6.2. Kotłownieopalanewęglem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
6.3. Kotłowniaopalanabiomasą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
6.4. Kotłowniagazowa,olejowainagazpłynny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.5. Pompyciepła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
6.6. Ogrzewanieelektryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
6.7. Ciepłozkolektorasłonecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
6.8. Systemyogrzewaniahybrydowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

7. Formalności związane z modernizacją źródła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

8. Źródła finansowania modernizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

8.1. Dotacje,czylipieniądzezadarmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.2. Pożyczkiikredytypreferencyjne(możnatanio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.3. Kredytyipożyczkikomercyjne(itaksięopłaca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
8.4. Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
8.5. Finansowanieprzeztrzeciąstronę(TPF) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
8.6. ProjektyDSM(Demand Side Management) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

9. Gdzie szukać rady i pomocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

10. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Niniejsza broszura przeznaczona jest dla wła-

ścicieli i zarządców budynków mieszkalnych, którzy
podejmują się modernizacji systemów zaopatrzenia
w ciepło swoich budynków. System zaopatrzenia
w ciepło to nie tylko źródło ciepła, w jego skład
wchodzirównieżinstalacjagrzewcza,instalacjaprzy-
gotowaniaciepłejwody,systemwentylacjiźródłacie-
pła oraz system odprowadzenia spalin. Prawidłowa
modernizacja powinna obejmować wszystkie ele-
mentysystemu .

Modernizacjasystemuzasilaniastanowizamknię-

cieprocesutermomodernizacjibudynku.Budynekpo
modernizacji charakteryzuje się na ogół mniejszym
zapotrzebowaniem na ciepło, zatem zmodernizo-
wane źródło ciepła powinno być dostosowane do
nowychpotrzeb.

Wybórrodzajuiwielkościźródłaciepłajestde-

cyzja złożoną, przy podejmowaniu której powinno
sięwziąćpoduwagęnastępująceczynniki:

n

aktualny stan techniczny źródła ciepła i instalacji

wewnętrznych,

n

obecneiprzyszłezapotrzebowanienaciepło,

n

obecneioczekiwanekosztyzaopatrzeniawciepło,

n

oczekiwanypoziomkomfortucieplnego,

n

łatwośćobsługiiniezawodność,

n

kosztinwestycyjnyorazmożliwościfinansowe,

n

wpływźródłaciepłanastanśrodowiska,

n

dostępnośćipewnośćzasilaniawwybranynośnik

energii.

Niestety,nieistniejeidealnerozwiązanie-każ-

dy wybór będzie kompromisem pomiędzy ocze-
kiwaniamiaograniczeniamitechnicznymiorazmoż-
liwościamifinansowymi.

Wprawdzie możemy napotkać materiały do-

starczaneprzezdystrybutorówróżnychtechnologii,
którezapewniają,żeichofertajest„optymalna”–tyl-

koilemożebyćoptymalnychrozwiązańtegosamego
problemu?

ZmoderniZowany system

zaSIlanIa W CIEPło PoWInIEn

zaPEWnIać oSIąGnIĘCIE

oCzEkIWanEGo PozIomu

bEzPIECzEńSTWa, komFoRTu
I nIEzaWoDnoŚCI DzIałanIa

PRzy RaCjonalnyCh

koSzTaCh InWESTyCyjnyCh

I EkSPloaTaCyjnyCh

broszura ma na celu pomóc inwesto-

rom w możliwie najlepszym zaplanowaniu
modernizacji systemu zaopatrzenia w cie-
pło budynku .

SPoSób I kRyTERIa WyboRu noŚnIka EnERGII

I zakRESu moDERnIzaCjI

Jak wspomniano we wstępie, wybór technologii

produkcjiciepłajestzagadnieniemzłożonym,wartowięc

dokonaćgowsposóbświadomyiuporządkowany,naj-
lepiejwedługponiższegoschematupostępowania.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

2.1. uwarunkowanialokalizacyjne

- doStępność nośników energii

Bogactwo rozwiązań technologicznych ofe-

rowanychnanaszymrynkumożesprawiaćwrażenie,
że stoimy przed problemem nadmiaru możliwości
– nic bardziej zwodniczego. Owszem możemy wy-
bierać,leczwybórograniczanamprzedewszystkimlo-
kalizacja,czylidostępneuzbrojenieterenuwtzw.me-
diaenergetyczneorazograniczeniawynikającezprawa
lokalnego,wtym:lokalnegoplanuzagospodarowania
oraz założeń i planu zaopatrzenia w ciepło, energię
elektrycznąigazziemny.Każdagminamaobowiązek
opracowaniatakiegoplanu,jednakPrawoEnergetycz-
nenieprecyzujeterminujegoopracowania.

wizyta w urzędzie gminy

W pierwszym rzędzie należy udać się do urzędu

gminy w celu uzyskania informacji, czy plan istnieje, je-
żelitak,tojakiesąjegoustaleniaodnośniepreferowanych
na terenie naszej lokalizacji nośników ciepła. Plan za-
opatrzeniawciepłojestprawemlokalnymipowinniśmy
sięstosowaćdojegoustaleń,wprzeciwnymprzypadku
niemożemyliczyćnajakąkolwiekpomocześrodkówpu-
blicznychprzyrealizacjinaszejinwestycjimodernizacyjnej,
a w skrajnych przypadkach nie uzyskamy wymaganych
pozwoleń.

Plan zaopatrzenia w ciepło definiuje obszary, któ-

repowinnybyćzasilanezscentralizowanychsystemów
ciepłowniczych. Jeżeli nasz obiekt znajduje się na ta-
kim obszarze, to wybór innego źródła niż system cie-
płowniczypowinienbyćuzasadnionykonkurencyjnością
ekonomicznąiekologicznąalternatywnegorozwiązania.
W większości przypadków uzasadnienie takiej tezy jest
trudne,anawetniemożliwe.

Jeżeliobiektjestaktualniezasilanyzsiecicie-

płowniczej, a chcemy ten stan zmienić, to nie
możemy liczyć na żadną pomoc ze środków pu-
blicznych, chyba że system ciepłowniczy prze-
znaczonyjestdolikwidacji .

zakład ciepłowniczy, gazowniczy

lub energetyczny

Przyplanowaniuprzyłączenianaszegoźródłacie-

pładosystemusieciowego,czylisieciciepłowniczej,
gazowejlubelektrycznej(zasilaniepompciepła),mu-
simywystąpićdowłaściwegozakładuciepłowniczego,
gazowniczegolubenergetycznegoookreśleniewa-
runkówtechnicznychprzyłączenia.Dopieropisemna
odpowiedź zakładu określi nam, czy jest to moż-
liwe, zaś podane warunki pozwolą na oszacowanie
kosztów takiego przyłączenia. Teoretycznie zakład
nie może nam odmówić przyłączenia do sieci, jed-
nakmożenarzucićnamniekorzystnewarunkitech-
niczne,czyniąccałeprzedsięwzięcienieefektywnym.
Z drugiej strony, jeżeli stanowimy dla zakładu po-
tencjalnieatrakcyjnegoklienta,maonmożliwościza-
oferowanianambardzokorzystnychwarunkówprzy-
łączenia,łączniezesfinansowaniemczęścilubcałości
modernizacjiźródłaciepła.

rozwiązania indywidualne

Wprzypadkuwyborurozwiązańindywidualnych,

takichjakkotłynapaliwastałe,płynne,pompyciepła
czykolektorysłoneczne,ważnejestzapewnieniesta-
łychipewnychdostawpaliwaorazodpowiedniejprze-
strzeninazamontowaniewybranychurządzeń.

Najmodniejszym i preferowanym obecnie pa-

liwemdlaprodukcjiciepłajestbiomasa.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

Wprzypadkutegopaliwanajistotniejszymproble-

membędziezapewnieniepewnegoźródłapozyskania
biomasyoodpowiedniejjakościorazjejmagazynowa-
nie. Monopolistą na rynku drewna kawałkowego są
Lasy Państwowe. Kupienie drewna opałowego bez-
pośredniowleśnictwieniejestwcalełatwe,zewzglę-
dunakonkurencjędużoatrakcyjniejszychklientówhur-
towych.Obserwujesięsystematycznywzrostcenryn-
kowychdrewnaopałowegozewzględunawzrastający
popyt na to paliwo ze strony energetyki zawodowej.
Brykietyipelletyzbiomasysąłatwiejszedopozyskania,
jednakichcenajestdzisiajdośćwysoka.Drugiproblem
to przechowywanie – drewno wymaga kilkukrotnie
większejpowierzchnimagazynowejniżwęgiel.Warto
zaopatrzyć się w drewno z rocznym wyprzedzeniem
–sezonowaniewdobrychwarunkachpozwolimuwy-
schnąć,przezcopodniesiesięjegowartośćopałowa.
Przechowywać można jedynie drewno kawałkowe,
brykietylubpellety–drewnorozdrobnione,wiórylub
trociny,jeżeliniesąsuche,ulegnągniciuiichwłasności
energetycznepogorsząsię.

Wykorzystaniesłomydoprodukcjiciepładoza-

silania indywidualnych budynków mieszkalnych jest
ograniczone w zasadzie do terenów wiejskich ze
względu na kłopotliwość transportu i magazynowa-
nia. Słoma jest najbardziej ekonomicznym paliwem
dlagospodarstwrolnychitamprzedewszystkimpo-
winnabyćwykorzystywana.

W przypadku większych odbiorców ciepła sło-

mę wykorzystuje się w kotłowniach i ciepłowniach
komunalnych dla zasilania scentralizowanych sys-
temów ciepłowniczych. Dla zasilania w ciepło bu-
dynków wielorodzinnych kotłownie opalane słomą
niepowinnybyćwzasadzierozpatrywane.

Planując zastosowanie pompy ciepła, musimy

dysponować tzw. „dolnym źródłem ciepła”, naj-

częściej jest to wymiennik gruntowy. Decydując
się na najtańsze rozwiązanie, czyli wymiennik po-
ziomy,musimydysponowaćdużąpowierzchniąte-
renu,podpowierzchniąktóregomożemyzakopać
rury.Jesttorozwiązaniewyłączniedladomówjed-
norodzinnych, gdyż na

1 kW mocy cieplnej po-

trzebujemyokoło20do30m

2

terenu.Możliwejest

wykorzystanie wód gruntowych lub zastosowanie
wymiennikówpionowych-sątorozwiązaniadużo
kosztowniejsze i wymagają wykonania wstępnych
projektówgeologicznych.

Planujączastosowaniekolektorówsłonecznych,

powinniśmy dysponować wolną, dobrze zoriento-
wanąpowierzchniąnaichzamontowanie.Przywy-
borzelokalizacjipowinniśmyzapewnićłatwydostęp
do powierzchni absorberów w celu okresowego
czyszczeniaichpowierzchni.

najmnIEj kłoPoTlIWym

RozWIązanIEm jEST moDERnIzaCja

ŹRóDła PRzy PozoSTaWIEnIu
DoTyChCzaSoWEGo noŚnIka

EnERGII – WTEDy zakRES

konIECznyCh PRaC I WymaGanyCh

FoRmalnoŚCI, a Co za Tym IDzIE

koSzTy bĘDą najmnIEjSzE

2.2. poziom wymaganego komfortu,

zakreS i łatwość obSługi

Dotrzymaniekomfortucieplnegowbudynkujest

możliwe w każdym rozwiązaniu technologicznym,
jednakjegopoziomzależyodwyposażeniawukłady
automatycznej regulacji – wyższy poziom komfortu
towyższekosztyinwestycyjne.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

Im WyżSzy PozIom

zaaWanSoWanIa TEChnICznEGo

ukłaDóW auTomaTyCznEj

REGulaCjI, Tym WyżSza

SPRaWnoŚć zaoPaTRzEnIa

W CIEPło I nIżSzE zużyCIE

noŚnIkóW EnERGII

Czynnikiem,którynależywziąćpoduwagę,jest

konieczny zakres obsługi wybranego źródła ciepła.
W przypadku domów indywidualnych obsługę źró-
dła ciepła wykonujemy samodzielnie – źródła wy-
magające obsługi są zazwyczaj tańsze przy zakupie,
zużywają również tańsze paliwo stałe. Poważnym
mankamentemjestjednakkoniecznośćstałegonad-
zoru, co może utrudnić lub uniemożliwić zimowy
wyjazd na wakacje. Na ten czas musimy zapewnić
kogoś do obsługi i nadzoru naszego systemu za-
opatrzeniawciepło.

Wprzypadkudomówwielorodzinnych,przyza-

stosowaniuźródławymagającegoobsługimusimyli-
czyćsięzkoniecznościązatrudnieniapalaczylubzle-
cić obsługę zewnętrznej firmie, co powoduje do-
datkowekoszty .

2.3.

koszty

2.3.1.

eksploatacja

Jednym z podstawowych kryteriów wyboru

technologii modernizacji źródła ciepła jest przyszły
koszteksploatacji.Wmateriałachpromocyjnychfirm
zajmujących się dystrybucją poszczególnych tech-
nologiiwytwarzaniaciepłaorazopracowaniachnie-
których firm konsultingowych publikowane są po-

równaniajednostkowychkosztówprodukcjiciepładla
oferowanejtechnologiiitechnologiialternatywnych.
Prawidłowością porównań jest to, że promowana
technologia charakteryzuje się najniższymi kosztami
wytwarzaniaciepłaspośródrozpatrywanychwana-
lizie. Jest to możliwe, gdyż do obliczenia kosztów
produkcjiwpromowanejtechnologiibranesąskraj-
niekorzystne,zaśdlarozwiązańalternatywnychnie-
korzystnewarunkiiwskaźnikicharakteryzującepro-
ces.Podstawowymmankamentemtakichporównań
jest uwzględnianie jedynie kosztów nośnika energii,
apomijaniepozostałychkosztówzwiązanychzeks-
ploatacjąorazkosztówkapitałowych.Kosztynośnika
energii stanowią główny składnik kosztów na po-
ziomie40do90%kosztówcałkowitych,zatempo-
minięciepozostałychkosztówprowadzinaogółdo
błędnychwniosków.

koSzT zaoPaTRzEnIa W CIEPło

jEST IloCzynEm jEDnoSTkoWyCh

koSzTóW CIEPła (CEna) oRaz

zużyCIa. jEżElI zaPoTRzEboWanIE

na CIEPło buDynku jEST nISkIE,

możlIWE jEST zaSToSoWanIE

DRoGIEGo noŚnIka EnERGII PRzy

zaChoWanIu RaCjonalnyCh

CałkoWITyCh koSzTóW CIEPła

Bardzoważnymczynnikiemwpływającymnabez-

pośredniekosztyzaopatrzeniawciepłojestwłaściwy
dobórmocyzainstalowanychurządzeńwytwórczych
(kotłów) lub mocy zamówionej w przedsiębiorstwie
ciepłowniczym czy zakładzie gazowniczym. Przewy-
miarowanieurządzeńprowadzizregułydospadkuich
sprawności eksploatacyjnej, a zatem zwiększenia zu-
życiapaliwa,copowodujewiększekoszty.Wyjątkiem

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

sątutajniektórekotłykondensacyjne,charakteryzujące
sięwyższąsprawnościąprzypracyzczęściowymob-
ciążeniem.Zbytdużamoczamówionawstosunkudo
potrzebprowadzidozawyżonychrachunkówzacie-
płolubgaz.Zkoleizainstalowaniezbytmałychkotłów
może doprowadzić do niedogrzewania w okresach
występowaniaminimalnejtemperatury,zaśzamówie-
niezamałejmocy,wprzypadkujejprzekroczenia,na-
rażaodbiorcęciepłalubgazunazapłaceniekarzanie-
legalny pobór, które są dotkliwe i w przypadku po-
wtarzaniasiędająprawodostawcydojednostronnej,
niekorzystnejzmianywarunkówumowy.

moC zaInSTaloWaną koTłóW

lub WaRToŚć moCy zamóWIonEj

nalEży DobIERać na PoDSTaWIE

akTualnEGo zaPoTRzEboWanIa

na CIEPło buDynku,

najlEPIEj W oPaRCIu o auDyT

EnERGETyCzny

W przypadku, gdy nie dysponujemy audytem

energetycznymmożnawsposóbprzybliżonyokre-
ślić,czyaktualnamoczainstalowanalubzamówiona
odpowiada naszym potrzebom, wyznaczając tzw.
„wskaźnikproduktywności”.

Wskaźnik produktywności-jesttoilośćwy-
produkowanego ciepła wyrażona w GJ przy-
padającana

1MWnominalnejwydajnościurzą-

dzeń zainstalowanych. Interpretacja wartości
wskaźnika dla typowych instalacji grzewczych
iciepłejwodyjestnastępująca.Wartośćwskaź-
nika powinna mieścić się w granicach 7000
do 8000 GJ/MW. Wartość mniejsza świadczy
oprzewymiarowaniuźródła,zaświększaojego
zbytmałejwydajności.

Sprawność eksploatacyjna - stosunek ilo-
ści pozyskanego ciepła użytecznego do energii
chemicznej paliwa zużytego w okresie sezonu
grzewczego.
Jestonanaogółniższaokilkadokilkunastupro-

cent od sprawności nominalnej, podawanej przez
producentów urządzeń. Sprawność nominalna po-
dawanajestdlapracykotławustalonychwarunkach
przystałejnominalnejwydajności.Wpraktycznejeks-
ploatacjikotłypracujązazwyczajzwydajnościąmniej-
szą od nominalnej lub z przerwami, co powoduje
dodatkowe straty ciepła. Głównym powodem ob-
niżeniasprawnościkotłajesttzw.„stratapostojowa”
występującapodczasprzerwwpracykotła,gdyroz-
grzany kocioł oddaje ciepło do otoczenia, zaś in-
stalacja odbiorcza jest odcięta. Sprawność kotłów
pracujących przy obciążeniu częściowym jest niższa
odsprawnościnominalnej,wyjątekstanowiąjedynie
kotłykondensacyjne.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

2.3.2

wyznaczaniekosztów

jednoStkowych ciepła

–budynkiwielorodzinne

Kosztyzaopatrzeniawciepłotonietylkozakup

paliwaczygotowegociepła,alerównieższeregskład-
nikówzwiązanychzobsługą,remontamiczyspłatąin-
westycji.Kosztyzaopatrzeniawciepłopowinnyobej-
mowaćnastępująceskładniki:

Składniki zmienne, zależne

od zużycia ciepła

n

Składniki zmienne zakupu i przesyłu pa-
liwa lub ciepła

n

Energia elektryczna

n

Inne media

n

opłaty i kary ekologiczne

Składniki Stałe, zależne od wielkości

źródła i nakładów inweStycyjnych

n

Składniki stałe zakupu i przesyłu paliwa lub
ciepła

n

amortyzacja

n

koszty finansowe

n

Wynagrodzenia

n

Remonty i konserwacja

n

koszty ogólne

Część składników kosztów czasami jest nie-

widoczna.Takdziejesięwprzypadkuzakupukom-
pleksowejusługizaopatrzeniawciepłozmiejskiego
systemuciepłowniczego,kiedywtaryfęwliczonesą
również koszty eksploatacji i konserwacji węzła lub
wprzypadkupowierzeniaeksploatacjikotłownifirmie
zewnętrznej,jednakwkażdymprzypadkukosztyte
musząbyćpokryteprzezkońcowegoodbiorcę.

Prawidłowością jest, że „droższe” systemy za-

opatrzeniawciepło,czylicharakteryzującesięwyso-
kiminakładamiinwestycyjnymi,zużywająmniejpaliwa
iwymagająniższychkosztówobsługibezpośredniej.
Odbywasiętojednakprzywyższejamortyzacjioraz
wyższychkosztachfinansowych,zatemniejestoczy-
wiste,żesystemoniskichkosztacheksploatacjibez-
pośredniejjest,wokresieamortyzacjiurządzeń,naj-
korzystniejszypodwzględemekonomicznym.

jak wyliczyć poSzczególne

Składniki koSztów

1.

koszt paliw stałych i płynnych określa się
jako iloczyn planowanego zużycia paliwa oraz
cenyzakupupaliwawrazztransportem.Zkolei
ilośćpaliwanależywyliczyćnapodstawiespraw-
ności eksploatacyjnej źródła, wartości opałowej
paliwa oraz prognozowanego w audycie ener-
getycznym zużycia ciepła. Dla biomasy do-
datkowym kosztem może być magazynowanie
potrzebnego paliwa poza terenem kotłowni,
gdyżwłasnapowierzchniamożeokazaćsięnie-
wystarczająca.

2 .

koszt gazuokreślasięwedług„Taryfydlapa-
liw gazowych nr 2” zatwierdzanej przez Pre-
zesaUrzęduRegulacjiEnergetykidlawszystkich
spółekgazowniczychnatereniekraju.Wtaryfie

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

tejokreślonesąmiędzyinnymicenyzapaliwaga-
zowe, stawki za usługi przesyłowe, opłaty abo-
namentowe,opłatyprzyłączenioweitd.Opłataza
gazskładasięzczęścistałej,uzależnionejodmocy
zamówionejizmiennejproporcjonalnejdoilości
zużywanego gazu. Udział opłaty stałej dla mocy
zamówionejponiżej

10m

3

/godz.(około85kW,

taryfyW

1–W4)jestznikomy,płacimywtedyje-

dyniemiesięczneopłatyabonamentoweorazza
zużytygaz.Przywiększejmocyzamówionej(ta-
ryfy W5 – W7) udział opłaty stałej jest większy
ipłacimyprzezcałyrokzaprzesyłkażdegometra
sześciennegogazu,zatembardzoistotnejestdo-
kładneokreślenienaszychpotrzeb.

3 .

koszt zakupu ciepła z sieci wynika z in-
dywidualnychtaryfopracowanychprzezfirmycie-
płownicze i zatwierdzanych przez prezesa URE.
ZgodniezustawąPrawo Energetycznetaryfadlacie-
płapobieranegozsieciciepłowniczychzbudowana
jestzczterechwyodrębnionychskładnikówobej-
mujących opłaty za wyprodukowanie i za prze-
słanieciepła.Każdyztychskładnikówpodzielony
jest na część stałą opłaty wynikającą z mocy za-
mówionej przez odbiorcę oraz na część zmien-
nąwynikającązfaktycznegozużyciaciepła.Staw-
kiposzczególnychskładnikówzakupuciepłazsie-
cisązróżnicowanewzależnościodparametrów
dostarczanego ciepła, miejsca pomiaru, własności
węzłaciepłowniczegoizakresuusługdodatkowych
oferowanychprzezfirmęciepłowniczą.

4 .

koszt energii elektrycznej - energia elek-
trycznazużywanajestdonapęduurządzeńpo-
mocniczych kotłowni lub węzła (pompy, wen-
tylatory, oświetlenie itp.). Koszt tej energii ob-
liczany jest zazwyczaj na podstawie wskaźnika
zużycia energii elektrycznej na jednostkę wy-

produkowanegociepłaorazśredniejcenyener-
gii, według danych historycznych z eksploatacji
dotychczasowegoźródłaciepła.Dlapompcie-
pła koszt energii elektrycznej należy wyliczyć
na podstawie taryfy właściwego zakładu ener-
getycznego, uwzględniając moc zamówioną
dla potrzeb zasilania pomp ciepła oraz pro-
gnozowanezużycieenergiielektrycznej.

5 .

koszt innych mediów: dominującym me-
diumdodatkowymprzyeksploatacjiźródłacie-
pła jest woda, jej koszt wylicza się na pod-
stawiewskaźnikazużyciawodynajednostkęwy-
produkowanegociepłaorazśredniejcenywody,
wedługdanychhistorycznychzeksploatacjido-
tychczasowegoźródła.

6 .

opłaty i kary ekologiczne – wysokość
opłat za korzystanie ze środowiska określana
jestnapodstawieart.29

1ust .2ustawyzdnia

27 .04 .200

1 roku – Prawoochronyśrodowiska

(Dz.U. nr 62 poz. 627 z późn. zmianami) dla
podmiotówkorzystającychześrodowiskawza-
kresiewymagającympozwolenia.Wysokośćsta-
wekokreślanakażdyrokMinisterŚrodowiskaob-
wieszczeniem w Monitorze Polskim. Wysokość
opłat określa sam użytkownik i wnosi ją na ra-
chunekurzędumarszałkowskiego.Niewnosisię
opłat,jeżeliichkwartalnawysokośćnieprzekracza
25%najniższegowynagrodzenianakoniecwrze-
śnia roku poprzedniego. Opłaty podwyższone
(kary) za korzystanie ze środowiska ponosi się
wprzypadkukorzystaniaześrodowiskabezpo-
zwolenia(jeżelijestonowymagane)lubgdyprze-
kroczysięwartościokreślonewpozwoleniu.Przy
eksploatacji źródeł na paliwo stałe dodatkowym
kosztemztejgrupybędziewywóziskładowanie
odpadówpaleniskowychstałych.

0

0

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

7 .

amortyzacja. Kosztem zaopatrzenia w cie-
płojestrównieżamortyzacjaźródłaciepła,czy-
li pieniądze, jakie powinniśmy systematycznie
odkładać na odtworzenie źródła ciepła w mo-
mencie,gdyulegnieonozużyciu.Nawetwprzy-
padku,gdywłaścicielniejestzobowiązanydojej
naliczania, odpis na odtworzenie majątku po-
winien być uwzględniony przy porównywaniu
kosztówzaopatrzeniawciepło.Dlaźródełcie-
płaprzyjmujesięzazwyczaj

15letniokresamor-

tyzacji,zaśwysokośćodpisuwyliczasięwedług
formuły amortyzacji liniowej, czyli w każdym
roku doliczamy do kosztów eksploatacji

1/15

początkowejwartościinwestycji.

8 .

koszt finansowy.Jeżeliinwestycjazostałasfi-
nansowana ze środków zewnętrznych, to ich
koszt należy wliczyć do ogólnych kosztów za-
opatrzeniawciepło.Wprzypadkukredytubędą
tokosztyobsługi(odsetki,kosztzabezpieczenia
itp.),wprzypadkuleasingu–ratyleasingoweitd.

9 .

Wynagrodzenia stanowią istotny składnik
kosztówzaopatrzeniawciepło,wszczególności
przyeksploatacjikotłowninapaliwostałe.Koszt
wynagrodzeń wraz z narzutami należy określić
napodstawiedanychhistorycznychdotyczących
stawek oraz planowanej liczby pracowników
przeznaczonychdoobsługiźródła.

10 .

koszt remontów i konserwacji .Nawetnaj-
nowocześniejsze urządzenia wymagają od cza-
sudoczasukonserwacjiidrobnychnapraw.Przy
wyborzetechnologiipowinniśmywziąćtenaspekt
poduwagęiprzewidziećzwiązaneztymkoszty.

11.

koszty ogólne,obejmującekosztypodatków,dzier-
żawyorazadministracji,należyprzyjmowaćnapodstawie
danychhistorycznychzdotychczasowejdziałalności.

DoPIERo Suma WSzySTkICh

WymIEnIonyCh WyżEj SkłaDnIkóW

DajE obRaz CałkoWITyCh

koSzTóW zWIązanyCh

z zaoPaTRzEnIEm W CIEPło Dla

WybRanEj TEChnoloGII

Wkażdymprzypadkunależytakąkalkulacjęprze-

prowadzić indywidualnie, gdyż poszczególne składniki
mogąwsposóbistotnyróżnićsięwzależnościodlo-
kalizacjiikonfiguracjiźródła.Nawykresieobokjprzed-
stawionozakresyjednostkowychkosztówzaopatrzenia
wciepłodlaróżnychnośnikówenergiidlapoziomucen
zmarca2006roku.Wynikazniego,żeniemabez-
względnie najtańszej technologii i kryterium kosztów
eksploatacjipowinnobyćstarannierozważone.

PRECyzyjnE WyznaCzEnIE

jEDnoSTkoWyCh koSzTóW

zaoPaTRzEnIa W CIEPło możlIWE

jEST jEDynIE Dla konkRETnEGo

ŹRóDła, o zDEFInIoWanEj

konFIGuRaCjI, lokalIzaCjI,

lokalnyCh koSzTaCh noŚnIka

EnERGII PIERWoTnEj oRaz

PRaCy, SPoSobIE I ŹRóDłaCh

finansowania itd.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

Najlepiej zlecić to zadanie specjaliście, który

wsposóbobiektywnybędziepotrafiłobliczyćprzy-
szłekosztyzaopatrzeniawciepłodlaróżnychtech-
nologiiipomożewybraćwariantoptymalny.

2.3.3.

wyznaczaniekosztówjed-

noStkowych ciepła – budynki

jednorodzinne

Wprzypadkudomówjednorodzinnychniemasen-

suprowadzićtakdokładnychwyliczeń,pozatymtrudno
uwzględnićiwycenićwłasnyczaspoświęconyobsłudze
systemuzaopatrzeniawciepło,nienaliczamyrównież
amortyzacji. Nie możemy jednak pominąć kosztów
związanych z poniesionymi nakładami inwestycyjnymi
– „kosztów kapitałowych”, przecież mogliśmy te pie-
niądzeulokowaćiprzynosiłybyonestałydochód.

Obiektywnym kryterium porównania poszcze-

gólnych technologii jest wskaźnik zdyskontowanych

kosztówprodukcji,któryuwzględniazarównokosz-
ty eksploatacyjne jak również koszt pieniądza za-
angażowanego w inwestycję, niezależnie od źródła
pochodzeniakapitału.

Wskaźnik zdyskontowanych kosztów produkcji

opisanyjestwzorem:

kzD = ( I

k

· a + kE ) / PR [zł/Gj]

gdzie:

i

k

-nakładyinwestycyjnenaźródłociepła(zuwzględ-

nieniemrobóttowarzyszących)[zł]

kE-rocznykosztbezpośrednieksploatacjiźródłacie-

płaobejmującykosztynośnikaenergiilubpaliwawraz
z transportem oraz obowiązkowe opłaty związane
zeksploatacją(przeglądy,konserwacjeitp.)

Pr-rocznaprodukcjaciepła,równazapotrzebowaniu

naciepłobudynkubrutto(zuwzględnieniemspraw-
nościsystemuzaopatrzeniawciepło[GJ/rok]

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

a - czynnik dyskontujący, uwzględniający koszt ka-

pitału. Dla średniego oprocentowania lokat 5%
i

15-letniegoczasużycianaszegoźródławartość

czynnikadyskontującegowynosiA=0,0963.

Na wykresie poniżej przedstawiono przedziały

wartości zdyskontowanych kosztów dla najbardziej po-
pularnychnośnikówenergii.Różnicewynikajązróżnych
kosztów inwestycyjnych oraz różnych sprawności eks-
ploatacyjnychposzczególnychrozwiązańszczegółowych.

Jakwidaćzwykresu,kosztciepładlakotłówopa-

lanychpaliwemstałymjestporównywalny,niecowyższe
kosztyjednostkoweprodukcjiciepłacharakteryzująkotły
opalanegazem,ciepłozsieciorazpompyciepła.Zde-
cydowanie najwyższe koszty jednostkowe ciepła cha-
rakteryzująkotłyolejoweiogrzewanieelektryczne.

Udział kosztów kapitałowych jest bardzo istotny

w kosztach całkowitych zaopatrzenia w ciepło, szcze-
gólniedlatechnologiinowoczesnychodużychnakładach
inwestycyjnych.

2.3.4.

kosztyinwestycyjne

Wysokość nakładów, jakie należy ponieść na mo-

dernizacjęźródła,powinnabyćwyliczonaprzyuwzględ-

nieniu wszystkich przewidywanych do wykonania prac
i zakupów urządzeń. Na wstępnym etapie planowania
inwestycjiwartoprzyjąćpostawękonserwatywnąiprze-
widzieć pewną rezerwę na wypadek wystąpienia nie-
przewidzianychwydatków.

Wskładkosztówinwestycyjnychmodernizacjiźró-

dłaciepławchodząm.in.:

n

wykonanie dokumentacji obejmującej audyt ener-

getyczny,projektytechniczne,ewentualneekspertyzy
idodatkoweopracowania,np.napotrzebypozyskania
zewnętrznychźródełfinansowania,

n

zakupurządzeńtechnologicznych(kotły,wymienniki,

pompyitp.),

n

zakupmateriałówiwykonanieinstalacjitechnologicznej

(rurociągi,armatura,układysterowaniaitp.),

n

modernizacjainstalacjikominowej,wentylacyjnej,

elektrycznej,sanitarnej,

n

wykonaniekoniecznychrobótbudowlanych,

n

modernizacjalubwykonanieprzyłączyzewnętrznych,

n

uzgodnienia formalne, nadzory techniczne i odbiory

robót.

Podany zakres robót jest ogólny i w szczególnych
przypadkach (np. w małych instalacjach) większości
kosztów nie będziemy musieli ponieść. Decydując
się na zmianę technologii, musimy liczyć się z po-
ziomemkosztówtakimjakprzybudowiekompletnie
nowegoźródłaciepła.Dokładnąwysokośćnakładów
możnaokreślićdopieropowykonaniuprojektutech-
nicznego i kosztorysu. Dla celów planowania in-
westycji i podejmowania decyzji o wyborze tech-
nologii można posłużyć się danymi orientacyjnymi,
które publikowane są w czasopismach fachowych
i stronach internetowych firm związanych z sek-
torem zaopatrzenia w ciepło. Obok przedstawiono
szacunkowekosztybudowykompletnychźródełdla
różnychźródełozróżnicowanejwielkości.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

kosztybudowy

węzłów ciepłowniczych

koSzty budowy kotłowni gazowych

(według www.mzg.com.pl)

Koszty budowy źródeł opalanych gazem płyn-

nym lub lekkim olejem opałowym będą wyższe
ookoło20%zewzględunabardziejrozbudowaną
instalacjepaliwowąorazzbiornikidomagazynowania
paliwa.

koSzty budowy kotłowni

opalanych biomaSą

Podane koszty obejmują jedynie samo źródło, do-
datkowo należy uwzględnić zewnętrzny magazyn
biomasyorazsprzętdoprzygotowaniaiewentualnie
zbioruoraztransportubiomasy.

kosztymodernizacji

kotłowni węglowej

Gdyzmodernizowaneźródłobędzieopalanewę-

glem,kosztmodernizacjibędzieobejmowałzazwyczajje-
dyniewymianęurządzeńiewentualniezmianywukła-
dzietechnologicznymbezkoniecznościwymianywszyst-
kichinstalacjiorazdużegozakresurobótbudowlanych.

Wymianakotławęglowegonanowywdomujed-

norodzinnymbędziekosztowałaokoło4do

10tysięcy

złotych-zczegosamkocioł3,5do9tysięcyzłotych.

Wprzypadku,gdyzakresmodernizacjikotłowniwę-

glowejbędziezwiązanyzcałkowitąprzebudowąźródła,
tojejkosztybędązbliżonedokosztówbudowynowej
kotłowniopalanejbiomasą.

koSzty budowy źródła

zaSilanego pompami ciepła

Kosztybudowyźródłazasilanegopompamicie-

płasąbardzozróżnicowane,wzależnościodwyboru
technologiisamejpompyciepła,jakrównieżodro-
dzajuźródłaciepłaniskotemperaturowego(tzw.„dol-
nego źródła”). Dotychczas zrealizowane inwestycje
pokazują,żejednostkowykosztcałkowitymożewa-
haćsięwgranicach5000do

11 000zł/kW.

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

Samkoszttechnologii„wewnętrznej”,czylibez

dolnego źródła, to wydatek na poziomie 2500 do
4000 zł/kW. Z porównania tych dwóch poziomów
kosztówwynika,żekoszt„dolnegoźródła”stanowi
naogółponad50%kosztówcałkowitych.

Dla domku jednorodzinnego musimy liczyć się

zwydatkiemrzędumin.30–40tysięcyzłotych.

instalacjesolarne

Obejmująabsorberycieczowe,konstrukcjewspor-

cze,wymiennikiizasobnikiciepła,rurociągi,armaturę,
pompyorazurządzeniasterujące.Jesttowydatekrzędu
1500do3000złzakażdymetrkwadratowyabsorbera.
Przyczymjednostkowekosztyinstalacjiwiększych(co
najmniej kilkadziesiąt metrów kwadratowych) zbli-
żonesądodolnejgranicy,zaśkosztyinstalacjidladom-
kówjednorodzinnych(przeciętnieok.5metrówkwa-
dratowych)oscylująwokółgórnejgranicy.

2.4.

walory ekologiczne

Ochronaśrodowiskanaturalnegonaszejpla-

nety jest chyba najważniejszym zadaniem sto-
jącym przed współczesną cywilizacją. Wszy-
scy jesteśmy świadkami coraz częściej wy-
stępującychanomaliiklimatycznychczykatastrof
ekologicznychspowodowanychwdużejmierze
zjawiskiemocieplaniasięklimatuZiemiorazza-
nieczyszczeniaatmosfery,zaktóreodpowiedzial-
najestemisjagazówcieplarnianychoraztlenków
siarkiiazotupowstającychwwynikuspalaniapa-
liw,wtymdocelówogrzewaniaiprzygotowania
ciepłej wody. Sektor komunalno-bytowy od-
powiedzialny jest za około 25% zużycia ener-
giipierwotnejwPolsce.Niejestbezznaczenia,

ileijakiegonośnikaenergiizużyjemynaogrzanie
naszychmieszkań.

Jedną z miar wpływu produkcji ciepła na

środowisko naturalne jest tzw. „emisja rów-
noważna”,czyliśredniaważonaemisjigłównych
zanieczyszczeń atmosfery powstających w wy-
nikuspalaniapaliw:dwutlenkuwęgla,tlenkuwę-
gla,dwutlenkusiarki,tlenkówazotuorazpyłu.

Tak samo jak w przypadku kosztów pro-

dukcji ciepła, nie da się dla konkretnego paliwa
czy technologii przypisać jednej dokładnej licz-
by. Na wykresie przedstawiono przedziały emisji
równoważnej,jakapowstajeprzyprodukcji

1GJcie-

płaprzyzastosowaniuróżnychtechnologiiipaliw.Są
toemisje„końcarury”.Nieuwzględnionoemisjipo-
wstającychpodczaspozyskiwaniaitransportupaliw.

Zdecydowanienajbardziejszkodliwywpływ

naśrodowiskomajątechnologieprodukcjiciepła
opartenaspalaniuwęgla,czylikotłowniewęglo-
we,elektrowniecieplneiciepłowniemiejskie.

Wysoka emisja powstająca przy produkcji

energii elektrycznej w elektrowniach ciepl-
nych opalanych węglem kamiennym i bru-
natnym, a takie w ponad 90% odpowiadają za

SpoSób i kryteria wyboru nośnika energii

izakresumodernizacji

produkcję energii elektrycznej w Polsce, wy-
nikazniskiejsprawnościprocesu–zaledwienie-
co ponad 30% energii paliwa dociera do nas
w postaci prądu elektrycznego. Pamiętajmy za-
tem, że uważane za „czyste” ogrzewanie elek-
tryczne w rzeczywistości powoduje największe
zanieczyszczenie atmosfery. Nieco lepiej jest
w sytuacji, gdy zużywany przez nas prąd po-
chodzi z elektrociepłowni – wtedy jego „szko-
dliwość”jestzbliżonadokotłowniwęglowejczy
ciepłowniopalanejwęglem.

naDaWanIE nazW zaWIERająCyCh

PRzEDRoSTEk Eko nIEkTóRym

PalIWom jEST Tylko ChWyTEm

REklamoWym, W RzECzyWISToŚCI

ICh „EkoloGICznoŚć” jEST

PoRóWnyWalna z PalIWamI, kTóRE

TEGo PRzEDRoSTka nIE PoSIaDają

W przypadku prądu z elektrociepłowni gazowej

ogrzewanieelektrycznejestprawietaksamo„przyjazne”
jakciepłozkotłownilubciepłowniopalanejgazem.

Nawykresienieuwzględnionoelektrociepłowni

iciepłowniopalanychbiomasązewzględunaichśla-
dowyudziałwrynku.Jeżeliprądlubciepłosieciowe
pochodziztakiegowłaśnieźródła,tomożnauznać,
że jest ono naprawdę „ekologiczne”. Emisja dwu-
tlenkuwęglaztychźródełprzyjmowanajestjakoze-
rowa,czylinieprzyczyniająsięonedoociepleniakli-
matupoprzezemisjęgazówcieplarnianych.

Powszechnie uważane za bardzo „ekologicz-

ne”pompyciepławrzeczywistościmogąbyćod-
powiedzialne za emisję zanieczyszczeń większą
niżkotłowniagazowalubciepłowniazaopatrująca
miejskisystem .

Wybierając technologię zaopatrzenia w ciepło,

wartowziąćpoduwagękryterium„przyjazności”dla
środowiska,przecieżpostawionykominbędziedymił
przeznastępnekilkanaścielat.

oDłąCzEnIE SIĘ oD ISTnIEjąCEGo

SySTEmu CIEPłoWnICzEGo

I zbuDoWanIE WłaSnEGo, naWET

najbaRDzIEj „EkoloGICznEGo”

ŹRóDła CIEPła, W oGRomnEj

WIĘkSzoŚCI PRzyPaDkóW nIE

PRzyCzynI SIĘ Do PoPRaWy STanu

ŚRoDoWISka, GDyż CIEPłoWnIa

lub ElEkTRoCIEPłoWnIa

I Tak bĘDzIE EmIToWała

zanIECzySzCzEnIa,

a DoDaTkoWo PoGoRSzą SIĘ

WaRunkI EkSPloaTaCjI

DoSToSoWanIE InSTalaCjI CEnTRalnEGo oGRzEWanIa Do

WSPółPRaCy zE zmoDERnIzoWanym ŹRóDłEm CIEPła

Systemzaopatrzeniawciepłotoźródłoorazin-

stalacjewewnętrzne.Równieważnajaksamsystem
jestmożliwośćjegoelastycznejeksploatacji.Wszyst-
kieelementypowinnyzesobąwspółgraćpoto,aby
jak najefektywniej wykorzystać energię dostarczoną
dobudynku,zapewnićkomfort,atakżeskłaniaćdo
oszczędnejeksploatacji.

3.1.

SyStemy indywidualnego

rozliczania

W obowiązujących od grudnia 2002 r. Wa-

runkachTechnicznych,jakimpowinnyodpowiadać
budynki i ich usytuowanie, znajduje się zapis
o konieczności indywidualnego rozliczania za cie-
pło poszczególnych mieszkańców. Wymóg ten
spowodował, że w nowo budowanych domach
wielorodzinnych stosuje się instalacje centralnego
rozliczaniawukładzierozdzielaczowymzasilanym
z pionów c.o. znajdujących się na klatkach scho-
dowych.Układtakipozwalanainstalacjęliczników
energii cieplnej dostarczanej do każdego miesz-
kaniaoddzielnie .

W budynkach starszych, z rozdziałem pio-

nowym,jedynymsposobemindywidualnegoroz-
liczania za energię cieplną do poszczególnych
mieszkań jest system podzielników kosztów, cie-
czowych lub elektronicznych, montowanych na
poszczególnychgrzejnikach.Systemtenniemierzy
ilościzużytegociepła,leczrozdzielacałkowitąilość
ciepłazużytąnaogrzaniebudynkunaposzczegól-
ne mieszkania. Umożliwia on w końcowym roz-
liczeniu uwzględnienie oszczędnej lub rozrzutnej
eksploatacji ogrzewania przez poszczególnych lo-
katorów. Warunkiem powodzenia jest rzetelność
zarówno firmy rozliczeniowej, jak również użyt-

kowników.Liczneprzypadkioferowaniazłejjakości
systemów rozliczeniowych (podzielniki + pro-
gram rozliczeniowy), jak również skuteczne pró-
by „oszukiwania systemu” przez lokatorów przy-
sporzyły temu sposobowi rozliczeń przymiotnik
„kontrowersyjny”.

Oczywiście taki system rozliczeń kosztuje

iniezawszeoszczędnościzwiązanezjegozasto-
sowaniemzrekompensujądodatkowekoszty.Za-
temdecyzjęowprowadzeniusystemuwartopo-
przedzićrzetelnąanaliząekonomiczną.

Wprowadzenie systemu podziału kosztów

ogrzewania bez stosownych współczynników ko-
rygujących może spowodować, że w różnych
mieszkaniach osiągnięcie komfortu będzie różnie
kosztowało–wmieszkaniachnarożnychinaostat-
nichkondygnacjachlokatorzybędąpłacićwięcej.

PRaWIDłoWo DobRany

I EkSPloaToWany SySTEm

PoDzIału koSzTóW oGRzEWanIa

PRzyCzynIa SIĘ W SPoSób

ISToTny Do kSzTałToWanIa

PRaWIDłoWyCh PoSTaW

użyTkoWnIkóW I znaCząCyCh

oSzCzĘDnoŚCI zużyCIa CIEPła Do

CElóW oGRzEWanIa mIESzkań

Dopuszczalnejestrozliczaniekosztówogrze-

wania proporcjonalnie do powierzchni miesz-
kań, dotyczy to jednak jedynie obecnie eks-
ploatowanych budynków. Sposób ten powoduje,
żewszyscypłacą„porówno”,niezależnieodtego,
jakpodchodządosprawyoszczędzaniaenergiina
celeogrzewania.

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

3.2.

inStalacja o małej pojemności

– właściwa dla źródeł o dużej

dynamice

Instalacja centralnego ogrzewania współ-

pracująca ze źródłem ciepła o dużej dynamice
powinnaposiadaćmałąpojemnośćwodną.Mi-
nimalizacja zładu wodnego, czyli ilości wody
krążącej w instalacji, powoduje, że instalacja
c.o. o wiele szybciej reaguje na zmiany tem-
peratury wody zasilającej przygotowywanej
wźródleciepła,atymsamymszybciejreaguje
nazmianęzapotrzebowanianamoccieplnąbu-
dynku. W ten sposób poprawia się własności
regulacyjne instalacji i jej sprawność regulacji.
Instalacjecentralnegoogrzewaniadostosowane
do źródeł ciepła o dużej dynamice powinny
być zbudowane jako instalacje zamknięte, czy-
liciśnieniowezzamkniętym,przeponowymna-
czyniem wzbiorczym. Grzejniki powinny mieć
małą pojemność cieplną. Najlepiej nadają się
grzejniki stalowe płytowe lub konwektorowe
wyposażone w zawory termostatyczne i za-
wory odpowietrzające. Pompa obiegowa po-
winna być bezdławicowa i hermetyczna. Na-
leży ją instalować na rurociągu powrotnym ze
względu na niższą temperaturę przetłaczanej
przezniąwody.

3.3.

inStalacja o dużej pojemności

– doStoSowana do kotłów na

paliwa Stałe

Specyfikapaliwastałegoikotładojegospala-

nianarzucainstalacjipewnetrudnelubnawetnie-
możliwedouniknięciarozwiązania.Kotłynapa-

liwastałeinstalowanewdomachjednorodzinnych
musząbyćzamontowanewinstalacjic.o.systemu
otwartegozotwartymnaczyniemwzbiorczym.

Instalacjac.o.zkotłemnapaliwostałemoże

być zaprojektowana jako grawitacyjna, czyli wy-
korzystująca zjawisko zmiany gęstości wody wy-
wołane zmianą jej temperatury, lub pompowa
- wyposażona w pompę zamontowaną na prze-
wodziezasilającymlubpowrotnym.

Instalacjenapaliwostałepowinnymiećwięk-

sząpojemnośćwodnąniżinstalacjedostosowane
doźródełciepłaodużejdynamice.Związanejest
tozdużąbezwładnościcieplnąkotłówopalanych
paliwem stałym. Duża pojemność zmniejsza ry-
zyko niekontrolowanego wzrostu temperatury
wody instalacyjnej i możliwość jej zagotowania
wkotle,cojestzjawiskiemniebezpiecznym.

3.4. instalacjaniskotemperaturowa

Instalacjeniskotemperaturowe,czylipracujące

przy niskich parametrach wody instalacyjnej, po-
winny być zasilane z niskoparametrowych źródeł
ciepła-kotłówkondensacyjnychlubpompciepła.

Instalacje niskotemperaturowe powinny być

zbudowanejakoukładyomałejpojemnościwod-
nej. Zmniejsza się dzięki temu ich bezwładność
cieplną, co pozwala na szybkie dostosowanie ilo-
ścidostarczanegodobudynkuciepławzależności
od jego chwilowych potrzeb. W układach takich
rośnierównieżsprawnośćregulacji.Instalacjec.o.
zasilanezeźródełniskotemperaturowychpowinny
byćwyposażonewgrzejnikikonwekcyjnepłytowe
lubkonwektorowelubwgrzejnikipłaszczyznowe
–podłogowelubścienne.

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

3.5. wypoSażenie inStalacji – rury,

grzejniki, pompy, armatura

regulacyjna i zabezpieczająca,

systemyodpowietrzenia

Przedwykonaniemnowejinstalacjilubremon-

tem starej, w której na przykład wymienia się rury,
powinno się wykonać projekt. W projekcie określa
się: rodzaj instalacji, parametry instalacji, czyli tem-
peraturęzasilaniaipowrotuorazciśnienie,trasęjej
przebiegu, materiał i rodzaj rur oraz średnice rur.
Dzisiajpowszechnieużywasiędotegoprogramów
komputerowych,którepozwalajądodatkowoosza-
cować koszt materiałów i wykonania całej instalacji.
Oczywiściemożnazrobićinstalacjębezprojektu-„na
oko”, ale zwykle instaluje się wtedy za dużo grzej-
ników i dobiera większe niż potrzeba średnice rur.
Takainstalacjabędziedziałała,alezarównosamain-
westycja,jakipóźniejszaeksploatacjasystemubędą
droższe.

3.5.1.

rurociągi

instalacjac.o.

ztworzywsztucznych

Do centralnego ogrzewania stosuje się rury

wielowarstwowe z wkładką aluminiową lub rury
grubościenne. Rury z tworzyw są lekkie, łatwo
je przewozić i montować. Powierzchnie we-
wnętrznerursągładkie,niepowstajenanichka-
mień. Tworzywa nie wpływają na jakość wody.
Stratyciepłapodczasprzepływugorącejwodysą
znikome .

Podstawową wadą tworzyw sztucznych

jest duża rozszerzalność cieplna. W instalacjach
z tworzyw wymagana jest większa liczba kom-
pensatorów niż na przykład w instalacji z mie-
dzi.Rurztworzywniemożnabezpośredniopod-
łączyćdokotłaczygrzejnika,chybażeproducent
kotłazaznaczy,iżpodłączenietakiejestmożliwe.
Odcinekinstalacjitużprzyurządzeniutrzebawy-
konaćzestalilubmiedzi.Doinstalacjiztworzywa
możnamontowaćwszystkietypygrzejników.

Rury wielowarstwowe złożone są z dwóch

zewnętrznych warstw polietylenu wysokiej gę-
stościlubpolietylenusieciowanegoorazześrod-
kowej warstwy z aluminium. Dzięki zawartości
aluminium charakteryzują się małą rozszerzalno-
ściącieplną.

instalacjac.o.zmiedzi

Do instalacji centralnego ogrzewania z grzej-

nikami używa się najczęściej przewodów twardych,
natomiastogrzewaniepodłogowewykonujesięztak
zwanychrurmiękkich.

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

Znaczna giętkość przewodów z jednej stro-

ny ułatwia ich układanie, z drugiej - wymaga lep-
szegozamocowania.Przewodysąodpornenawy-
sokątemperaturę,podjejwpływemmogąsięjed-
naknieznacznieodkształcać.

Miedźjestodpornanakorozyjnedziałaniecie-

płej i zimnej wody, a także czynników zewnętrz-
nych,takichjakpromieniUVlubzmiantemperatury.
Sąjednaksytuacje,wktórychprzewodymogąulec
korozji.Powodemmożebyćnaprzykład:zbytgwał-
townyprzepływwody-wźlezaprojektowanejin-
stalacji, za wysokie ciśnienie, nieodpowiednia ja-
kośćwody,źlewykonanepołączenia.Miedzianych
rurniemożnałączyćwjednejinstalacjizgrzejnikami
aluminiowymi.Rurymiedzianewymagająizolowania
cieplnego.

Stal - materiał na rury do c.o

Zmontowanie instalacji z rur stalowych zajmuje

więcejczasuniżinstalacjiztworzywaczymiedzi.We-
wnętrzna powierzchnia rur stalowych nie jest gładka.
Łatwoosadzasięnaniejkamień.Staljestrównieżpo-
datna na korozję, która może występować zarówno
wewnątrz,jakinazewnątrzrur.Otakąinstalacjętrze-
baszczególniedbać-rurymusząbyćzzewnątrzosło-
nięteotulinąlubpomalowane,awodawinstalacjimusi
byćodpowiedniejjakości.Ponieważwrurachstalowych
zawszepojawiasiękorozja,ichścianki,abybyłytrwałe,
powinnybyćodpowiedniogrube.

Staljestodpornanawysokątemperaturę,niema

więc obawy, że pod wpływem ciągłego działania wy-
sokiejtemperaturyiciśnieniaruryulegnąodkształceniu.
Rurystalowesąsztywne,nietrzebawięcdodatkowo
mocowaćprzewodówdościan.

izolacjacieplnarur

Zaizolowanie instalacji otuliną termoizolacyjną

znacznieograniczastratyciepła,awięcpozwalaza-
oszczędzićenergiępotrzebnądojegowytworzenia
i zmniejszyć zużycie węgla, gazu bądź energii elek-
trycznej.To,ileciepłazostaniezaoszczędzone,zależy
odgrubościizolacjiirodzajumateriału,zjakiegojest
wykonana,odśrednicyizolowanychrur,temperatury
powietrzawpomieszczeniuiwodywrurach.

Zastosowanieotulintermoizolacyjnychmatak-

żedodatkowezalety:zapobiegaskraplaniusiępary
wodnejnaściankachrurociągów,chroniprzedko-
rozjązewnętrznepowierzchnierur,wyciszaszumy
idrganiadochodzącezinstalacji,zabezpieczaprzed
poparzeniem.

Obecnie rurociągi izoluje się najczęściej no-

woczesnymi materiałami, takimi jak pianki po-
lietylenowe i poliuretanowe oraz kauczuk syn-
tetyczny.Stosujesięrównież,choćrzadziej,wełnę
szklanąimineralnąorazstyropian.Wzapomnienie
natomiast odchodzi izolacja watą szklaną z płasz-
czemgipsowym.

3.5.2.

grzejniki

Najbardziej popularne są obecnie grzejniki sta-

lowe.Dziękimałejakumulacyjnościcieplnejdająsię
dobrze sterować. Ze stali wykonywane są grzejniki
płytowe,konwektorowe,łazienkoweirurowe.Ku-
pującgrzejnikstalowy,należyzwrócićuwagęnaspo-
sób jego zabezpieczenia przed korozją. Warto też
sprawdzić, czy warstwa zabezpieczająca jest jed-
norodnaiciągła,czyniewystępująodpryskilakieru,
czylakiermaodpowiedniątwardość.

0

0

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

zalECa SIĘ SToSoWanIE

GRzEjnIkóW I RuR WykonanyCh

z TEGo SamEGo maTERIału.

zaSToSoWanIE RóżnyCh

maTERIałóW możE PRoWaDzIć

Do WySTąPIEnIa koRozjI

ElEkTRoChEmICznEj

I zmnIEjSzEnIa żyWoTnoŚCI

ElEmEnTóW InSTalaCjI

Doniedawnapowszechniestosowanogrzejniki

żeliwne.Dziękidużejwytrzymałościnaciśnienieiod-
pornościnakorozjęnadalzpowodzeniemstosujesię
jetam,gdziepanująniekorzystnewarunki(np.zwięk-
szona wilgotność i zła eksploatacja instalacji). Wadą
tego typu grzejników jest ich duża akumulacyjność,
coutrudniasterowanieilościąciepłaoddawanegodo
pomieszczenia,orazichdużamasa.Wprzypadkuin-
stalacjizkotłemnapaliwostałedużaakumulacyjność
grzejnikówżeliwnychniwelujezakłóceniazmiantem-
peraturyzasilania.

Grzejnikialuminiowesąlekkieiodpornenako-

rozję.Dobrzeprzewodząciepłoidająsięłatwore-
gulować.Ichdodatkowązaletąjestrozbudowanapo-
wierzchniawymianyciepła.Grzejnikówaluminiowych
-zewzględunaplastycznośćaluminium-nienależy
instalowaćwmiejscach,gdzienarażonesąnauszko-
dzeniamechaniczneorazwpomieszczeniach,wktó-
rych występują opary wchodzące w reakcję z alu-
minium.Nienadająsiędoinstalacjimiedzianych(chy-
ba,żestosujesięinhibitor).

Przy planowanej wymianie zniszczonych grzej-

ników żeliwnych bez przebudowy instalacji należy
wybraćgrzejnikialuminiowe;najłatwiejjedopasować
zewzględunamoccieplną,wymiaryirozstawkróć-
cówprzyłączeniowych.

wodne ogrzewanie podłogowe

Instalacja wodnego ogrzewania podłogowego

jest droższa od instalacji z grzejnikami, ale mimo
to jest coraz chętniej stosowana. Ilość ciepła od-
dawanego przez podłogę jest ograniczona i wynosi
około70W/m

2

.Wielkośćtawynikazdopuszczalnej

temperaturypodłogi.Takailośćciepławystarczy,by
ogrzaćnowoczesne,ciepłedomy.Jednaktam,gdzie
są nieszczelne okna, liczne mostki cieplne lub po-
mieszczenia są wysokie albo bardzo przeszklone,
ogrzewanie podłogowe trzeba uzupełnić grzej-
nikami. W domach jednorodzinnych stosuje się za-
zwyczajsystemymieszane.Ciepłąpodłogęwykonuje
sięnaparterzew:jadalni,kuchni,holu,pokojudzien-
nym,łazienkach.Napiętrze,wsypialniach,instaluje
sięgrzejniki.

WIElkoŚCI GRzEjnIka

PoDłoGoWEGo Po jEGo

zaInSTaloWanIu nIE można

zmIEnIć. DlaTEGo PRzED

PRzySTąPIEnIEm Do monTażu

wodnego ogrZewania

PoDłoGoWEGo TRzEba

konIECznIE Wykonać PRojEkT

grzejnik ścienny

Jest podobny do podłogowego, tyle że uło-

żonywścianie.Registry,czylikolektorypołączone
cienkimi rurkami, przymocowane do ściany po-
krywasięwarstwątynkulubosłaniapłytamigipso-
wo-kartonowymi. Warunkiem efektywnego dzia-

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

łaniaogrzewaniaściennegojestbardzodobreza-
izolowanieścianzewnętrznychdomu-popierw-
sze, aby ograniczyć wielkość zapotrzebowania na
ciepło – ogrzewanie tego typu ma stosunkowo
małą wydajność, po drugie, żeby ciepło zamiast
trafiać do pomieszczenia, nie przenikało przez
ścianę na zewnątrz. Podczas instalowania ogrze-
wania warto wykonać dokładną dokumentację,
abywprzyszłości-podczasprowadzeniapracre-
montowych w pomieszczeniu, a zwłaszcza wy-
konywania otworów w ścianach - nie uszkodzić
niewidocznychelementówgrzejnych.

3.5.3.

systemyodpowietrzania

Do poprawnego funkcjonowania każdej in-

stalacji centralnego ogrzewania niezbędne jest jej
odpowietrzenie. Odpowietrzenie instalacji cen-
tralnego ogrzewania odbywa się poprzez układ
odpowietrzający. W starych instalacjach sto-
sowano centralny układ odpowietrzający w po-
stacisieciprzewodówłączącychkońcówkipionów
wrazzzamknięciamisyfonowymiinaczyniamiod-
powietrzającymi.Siecitakiemiałyswojewadypo-
legające na niekontrolowanym przepływie wody
instalacyjnejpomiędzypionamiorazkorodowaniu
wewnętrznym i zarastaniu tych przewodów, co
szybkoprowadziłodoichdegradacjiiniespełniania
funkcjiodpowietrzaniainstalacji.Wewspółcześnie
budowanych instalacjach c.o. stosuje się automa-
tyczne zawory odpowietrzające i ręczne zawory
odpowietrzające w grzejnikach. Automatyczne
odpowietrzniki montuje się na końcówkach pio-
nów oraz we wszystkich rozdzielaczach instalacji
c.o.Ichzadaniemjestautomatyczneusuwaniepo-
wietrzazinstalacjic .o .

3.5.4.

regulacja

hydraulicznainstalacji

Podstawowym warunkiem prawidłowej pra-

cy instalacji centralnego ogrzewania jest jej wła-
ściwe wyregulowanie hydrauliczne. Właściwą re-
gulację zapewnia projekt poprzez dobór średnic
rurociągóworazarmaturyregulacyjnejijejnastaw.
Wmałychinstalacjachwystarczanaogółdobórna-
stawnazaworachprzygrzejnikowych.

W instalacjach centralnego ogrzewania bu-

dynków wielorodzinnych, w wyniku ich wy-
posażenia w przygrzejnikowe zawory ter-
mostatyczne, następują wahania przepływów od-
powiednio do rzeczywistego zapotrzebowania
na ciepło. Aby zapobiec wahaniom ciśnienia dys-
pozycyjnego u podstawy pionu, jest wymóg sto-
sowaniaautomatycznychzaworówstabilizujących.
Ich zadaniem jest regulacja hydrauliczna całej in-
stalacji w pełnym zakresie przepływów, a nie tyl-
kodlawartościnominalnych,obliczonychwpro-
jekcie. Bez podpionowych automatycznych sta-
bilizatorów ciśnienia podczas zmniejszania wy-
dajności grzejników zawory przygrzejnikowe pra-
cowałyby przy większej różnicy ciśnień, co mo-
głoby prowadzić do przegrzewania pomieszczeń
zasilanychztychgrzejników.Dodatkowąkorzyścią
jestwyciszeniepracyprzygrzejnikowychzaworów
termostatycznych.

3.5.5.

Sterowanie ogrzewaniem

Sterowanie pracą instalacji centralnego ogrze-

wania,wceluzapewnieniawymaganejtemperatury
wpomieszczeniach,możesięodbywaćindywidualnie
lubcentralnie.

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

regulacja indywidualna

Poleganasterowaniupracągrzejnikówzapomocą

przygrzejnikowychzaworówtermostatycznych.Umoż-
liwiaona:utrzymanietemperaturywłaściwejdlakażdego
pomieszczenia,naprzykładinnejwpokojudziennym,in-
nejwsypialni,pokojachdzieciczyłazience;wykorzystanie
darmowychźródełenergii,jakimisązyskiciepłaodna-
słonecznienia, oświetlenia, działających urządzeń elek-
trycznychczyosóbprzebywającychwpomieszczeniu.

sterowaniecentralne

Właściwe działanie przygrzejnikowych zaworów

termostatycznych nie jest możliwe bez regulacji źródła
ciepła.Jeślitemperaturawodyzasilającejinstalacjębędzie
zbyt niska, zawory termostatyczne pozostaną otwarte,
atemperaturawpomieszczeniachnieosiągniezadanej
wartości.Gdyzkoleiwodaopuszczającakociołbędzieza
gorąca,niebędziemożliweuzyskaniekomfortowejtem-
peratury w pomieszczeniu i zapłacimy więcej za ener-
gię.Sterowaniecentralneutrzymująceodpowiedniątem-
peraturę wody instalacyjnej gwarantuje optymalną pra-
cę całego systemu centralnego ogrzewania. Może od-
bywaćsięnapodstawiepomiarutemperatury:wewnątrz
charakterystycznego pomieszczenia w domu, zwa-
nego pomieszczeniem reprezentatywnym, powietrza
zewnętrznegoiwodywychodzącejzkotła.

układy mieSzające

Montującwjednejinstalacjigrzejnikiiogrzewanie

podłogowe,trzebawiedzieć,żeinstalacjaogrzewania
podłogowegomusibyćzasilanawodąoniższejtem-
peraturze niż grzejniki. Woda o temperaturze od-
powiedniej do grzejników jest zbyt gorąca, by za-

silaćniąogrzewaniepodłogowe,zkoleidostarczanie
wody o temperaturze odpowiedniej do ogrzewania
podłogowego, czyli chłodniejszej niż wymagana dla
grzejników,bezpośredniodogrzejnikówwymagałoby
znacznegozwiększeniaichpowierzchni,przezcoby-
łyby i droższe, i nieestetyczne. Aby zarówno ogrze-
wanie podłogowe, jak i grzejniki mogły być zasilane
wodą o odpowiedniej do nich temperaturze, kocioł
musi podgrzewać wodę do temperatury wymaganej
dlagrzejników,achłodniejsząwodę,dobrądozasilania
ogrzewaniapodłogowego,powinnosięuzyskiwaćza
pomocątakzwanychukładówmieszających.

automatyka pogodowa

Najlepszą jakość sterowania obiegami c.o.

ic.w.u.umożliwiająregulatoryzelektronicznymkom-
pensatoremzmiantemperaturyzewnętrznejzwane
regulatoramipogodowymi.Regulacjaodbywasięna
podstawie zaprogramowanej charakterystyki ogrze-
wania zwanej krzywą grzewczą. Krzywa ta określa
zależnośćmiędzytemperaturąwodygrzewczejwin-
stalacjic.o.atemperaturązewnętrzną.Dogrzejników
dostarczanajestwodaotemperaturzeodpowiedniej

doStoSowanie inStalacji centralnego ogrzewania do

wSpółpracy ze zmodernizowanym źródłem ciepła

dla aktualnej temperatury zewnętrznej. Regulator
możnadodatkowowyposażyćwczujniktemperatury
wewnętrznej.Opcjataumożliwiaautomatycznąko-
rektęzaprogramowanejcharakterystykiogrzewania.

termostatpokojowy

bez programatora

Jest najprostszym regulatorem instalacji central-

nego ogrzewania. Zadana temperatura nastawiana
jestprzezużytkownikanapokrętletermostatu.Wbu-
dowany w termostat czujnik temperatury daje im-
puls do włączenia źródła ciepła, gdy temperatura
w pomieszczeniu spadnie poniżej nastawionej war-
tości,iwyłączeniego,gdytemperaturaosiągnieza-
danąwartość.Regulatortenniebędziesterowałtem-
peraturąwodywychodzącejzkotła.Jeśliniemożna
podłączyćtermostatudoźródłaciepła(takmożesię
zdarzyć w starszych, krajowych kotłach), problem
centralnejregulacjimożnarozwiązać,sterującpom-
pą obiegową. Do kotłów z palnikami o zmiennym
płomieniu, czyli z tak zwaną modulacją, można za-
stosować termostaty, które regulują pracą kotła sy-
gnałemozmiennymnapięciu.

uWaGa! W PomIESzCzEnIu

z TERmoSTaTEm nIE nalEży

monToWać GłoWIC na zaWoRaCh

TERmoSTaTyCznyCh. jEżElI

zoSTaną zamonToWanE,

na PRzykłaD zE WzGlĘDóW

ESTETyCznyCh, PoWInny

PozoSTać CałkoWICIE oTWaRTE,
CzylI uSTaWIonE na najWyżSzą

możlIWą TEmPERaTuRĘ

termostatpokojowy

z programatorem

Programowalny termostat pokojowy jest udo-

skonalonąwersjątradycyjnegotermostatu.Nietrze-
ba stale ustawiać na nim wymaganej temperatury,
bourządzenieautomatycznierealizujezadanyprzez
użytkownika program. Najprostszy programowalny
termostat pokojowy ma jeden program dobowy,
realizowanywtensamsposóbprzezwszystkiedni
tygodnia. Bardziej zaawansowane mają dwa pro-
gramy:nadzieńpowszedniiweekendowy.Program
nadzieńpowszednirealizowanyjestprzezwszystkie
dniodponiedziałkudopiątku,weekendowy-wso-
botyiniedziele.

3.5.6.

pompy obiegowe do

centralnego ogrzewania

Wwiększościukładówgrzewczychobiegwodywy-

muszanyjestprzezpompyobiegowe.Jeślipompaniejest
wbudowana w kocioł, trzeba ją dokupić. W instalacjach
grzewczychstosujesięhermetycznepompybezdławico-
we.Pompowanawoda,przepływając,smarujełożyskaśli-
zgoweichłodzisilnik.Pompaniewymagasmarowaniaani
wymianyuszczelnień.Pracujecicho,ponieważwoda,opły-
wającpompę,tłumiwytwarzanyprzezniąhałas.Jejkor-
puswykonanyjestnajczęściejzżeliwa,awirniki-ztwo-
rzywalubstalinierdzewnej,czylizmateriałówodpornych
nazniszczenie.Pompybezdławicowesątrwałe.Właściwie
użytkowanapompamożepracowaćnawet

15-20lat .

Wartostosowaćpompywyposażonewelektroniczne

układyregulacjiróżnicyciśnienia,czylipompyzpłynną,elek-
tronicznąregulacjąobrotówsilnika.Dostosowująsięone
samoczynniedozmiennychprzepływówwodywinstalacji
grzewczejiutrzymująstałązadanąwartośćciśnienia.

InSTalaCjE komInoWE

Wymianakotła,szczególniewprzypadkuzamiany

rodzajupaliwa,np.zkotłaopalanegopaliwemstałym
na kocioł gazowy, wiąże się zawsze z koniecznością
przeglądu, a najczęściej i modernizacji komina. Do
współpracy ze współczesnymi urządzeniami grzew-
czymi dostosowano obecnie cały szereg rozwiązań
instalacji kominowych. Poza tradycyjnymi kominami
podciśnieniowymi coraz powszechniej stosowane są
nadciśnieniowesystemyspalinowe(SPS)ipowietrzno-
-spalinowe(WSPS)przeznaczonedopracyzkotłami

z zamkniętą komorą spalania czy kondensacyjnymi.
Osobne rozwiązania systemów kominowych za-
projektowano również dla kotłów spalających eko-
logicznepaliwastałe(biomasa,węgielsortowany)czy
paleniskkominkowych.

Nowoczesnekotłynagaz,olej,anawetretorto-

wekotłynawęgielpracującyklicznie.Włączająsięsze-
regrazynadobę,atemperaturawytwarzanychprzez
niespalinjestowieleniższaodtemperaturyspalinze
starychkotłównapaliwastałe.Ztegopowoduścia-
nytradycyjnegomurowanegokominanigdyniezdą-
żąnagrzaćsiędotemperaturywyższejodtemperatury
punkturosy.Oznaczato,żewkominiestalebędzie
sięwykraplałaparawodna,którałączącsięzezwiąz-
kami siarki zawartej w spalinach, utworzy kwas siar-
kowy wnikający w wymurówkę komina, powodując
jegoniszczenie.

Jeżelizastosujemywłaściwiedobranykominsta-

lowy,nagrzejesięonnacałejdługościdotemperatury
wyższej od temperatury punktu rosy już po blisko
dwóch minutach od rozruchu zimnego kotła. Oczy-
wiściestal,zktórejwykonujesiękomin,musiposiadać
specjalnyskładchemiczny,zapewniajączarównood-
pornośćnadziałanieskroplonychproduktówspalania
(kondensatu), jak i mogące wystąpić okresowo wy-
sokietemperaturyspalin.

Zgodnie z Prawem Budowlanym komin lub ele-

mentyinstalacjispalinowejmusząbyćwykonanezma-
teriałówniepalnych,tojesttakich,któresąodpornena
pożarsadzy.Dowykonaniakominówielementówin-
stalacjispalinowychnienależystosowaćmateriałówwy-
konanych np. z tworzyw sztucznych czy aluminium,
gdyżmateriałyteniespełniająwarunkuwytrzymałości
termicznejwrozumieniuPrawaBudowlanegoiniesą
wpełnibezpieczneprzyeksploatacjikotłówposiadają-
cychzróżnicowanetrybypracy.

instalacjekominowe

Kominpodciśnieniowypowinienbyćwyposażony

wotwórwyczystkowyumieszczonyponiżejpodłącze-
niaczopucha,zeszczelnymzamknięciemwykonanym
zniepalnegomateriału-drzwiczkamirewizyjnymi.

Wkominachdokotłówomocydo30kWmożna

zrezygnowaćzdrzwirewizyjnych(aletegosięniezaleca),
jeślijestmożliwywygodnydostępdodnakominaprzez
trójnikpodłączeniowy.Kominpowinientakżeposiadaćna
samymdole,wtakzwanejstopie,odstojnikkondensatu
wyposażony w przewód do odprowadzania skroplin.
Przewodykominowezcegłypowinnybyćprowadzone
pionowo,awszczególnychprzypadkachmogąposiadać
odchylenieniewiększeniż30°naodcinkuniedłuższym
niż2m,leczwtakimwypadkuwinnymiećotworyrewi-
zyjnewskośnychczęściachkomina.Efektywnawysokość
komina,mierzonaodtrójnikadowylotuponaddach,nie
możebyćmniejszaniż4m.Wylotykominówmusząbyć
wyprowadzonenaodpowiedniąwysokośćponaddach.
Ograniczeniadotycząceusytuowaniawylotówkominów
przedstawiononarysunkuobok.

Przyinstalowaniunowoczesnychurządzeńgrzew-

czych zaleca się, aby w starym, nawet niekoniecznie
zniszczonym, ale wymurowanym tradycyjnie z cegieł
kominie zamontować wkładkę ochronną wykonaną
z materiałów niepalnych. Zamontowanie do komina
zcegłyspecjalnegowkładukominowego(typuSPSlub
WSPSpracującychwwarunkachnadciśnienia)jestbez-
względniekonieczne,gdymontowanyjestnowykocioł
zzamkniętąkomorąspalanialubkociołkondensacyjny.

Każdy nowy, przebudowywany czy modernizo-

wanykomin,wkładkominowylubinstalacjaspalinowa
powinnybyćprzedużytkowaniemsprawdzoneiode-
braneprzezuprawnionegomistrzakominiarskiego.

Zastosowanie nowoczesnych technik ko-

minowych, wykonanie właściwie zaprojektowanej
instalacji spalinowej, zapewnienie poprawnej wen-

tylacji czy zainstalowanie nowoczesnego kotła nie
zwalniawłaścicieladomulubadministratorazobo-
wiązku nieustannego czuwania nad stanem prze-
wodówkominowych.

Rys.

1. Usytuowanie wylotów komina.

instalacjekominowe

Zagadnienia dotyczące usuwania zanieczyszczeń

z przewodów kominowych, instalacji spalinowych
i wentylacji regulują przepisy krajowe, w tym Roz-
porządzenieMinistraSprawWewnętrznychiAdmini-
stracjizdnia

16.06.2003r.(Dz.U.zdnia11 .07 .2003

nr

121, poz. 1138) „w sprawie ochrony prze-

ciwpożarowej budynków”. Zgodnie z § 30 tego
Rozporządzenia przewody spalinowe należy czyścić
nierzadziejniżdwarazywroku,wentylacyjne-raz
wroku,adymowe(naprzykładzkominkaczyko-
tławęglowego)-czteryrazywroku.Należyzwra-
caćuwagęnauprawnieniakominiarzywykonujących
usługę.Czyszczeniemożeprzeprowadzaćczeladnik
kominiarski, natomiast kontrolę - wyłącznie mistrz
kominiarski.Listamistrzówkominiarskichjestumiesz-
czonawInternecie-nastroniewww.kominiarz.info

Doobowiązkówkominiarza,opróczoczyszczenia

samegoprzewodukominowego,należydokładnewy-
braniesadzyzpodstawykominaprzezdrzwiczkire-
wizyjne. Bardzo ważna jest również kontrola szczel-
nościprzewodówkominowych.

Po kontroli mistrz kominiarski powinien spo-

rządzić protokół pokontrolny, a po każdorazowym
oczyszczeniuprzewodówkominowychwystawićdo-
kumentpotwierdzającywykonanietychprac.

Wymianakotłaopalanegopaliwemstałymnako-

cioł gazowy wiąże się zawsze z koniecznością mo-
dernizacjikomina.Pozadokładnymoczyszczeniemko-
mina modernizacja polega głównie na zmianie czyn-
negopolaprzekrojukominadostosowanegodono-
wychpotrzeburządzeniagrzewczego,zmianieprzy-
łącza (czopucha) oraz zastosowaniu nowego za-
kończeniakomina.

Kominy,wkładykominoweiinstalacjespalinowepo-

winny spełniać wymagania normy PN-EN

1443:2003,

aichelementywinnybyćwytwarzaneiwprowadzane

do obrotu zgodnie z normami PN–EN

1856-1

iPN–EN

1856-2.Normytezobowiązująproducenta

donaniesienianakażdymzelementówzakodowanej
informacji o warunkach stosowania i dopuszczalnych
parametrach eksploatacyjnych. Ponadto komin, któ-
regoelementysąznakowaneznakiem„CE”,powinien
być zaopatrzony w tabliczkę znamionową z podaną
nazwąproducentaifirmymontującejkomin.

Przykładowy sposób znakowania elementów wkła-
du kominowego.

klaSyfikacja kominów

Wbudownictwiemieszkaniowymnajczęściejsto-

sowanymi urządzeniami grzewczymi są kotły, które
zgodnie z przyjętą unijną klasyfikacją posiadają ozna-
czeniatypu„B”i„C”.

Urządzenia typu „B” to kotły z „otwartą ko-

morąspalania”,tj.kotły,którepobierająpowietrzepo-
trzebne do spalania z pomieszczenia, w którym ko-
cioł jest zabudowany. Kotły oznakowane typem „C”
to urządzenia grzewcze posiadające „zamkniętą ko-
morę spalania”, w większości wyposażone w wen-
tylator,którypowodujezasysaniepowietrza(spozabu-
dynku)niezbędnegodospalaniaorazwytwarzanad-

instalacjekominowe

ciśnieniewprzewodziespalinowym,dziękiczemuwy-
rzutspalinjestwymuszonyiniewymagastosowania
tradycyjnegokomina,wktórymtworzysięnaturalny
„ciągkominowy”.

Narysunku2przedstawionokilkaprzykładowych

rozwiązańkominówodprowadzającychspalinyzurzą-
dzeńgazowychtypu„B”(atmosferycznych),natomiast
na rysunkach 3a, 3b, 3c, 3d zaprezentowano sche-
maty instalacji spalinowych i powietrzno-spalinowych
stosowanychwkotłachzzamkniętąkomorąspalania
ikondensacyjnych.

Rozważajączmianęźródłaciepła,wtrakciedziałańmo-

dernizacyjnychmożemyskorzystaćzbardzoszerokiejofer-
tykominów,wkładówkominowychiinstalacjispalinowych.
Pamiętaćjednaknależyopodstawowychzasadachdoboru
właściwejinstalacjikominowejdokonkretnegoźródłacie-
pła.Szczególnąuwagęnależyzwrócićnadobórinstalacji
spalinowychnadciśnieniowychdokotłówzzamkniętąko-

Rys. 2

instalacjekominowe

morąspalaniaikotłówkondensacyjnych.Zuwaginafakt,
iż w przewodach spalinowych występuje znaczne nad-
ciśnienieiprowadzonesąonewczęściachmieszkalnych,
wymaganajestichbezwzględnaszczelność,tymbardziejże
wentylacjatychpomieszczeńmożebyćmałoskuteczna.

Zwielkąostrożnościąnależytakżetraktowaćspo-

sóbwyrzutubocznegospalin(zaścianębudynku)kotłów
zzamkniętąkomorąspalaniaszerokooferowanąprzez
producentówurządzeńgrzewczych.Czasamioszczęd-

ności z tytułu niższych kosztów instalacji spalinowych
niwecząskutkiwpostacinp.uszkodzeńsubstancjibu-
dynkuwywołaneprzezmokrespaliny.Przyniewłaściwie
wyprowadzonymprzewodziespalinowymmożliwyjest
takżenawrótspalindopomieszczeńpoprzezoknaczy
otwory wentylacyjne. Polskie przepisy w budynkach
wielorodzinnychzezwalająnawyrzutbocznyspalinje-
dyniezurządzeńomocydo5kW.

Rys. 3

InSTalaCjE CIEPłEj WoDy

5.1

zużycie wody ciepłej

ijejtemperatura

W przypadku określania zużycia wody zimnej

iciepłej,atakżewielkościenergiipotrzebnejdoprzy-
gotowaniawodyciepłej,niezbędnajestwiedzaotem-
peraturach wody pobieranej z instalacji wody zimnej
iwodyciepłej.

Do kąpieli i mycia ciała optymalna temperatura

wodyzmieszanej,wypływającejzwylewkibateriiczer-
palnej,wynosiokoło38ºC.Abyuzyskaćwodęotejtem-
peraturze,należyzmieszaćwpewnymstosunkuwodę
dostarczanąprzewodamiinstalacjiwodyzimnejzwodą
ciepłą, która jest rozprowadzana przewodami instalacji
wody ciepłej. Zmieszanie tych dwóch rodzajów wody
umożliwiająbaterieczerpalneoróżnychkonstrukcjach.

Orientacyjnie ilości wody zimnej i ciepłej zu-

żywanej na zaspokojenie wymienionych potrzeb ze-
stawionowtabeli.Całkowitezużyciewodywgranicach
100÷150dm

3

/(M·d)możnaprzyjąćdlamieszkańowy-

sokimstandardziewyposażeniawarmaturęczerpalną
iurządzeniatechniczne,awięctam,gdziezastosowano
racjonalizacjęzużyciawody.

5.2

oSzczędzanie wody

W wielkości dobowego zużycia wody moż-

na wyróżnić zużycie racjonalne (niezbędne) oraz
straty wody. Pod pojęciem racjonalnego zużycia
wodyrozumiesiętęilośćwody,którawpełniza-
spokaja wszystkie potrzeby człowieka. Straty po-
wstają w wyniku przecieków wody oraz jej mar-
notrawstwa.Źródłemmarnotrawstwawodymoże
być również niedostateczne wyposażenie sa-
nitarnemieszkań.Naprzykładbrakumywalkiwła-
zience powoduje konieczność mycia rąk pod ba-
teriąwannową(bateriąodużejwydajności),copo-
wodujenadmiernezużyciewody,awięcjejmar-
notrawstwo.Wczasie30sek.myciarąkpodba-
terią umywalkową z perlatorem zużywa się od 3
do 4 dm

3

wody, natomiast w tym samym czasie

i dla tej samej czynności z użyciem baterii wan-
nowejzużyjesięod8do

10dm

3

wody .

Sposoby oszczędzania wody i energii w ba-

teriach czerpalnych można ogólnie podzielić na
te,któreumożliwiajązmniejszeniewypływuwody
zbateriiorazskrócenieczasukorzystaniazbaterii.

0

0

inStalacje ciepłej wody

5.2.1.

perlatory

Perlator powoduje wytworzenie mieszaniny

wodno-powietrznej, która zmniejsza udział wody
wcałkowitymstrumieniuwypływającymzwylewki
baterii.

Perlator powoduje znaczne zmniejszenie

przepływuwody,wrezultacieczegozmniejszają
się wahania ciśnienia w instalacji wodociągowej
orazznaczniezmniejszasięzużyciewody.Zasto-
sowanie perlatora powoduje zmniejszenie mar-
notrawstwa wody, natomiast użycie regulatora
wydatku może prawie całkowicie wyeliminować
marnotrawstwo .

5.2.2.

bateriedwuuchwytowe

ajednouchwytowe

Zamianabateriidwuuchwytowejnajednouchwy-

towąumożliwiazmniejszenieprzepływuwodyo25%.
Wynikatozfaktu,żewbateriijednouchwytowejszyb-
ciej można ustawić żądaną temperaturę wypływającej
wody.Konstrukcjamieszaczawbateriijednouchwytowej
umożliwiautrzymywanieprzezcałyczastakiejsamejpo-
zycjimieszaniawodyzimnejiciepłej–wtradycyjnejba-
terii dwuuchwytowej temperatura wody zmieszanej
możesięwahaćwzależnościodkonstrukcjiistopniazu-
życiagłowicwzaworachwodyzimnejiciepłej.

inStalacje ciepłej wody

5.2.3.

ograniczniki wypływu

Ogranicznikiwypływumogąspełniaćpodwójną

funkcjęwbateriiczerpalnej:

n

wstępnieograniczająstrumieńwypływającejwody

do60%jegomaksymalnegowypływu,

n

wstępnieograniczająwypływwodyciepłejdota-

kiej jej ilości, aby woda zmieszana wypływająca
z wylewki miała temperaturę około 37°C, czyli
taką,którajestnajczęściejużywana.

W bateriach z ogranicznikami wypływu można

szybko ustawić żądaną temperaturę wody, bez ko-
niecznościjejwcześniejszegosprawdzania.Tenpro-
stymechanizmumożliwiaskrócenieczasuwypływu
wody z baterii czerpalnej bez ograniczania potrzeb
higienicznychużytkownika.

5.2.4.

baterietermostatyczne

Baterie termostatyczne utrzymują stałą tem-

peraturę wypływającej wody niezależnie od zmian
temperatury i ciśnienia wody zasilającej baterię. Są
najczęściejstosowanejakobateriewannoweiprysz-
nicowe.Zasadadziałaniatychbateriiumożliwiadomi-
nimumskrócenieczasunieużytecznego,tzn.czasupo-
trzebnegonaustawianiewłaściwejtemperaturywody

wtrakcietrwaniakąpieli.Wtabeliobokzamieszczono
porównanie zużycia wody na pojedynczą kąpiel pod
prysznicem na podstawie danych zachodnioeuropej-
skichdlaróżnychtypówbateriiczerpalnych.

5.2.5.

bateriebezdotykowe

Baterie bezdotykowe są wyposażone w sensory,

któreautomatyczniesterująwłączaniemiwyłączaniem
wypływuwody.Działanieikonstrukcjabateriieliminują
dominimumwpływnawykówużytkownikanazużycie
wody (np. otwarty wypływ podczas mydlenia rąk lub
myciazębów).Wodazaczynawypływaćwmomencie
zbliżeniarąkdobateriiiautomatycznieprzestajepłynąć
poumyciurąk.Wielkośćprzepływuitemperaturawody
jestwcześniejustawionainiemusibyćregulowanapod-
czaskażdegokorzystaniazbaterii.Regulatoryprzepływu,
któresązainstalowanewbateriachbezdotykowychza-
pewniająwypływzawszetakiejsamejilościwody,nie-
zależnieodciśnieniawodyzasilającejbaterię,tj.około6
dm

3

/min(0,

1dm

3

/s).Przyuwzględnieniuzastosowania

regulatorówprzepływuorazskróceniaczasówtrwania
poszczególnych operacji podczas korzystania z baterii
umywalkowychmożnaoszacować,żebateriebezdo-
tykoweumożliwiająoszczędnośćwodydo50%wpo-
równaniuzbateriamitradycyjnymidwuuchwytowymi.

inStalacje ciepłej wody

W przypadku baterii prysznicowych wymiana baterii
dwuuchwytowejnabezdotykowąumożliwiado60%
oszczędnościzużywanejwody.Wkolejnejtabeliprzed-
stawionorodzajebateriiczerpalnychiurządzeńdopo-
boruwodyzalecanedopoboruwodydoróżnychce-
lów. Poszczególne konstrukcje urządzeń wymieniono
wkolejnościodnajbardziejoszczędzającychwodędo
konstrukcjimniejoszczędnych.

5.3. zabezpieczenie inStalacji ciepłej

wodyprzedrozwojembakterii

LegioneLLa

5.3.1.

wymagania ogólne

Podstawowymzabezpieczeniemprojektowanejin-

stalacjiwodyciepłejjestzaprojektowaniejejzgodniezwy-
maganiamiobowiązującegoprawa,normiwytycznych.
WPolsceobowiązująwtymprzypadku:Rozporządzenie
MinistraInfrastrukturyz

12kwietnia2002r.wsprawie

warunków, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie(Dz.U.nr75z2002 r.,zm.Dz.U.nr33
z2003r.,Dz.U.nr

109z2004r.)oraznormaPN-92/B-

0

1706/Az1:1999.Instalacjewodociągowe.Wymagania

wprojektowaniu.

Dla nowych, projektowanych instalacji wo-

dociągowych szczegółowe wymagania dotyczą na-
stępującychelementów:

n

podgrzewaczywodyciepłej,

n

materiałówinstalacyjnych,

n

instalacji,

n

armatury .

W przypadku istniejących, eksploatowanych in-

stalacjiciepłejwodyśrodkitechniczneumożliwiające
zabezpieczenie ich przed ryzykiem skażenia bak-
teriamiLegionellaobejmujątakieobszarydziałań,jak:

n

badania i oceny stopnia zakażenia bakteriami Le-

gionella

, np. możliwości skażenia urządzeń do

podgrzewaniawodyciepłejiinstalacji,

n

przywracania zdatności zakażonych systemów

instalacyjnych,

n

eksploatowania, obsługi i dozorowania odkażo-

nychsystemówinstalacyjnych.

5.3.2. wymagania dla podgrzewaczy

wody ciepłej

Miejscowe przepływowe podgrzewacze wody

ciepłej o objętości własnej nie większej od 3 dm

3

mogąbyćstosowanebezdodatkowychśrodkówza-
pobiegającychwzrostowibakteriiLegionella.Wypływ
ciepłejwodyzpodgrzewaczamusiumożliwiaćutrzy-
manieprzepisowejtemperaturyminimum60°C.

Urządzenia do podgrzewania ciepłej wody

powinny być tak skonstruowane, aby całkowita za-
wartośćpodgrzewaczabyłapodgrzanaprzynajmniej
raznadzieńdotemperatury60°C.

inStalacje ciepłej wody

5.3.3.

wymagania dla inStalacji

Zuwaginaryzykopojawieniasięwtrakcieeks-

ploatacji instalacji bakterii Legionella należy przede
wszystkim zapewnić optymalne wartości tem-
peratury pracy tych instalacji. Oznacza to, że prze-
wody instalacji wody zimnej należy chronić przed
podgrzewaniem, a przewody instalacji wody ciepłej
należytakprojektować,abytemperaturawodywniej
zawartejnieobniżyłasięponiżej55°C.

W PRzyPaDku WySTĘPoWanIa

W InSTalaCjI WoDoCIąGoWEj

nIEWykoRzySTyWanyCh

PRzEWoDóW, PoWInny być onE

oPRóżnIonE z WoDy I zamknIĘTE

Wbudynkachwielorodzinnychstosujesięsystemy

cyrkulacyjne.Podstawowymwarunkiemichprawidłowej
pracyjestichwłaściwerównoważeniehydrauliczne,tak
abytemperaturawodywkażdymzichpunktównigdy
nieobniżyłasięponiżej5°Cwstosunkudotemperatury
wody wypływającej z podgrzewacza. Równoważenie
hydraulicznepowinnobyćuzyskiwanezapomocąter-
mostatycznychregulatorówprzepływucyrkulacyjnego.
Wtensposóbuwzględnionesąrzeczywistestratycie-
płazrurociągów,zależneodstopniaichzaizolowania
itemperaturyotoczenia,alerównieżuwzględnionesą
zmieniającesięrozbiorywody.Wefekciestratyciepła
są ograniczone, zapewniony możliwie najszybszy do-
stępdociepłejwody,aletakżezmniejszoneryzykopo-
jawieniasiębakterii.

5.3.4.

dezynfekcja termiczna

Dezynfekcja termiczna powinna obejmować

cały układ instalacji wraz ze wszystkimi punktami
poboru wody. Przy stosowaniu temperatury po-
wyżej 70°C komórki bakterii Legionella są nisz-
czone w czasie kilku minut. W podgrzewaczach
ciepłej wody należy także podnosić temperaturę
powyżej 70°C. Każdy punkt poboru wody w in-
stalacjipowinienbyćdezynfekowanyprzypełnym
otwartym wylocie przez przynajmniej 3 minuty
przy temperaturze powyżej 70°C. Do uzyskania
dezynfekcji termicznej instalacji należy mierzyć
czasitemperaturęupodstawykażdegopionucyr-
kulacyjnego. W każdym punkcie poboru należy
sprawdzićtemperaturęwypływającejwody.

5.3.5.

dezynfekcja chemiczna

Dodatkowe działania związane z dezynfekcją

środkami chemicznymi muszą być prowadzone
zgodnie z zarządzeniami dotyczącymi wymagań
stawianym wodzie pitnej. Według obecnego sta-
nu wiedzy przy zastosowaniu dezynfekcji che-
micznejbakterieLegionellaniesąusuwanewwy-
starczającym stopniu. Wymagane jest stosowanie
dodatkowychdezynfekującychchemikaliówowy-
sokim stężeniu (np. podchloryn sodu w stężeniu
średnio

10mg/dm

3

wolnegochlorunapunktczer-

palny). Środek chemiczny powinien dotrzeć do
wszystkich odcinków instalacji, co przeprowadza
się poprzez krótkie otwarcia każdego punktu po-
boruwody.Czaskontaktuokreślasięodjednejdo
dwóchgodzin.

PRzEGląD DoSTĘPnyCh RozWIązań TEChnoloGICznyCh

ŹRóDEł CIEPła zE WzGlĘDu na noŚnIk EnERGII

6.1.

ogrzewanie z Sieci miejSkiej

– węzły ciepłownicze

węzły bezpośrednie

bez tranSformacji parametrów

Wwęzłachbezpośrednichbeztransformacjipa-

rametrówtemperaturaczynnikazasilającegoinstalację
wewnętrznąnieulegazmianie.Węzłytegotypupo-
siadająwielewad,wtymnajważniejszatowpływci-
śnienia sieci ciepłowniczej na instalację wewnętrzną
oraztrudnościwregulacjiilościenergiidostarczanej
dobudynku.Regulacjainstalacjiwewnętrznychogra-
niczona jest do regulacji ilości czynnika sieci cie-
płowniczejpłynącejwinstalacjiwewnętrznejzapo-
mocązaworówregulacyjnych.

węzły bezpośrednie

z tranSformacją parametrów

Węzły bezpośrednie z transformacją parametrów

analogicznie do opisanych wcześniej węzłów bez-
pośrednichdostarczajączynnikgrzewczyotemperaturze
iciśnieniupanującymwprzyłączuciepłowniczymbudynku
doinstalacjiwewnętrznej.Wwęzłachtegotypunastępuje
obniżenietemperaturyczynnikazasilającegoinstalacjęwe-
wnętrzną za pomocą zmieszania części powracającego
zinstalacjiwewnętrznejczynnikazczynnikiemzasilającym
płynącymzsiecicieplnej.Dokonujesiętegoprzypomocy
hydroelewatoralubpompymieszającej.Obatypywęzłów
obniżają temperaturę czynnika zasilającego instalację we-
wnętrzną,leczniepowodująodizolowaniajejodciśnienia
panującegowsieciciepłowniczej,cojestichwadą.

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

węzły wymiennikowe

W wymiennikowych węzłach cieplnych krą-

żą dwa różne czynniki, które nie mieszają się wza-
jemnie.Ztegopowoduwwęzłachtegotypunieist-
nieje problem wpływu ciśnienia panującego w sieci
ciepłowniczejnainstalacjęwewnętrznąwbudynku.
Instalacjawewnętrznaoddzielonajestprzegrodąwy-
miennikaodwahańwsiecicieplnejzarównopodczas
jegopracy,jakrównieżwczasiepostoju.

węzły jednofunkcyjne

Węzły jednofunkcyjne przygotowują czynnik

grzejnydlainstalacjicentralnegoogrzewanialubcie-
płatechnologicznego.

węzły dwufunkcyjne

Węzływymiennikowedwufunkcyjnebudowane

sąnajczęściejwceluogrzewaniaczynnikakrążącego
winstalacjicentralnegoogrzewaniaorazcentralnego
przygotowaniaciepłejwodyużytkowej.Wwęzłach
jednostopniowych wymiennik ciepłej wody użyt-
kowej może być połączony z wymiennikiem cen-
tralnegoogrzewaniawsposóbszeregowylubrów-
noległy. Przy połączeniu szeregowym część czyn-
nika ciepłowniczego w pierwszej kolejności prze-
pływaprzezwymiennikciepłejwody,następniemie-
szazpozostałączęściąikolejnowcałościprzepływa
przez wymiennik centralnego ogrzewania. Przy po-
łączeniurównoległymczynnikciepłowniczydzielisię
nadwieczęści.Jednajegoczęśćprzepływaprzezwy-
miennik centralnego ogrzewania, a pozostała przez
wymiennik ciepłej wody. W przypadku połączenia
szeregowego temperatura czynnika ciepłowniczego

zasilającego wymiennik centralnego ogrzewania jest
niższaniżwprzypadkupołączeniarównoległego.

6.1.1.

modernizacja

węzłów ciepłowniczych

Podstawowym celem modernizacji jest zwięk-

szeniesprawnościprocesudostawyciepładoogrze-
wanychobiektów.Usprawnienietegoprocesuuzy-
skuje się poprzez podniesienie sprawności wy-
mienników ciepła oraz zwiększenie sprawności re-
gulacji.Przebudowawęzłacieplnegomożewiązaćsię
zwymianąkilkujegoelementówlubzcałkowitąjego
przebudową. Złożoność modernizacji węzła ciepl-
negozależyodkilkuczynników:

n

rodzajuistniejącegowęzłacieplnego,

n

typu i wieku zastosowanych w węźle cieplnym

urządzeń,

n

stopniazużyciaurządzeńiarmatury,

n

zastosowanychukładówautomatycznejregulacji,

n

dostosowaniamocycieplnejwęzładoaktualnych

potrzebbudynku.

Rodzajwęzłacieplnegomazasadniczeznaczenie

dla jego remontu. W znakomitej większości przy-
padkównależyprzebudowywaćwęzłybezpośrednie
nawęzływymiennikowe.Oznaczato,żewprzypadku
węzłówcieplnychbezpośredniegodziałania,węzłów
hydroelewatorowychorazwęzłówzmieszaniapom-
powego należy przeprowadzić ich całkowitą prze-
budowę polegającą na wycięciu starego węzła ciepl-
nego i budowę na jego miejscu nowego węzła wy-
miennikowegoipodłączeniagodoistniejącegoprzy-
łączaciepłowniczegoikolektorówmodernizowanejlub
wymienianejinstalacjicentralnegoogrzewaniaiciepłej
wody. Decyzję o budowie nowego węzła cieplnego
należyrównieżpodjąćwprzypadku,gdyistniejącywę-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

zełcieplnywyposażonyjestwstare,wyeksploatowane
wymiennikiciepłaoniskiejsprawności.Wprzypadku,
gdywęzełcieplnyzostałzbudowanyzwysokospraw-
nychwymiennikówciepłaeksploatowanychprzezkil-
kanaścielatiniezostałwyposażonywnowoczesnąar-
maturę, zaleca się jego demontaż, przeprowadzenie
czyszczeniachemicznegownętrzawymiennikóworaz
jegoponownymontażzjednoczesnąwymianązużytej
armatury i zastosowaniem układów automatycznej
regulacji pogodowej. Węzły cieplne, które posiadają
wysoko sprawne wymienniki ciepła i sprawną arma-
turę,leczniesązautomatyzowane,należywyposażyć
wukładyautomatycznejregulacjipogodowej.Wprzy-
padkuprzeprowadzaniatermomodernizacjibudynku,
wyposażonego w nowoczesny, zautomatyzowany
węzeł cieplny, należy przeprowadzić obliczenia ko-
rygującemoccieplnąwęzłacieplnegoijegoregulację
wceludostosowaniajegomocycieplnejdoaktualnego
zapotrzebowania na moc cieplną budynku po jego
ociepleniu. W skrajnych przypadkach może to skut-
kowaćzmianąwielkościwymiennikówikoniecznością
ichwymiany.

Alternatywą dla budowy nowych węzłów ciepl-

nychwmiejscuwyciętychstarychurządzeńsąprefa-
brykowanekompaktowewęzłycieplne.Kompaktowe
węzłycieplnesąurządzeniamiwpełniwyposażonymi
igotowymidopracypoichpodłączeniudosiecicie-
płowniczejiinstalacjiwewnętrznychbudynku.

niezbędne elementy wypoSażenia

nowoczeSnych węzłów cieplnych

1. Wysokosprawne,prawidłowodobranedoza-

potrzebowania na moc cieplną budynku wy-
mienniki ciepła – wymienniki przeciwprądowe
lubwymiennikipłytowe.

2. Szczelnaarmaturaodcinająca–chroniprzedubyt-

kami czynników w sieci ciepłowniczej i instalacji
wewnętrznej,awięcprzedstratamienergii.

3. Szczelnepompybezdławicowe–pompyopo-

prawniedobranychparametrachpobierająmniej-
szą ilość energii elektrycznej. Jeżeli dodatkowo
możnasterowaćichprędkościąobrotową,wza-
leżnościodchwilowychpotrzebichwydajności
dodatkowo można zmniejszyć ilość pobieranej
przeznieenergii.

4. Układautomatycznejregulacjipogodowej–po-

wodujedostosowanietemperaturyistrumienia
czynnika zasilającego instalację wewnętrzną do
aktualnychpotrzebenergetycznychbudynku,za-
leżnychodchwilowejtemperaturypowietrzaze-
wnętrznegoitemperaturypowietrzawewnątrz
ogrzewanych pomieszczeń. Programowalne
regulatory pozwalają na programowanie do-
bowychitygodniowychcyklidostawyciepłado
obiektów, pozwalając na okresowe obniżanie
wnichtemperaturywewnętrznej.

5. Układ regulacji ciśnienia i stabilizacji różnicy ci-

śnienia–pozwalanastabilizacjęciśnieniazasilania
iciśnieniapowrotuczynnikaciepłowniczego.

6. Ogranicznik przepływu i temperatury – układ

pozwalający na regulację maksymalnego stru-
mieniaitemperaturyczynnikaprzepływającego
przezwęzeł.

7. Regulatorytemperaturyciepłejwodyużytkowej

– urządzenia pozwalające na regulację i sta-
bilizacjęwartościtemperaturyciepłejwodyużyt-
kowej .

8. Licznikenergiicieplnej-pozwalanazliczaniepo-

branego z sieci ciepłowniczej ciepła oraz okre-
śleniemaksymalnejmocycieplnejbudynkuwda-
nymroku .

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

6.1.2. wybór Schematu ideowego dla

wymienianychlubmodernizo-

wanych węzłów cieplnych

W małych obiektach mieszkalnych, takich jak

domy jednorodzinne, szeregowe, osiedla budynków
dwu- lub trzyrodzinnych, należy stosować wy-
miennikowe węzły dwufunkcyjne w układzie rów-
noległymzzasobnikiemciepłejwody.Węzłytegotypu
powinnybyćwyposażonewukładautomatycznejre-
gulacjipogodowejzpriorytetemciepłejwody.Układ
taki pozwala na przygotowanie ciepłej wody i zma-
gazynowaniejejwzasobnikuciepła.Wokresachnaj-
większegorozbioruciepłejwodyukładregulacjiprze-
łącza funkcję węzła na podgrzewanie jedynie ciepłej
wody .

W małych budynkach użyteczności publicznej,

gdzieistniejepotrzebaprzygotowaniaciepłejwody,za-
potrzebowanie to jest znacząco mniejsze niż w bu-
dynkachmieszkalnych.Ztegopowoduwtakichobiek-
tachpowinnybyćstosowanewymiennikowewęzłyciepl-
nedwufunkcyjnewukładzierównoległymbezzasobnika
ciepłejwody.Układregulacjiautomatycznejpowinientak-
żeposiadaćpriorytetprzygotowaniaciepłejwody.

W dużych obiektach mieszkalnych i zamieszkania

zbiorowego,jaknaprzykładbudynkiwielorodzinne,ho-
tele,domystudenckieitp.,należystosowaćrozwiązania
pozwalająceefektywniesterowaćogrzewaniembudynku
orazprzygotowywaćdużeilościciepłejwody.Wymogi
takiespełniająwpełnizautomatyzowanewymiennikowe
węzłycieplnedwufunkcyjnewukładzieszeregowo-rów-
noległymzzasobnikiemciepłejwody.Węzłytemożna
takżebudowaćjakobezzasobnikowe,alepociągatoza
sobązastosowaniewymiennikówowiększejmocyciepl-
nej.Wprzypadkubudowywęzłówbezzasobnikówko-
niecznejestwłączaniepriorytetuciepłejwody.

6.2.

kotłownie opalane węglem

6.2.1.

podStawowe wymagania

Kotły na paliwa stałe zgodnie z przepisami in-

stalujesięwoddzielnychpomieszczeniach–kotłow-
niach.Kotłowniapowinnabyćusytuowanacentralnie
w stosunku do ogrzewanych pomieszczeń, w piw-
nicylubnaparterze.Pomieszczenieprzeznaczonena
kotłownięmusispełniaćokreślonewarunki.Jegowy-
sokośćpowinnawynosićconajmniej2,2m.Wko-
tłownizkominemonaturalnymciąguniemożnasto-
sowaćwentylacjimechanicznej.

wentylacja

Kotłownianapaliwostałemusibyćwyposażona

w instalację wywiewną z niezamykanym otworem
wywiewnymowymiarachconajmniej

14x14cm

orazinstalacjęnawiewnązniezamykanymotworem
opowierzchniprzekrojuniemniejszejniż200cm

2

,

któregodolnakrawędźpowinnabyćumieszczonanie
wyżejniż30cmponadpoziomempodłogi.

Składowanie paliwa

Miejsce do magazynowania opału powinno się

znajdowaćwsąsiedztwiekotłowni.Magazynpaliwa
wartousytuowaćtak,żebyłatwotambyłodostarczać
paliwo.Musimieć,takjakkotłownia,wysokośćmi-
nimum2,2m,alewolnaprzestrzeńmiędzywarstwą
paliwaastropemniemożebyćmniejszaniż0,5m.
Wzamkniętymskładziepaliwaobowiązkowyjestka-
nał wentylacji wywiewnej umożliwiający dwukrotną
wymianę powietrza na godzinę. Żużel i popiół na-
leży składować w pojemnikach w wydzielonej czę-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

ści kotłowni. Jeśli skład żużla ma być osobnym po-
mieszczeniem,powinienmiećwysokośćconajmniej
2,2 m i wentylację grawitacyjną umożliwiającą trzy-
krotnąwymianępowietrzanagodzinę.

6.2.2.

kotły opalane węglem

Kotłynapaliwastałesąnajtańszymiwużytkowaniu

urządzeniami grzewczymi, choć ich eksploatacja jest
dośćuciążliwa.Producencistarająsię,bybyłyonebar-
dziejprzyjaznedlaużytkownikaiśrodowiska.

kotły z górnym Spalaniem

Są najpopularniejsze na rynku. Produkują je za-

równo małe zakłady rzemieślnicze, jak i więksi pro-
ducencikrajowiizagraniczni.Sąstosunkowoniedrogie.
Majązazwyczajkomoręspalaniapołączonązkomorą
zasypową, jeden lub dwa ciągi spalania, czyli kanały
konwekcyjnewwymiennikuciepłakotła,przezktóre
przechodząspaliny-imwięcejciągów,tymlepszyod-
zyskciepłazespaliniwyższasprawnośćkotłaorazsta-
łyrusztpaleniska.Kotłyzwymiennikiemżeliwnymnaj-
lepiejnadająsiędospalaniakoksulubwęgla.

kotły z dolnym Spalaniem

Te produkowane obecnie znacznie różnią się od

modelizlatosiemdziesiątych.Spalanienadalodbywasię
natylnejścianiekomoryzasypowejlubwkomorzespa-
lania znajdującej się z tyłu komory zasypowej, ale sys-
tem doprowadzenia powietrza wtórnego do komory
spalaniajestjużbardziejrozwinięty.Kotłyzdolnymspa-
laniemmająruchomylubstałyruszt.Rusztruchomyjest
stalowy lub żeliwny, ruszt stały jest zazwyczaj tak zwa-
nymrusztemwodnym.WkrajachUniiEuropejskiejstan-

dardowoprodukujesiękotływyposażonew:regulator
paleniska(miarkownikciągu),którypomagauzyskaćrów-
nomiernąidokładnątemperaturęwkotle,bateriębez-
pieczeństwazabezpieczającąkociołiinstalacjęc.o.przed
przegrzaniem,dużąkomoręzasypowąidużedrzwicz-
kizaładunkoweułatwiającenapełnianieiczyszczenieko-
tła,otwórwdrzwiczkachzaładowczychdoprowadzający
powietrze w końcowej fazie spalania, tak zwane po-
wietrzewtórne,regulacjędopływupowietrzawtórnego,
regulowanąklapętakzwanegołatwegorozruchukotła,
kanałykonwekcyjneodużejpowierzchniumożliwiające
optymalnewykorzystanieciepłazespalin.

Nieodzownymatrybutemkażdegonowoczesnego

kotłazdolnymspalaniemsą:szufladanapopiół,rusztob-
rotowyisterownikipracypompobiegowych.

kotły z palnikiem retortowym

Zewzględunadośćwysokącenędopierozdo-

bywająpozycjęnarynku,alezasłużenie,botourzą-
dzenianowoczesneiprawiebezobsługowe.Spalanie
paliwadozowanegoprzezpodajniknastępujewspe-
cjalnieskonstruowanympalniku.Kotłyretortowecha-
rakteryzująsięnastępującymicechami:

n

proces spalania regulowany przez sterownik mi-

kroprocesorowy,

n

sprawnośćcieplnaponad84%,

n

płynnaregulacjawydajnościenergetycznejwprze-

dziale30-

100%mocy,

n

praktyczniebezdymnespalanie-emisjapyłówkil-

kukrotnieniższaoddopuszczalnej,

n

samooczyszczającesiępalenisko,

n

podawanie węgla do paleniska sterowane au-

tomatycznie,

n

wprzypadkukotłówmałejmocyuzupełnianiepa-

liwaśredniorazna3do7dni,

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

n

dlawiększychjednostekmożliwośćuzupełnianiapa-

liwarazlubkilkarazywsezonie,

n

podstawowepaliwo:węgielasortymentueko-groszekII.

kotły wielopaliwowe

Nazywane też dwupaliwowymi zdobywają co-

razwiększąpopularność.Możnawnichspalaćpaliwa
stałe,naprzykładwęgiellub-pozamontowaniupal-
nikaolejowego-olejopałowy.Komorazasypowaza-
mienia się wtedy w komorę spalania mieszanki pa-
liwowej. Palnik można zamontować w każdej chwili,
nawetpokilkusezonachgrzewczychodzakupuko-
tła.Łącznykosztinstalacjiolejowejrozkładasięwten
sposóbwczasieijestmniejdotkliwydlaużytkownika.
Kotływielopaliwowemożnainstalowaćwmałychko-
tłowniach,wktórychjestjedenkanałspalinowyinie
mamiejscanadwaniezależneźródłaogrzewania.

kotły z wentylatorem

Sądroższąodmianątradycyjnychkotłównapa-

liwa stałe. Modele z wentylatorem nadmuchowym

służąprzedewszystkimdospalaniamiału.SąwPol-
sce dość popularne ze względu na niską cenę mia-
łuwęglowego.

Kotłyzwentylatoremwyciągowymwczopuchu,

czyliprzewodziełączącymkociołzkominem,cechuje
bezpyłowespalaniemieszankiiwysokiebezpieczeń-
stwo użytkowania, które zawdzięczają wyciąganiu
wszelkichsubstancjilotnychdokomina.Umożliwiają
spalaniewęgla,miałuwęglowegoidrewna.

Nowościąsąkotływyposażonewzabezpiecze-

nieprzednadmiernymwzrostemtemperatury,dzię-
kiktóremumożnajemontowaćwnowoczesnychin-
stalacjachgrzewczychztworzywsztucznych.Procesor
sterujący wentylatorem aż w pięciu zakresach pręd-
kościobrotowej,umożliwiapełnąkontrolęprocesu.

Pieco-kuchnie poza wielofunkcyjnością i nazwą nie

mająnicwspólnegozpopularnyminiegdyśurządzeniami
otejnazwie.Urządzeniatakiesąstandardowowyposażo-
newkociołnapaliwostałezregulowanympaleniskiem,
piekarnikzpłytąceramiczną,wężownicędoprzygotowania
c.w.u.iwbudowanąpompęobiegowądoc.o.zesterow-
nikiem.Tenrodzajkotłajestbardzopopularnywmałych
miejscowościachwypoczynkowychwcałejEuropie.

Rys. 4. Schemat ideowy kotłowni na biomasę z zasobnikiem akumulacyjnym

0

0

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

6.3.

kotłownia opalana biomaSą

Kotłownie opalane biomasą wyposażone są

wkotłyopalanepaliwemstałymipodlegajątymsa-
mymwymaganiom,jakkotłowniewęglowe.

Dodatkowym problemem związanym z niż-

sząwartościąopałowąbiomasyorazjejdużąob-
jętością właściwą jest konieczność rozwiązania
problemuskładowaniaipodawaniapaliwadoko-
tłów. Do wytworzenia tej samej ilości ciepła po-
trzebujemy kilkakrotnie większej objętości pa-
liwa niż w przypadku węgla. Należy zadbać o ła-
twy transport biomasy z miejsca jej składowania
do kotłów. Rozwiązania automatycznego po-
dawania paliwa do kotłów są wygodne, ale kosz-
townezarównonaetapieinwestycyjnym,jakrów-
nieżweksploatacjiipolecićjemożnajedyniedla
większychinstalacji.

Magazynowanie biomasy powinno odbywać

sięwmiejscachzadaszonychwceluzabezpiecze-
nia jej przez zawilgoceniem oraz z dobrą wen-
tylacją,abyumożliwićdodatkowojejwysuszenie.
Najlepszymrozwiązaniemsąwolnostojącewiaty,
drewutnielubmagazynyzażurowymiścianami.

6.3.1.

akumulacja ciepła

Większość kotłów o mocy do 500 kW opa-

lanych biomasą, a takie wykorzystuje się do wy-
twarzania ciepła dla budynków mieszkalnych, sta-
nowią tzw. kotły wsadowe lub ze spalaniem cy-
klicznym.Processpalaniawtakichkotłachodbywa
sięodmomentuzaładunkuirozpaleniapaliwado
prawie całkowitego jego wypalenia. Wydajność
kotła na początku cyklu wzrasta do wartości no-
minalnej,apodkoniecspada.Pomiędzykolejnymi

patronat medialny

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

cyklami konieczne są załadunek nowej porcji pa-
liwaoraz(cokilkacykli)oczyszczeniekotłazpo-
piołu.

Wceluzapewnieniaciągłościdostawciepłana

wymaganym poziomie konieczne jest zastosowa-
nie zasobnika ciepła, który dostarczał będzie cie-
płowokresachprzerwwdziałaniukotłaorazuzu-
pełniał moc cieplną w okresach, gdy kocioł pra-
cujezmniejsząwydajnością.Rolezasobnikawdo-
machjednorodzinnychmożepełnićinstalacjacen-
tralnego ogrzewania o dużej pojemności, jednak
zasobnikciepłejwodynawetwtymprzypadkujest
zalecany. W większych instalacjach i w przypadku
stosowaniadłuższychprzerwwpracykotłówna-
leży stosować zasobniki ciepła w postaci zaizolo-
wanychtermiczniezbiornikówwody.Wielkośćza-
sobnikanależyindywidualniedobraćwzależności
od zapotrzebowania na ciepło i przewidywanych
długościprzerwwpracykotłów.

Dodatkową zaletą stosowania zasobnika cie-

pła jest umożliwienie pracy kotłów z optymalną
wydajnością nawet w okresach zmniejszonego
zapotrzebowania na ciepło, co w znaczący spo-
sób przyczynia się do podniesienia sprawności
eksploatacyjnej źródła ciepła o kilkanaście do kil-
kudziesięciu procent, rekompensując dodatkowe
kosztyinwestycyjne .

6.3.2.

rodzajebiomasydocelów

energetycznych

drewno

Drewnowykorzystujesiędocelówenergetycznych

wpostaci:drewnaopałowego(kawałkowe),zrębów,kory,
wiórów,brykietówipeletów.

1. Drewnoopałowe–kawałkiróżnejdługości(niedłuż-

szeniż

120cm)iwilgotności15-60% .

2. Zrębki–rozdrobnionedrewnoodługości

5-50mm,wilgotności35-60%.

3. Kora,trociny,wióry–toproduktyuboczneprzemysłu

drzewnego, przydatne do bezpośredniego spalania
orazjakosurowiecdoprodukcjibrykietówipeletów.

4. Brykiety–wytwarzanezsuchego,rozdrobnione-

godrewna,głównietrocin,zrębków,kory,mącz-
ki drzewnej i wiórów - cylindryczne lub pro-
stopadłościenne o wymiarach przekraczających
2,5-30cm,zawartośćwilgociponiżej

10% .

5. Pelety – wypraski ze zmielonego i wysuszonego

drewnaośrednicy6-8mmidługości5-30mm.
Wartośćopałowaróżnychrodzajówpaliwdrew-

nopochodnychzależyodichwilgotnościiwahasięod
6do

19MJ/kg,zaśichcenaod10do30zł/GJ.

6.3.3.

kotły do Spalania drewna

Drewnojestpaliwemodużejzawartościczęści

lotnych(około80%),jegospalanieprzebiegawkilkueta-
pach:suszenie,piroliza,zgazowanie,dopalaniegazóworaz
spalaniewęgladrzewnego.Dlazapewnieniaoptymalnego
wykorzystaniaenergiizawartejwdrewnieorazograniczenia
powstawaniazanieczyszczeńiichemisjikoniecznejestza-
pewnienie odpowiednich rozwiązań konstrukcyjnych. In-
nymisłowydrewnonależyspalaćwkotłachspecjalnieza-
projektowanychiskonstruowanychdospalaniategopaliwa.

Obecnaofertarynkowakotłówwęglowych,do-

puszcza możliwość spalania drewna jako paliwa za-
stępczego,jednakdecydującsięnatakierozwiązanie,
musimypamiętać,żeprocesspalaniadrewnawtego
typukotłachbędzieprzebiegałmniejefektywnieniż
w kotłach specjalnie zaprojektowanych do spalania
drewna .

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

Najprostszymiinajtańszymikotłamisąkotłyzespa-

laniem górnym, zbliżone konstrukcją do kotłów wę-
glowych. W kotłach tych komora zasypowa jest jed-
nocześniekomorąspalania.Kotłytecharakteryzująsię
dość niską sprawnością oraz dużą zmiennością wy-
dajnościpodczascykluspalania.

Dużolepszewłasnościmająkotłyzespalaniemdol-

nym,gdziemożliwajestkontrolaintensywnościprocesu
spalaniaoraznadmiarupowietrza.Kotłytewyposażone
sąwwentylatorypodmuchoweorazmikroprocesoro-
weregulatoryprocesuspalania.

Docelówspalaniadrewnaczasamistosujesięko-

tłyzprzedpaleniskami,wktórychprzebiegaprocessu-
szenia,pirolizyizgazowaniadrewna,zaśwłaściwespa-
lanieodbywasięwtradycyjnymkotledostawionymdo
przedpaleniska. Zastosowanie przedpaleniska pozwala
przystosowaćniskimkosztemposiadanekotływęglowe
dospalaniadrewna.

Najbardziej zaawansowanymi konstrukcjami kotłów

sątakzwanekotłyzgazowujące,składającesięzdwóchko-
mór,którychwjednejnastępujeprocesspalaniadrewna
zniedoboremtlenu,zwanyzgazowaniem,zaśwwdrugiej
spalanieczęścilotnych(znadmiaremtlenu).Dokomory
paliwapodawanejestpowietrzepierwotne.Jegoilośćste-
rujeprędkościąspalania.Dokomorydopalaniagazówpo-
dawanejestpowietrzewtórne.Kotłytecharakteryzująsię
najwyższąsprawnościąoraznajbardziejstabilnąpracą.

Pelety stanowią najszlachetniejszą formę paliwa

drzewnego,ichspalaniemożeodbywaćsięzarównona
ruszciekotławęglowego,jakrównieżprzyzastosowaniu
specjalnychpalników.Palnikitemogąrównieżspalaćziar-
nazbóż,głównieowsa,którywostatnimrokustałsięjed-
nymznajtańszychbiopaliw.Zastosowaniepalnikówna
peletypozwalawprostyiniedrogisposóbprzekształcić
kocioł opalany olejem, gazem ziemnym lub płynnym
wkociołnabiomasę.

6.4.

kotłownia gazowa, olejowa

i na gaz płynny

6.4.1.

lokalizacja

i wypoSażenie kotłowni

Miejscenakotłowniępowinnobyćspecjalnie

wydzielone,alekociołmocydo30kWmożepra-
cowaćwpomieszczeniachoinnymprzeznaczeniu,
takichjakkuchniaczyłazienka.

Wbudynkach,któreposiadajądoczterechkon-

dygnacji, pomieszczenie dla kotła zasilanego gazem
ziemnym może znajdować się na dowolnym po-
ziomie budynku: w piwnicy, na parterze, na stry-
chu. W wyższych budynkach kotłownia powinna
być umieszczona ze względów bezpieczeństwa na
dachu budynku. W przypadku kotłowni zasilanych
gazem płynnym nie można jej usytuować w po-
mieszczeniach znajdujących się poniżej powierzchni
gruntuotaczającegobudynek.

Wymiary kotłowni
W domach nowo budowanych kotły gazowe

można instalować w pomieszczeniach o wysokości
conajmniej2,2m.Wdomachistniejących–wpo-
mieszczeniachnieniższychniż

1,9m.Kubaturako-

tłowniniemożebyćmniejszaniż8m

3

.

Urządzenia zabezpieczające
Jeśli do zasilania kotła używany jest gaz płynny,

zalecasię,niezależnieodmocykotła,zainstalowanie
detektoraawaryjnegowypływugazu.Ponieważgaz
płynnyjestcięższyodpowietrza,detektorpowinien
byćzamontowanyniewyżejniż

15cmnadpodłogą.

Warunki techniczne
Wobecnieobowiązującychwarunkachtechnicz-

nychkotłygazowepodzielononaurządzeniatypuB
–zotwartąkomorąspalania–itypuC–zzamkniętą

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

komorą spalania. Wymagania dotyczące stosowania
kotłówpierwszegotypusąznacznieostrzejsze.

Wprzypadkukotłówzotwartąkomorąspalaniaza-

broniono instalowania ich w pomieszczeniach miesz-
kalnych, czyli pokojach, sypialniach, a także w miesz-
kaniachjednopokojowychzwnękąkuchenną.Kubatura
pomieszczeniaztakimkotłemniemożebyćmniejszaniż
8m

3

.Musząbyćwnimzapewnione:odpowiedniawen-

tylacja,odprowadzeniespalinwpostaciindywidualnego
przewoduspalinowegowkominieiobowiązkowydo-
pływpowietrzadospalania.

Kotłyzzamkniętąkomorąspalaniadopuszczonodo

instalowania ich w pomieszczeniach mieszkalnych, pod
warunkiem,żezostanąpodłączonedokoncentrycznych
przewodówpowietrzno-spalinowych.Sątodwawspół-
osiowe przewody, w których zewnętrznym jest do-
prowadzane powietrze do spalania, wewnętrznym zaś
–odprowadzanespaliny.Rozwiązanietogwarantuje,że
wrazienieszczelnościprzewoduspalinowegospalinynie
przedostanąsiędopomieszczenia,tylkodotrądokomory
spalaniaizostanąusuniętenazewnątrzbudynku.Kotły
zrozdzielczymikanałamipowietrzno-spalinowymimoż-
naumieszczaćwoddzielnychpomieszczeniach.Kubatura
pomieszczeńwyposażonychwkociołozamkniętejko-
morzespalaniatominimum6,5m

3

.

Wyposażenie kotła
Każdykociołmusimiećtermostat.Umożliwiaon

utrzymywanietemperaturycentralnegoogrzewaniana
ustalonympoziomie.Temperaturęregulowaćmożnaza
pomocąregulatorówzewnętrznych.Mogątobyćter-
mostatypokojowe,któremogąposiadaćprogramator
alboregulatorypogodowe.Kociołpowinienzostaćwy-
posażonywregulator,któryjestprzystosowanydopra-
cyzdanymtypemimodelem.Błędemjeststosowanie
dowolnegotypuregulatora,któryniejestdostosowany
dokonkretnegotypuurządzenia.Wskładwyposażenia

kotłapowinienwchodzićrównieżczujnikciągukomino-
wego,któregozadaniemjestautomatycznewyłączenie
kotła,gdyprzewódkominowyjestniedrożny,lubinne
urządzeniespełniającetakąfunkcję.Kotłyprzeznaczone
doinstalacjizamkniętychmusząobowiązkowoposiadać
zawór bezpieczeństwa i manometr oraz ciśnieniowe,
przeponowenaczyniewzbiorczeipompęobiegową.

uWaGa! uRząDzEnIa

PRzEznaCzonE Do PRaCy

W ukłaDaCh zamknIĘTyCh muSzą

mIEć DoPuSzCzEnIE uRzĘDu

DozoRu TEChnICznEGo (uDT)

Winstalacjachotwartychkrążeniewodymożeod-

bywać się pod wpływem sił grawitacji, może być też
wymuszoneprzezpompę,aukładzabezpieczonyjest
otwartymnaczyniemwzbiorczym.Kotłyprzeznaczone
dotakichinstalacjiniesąwyposażanewnaczynieprze-
ponowe,zawórbezpieczeństwa,manometr.

6.4.2.

wentylacja

Spalaniegazuwkotlebędzieprzebiegałowłaści-

wie,jeślibędziedoniegodopływaładostatecznailość
powietrzaibędąsprawnieodprowadzanespaliny.

Nawiew powietrza
Dospalenia

1m

3

gazukociołpotrzebujeponad

10m

3

powietrza.Zbytmałajegoilośćprowadzido

niepełnegospalania,powstawaniaczaduiobniżenia
całkowitejsprawnościkotła.

Do pomieszczenia z kotłem gazowym po-

wietrze dostarczane jest najczęściej przez szczeliny
wotworachokiennychlubdrzwiowychdanegopo-
mieszczenialubsąsiednichpomieszczeń(tylkowsta-
rymbudownictwieprzynieszczelnejstolarceokien-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

nejidrzwiowej),otworylubkanałynawiewne
specjalniedotegoceluprzewidzianelubinne
urządzenia techniczne przeznaczone do tego
celu.Szczegółoweobliczeniakubaturykotłow-
ni, niezbędnej ilości powietrza wymienianego
wciągugodzinyorazpolaprzekrojuotworów
dostarczających powietrze z zewnątrz po-
winienwykonaćprojektant.

W nowych budynkach o szczelnej sto-

larce okiennej i drzwiowej w pomieszcze-
niach, w których znajduje się kocioł gazowy,
musi znajdować się niezamykany otwór wen-
tylacji nawiewnej, o powierzchni przekroju
niemniejszejniż200cm

2

,któregodolnakra-

wędźpowinnabyćumieszczonaniewyżejniż
30 cm ponad poziomem podłogi lub, dla ko-
tłownizasilanychgazempłynnym,napoziomie
posadzki.

W starych budynkach dopuszcza się na-

wiewprzeznieszczelnościwstolarceokiennej
idrzwiowej.Wtakimprzypadkukubaturapo-
mieszczeniamusibyćwiększaniż4m

3

nakaż-

dy

1kWmocyzainstalowanegokotła.

Do kotłowni, w których podłoga zlo-

kalizowana jest poniżej poziomu terenu, czy-
li w piwnicy lub suterynie, powietrze do-
prowadzasięspecjalnymprzewodemzwanym
„zetką” ze względu na jego kształt. Wlot po-
wietrzadotegoprzewoduznajdujesiępowy-
żejterenuwwylotwkotłownizgodniezpo-
wyższymi wymogami. Dopuszcza się również
doprowadzeniepowietrzazewnętrznegozsą-
siednich pomieszczeń wyposażonych w nie-
zamykany otwór wentylacji nawiewnej o po-
wierzchni przekroju nie mniejszej jednak niż
200cm

2

.

Wentylacja wywiewna
Pomieszczeniezkotłempowinnomiećoddziel-

ny przewód wentylacyjny z otworem wywiewnym
umieszczonympodsufitemopowierzchniprzekroju
niemniejszejniż200cm

2

.

6.4.3.

przyłącze Sieci gazowej

dobudynku

Omożliwościkorzystaniazgazuziemnegode-

cydują możliwości techniczne przyłączenia budynku
dosiecigazowej.Oceniajerejonowyzakładgazow-
niczynapodstawiezłożonegownimwnioskuowy-
daniewarunkówtechnicznychprzyłączeniaidostawy
gazu.Warunkisąwydawanenieodpłatniewciągu30
dniodzłożeniawnioskuiważneprzezdwalata.Wy-
nikaznich,czywystarczywykonaćsamoprzyłącze
iinstalacjęodbiorczą,czyteżniezbędnabędzieroz-
budowagazociąguorazjakiesąprzewidywanepełne
kosztyinwestycji .

Zazwyczaj,jeślisiećgazowaznajdujesięwnie-

wielkiejodległościodgranicdziałki–kilku,kilkunastu
metrów–wystarczywykonanieprzyłącza.Zakładga-
zowniczymawówczasobowiązekwykonaniatakiego
przyłącza i doprowadzenia go przynajmniej do gra-
nicnaszejposesji.Rozliczeniekosztówinwestycjiod-
bywasięryczałtowo,cooznacza,żepokryjemyje-
dynieniewielkąichczęść,mniejwięcej25%.Zakład
przygotowuje też dokumentację projektową przy-
łącza, uzgadnia ją, zgłasza budowę przyłącza i do-
konujejegoodbioru.Wyjątkowozdarzasię,żewy-
konanieprzyłączajestbardzotrudnelubwręcznie-
możliwe, na przykład ze względu na usytuowanie
wulicyinnychsieci,takichjakwodociągowaczyka-
nalizacyjna oraz konieczność zachowania od nich
przepisowychodległości.

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

Dużo trudniej o przyłączenie, gdy sieć gazowa

przebiegawwiększejodległościoddziałki,przykła-
dowo

100lub200m,ikoniecznaokażesięjejroz-

budowa. Zakład nie ma wówczas obowiązku roz-
budowania sieci, wzięcia na siebie większości kosz-
tówiryczałtowegorozliczeniainwestycjizprzyszłym
odbiorcą.

6.4.4.

zbiorniki

na olej opałowy

Zbiornikiztworzywsztucznychsąnajczęściejku-

powane przez właścicieli domów jednorodzinnych.
Większośćzbiornikówprzeznaczonajestdomontażu
wewnątrzdomu.Nielicznemożnamontowaćnaze-
wnątrz,aletylkojakonaziemne.Odmateriału,zja-
kiegowykonanyjestzbiornik,zależy,czywpobliżu
zbiornikaczućbędziezapacholeju.Nylonnaprzy-
kładnieprzepuszczazapachuoleju,polietylen–je-
śliniemaspecjalnejpowłokiochronnejograniczającej
emisjęzapachu–tak.

Zbiorniki z tworzyw sztucznych mogą być

jedno- lub dwupłaszczowe. W dwupłaszczo-
wychwewnętrznypłaszczwykonanyjestztwo-
rzywa, a zewnętrzny – z blachy ocynkowanej.
Zbiorniki z tworzyw sztucznych można mon-
tować pojedynczo lub łączyć w zestawy zwane
teżbateriami.

Zbiorniki stalowe są przeznaczone głów-

niedomontażunazewnątrz:jakonaziemnelub
podziemne. Zbiorniki ze stali są zwykle większe
od zbiorników z tworzyw sztucznych. Niektóre
możnałączyćwgrupy,aleprodukujesięjetakże
naindywidualnezamówienie,uwzględniasięwte-
dy pojemność obliczoną w projekcie i założone
warunkiposadowieniazbiornika.

olEj oPałoWy jEST PRoDukTEm

RoPoPoChoDnym o nIEzbyT

PRzyjEmnym zaPaChu. DlaTEGo

maGazynoWanIE Go W zbIoRnIku

W buDynku możE STać SIĘ

uTRaPIEnIEm Dla mIESzkańCóW.

Problem ten nabiera

SzCzEGólnEGo znaCzEnIa, GDy

kTóRyŚ z mIESzkańCóW Domu

jEST uCzulony na PRoDukTy

RoPoPoChoDnE. W TakIm

WyPaDku lEPIEj umIEŚCIć zbIoRnIk

Poza buDynkIEm.

Zabezpieczeniazbiornikanaolejopałowy.

Zbiorniki stalowe mogą ulegać korozji, zwłasz-

cza ich zewnętrzna powierzchnia, ale także – choć
wmniejszymstopniu–wnętrze.Wceluzabezpie-
czenia przed korozją zewnętrzną zbiorniki stalowe
malujesięfarbamizabezpieczającymi.Zalecasięre-
gularne–copięćlat–czyszczeniezbiorników.Naj-
lepszym zabezpieczeniem przed korozją jest wy-
konaniezbiornikawcałościztworzywasztucznego.

Każdyzbiornikzolejemopałowymmusibyćza-

bezpieczony przed niekontrolowanym wyciekiem pa-
liwawrazieawarii.Wpomieszczeniacholejoszczelnych
zezbiornikamijednopłaszczowymiumieszczasięson-
dy sygnalizujące nieszczelność. W tym samym celu
w zbiornikach dwupłaszczowych przestrzeń między
płaszczami wypełnia się cieczą pod ciśnieniem. W ra-
zie nieszczelności ciecz wycieka i odkrywa zanurzone
elektrody, powodując przerwanie obwodu elektrycz-
negoiuruchomieniesygnalizacjialarmowej.Paliwowy-
pływająceprzeznieszczelnościmusizostaćzatrzymane,
nie powodując skażenia środowiska. Zbiorniki jed-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

nopłaszczowe umieszcza się w szczelnych wannach
mogącychpomieścićcałąpojemnośćzbiornika.Wprzy-
padku zbiorników dwupłaszczowych taką wannę sta-
nowidrugipłaszcz.Dodatkowozbiornikiopojemności
powyżej2,5m

3

musząbyćwyposażonewurządzenia

sygnalizacji wycieku i zabezpieczone przed jego prze-
nikaniem do wód gruntowych i powierzchniowych.
Przepisywymagają,abyzbiornikinaolejopałowybyły
zaprojektowanewsposóbzapobiegającygromadzeniu
sięładunkówelektrostatycznych.

6.4.5.

kotły na gaz ziemny,

olej i gaz płynny

Kotły jednofunkcyjne z zasobnikiem
Kociołjednofunkcyjnyogrzewadom,ajeślipodłączony

jestdoniegozasobnik–przygotowujerównieżciepłąwodę
użytkową.Wkotłachoprzestarzałejkonstrukcjizasobnikmoże
miećpojemnośćodkilkudziesięciudokilkusetlitrów.Wielkość
zasobnikadobierasiędozapotrzebowanianaciepłąwodę.
Mockotładobierasięnapodstawiestratciepłabudynkulubnaj-
wyższejwielkościstrumieniaciepłejwodyiwybierasięwiększą
mocspośróddwóch.Zazwyczajkociołjednofunkcyjnyzza-
sobnikiemwymagaoddzielnegopomieszczenia,zwyjatkiem
kotłówzezintegrowanymzasobnikiem.Zasobnikmożebyć
ustawionypodkotłemlubobokniego.

Kocioł dwufunkcyjny przepływowy
Kociołdwufunkcyjnyprzygotowujewodęzarównona

potrzebyc.o.,jakic.w.u.Temperaturawodywypływającej
zbateriiwinstalacjizasilanejprzezkociołdwufunkcyjnyzależy
odnatężeniaprzepływu.Immniejszyjeststrumień,tymwyż-
szatemperaturawodyiodwrotnie.Gdyograniczymypobór,
wodadłużejprzepływaprzezwymiennikciepła,awięcwzra-
stajejtemperatura.Nowoczesnekotłydwufunkcyjnemająnaj-
częściejpłynnąregulacjęmocy,takzwanąmodulację.Dzięki
niejmogądostosowywaćswojąchwilowąmoc,czyliilośćwy-

twarzanegociepła,doaktualnegozapotrzebowanianaciepło
dlaogrzaniabudynkuipodgrzaniaciepłejwody.Kotłydwu-
funkcyjnepodgrzewająwodękrążącąwinstalacjic.o.,awmo-
mencieodkręceniakranuzciepłąwodąprzestawiająsięiprzy-
gotowująciepłąwodęużytkową.

6.4.6.

kotły kondenSacyjne

wbudynkujednorodzinnym

Tradycyjne kotły nie wykorzystują całej energii

zawartejwspalanymwnichpaliwie.Część,zwana
ciepłemkondensacji,traconajestzparąwodnąza-
wartąwspalinach.Abywykorzystaćdoogrzewania
wodywkotlerównieżciepłokondensacji,parawod-
nazawartawspalinachmusizostaćskroplona.Skro-
plenie(kondensacja)parywodnejnastąpiwtedy,gdy
spaliny zostaną schłodzone do odpowiednio niskiej
temperaturyzwanejtemperaturąpunkturosy.

koTły konDEnSaCyjnE, aby
nIE znISzCzyły ICh kWaŚnE

SkRoPlIny, Są WykonanE z

InnyCh, zDECyDoWanIE baRDzIEj

oDPoRnyCh maTERIałóW nIż

koTły TRaDyCyjnE, zazWyCzaj zE

STalI nIERDzEWnEj, Co zaPEWnIa

Im WySoką TRWałoŚć.

W budowie kotła najważniejszą rolę spełnia

wysoko wydajny wymiennik o rozbudowanej po-
wierzchni wymiany ciepła. Spaliny są w nim schła-
dzanedotemperaturyponiżejtzw.punkturosy.Wy-
nosionaokoło56°C-wprzypadkuspalinzkotłów
zasilanych gazem ziemnym, około 52°C - w przy-
padkuspalinzkotłównagazpłynny,aokoło47°C
-wprzypadkuspalinzkotłówolejowych.Spalinysą

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

schładzaneprzezwodępowracającązinstalacjicen-
tralnego ogrzewania do kotła, więc jej temperatura
musi być odpowiednio niska. Z tego powodu pa-
rametry wody grzewczej w instalacji c.o. zasilanej
przezkociołkondensacyjnysąniższeniżwinstalacji
zkotłemtradycyjnym.Matowpływnacałąinstalację:
wielkość grzejników, średnice rur i armatury, pa-
rametrypompyobiegowej.Dlategorodzajkotłapo-
winienbyćuwzględnionypodczasprojektowaniain-
stalacjigrzewczejbudynku.

Wprawdziekotłykondensacyjnemajątakduży

zakresregulacji,żemogąogrzewaćwodęwinstalacji
c.o. do 85°C (tak jak tradycyjne), jednak najwyższą
sprawnośćuzyskują,gdypracująprzyniższychtem-
peraturach wody instalacyjnej. Praktycznie wszyst-
kie kotły przeznaczone do instalacji w domach jed-
norodzinnych mają palniki z modulacją mocy, czy-
li dostosowujące ją do bieżącego zapotrzebowania
naciepło.

koTły konDEnSaCyjnE

najWyżSzą SPRaWnoŚć oSIąGają

PRzy nIEWIElkIm obCIążEnIu.

Nie należy się obawiać zakupu kotła o mocy

większej od zapotrzebowania na ciepło do c.o. W
kotłachkondensacyjnychwyposażonychwregulację

pogodowąpracazniepełnymobciążeniemoznacza
niższątemperaturęwodywinstalacji,awięcskutecz-
niejsze schłodzenie spalin i intensywną kondensację
oraz mniejsze straty ciepła przez obudowę kotła.
Oczywiścienienależyrównieżdoprowadzićdonad-
miernegoprzewymiarowaniakotła,ponieważbędzie
onwówczaspracowałwdużejilościcykliwłączenia
iwyłączeniazpowoduzbytdużejmocyminimalnej.
Takirodzajpracyniejestzalecanyiprowadzidoszyb-
szegojegozużycia.

Sprawność kotłów odnoszona jest do war-

tościopałowejpaliwa,aniedocałkowitejilościener-
giipowstającejprzyspalaniupaliwa,czyliciepłaspa-
lania.Wartośćopałowajestmniejszaodciepłaspa-
laniaociepłoskraplaniaparywodnej,czylitakzwane
ciepłokondensacji.Ztegopowoduwdanychtech-
nicznych sprzedawanych kotłów kondensacyjnych,
wykorzystujących również ciepło kondensacji, po-
jawiasięsprawnośćwiększaniż100.Zdoświadczeń
eksploatacyjnychwynika,żezastosowaniekotłakon-
densacyjnego w miejsce nowoczesnego kotła tra-
dycyjnego pozwala na dodatkowe zaoszczędzenie
ok. 11% gazu, czyli w przypadku domów jed-
norodzinnychtakąsamąoszczędnośćkosztów.Na-
leżysprawdzićczyrekompensujetozwiększonena-
kładyinwestycyjne.

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

6.5.

pompy ciepła

Pompyciepła,wktórychrealizowanyjestobieg

identyczny z obiegiem chłodniczym, umożliwiają
wykorzystanie ciepła o niskiej temperaturze (prak-
tycznie bezużytecznego) do wytwarzania ciepła,
które można wykorzystać do ogrzewania i wen-
tylacjipomieszczeńlubprzygotowaniaciepłejwody
użytkowej. Oczywiście proces podnoszenia tem-
peratury wymaga doprowadzenia do pompy cie-
pła energii napędowej. Może to być energia elek-
tryczna, mechaniczna lub energia chemiczna za-
warta w paliwie pierwotnym, przy czym rodzaj
energii napędowej zależy od konstrukcji i systemu
pompyciepła.

Oefektywnościpompyciepładecydujejakośćener-

getycznajejdziałaniazdefiniowanajakostosunekskutku
działaniapompyciepła,tj.ilościciepłaużytecznegouzy-
skanegowskraplaczu,donakładu,którytrzebaponieść,
abytenskutekuzyskać,tj.dozużyciaenergiinapędowej.
Jakośćenergetycznadziałaniapompciepłanazywanajest
współczynnikiem wydajności grzejnej (cieplnej) i ozna-
czanaφ.Wartośćtegowspółczynnikazależygłównieod
wymaganej temperatury zasilania odbiornika ciepła (in-
stalacjic.o.,c.w.u.itp.)oraztemperaturyźródła,zktórego
dostarczanejestciepłodoparowaczapompyciepła.

Obecnie,nowoczesnepompyciepładostarczanesą

jakozwarteigotowedopracyzespoły,wymagająceje-
dynieprzyłączeniadoinstalacjiodbiorczych,pozyskiwania
ciepłaniskotemperaturowegoorazzasilaniawenergięna-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

pędową.Projektantowiinstalacjipozostajejedyniedobór
odpowiedniego,dostosowanegodowarunkówlokalnych,
systemupompyciepłaorazjejmocycieplnejzależnejod
potrzebcieplnychogrzewanegoobiektuisystemupracy.

6.5.1. zaSada działania pomp ciepła

Wpompieciepłazachodziprocespodnoszeniapo-

tencjałucieplnego,tj.procespobieraniaciepłazeźródła
o temperaturze niższej T

o

i przekazywania go do źró-

dłaotemperaturzewyższejT

g

(rys.5).Azatem,pom-

paciepłajesturządzeniem,któreprzekształcawykonaną
najegokorzyśćpracęwciepło,przyczymstosunekskut-
kudziałaniaurządzeniadonakładu,którytrzebaponieść,
doprowadzającenergięnapędową,jest,zgodniezpra-
wem zachowania energii, zawsze większy niż jedność.
Ponieważstosunekciepłaprzejętegozotoczeniadocie-

płapowstającegozprzekształceniaenergiinapędowejjest
tymwiększy,imtemperaturaT

o

bliższajesttemperaturze

T

g

(odbiornikaciepłaużytecznego–instalacjic.o.,c.w.u.),

toefektywnośćpompyciepłajesttymwyższa,immniej-
szesąwymaganiacodowartościtemperaturyT

g

.

W normie PN-EN

14511-1:2004(U) współ-

czynnik wydajności grzejnej φ określony jest jako
efektywność grzewcza i oznaczony COP (skrót od
Coefficient of Performance

).

6.5.2.

czynnikirobocze

Czynnikiem roboczym nazywany jest

czynnik termodynamiczny, który znajdując się
wobiegu,pośredniczywprzekazywaniuciepła
ze źródła dolnego do źródła górnego (odbior-
nika). Od właściwości czynnika roboczego za-
leżą: rodzaj konstrukcji pompy ciepła i zużycie
energiinapędowej.Obecniestosowanesąnaj-
częściejsyntetyczneczynnikirobocze,agłów-
nie pochodne węglowodorów nasyconych
inienasyconych.

Oznaczenie czynnika chłodniczego składa

sięzkilkusymboli,którychznaczeniejestzwią-
zane z ich wartością i pozycją w nazwie. Iden-
tyfikacyjny numer kodowy poprzedzony jest li-
terą „R” (ang. refrigerant), po której następuje
dwu- lub trzycyfrowa (dla węglowodorów nie-
nasyconychczterocyfrowa)liczba,wniektórych
przypadkach z dodatkowym oznaczeniem li-
terowym. Kolejne cyfry symbolu „Rxyz” ozna-
czająskładchemicznyczynnika.

Obecnie, ze względu na ochronę środo-

wiska, stosowane są coraz częściej czynniki ro-
bocze będące dwu- lub trójskładnikowymi roz-
tworami, które tworzą grupę tzw. czynników
(roztworów) zeotropowych. Najczęściej uży-
wanymi czynnikami zeotropowymi w sprę-
żarkowychpompachciepłasąR404A,R407C,
R4

10A.

Rys. 5. Zasada działania pompy ciepła: a) pompa
podnosząca ciecz, b) pompa ciepła, c) spiętrzenie
temperatury czynnika roboczego w pompie ciepła.

0

0

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

6.5.3.

źródła ciepła

niSkotemperaturowego

Źródłodostarczająceciepłoniskotemperaturo-

wepotrzebnedoodparowaniaczynnikaroboczego
wparowaczupompyciepłapowinnocharakteryzo-
wać się następującymi cechami: dużą pojemnością
cieplną, możliwie wysoką i stałą temperaturą, bra-
kiem zanieczyszczeń powodujących korozję ele-
mentów instalacji lub powstawanie osadów, łatwą
dostępnościąiniskimikosztamiinstalacjisłużącejdo
pozyskiwaniaitransportuciepła.

Temperaturaźródełnaturalnych(odnawialnych)

zależyzarównoodichrodzaju,jakiporyroku.Na-
tomiast temperatura ciepła odpadowego (źródła
sztuczne) charakteryzuje się wartością wynikającą
zprzebieguprocesutechnologicznegoinaogółnie
zależyonaodporyroku.

Wprzypadkupompciepłazasilającychinstalacje

c.o.istotnajestkompatybilnośćtemperaturyźródła
zkoniecznąmocągrzejnąpompyciepła.Wsezonie
grzewczym występuje zmienne zapotrzebowanie
na ciepło, przy czym temperatura większości na-
turalnych źródeł ciepła niskotemperaturowego
nie jest kompatybilna, tzn. przy szczytowym za-
potrzebowaniunamoccieplnądoogrzewaniajest
ona niższa, co powoduje zmniejszenie efektywnej
mocypompyciepła.

Najbardziej kompatybilnymi są wody pod-

ziemne,mniejgruntiwodypowierzchniowe,anaj-
mniejpowietrzezewnętrzne.

Konstrukcja wymienników ciepła – parowacza

iskraplacza-zależywistotnysposóbodrodzajów
nośnika ciepła. W przypadku, gdy nośnikami cie-
pła niskotemperaturowego jest ciecz (woda, so-
lanka lub wodny roztwór glikolu), a w skraplaczu

podgrzewana jest woda, to zarówno parowacz,
jakiskraplaczbudowanesąjakowymiennikipłasz-
czowo-rurowe, spiralne lub płytowe. Natomiast
gdynośnikiemciepławparowaczuiskraplaczujest
powietrze,tonajczęściejparowacziskraplaczwy-
konanesąjakozespółrównoległychwężownicpo-
łączonych kolektorami, przy czym wężownice od
stronypowietrzawyposażonesąwżebralamelowe
lubnawijane.

Rozróżniasięnastępującesystemypompciepła:

woda–woda(W/W),woda–powietrze(W/A),po-
wietrze–woda(A/W),powietrze–powietrze(A/A).

Jest to klasyfikacja uproszczona, a określenie

woda oznacza dowolny, ciekły nośnik ciepła, np.
wodny roztwór glikolu pośredniczący w wymianie
ciepła między gruntowym wymiennikiem ciepła,
a czynnikiem roboczym wrzącym w parowaczu.
Odnosi się to również do określenia „powietrze”,
które może oznaczać ogólnie gazy, jak np. opary,
gazyodlotowe,spalinyitp.

Pełne oznaczenie pompy ciepła, oprócz czę-

ściliterowej,określającejrodzajnośnikaciepła,za-
wieraczęśćliczbową,określającąwartościjegotem-
peraturyw°C.

W przypadku wymiennika dolnego źródła jest

to temperatura nośnika ciepła dopływającego do
wymiennika (dotyczy to powietrza, wody i solanki
/glikolu),agórnego-temperaturaciekłegonośnika
odpływającego z tego wymiennika; gdy nośnikiem
jestpowietrze,toliczbaoznaczajegotemperaturę
nadopływie.
Przykład:B0/W50-pompaciepłaglikol/woda;

temperaturaglikoludopływającegodoparowa-
cza0°C,atemperaturawodyodpływającejze
skraplacza+50°C.

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

6.5.4.

rozwiązania konStrukcyjne

Sprężarkowych pomp ciepła

Sprężarkowe pompy ciepła z elektrycznymi silnikami

napędowymiprzeznaczonedozasilaniainstalacjicentralnego
ogrzewania lub przygotowania c.w.u., budowane są jako:
urządzeniazwarte(kompaktowe)lubrozdzielone(split).

Kompaktowa pompa ciepła stanowi zwarty ze-

spół, w skład którego wchodzą wszystkie niezbędne ele-
menty, jak np. sprężarka, parowacz, skraplacz, wentylator
lubpompaobiegowa,urządzeniaregulacyjno-sterujące,za-
bezpieczające, izolacja akustyczna itp. Elementy te zmon-
towanesąwewspólnejobudowie,instalacjanapełnionajest
czynnikiemroboczymipracemontażowesprowadzająsię
do ustawienia pompy na odpowiednio wykonanym fun-
damencieipodłączeniadoinstalacjielektrycznej.Niektórzy
producencidostarczająpompyciepłazdodatkowym,szczy-
towymźródłemciepła,np.kotłemolejowym,gazowymlub
elektrycznymorazrozdzielaczamihydraulicznymi.

Znacznie większe możliwości instalacyjne stwarzają

pompyciepłaSPLIT(okonstrukcjirozdzielonej).Wtegoro-
dzajupompachobieczęścikonstrukcyjnemożnamontować
w pewnej odległości od siebie i łączyć za pomocą prze-
wodówczynnikaroboczego,któremająnaogółmałeśred-
nice.WpompachciepłatypuSPLITzespółpozyskiwaniacie-
pła(np.wpompachciepłasystemuA/Wjesttoparowacz
zwentylatoremorazsprężarką)możnamontowaćnaze-
wnątrz,copozwalanausunięciezbudynkugłównegoźródła
hałasu).PompyciepłaSPLITdostarczanesąrównieżwstanie

gotowymdoeksploatacji,aprzewodyłączącesąodpowied-
nioprzygotowaneiwypełnioneczynnikiemroboczym;za-
ślepkaumieszczonawspecjalnejzłączcejestusuwanapod-
czasjejskręcania(rurymiedzianewizolacjitermicznej,na-
pełnianiefreonemizakończoneszybkozłączkami).

Niektóre firmy produkują pompy ciepła typu SPLIT

zparowaczamistanowiącymigruntowywymiennikciepła.
Wtakimrozwiązaniuwężownicazrurmiedzianychukła-
danajestbezpośredniowgruncie,anastępnienapełniona
czynnikiem roboczym (czynnikiem syntetycznym lub na-
turalnymR290).

6.6.

ogrzewanie elektryczne

Naogrzewanieelektrycznedecydujemysięzróż-

nychwzględów,takichjakbrakdostępudoinnychme-
diówczyograniczonemożliwościfinansowe.

6.6.

1.

grzejniki elektryczne

Nowoczesnegrzejnikielektrycznesąstosowane

jako uzupełnienie istniejącej instalacji centralnego
ogrzewania, ale też mogą być podstawowym spo-
sobem ogrzewania domu. Jeśli planujemy ogrze-
wanie nimi domu, musimy pamiętać o większym
przydziale mocy, niż gdyby ogrzewać budynek wę-
glem,gazemalboolejem.

PlanująC WykoRzySTanIE

EnERGII ElEkTRyCznEj Do

oGRzEWanIa, nalEży SPRaWDzIć

STan ISTnIEjąCEj InSTalaCjI

ElEkTRyCznEj,

a jEŚlI okażE SIĘ To konIECznE

- zaPRojEkToWać
I Wykonać noWą

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

Konwektoryelektrycznesąnajliczniejszągrupągrzej-

nikównarynku.Oddająciepłogłównienadrodze
konwekcji. Powietrze ogrzewa się, przepływając
wokółelementugrzejnegoukrytegozaestetyczną
obudową,wykonanąnajczęściejzlakierowanejsta-
lowej blachy. W grzejnikach wiszących wylot po-
wietrzaskierowanyjestdogóry.Powinnyonebyć
montowanepodparapetami-parapetzaginastru-
mień ciepłego powietrza oraz zabezpiecza ścianę
nadkonwektoremprzedzabrudzeniem.

Elektryczne płyty promieniujące to zazwyczaj pły-

tystalowe,emaliowane,znaniesionymnanich
drukowanym obwodem o bardzo małej gru-
bości, stanowiącym element oporowy. Płyty
są osłonięte obudową. Rozgrzewają się rów-
nomierniedobardzowysokiejtemperaturyoko-
ło

180°C.

Grzejniki olejowe mogą mieć postać płyty lub

przypominać żeliwne grzejniki członowe. Ele-
ment grzejny osłonięty rurką zanurzony jest
woleju.Urządzeniatemajądużąbezwładność
cieplną-długosięrozgrzewają,alerównieżdłu-
żejutrzymująciepło.

Grzejnikipromieniującekwarcowemontowane

są najczęściej w łazienkach i służą do krótko-
trwałego ogrzewania pomieszczenia. Elementy
grzejne grzejników kwarcowych osiągają bar-
dzowysokątemperaturę,aobudowaodbijająca
promienie cieplne zwiększa intensywność pro-
mieniowaniaciepła.

6.6.2

regulacja grzejników

elektrycznych

Większośćgrzejnikówelektrycznychwyposażo-

najestwregulatortemperaturyzwanypotocznieter-

mostatem,którypozwalautrzymaćwpomieszczeniu
zadanątemperaturę.

Pracągrzejnikówelektrycznychmożnasterować

indywidualnie - za pomocą zegarów sterujących
wmontowanychwpojedynczeurządzenie-lubcen-
tralnie. Programowanie centralne stosowane dla
grzejników wiszących pozwala na jednoczesne ste-
rowanie pracą grupy grzejników. Trzeba jednak za-
planowaćjejużnaetapieprojektowaniainstalacjielek-
trycznej.Wymagaonopoprowadzeniadodatkowego
przewoduzwanegosterującym.Narynkudostępne
sątakżesystemybezprzewodowe.Pracągrzejników
możnawtedysterowaćzapomocąpilota.Możnaza-
programowaćkilkatrybówpracy:temperaturękom-
fortu, temperaturę ekonomiczną - obniżoną, tem-
peraturęminimalną.

6.6.3

elektryczne ogrzewanie

podłogowe

W systemach elektrycznego ogrzewania pod-

łogowegoelementemgrzejnymsąkable,matylub
folie grzejne. Gdy przez ich elementy oporowe
przepływaprąd,nagrzewająsięiwydzielająciepło,
które jest następnie przekazywane przez podłogę
dopomieszczenia.
Kable grzejne są najczęściej stosowanym roz-

wiązaniem. Kabel grzejny składa się z czterech
warstw: drutu oporowego zwanego też żyłą
grzejną (specjalny stop metali); izolacji z two-
rzywa sztucznego, ekranu - najczęściej mie-
dzianego,którystanowinietylkozabezpieczenie
przeciwporażeniowe,aleteżeliminujepoleelek-
tryczne;osłony-najczęściejzPVC.

Matygrzejnesątomatyztworzywasztucznego

z wplecionym cienkim kablem - przewodem

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

grzejnym.Wklasycznychmatachgrzejnychsto-
sujesięprzewodyjednożyłowe.Grubośćmaty
nie przekracza 3 mm. Od niedawna niektórzy
producenci proponują też maty z przewodami
dwużyłowymi.Matajestwtedygrubsza.

Foliegrzejnewykonanesązpłaskichdrutówalu-

miniowychzatopionychwfoliipoliestrowej.Gru-
bośćfoliiwynosiokoło0,2mm.Foliekupujesię
wzestawachskładającychsięzmodułówgrzew-
czych.Uszkodzeniejednegomodułuniezakłóca
pracyzestawu.Folięmożnaprzycinaćnażądaną
długość.Przyciętączęśćnależyzaizolowaćspe-
cjalnątaśmą.Matyifoliegrzejnesądroższeod
kabli,dlategosąrzadziejstosowane.

6.6.4

ogrzewacze akumulacyjne

Ogrzewacze akumulacyjne, często zwane pie-

camiakumulacyjnymi,sątourządzenia,któregrzejącią-
gle,chociażsązasilanejedynieokresowo.Pracująone
wdwóchkolejnowystępującychposobieokresach:ła-
dowaniairozładowania.Ładowaniejestczasempoboru
energii elektrycznej, która jest przetwarzana na ener-
gię cieplną. Część energii cieplnej jest przekazywana
pomieszczeniu,apozostałailość-akumulowana.Gdy
zasilanie zostaje wyłączone, rozpoczyna się faza roz-
ładowania:dopomieszczeniaprzekazywanajestener-
giacieplnazakumulowanawrdzeniupieca.Elektryczne
ogrzewacze akumulacyjne oddają ciepło do pomiesz-
czenia,rozładowującsięstatycznielubdynamicznie.
Ogrzewaczeakumulacyjnepowierzchnioweod-

dają do otoczenia zgromadzone ciepło przez
izolację i obudowę. Ilość ciepła przekazywana
wciągudobyniejeststała.Piecegrzejąnajmoc-
niej tuż po zakończeniu ładowania, czyli rano,
najsłabiej-wieczorem-przedkolejnymcyklem

ładowania,gdyciepłozgromadzonewpiecuwy-
czerpujesię.

Ogrzewaczeakumulacyjnepowierzchniowo-ka-

nałowemająkanałpowietrzny,przezktóryswo-
bodnie przepływa powietrze. Wlot zimnego
powietrza znajduje się na dole, wylot ogrza-
nego - w górnej części urządzenia. Piec od-
daje ciepło zarówno przez izolację i obudowę
przezpromieniowanie,jakidopowietrzaprze-
pływającego przez kanał na drodze konwekcji.
Dziękiprzesłonomnawlocieiwylociepowietrza
możnawograniczonymzakresieregulowaćilość
ciepłaoddawanegodootoczenia,atymsamym
temperaturęwpomieszczeniu.

Ogrzewaczeakumulacyjnezdynamicznymroz-

ładowaniempodobniejakpiecepowietrzno-ka-
nałowe mają kanał powietrzny, ale obieg po-
wietrza w ogrzewaczu jest wymuszony pra-
cąwentylatora.Wlotiwylotpowietrzaumiesz-
czonesąnadole.Izolacjacieplnaogrzewaczydy-
namicznychjestznacznielepszaniżstatycznych.
Gdywentylatorniepracuje,urządzenieoddaje
niewiele ciepła. Temperaturę w pomieszczeniu
reguluje się precyzyjnie przez włączanie i wy-
łączaniewentylatoralubzmianęjegoprędkości
obrotowej.Przezcałądobęmożnautrzymywać
w pomieszczeniu żądaną temperaturę, dlatego
tentypogrzewaczynajlepiejnadajesiędoogrze-
wania pomieszczeń mieszkalnych. W ogrze-
waczach dynamicznych jest możliwe mieszanie
powietrza zimnego - zasysanego, z ciepłym
-wylotowym,abywentylatorwłączonypookre-
siepostojuniewydmuchiwałdopomieszczenia
zbytgorącegopowietrza.
Ogrzewacze akumulacyjne pobierają energię

elektryczną i zamieniają ją na ciepło. Ciepło jest

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

magazynowanewewnętrzuinastępnieoddawane
dootoczenia.Pieceładowanesąwgodzinach,gdy
prądjesttańszy,ciepłozaśoddającałądobę.„Noc-
ny”prąd,wzależnościodzakładuenergetycznego,
jesto30-50%tańszyodenergiielektrycznejroz-
liczanej według taryfy całodobowej. Przed za-
instalowaniempiecówtrzebawystąpićdozakładu
energetycznego o zgodę na rozliczanie zużycia
prąduwedługtaryfyG-

12izainstalowanielicznika

dwustrefowego.Tylkowtedykorzystaniezogrze-
waczyakumulacyjnychmasens.

6.7

ciepło

z kolektora Słonecznego

Kolektory słoneczne to elementy instalacji po-

średniczące w zamianie energii słonecznej w ciepl-
ną, wykorzystywaną na potrzeby grzewcze - w Pol-
scenajczęściejdoprzygotowaniaciepłejwodyipod-
grzewaniawodywbasenach,rzadziejdoogrzewania
budynków. W naszej strefie klimatycznej największe
zapotrzebowanienaenergięnacelegrzewczeprzy-
padanaokresodpaździernikadomaja,podczasgdy
najbardziejkorzystnydopozyskiwaniaenergiisłonecz-
nejjestczasodmarcadopaździernika.Zenergiisło-

necznejmożnakorzystaćprzezcałyrok,itozarówno
dopodgrzewaniawody,jakiogrzewaniadomu,jeśli
wykonasiętakzwanąinstalacjęhybrydową,czyliso-
larnąwspółpracującązinnymźródłemciepła.

W instalacjach solarnych z kolektorami cie-

czowymi czynnik roboczy odbiera ciepło od ab-
sorbera i transportuje je do wymiennika ciepła,
gdzie przekazuje je wodzie. Woda w wymienniku
ciepłaniemieszasięzciecząroboczą,którakrąży
w obiegu zamkniętym. Cieczą roboczą może być
woda lub płyny niezamarzające. Zaletą układów
z wodą jako czynnikiem pośredniczącym w prze-
kazywaniu energii między Słońcem a zasobnikiem
sąminimalnekosztynapełnieniainstalacji,wadąna-
tomiast - zamarzanie wody w temperaturze 0°C.
Trzebapamiętać,byprzednadejściemzimyopróż-
nićinstalacjęsolarną.

Kolektory słoneczne należy montować pod od-

powiednim kątem. Bardzo ważne przy montażu ko-
lektorówjestzachowanieodpowiedniego-zapewniają-
cegomaksymalnepochłanianieenergiisłonecznej-kąta
nachyleniadopowierzchniziemi.WPolscelatemnaj-
bardziejefektywnyjestkąt30°,zimą-60°.Kolektorpła-
ski,zktóregobędziesiękorzystaćwyłącznielatem,trze-
bazamontowaćpodkatem30°dopowierzchniziemi,
kolektorużywanyprzezcałyrok-podkątem45°.Ko-
lektorypłaskieirurowepróżniowezrurkąciepłanaj-
lepiejjestmontowaćnapołacidachulubjakowolnosto-
jąceodstronypołudniowej.

Cenakolektorazależyodjegomocyiproducenta.

Do ceny samego urządzenia trzeba jeszcze doliczyć
kosztypozostałychelementówsystemu:rur,zasobnika,
dodatkowegowymiennikalubgrzałkielektrycznej,pom-
py cyrkulacyjnej, zaworów, automatyki. Koszty mogą
wzrosnąć,gdyzastosujesięglikolwymagającyspecjalnej
pompyiszczelniejszejinstalacjiorazzabezpieczeńprzed
skażeniemwodywpostacipodwójnychwymienników.

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

Częstogwarancjawymagauruchomieniainstalacjiprzez
autoryzowanegoserwisanta.Brakjegopodpisupowo-
dujejejutratę.Koszteksploatacjitookresowyprzegląd
instalacji wymagany gwarancją, awariami i naturalnym
zużyciem elementów instalacji. W układach z pompą
cyrkulacyjnądochodzijeszczekosztenergiielektrycznej
dozasilaniapompy.Przyzakupieurządzeniatrzebabrać
pod uwagę dostępność serwisu, czas jego reakcji na
zgłoszoną usterkę, ale także koszty przeglądów gwa-
rancyjnychipogwarancyjnychorazpewność,żezapięć
latfirmabędzienadalistniała,świadczyłausługiimiała
częścizamienne.

Z 1 m

2

abSoRbERa można

uzySkać oD 1,3 Do 2,3 Gj CIEPła

użyTECznEGo RoCznIE,

Co PozWolI na oSzCzĘDzEnIE

od 60 do 180 zł RoCznIE.

6.8

systemy

ogrzewania hybrydowego

Wykorzystują energię pochodzącą z dwóch

źródełciepławjednejinstalacjiodbiorczej.Ogrze-
wanie hybrydowe (inaczej: łączone) stosowane
jest najczęściej, jeśli do ogrzewania domu wy-
korzystuje się niekonwencjonalne źródła ener-
gii,np.kolektorysłonecznelubpompyciepła.Do
systemów hybrydowych zalicza się również kon-
wencjonalne urządzenia grzewcze na paliwo sta-
łewspółpracującezurządzeniamigazowymiiole-
jowymi-przykłademtakiegorozwiązaniajestpo-
łączeniewjednejinstalacjigrzewczejkominkazza-
mkniętąkomorąlubkotłaopalanegobiomasązko-
tłemgazowymlubolejowym.

Wsystemachłączonychjednozeźródełener-

gii,np.kolektorsłonecznylubpompaciepła,po-
krywa część zapotrzebowania domu na ciepło
i ciepłą wodę użytkową. Pozostałą część energii
zapewniadrugie,konwencjonalneźródło.Todru-
gie źródło musi jednak mieć możliwość pokrycia
100% zapotrzebowania domu na ciepło i ciepłą
wodę, ponieważ jego zadaniem jest dostarczenie
wystarczającej ilości ciepła do ogrzania całego
domuwczasie,kiedynp.warunkiatmosferyczne
nie pozwolą na korzystanie ze urządzenia wy-
korzystującego alternatywne źródło energii. Syn-
chronizacją pracy obu źródeł steruje aparatura
kontrolno-pomiarowa, czujniki, regulatory i ter-
mostaty. W ten sposób przy udziale energii od-
nawialnejmożemykilkakrotniezmniejszyćzużycie
paliwkopalnychwtradycyjnychźródłachciepła.

Coraz częściej stosuje się też systemy hy-

brydowełączącetradycyjneogrzewaniezpompą
ciepła.Wprzypadkupompciepłakorzystających
z energii o stałej temperaturze, czyli wód głę-
binowychczygłębokichpartiigruntu,niejestpo-
trzebnewspomaganiedodatkowymiurządzeniami
grzewczymi.Sątojednakrozwiązaniakosztowne
wrealizacji.Prostszesąinstalacjepompciepłapo-
bierająceenergięzpłytkichwarstwgruntu,zok.
1,5mgłębokości,lubzpowietrzaogrzanegopro-
mieniamisłońca.Tejednakwymagajązimąwspo-
maganiadodatkowymurządzeniemgrzewczym.

Przykładem ogrzewania hybrydowego jest po-

łączenie kominka przeznaczonego do ogrzewania
wody w instalacji centralnego ogrzewania z kotłem
gazowym lub olejowym. Ogrzewanie kominkiem
wymaga - ze względów bezpieczeństwa - otwartej
instalacjigrawitacyjnejzotwartymnaczyniemwzbior-
czymwnajwyższympunkcieinstalacji,natomiastko-

przegląd doStępnych rozwiązań technologicznych

źródeł ciepła ze względu na nośnik energii

ciołgazowyzamkniętejinstalacjiciśnieniowej.Ztego
powoduniemożnapołączyćbezpośrednioobuźró-
dełciepładowspólnejinstalacjic.o.Ciepłozobwodu
grzewczegokominkajestprzekazywaneinstalacjic.o.
za pośrednictwem płytowego wymiennika ciepła.
W czasie pracy kominka ciepło poprzez wymiennik
jest przekazywane do instalacji bez potrzeby włą-
czaniakotła.Gdyzgaśnieogieńwkominkuiobniży
siętemperaturawodywinstalacjic.o.,następujeau-
tomatycznewłączeniekotłaidogrzaniewody.

Spotykanesątakżeukładygrzewczełącząceko-

minekzkolektoremsłonecznym.Wtakimwypadku
stosujesięspecjalnełączonezbiornikiwodyodużej
pojemności,akumulująceciepło„wyprodukowane”
wkolektorzeikominku .

Klasycznymprzykłademogrzewaniahybrydowe-

gojestwykorzystaniedoogrzewaniaiprzygotowywa-
niaciepłejwodyużytkowejenergiisłonecznejiener-
giipochodzącejzespalaniagazuluboleju.Głównymi
urządzeniamisątutajkolektorzwymiennikiemciepła,
kociołorazspecjalnejkonstrukcjizasobnikwody.Do
tegotypuogrzewaniastosowanesązasobnikiciepłej
wodyodużejpojemności500-750l.Spełniająone
rolęmagazynów„energii”.Zmagazynowanawzbior-
niku woda jest wodą grzewczą zasilającą instalację
centralnegoogrzewania.Wgórnejnajcieplejszejstre-
fie znajduje wyjście do instalacji c.o. W dolnej czę-
ści zbiornika znajduje się element przyłączający do
zamontowania przewodu doprowadzającego po-
wracającąwodęzinstalacjic.o.Wdolnejczęścizbior-
nikaznajdujesięwężownica.Jesttowymiennikcie-
płaprzekazującywodziewzbiornikuciepłozogrza-
nejwkolektorzecieczy.Zkoleiwgórnejczęścizbior-
nika,strefieciepłej,znajdujesięwężownicaodużej
pojemności,wktórejpodgrzewanajestwodaużyt-
kowa. Ponadto zbiorniki mają zamontowane do-

datkoweprzyłączanaróżnychwysokościach.Umoż-
liwia to zainstalowanie wytwornic ciepła z różnych
urządzeńgrzewczych,kotłówolejowychigazowych,
kotłównapaliwostałe,termokominkówlubpom-
pyciepła.Dziękitemudozbiornikamożnapodłączyć
dodatkoweźródłazasilania,naprzykładnagrzewnicę.
W razie potrzeby, jeśli kolektor nie dostarczy od-
powiedniej dawki energii do osiągnięcia wymaganej
temperaturywody,podłączonadokotłatradycyjnego
nagrzewnicauzupełnibrakienergii.

Instalacjahybrydowanależydorozwiązańoznacz-

nymstopniuzaawansowaniatechnologicznego.Jejwy-
dajnośćzależywdużejmierzeoddokładnegoprojektu
izestawieniazesobąwnajbardziejkorzystnysposób
wszystkichwchodzącychwjejskładurządzeń.Dlatego
zarównoprojekt,jakimontażpowierzyćtrzebawy-
specjalizowanymfirmominstalacyjnym.

FoRmalnoŚCI zWIązanE

z moDERnIzaCją ŹRóDła

Każde działanie związane z modernizacją

systemów zasilania w ciepło, jako przed-
sięwzięcieinwestycyjne,powinnobyćprzepro-
wadzone w sposób unormowany przepisami.
W skład tego działania wchodzą zarówno bu-
dowa,robotybudowlane,jakiremonty.

Zgodnie z Prawem Budowlanym przez bu-

dowę należy rozumieć: „wykonywanie obiek-
tu budowlanego w określonym miejscu, a tak-
że odbudowę, rozbudowę, nadbudowę obiek-
tubudowlanego”.Zkoleirobotybudowlaneto
„prace polegające na przebudowie, montażu,
remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego”.
Remontto„wykonywaniewistniejącymobiekcie
budowlanym robót budowlanych polegających
na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niesta-
nowiącychbieżącejkonserwacji,przyczymdo-
puszcza się stosowanie wyrobów budowlanych
innychniżużytowstaniepierwotnym”.

fazy inweStycyjne

Wyróżnić można trzy główne fazy inwe-

stycyjne: przedinwestycyjną, realizacyjną i eks-
ploatacyjną.Dopierwszejnależąnastępująceeta-
py: identyfikacja możliwości inwestycyjnych, se-
lekcjawariantówprojektu,koncepcjaostatecznej
wersji projektu i ocena koncepcji i decyzja in-
westycyjna. Etapy fazy inwestycyjnej to: opra-
cowaniedokumentacjiprojektowej,decyzje–po-
zwolenie na budowę/ zgłoszenie budowy, prze-
targi i zawieranie kontraktów, budowa, rozruch
ipozwolenienaużytkowanie.

Podstawowymi wymogami budowlanymi są

posiadanie Dokumentacji Projektowej oraz De-
cyzjiBudowlanych.

dokumentacjaprojektowa

Dokumentacjabudowyskładasięz:pozwolenia

nabudowęwrazzprojektembudowlanym(załącznik
dodecyzji),dziennikabudowy,protokołówodbioru,
rysunkówiopisówdorealizacjiobiektów,operatów
geodezyjnychiksiążkiobmiarów.

Dokumentacja powykonawcza składa się z do-

kumentacji budowy z naniesionymi zmianami (jeśli
wystąpiływtrakcierealizacjirobót)ipomiarówgeo-
dezyjnych(powykonawczych).

Projektbudowlanypowinienzawieraćnastępu-

jąceskładowe:
1. Projektzagospodarowaniadziałkilubterenu.
2. Projektarchitektoniczno-budowlany.
3. Stosowniedopotrzeb,oświadczeniawłaściwych

jednostek organizacyjnych o zapewnieniu do-
stawenergii,wody,ciepłaigazu,odbioruście-
ków oraz o warunkach przyłączenia obiektu
do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, cie-
płowniczych,gazowych,elektroenergetycznych,
telekomunikacyjnychorazdróglądowych.

4. W zależności od potrzeb, wyniki badań geo-

logiczno-inżynierskich oraz geotechniczne wa-
runkiposadowieniaobiektówbudowlanych.
Opracowanie projektu budowlanego i innych

potrzebnychmateriałówjestmożliwejedynieprzez
osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych,
określonychwPrawieBudowlanym.

zakreS dokumentacji wymagany

wceluuzyskaniadecyzjipozwolenie

na budowę czy zgłoSzenie budowy

Roboty budowlane można rozpocząć je-

dynie na podstawie ostatecznej decyzji o po-

formalności związane z modernizacją źródła

zwoleniu na budowę, z zastrzeżeniem art. 29-3

1,

gdzie na większość budowli i robót wymagane jest
zgłoszeniewłaściwemuorganowids.budowlanych.

Podstawą wydania tych decyzji jest projekt bu-

dowlany(jegozatwierdzenie).

Decyzjajestważnaprzezczaswniejoznaczony,

jednak jeżeli budowa nie została rozpoczęta przed
upływem2latoddatyjejwystawienialubbudowa
zostałaprzerwananaczasniedłuższyniż2lata.

Do wniosku o pozwolenie na budowę należy

dołączyć:
1. Cztery egzemplarze projektu budowlanego

wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami
iinnymidokumentamiwymaganymiprzepisami
szczegółowymiorazzaświadczeniemowpisiedo
centralnegorejestruosóbposiadającychupraw-
nienia budowlane oraz o wpisie na listę człon-
ków właściwej izby samorządu zawodowego,
projektantaisprawdzającegoprojekt.

2. Oświadczenie o posiadanym prawie do dys-

ponowania nieruchomością na cele budowlane
(niewymaganyjestdokumentpotwierdzającyta-
kieprawo).

3. Decyzjęowarunkachzabudowyizagospodaro-

waniaterenu,jeżelijestonawymaganazgodnie
zprzepisamioplanowaniuizagospodarowaniu
przestrzennym.

4. Specjalną opinie, wydaną przez osobę/jed-

nostkę organizacyjną (wskazaną przez wła-
ściwego ministra) o projektowanych obiek-
tach, których wykonanie lub użytkowanie
możestwarzaćpoważnezagrożeniedlaużyt-
kownikówlubktórychprojektzawieranowe,
nie sprawdzone w krajowej praktyce roz-
wiązania techniczne, nie znajdujące podstaw
wprzepisachiPolskichNormach.

5. Postanowienie o uzgodnieniu z właściwym or-

ganemadministracjiarchitektoniczno-budowlanej,
projektowychrozwiązańwzakresieliniizabudo-
wy,elewacjiodstronydróg,ulic,placówiinnych
miejscpublicznychorazsieciuzbrojeniaterenu,

6. Upoważnienie udzielone osobie działającej

wimieniuinwestora .

Wprzypadkubudowywieluobiektówbudowlanych,

jak i wykonywania robót wymagane jest jedynie zgło-
szenie budowy, w którym należy określić rodzaj, zakres
isposóbwykonywaniarobótbudowlanychorazterminu
ichrozpoczęcia.Dozgłoszeniabudowynależydołączyć
oświadczenieoposiadanymprawiedodysponowanianie-
ruchomościąnacelebudowlaneoraz,wzależnościodpo-
trzeb,odpowiednieszkicelubrysunki,atakżepozwolenia,
uzgodnieniaiopiniewymaganeodrębnymiprzepisami.

W przypadku przyłączy do budynków: elek-

troenergetycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych,
gazowych,cieplnychitelekomunikacyjnych,należydo-
łączyćprojektzagospodarowaniadziałkiwrazzopisem
technicznym instalacji, wykonywany przez projektanta
posiadającegouprawnieniabudowlane.Projektinstalacji
gazowejpowinienbyćuzgodnionycodozabezpieczeń
przeciwpożarowych.

Dowykonaniarobótbudowlanychmożnaprzystąpić,

jeżeliwterminie30dnioddniadoręczeniazgłoszeniawła-
ściwyorganniewniesie,wdrodzedecyzji,sprzeciwuinie
późniejniżpoupływie2latodokreślonegowzgłoszeniu
terminuichrozpoczęcia.

Podobne wymagania i uzgodnienia formalne sto-

sowanesąwprzypadkachzmianysposobuużytkowania
obiektubudowlanegolubjegoczęści.Bezpozwoleniana
zmianęsposobuużytkowaniastosujesięidentycznepro-
ceduryjakwprzypadkubudowybezpozwolenianabu-
dowębądźzgłoszenia.

formalności związane z modernizacją źródła

przykładowy wykaz budów oraz

robót budowlanych nie wymagający

pozwolenia na budowę, a wymagający

zgłoSzenia właściwemu organowi

A. Przedsięwzięcia (budowy) merytorycz-

nie związane z modernizacją zasilania w ciepło:
1. Wolnostojącebudynkigospodarcze,wiatyial-

tanyorazprzydomoweoranżerieopowierzchni
zabudowydo25m

2

.

2. Tymczasowe obiekty budowlane, niepołączone

trwalezgruntemiprzewidzianedorozbiórkilub
przeniesienia w inne miejsce w terminie okre-
ślonymwzgłoszeniu.

3. Budowainstalacjizbiornikowychnagazpłynnyzpo-

jedynczymzbiornikiemopojemnoścido7m

3

.

4. Budowa przyłączy elektroenergetycznych, wo-

dociągowych, kanalizacyjnych, gazowych, ciepl-
nychitelekomunikacyjnych.

B. Roboty budowlane merytorycznie

związane z modernizacją zasilania w ciepło:
1. Remont istniejących obiektów budowlanych

iurządzeńbudowlanychzwyjątkiemobiektów
wpisanychdorejestruzabytków.

2. Dociepleniabudynkówowysokoścido

12m .

3. Przebudowa sieci elektroenergetycznych, wo-

dociągowych, kanalizacyjnych, gazowych, ciepl-
nychitelekomunikacyjnych.

Jak istotne jest posiadanie właściwych pozwoleń

i uzgodnień, mówi Prawo Budowlane w art. 48 i 49,
gdzieart.48ust.

1.brzmi:„właściwyorgannakazuje,zza-

strzeżeniemust.2,wdrodzedecyzji,rozbiórkęobiek-
tubudowlanego,lubjegoczęści,będącegowbudowie
albo wybudowanego bez wymaganego pozwolenia na

budowę”.Kolejnyart.50ust.

1mówi:oistotnymodbie-

ganiuodustaleńiwarunkówokreślonychwpozwoleniu
nabudowęiprzepisach(zagrażaniubezpieczeństwaludzi,
mienia, środowiska) upoważniający właściwy organ do
wstrzymaniaprowadzeniarobótbudowlanychinakłada
obowiązekwykonaniaokreślonychczynnościwceludo-
prowadzenia robót budowlanych do stanu zgodnego
zprawem.

Ponadto po stwierdzeniu istotnego odstępstwa

wtrakciekontroliodzatwierdzonegoprojektubudowla-
negolubrażącegonaruszeniewarunkówpozwoleniana
budowęurządwymierzakaręstanowiącąiloczynstaw-
kiopłaty,współczynnikakategoriiobiektubudowlanego
iwspółczynnikawielkościobiektubudowlanego.

Jeżeli w pozwoleniu na budowę nałożono obo-

wiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu
budowlanego, inwestor jest zobowiązany zawiadomić
zgodniezwłaściwościąwynikającązprzepisówszczegó-
łowychszeregorganów.Niezajęciestanowiskaprzezor-
ganwterminie

14dnioddniaotrzymaniazawiadomienia

traktujesięjakniezgłoszeniesprzeciwulubuwag.

Opisane wyżej wymagania formalno-prawne re-

alizacji inwestycji związanych z modernizacją źródła są
podobnewewszystkichomawianychwbroszurzeno-
śnikachenergii.Podstawowaróżnicatoichwielkośćiskala
przedsięwzięciapowodująca,żewniektórychobiektach
(bardzo małe) mogą być wymagane jedynie zgło-
szenia,alewabsolutnejwiększościwymaganesą
pozwolenianabudowę.Wobuprzypadkachwy-
maganesąprojektybudowlane.

Zewzględunapochodzenieśrodkówprzeznaczo-

nychnafinansowanieinwestycjimożemyjenajogólniej
podzielić na własne i zewnętrzne. Najwygodniejsza
–iczęstonajtańsza–jestsytuacja,gdyinwestormożepo-
kryćkosztymodernizacjizwłasnychfunduszy.Zdarzasię
tojednakdośćrzadko.

0

0

ŹRóDła FInanSoWanIa moDERnIzaCjI

Najczęściej stosowaną formą zewnętrznego fi-

nansowania inwestycji jest pożyczka lub kredyt ban-
kowy.Przedprzystąpieniemdorealizacjiinwestycjiwar-
tojednakprzeanalizowaćwszystkiemożliwości.

8.1.

dotacje,

czyli pieniądze za darmo

Poszukując dotacji na modernizację systemów

zasilaniawciepło,wychodzimyzzałożenia,żekaż-
de działanie zmierzające do ograniczenia zużycia
energii (ciepła) prowadzi do zmniejszenia emisji za-
nieczyszczeń do powietrza – jest zatem działaniem
służącymochronieśrodowiska.

Wprzypadkach,gdyochronapowietrzapoprzez

modernizację źródeł ciepła zostanie uznana w po-
lityce lokalnej za działanie priorytetowe, inwestycje
takie mogą być wspierane bezzwrotnymi środkami
funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Dotacje z Narodowego i Wojewódzkich FOŚiGW
zarezerwowane są w zasadzie dla kompleksowych
inwestycji, wykraczających poza lokalne źródła cie-
płailokalnesieciciepłownicze,tzn.mogąbyćprze-
znaczonenp.nauciepłownieniemiasta,aleniepo-
szczególnych budynków (nawet wielorodzinnych).
Przyubieganiusięodotacjenapojedynczebudynki
uprzywilejowane są jednostki samorządu terytorial-
nego(np.modernizująceszkoły,szpitaleitp.).

Czasem możliwe jest ubieganie się o środki

bezzwrotnenazadaniazzakresumodernizacjiza-
silania w ciepło budynków mieszkalnych z Gmin-
nychFOŚiGW.Przystępującdorealizacjiinwestycji,
warto zatem sprawdzić w siedzibie gminy, czy nie
mamydoczynieniaztakąwłaśniesytuacją,tzn.,czy
naszainwestycjamożeuzyskaćwsparciefinansowe.

Dla zarządzania środkami przeznaczonymi na

wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska
powołana została Fundacja EkoFundusz, która do-
finansowujewformiedotacjiprojektymająceistot-
ne znaczenie dla ochrony środowiska w skali re-
gionu czy kraju. Na dofinansowanie w tej formie
mogą liczyć kosztowne przedsięwzięcia. Dotacja
EkoFunduszu dla pojedynczego projektu nie może
byćniższaniż50tys.zł,ajejudziałwkosztachpro-
jektuwynosi30-60% .

Abysprawdzić,czywokresieprzewidzianymna

realizacjęprzedsięwzięciamożliwejestubieganiesię
odotację,należyprześledzićobowiązującewdanym
roku zasady działania EkoFunduszu oraz aktualnie
ogłaszanekonkursy.Dobrymźródłeminformacjijest
stronainternetowa:www.ekofundusz.org.pl

8.2.

pożyczki i kredyty

preferencyjne (można tanio)

8.2.1.

pożyczki i kredyty

na zadania proekologiczne

WymienionewcześniejNarodowyorazWojewódz-

kieFunduszeOchronyŚrodowiskaiGospodarkiWodnej
udzielają wsparcia finansowego podmiotom realizującym
przedsięwzięcia służące ochronie środowiska również
wformiepreferencyjnych–niskooprocentowanychpo-
życzek.Oichotrzymaniemożnasięubiegaćbezpośrednio
wewłaściwymterytorialnieFunduszu(najlepiejpouprzed-
nimsprawdzeniu,czyzasadyiaktualnieobowiązująceprio-
rytetyprzewidujątakiepożyczki).Taformarzadkojednak
stosowanajestdlainwestycjipodejmowanychprzezpry-
watnychwłaścicielibudynków.

Temu samemu celowi służą preferencyjne kredyty

udzielaneprzezbanki,wszczególnościBankOchronyŚro-
dowiskaS.A.,dziękiwspółpracyzNarodowymorazWo-

źródła finanSowania modernizacji

jewódzkimiFOŚiGW.Kredytytemogąbyćudzielanerów-
nieżinwestoromindywidualnym.Charakteryzująsięniskim
oprocentowaniem oraz możliwością uzyskania karencji
wspłaciekapitału(odroczeniamomenturozpoczęciaspła-
ty,np.doczasuzakończeniainwestycji).

Oprócz standardowych dokumentów, jakie należy

złożyćwbankuprzyubieganiusięokredyt(otymsze-
rzej w części poświęconej pożyczkom i kredytom ko-
mercyjnym),koniecznejestwykazanie,żeinwestycjaprzy-
niesieefektekologiczny,tzn.,żenajejrealizacjizyskanietyl-
kowłaścicielbudynku,alerównieżśrodowisko.

uDzIElanIE kREDyTóW

PREFEREnCyjnyCh WE WSPółPRaCy

z nFoŚIGW oRaz WFoŚIGW

REGuloWanE jEST umoWamI

zaWIERanymI na CzaS okREŚlony

lub Do ChWIlI WyCzERPanIa

ŚRoDkóW PoSTaWIonyCh Do

DySPozyCjI banku. zaTEm oFERTa

zmIEnIa SIĘ W CzaSIE

8.2.2. SyStem wSpierania przedSięwzięć

termomodernizacyjnych

W myśl ustawy o wspieraniu przedsięwzięć ter-

momodernizacyjnychzdnia

18grudnia1998roku(zpóź-

niejszymizmianami)każdy,ktowykonazdefiniowanewjej
treści zadanie zgodnie z audytem energetycznym i przy
wykorzystaniukredytubankowego(udzielonegoprzezje-
denzbankówkomercyjnychuczestniczącychwsystemie),
otrzyma premię wynoszącą 25% wykorzystanego kre-
dytu.PremiatapochodzizFunduszuTermomodernizacji
zarządzanegoprzezBankGospodarstwaKrajowego.

Ustawadefiniujewarunki,jakiemusząspełnićlokalne

źródłaciepładotycząceminimalnychwielkościoszczęd-

nościwynikającychzmodernizacji:

n

Zmniejszenieoconajmniej25%rocznychstratener-

giipierwotnejwlokalnymźródleciepła.

n

Zmniejszenie kosztów zakupu ciepła o co najmniej

20%wstosunkurocznymjakowynikprzyłączeniasię
doscentralizowanegoźródłaciepła(siecimiejskiej).

Systemowi wspierania termomodernizacji podlega

także zamiana konwencjonalnych źródeł ciepła (kocioł
węglowy,koksowy,opalanyolejemlubgazem)naźró-
dłaniekonwencjonalne(kotłynabiomasę,pompycie-
pła,kolektorysłoneczne).

Pierwszymetapemnadrodzeuzyskaniapremiiter-

momodernizacyjnej jest wykonanie (zlecenie wykonania)
audytuenergetycznego,czyliopracowania,którepozwoli
określićenergetyczneiekonomiczneefektyplanowanejin-
westycjiiwytypowaćoptymalnywariantprzedsięwzięcia.

Kolejnymkrokiemjestudaniesiędowybranego

banku–jednegozponad20bankówuczestniczących
w systemie wspierania termomodernizacji (ich lista
jestdostępnam.in.nastronachinternetowychBanku
GospodarstwaKrajowego:www.bgk.com.pl).

Wbankunależyzłożyć:

n

Wypełnionywniosekkredytowywrazzniezbęd-

nymidokumentami .

n

Wniosekoprzyznaniepremiitermomodernizacyjnej.

n

Audytenergetyczny.

auDyT EnERGETyCzny okREŚla

zESTaW PojEDynCzyCh DzIałań,

jakIE nalEży Wykonać, aby

PRzEDSIĘWzIĘCIE było EFEkTyWnE

EnERGETyCznIE I EkonomICznIE.

Tylko WykonanIE komPlETu

TyCh DzIałań uPRaWnIa Do

ubIEGanIa SIĘ o WyPłaTĘ PREmII

TERmomoDERnIzaCyjnEj.

źródła finanSowania modernizacji

Zgodniezustawąkwotakredytuniemożeprze-

kroczyć80%kosztówprzedsięwzięcia,amaksymalny
okresspłatykredytuwynosi

10lat .

Bank,pozbadaniuzgodnościprzedstawionychda-

nychzwewnętrznymikryteriami,zawierazinwestorem
warunkowąumowękredytu,którawejdziewżyciedo-
pieropoprzyznaniupremiitermomodernizacyjnej.

Bankkredytującyprzekazujeumowękredytu,au-

dyt i załączniki do Banku Gospodarstwa Krajowego,
który kieruje audyt energetyczny do weryfikacji i po
pozytywnej ocenie przyznaje premię termomoder-
nizacyjną, o czym informuje inwestora i bank kre-
dytujący. Teraz kredyt może być uruchomiony. Kre-
dytniejestwypłacanywgotówce,aprzeznaczonyjest
nabezpośredniepokryciezobowiązańpłatniczychin-
westora(bankopłacawcałościlubczęścifakturywy-
nikającezrealizacjizadaniaokreślonegowaudycie).

Po zakończeniu zadania i przedstawieniu w ban-

kudokumentówpotwierdzającychzgodnośćinwestycji
z audytem energetycznym i projektem, na rachunek
kredytowyinwestorawpłacanajestpremiawynosząca
25%wykorzystanegokredytu.Toznaczy,że¼kwo-
tyzaciągniętegokredytuzostajespłaconazainwestora,
adodatkowo–odtegomomentuodsetkinaliczanesą
odmniejszejkwoty .

8.2.3

kredyty na zakup i montaż

urządzeń i wyrobów Słu-

żących ochronie środowiSka

Jest to produkt oferowany przez Bank Ochro-

nyŚrodowiskaS.A.wramachporozumieńzesprze-
dawcami urządzeń i wyrobów, których stosowanie
powodujepowstaniekorzyścidlaśrodowiska.Wtym
przypadkuczęśćodseteknależnychodinwestorazty-
tułuzaciągniętegokredytuspłacadostawcaurządzenia.

Wysokośćspłatyzależnajestoddeklaracjidystrybutora
określonejwporozumieniuzawartympomiędzynim
aBankiem.Odniejzależywysokośćoprocentowania
kredytu, która może wynosić od

1% w skali roku

(przy krótkim okresie kredytowania). Dzięki tej for-
mulesprzedawcauzyskujeszybkąipewnązapłatęza
dostarczoneurządzenielubwyrób,ainwestor–tani
kredytwwysokoścido

100%kosztówzakupuimon-

tażuurządzeń.Kredytytemajązastosowaniedlaróż-
norodnychzadańproekologicznych,równieżdlamo-
dernizacjiźródełciepła.

8.3

kredyty i pożyczki komercyjne

(i tak Się opłaca)

Większość banków jest w stanie zaoferować in-

stytucjomlubosobomrealizującymmodernizacjęsys-
temuzasilaniawciepłopożyczkęgotówkowąlubkre-
dyt inwestycyjny na przyjętych przez bank warunkach
rynkowych.

Ubiegający się o pożyczkę lub kredyt musi złożyć

w banku wypełniony wniosek, do którego należy do-
łączyćwymaganeprzezbankdokumenty.

We wszystkich przypadkach konieczne jest także

przedstawienie bankowi do zaakceptowania prawnego
zabezpieczeniaspłatykredytu(np.poręczenieinnejoso-
by,weksel,blokadaśrodkównarachunkubankowym,hi-
poteka,ubezpieczenieiwszelkieinneformyprzewidziane
prawemcywilnymiwekslowym).

Niezbędne będą również dokumenty związane

zsamąinwestycją:
- potwierdzenieprawadodysponowanianieruchomo-

ścią(własnośćbudynku,dzierżawa),

- decyzje administracyjne dotyczące inwestycji (do-

kumentywymaganeprawembudowlanym).

Bank może także poprosić o inne dokumenty,

źródła finanSowania modernizacji

dlategoważnejest,abypodczaspierwszegokontaktu
z pracownikiem banku poprosić o przedstawienie li-
stywymagań.

Choćmożesięwydawać,żemodernizacjazkre-

dytemtodrogisposób,jednaknależypamiętać,żewy-
konanietakiegoprzedsięwzięciazawszesięopłaca.Wy-
łożonenaetapieinwestycjipieniądzezwrócąsiępodczas
eksploatacji. Dodatkowe korzyści to uzyskany komfort
cieplnyiwygodaobsługi.

Pozasamymoprocentowaniemwprzypadkukre-

dytuczypożyczkiistotnesątakżeprowizjeiinneopła-
ty pobierane przez bank oraz koszty związane z usta-
nowieniem zabezpieczenia. To wszystko należy wziąć
poduwagę,wybierającbankirodzajusługi.

8.4

leaSing

Jest to forma zbliżona do najmu lub dzierżawy,

określonaumowącywilno-prawną.Polegaonanacza-
sowym przekazaniu użytkownikowi (inwestorowi)
wodpłatneużytkowanieurządzeń(np.kotła),maszyn
itp.Przezokreślonyczasużytkowaniainwestorbędzie
zobowiązany do przekazywania, na rzecz właściciela
urządzenia, opłat w wysokości określonej w umo-
wie. Po zapłaceniu ostatniej raty użytkownik ma za-
gwarantowanąmożliwośćnabyciasprzętu,którystanie
sięwówczasjegowłasnością.Wzależnościodpotrzeb
iaktualnejkondycjifinansowejkorzystającegozleasingu
istniejetuwielemożliwości.

źródła finanSowania modernizacji

Ze względu na rozłożenie w czasie angażowania

środkówwłasnychinwestormamożliwośćsfinansowa-
niainwestycjizoszczędnościwypracowanychprzeztę
inwestycję.

Koszt leasingu dla osób prywatnych zbliżony jest

do kosztu kredytu, należy jednak pamiętać, że leasing
obejmuje jedynie urządzenie, bez wartości robót to-
warzyszącychinwestycji.

8.5.

finanSowanie

przez trzecią Stronę (TPF)

To,żeinwestycjapolegającanamodernizacjisystemów

zasilaniawciepłoprzynosikonkretnekorzyścifinansowesta-
ło się motorem powstania firm typu ESCO (Energy Sa-
ving Company

).Sątofirmypodejmującesiętechnicznejifi-

nansowejrealizacjiprzedsięwzięć,spłacanychpotemzuzy-
skanychoszczędnościkosztóweksploatacyjnych.

Podstawąrealizacjiprzedsięwzięciajestkontraktpo-

między zamawiającym (instytucją będącą właścicielem
obiektu) i firmą typu ESCO jako realizatorem . Warunki
kontraktuzależąodpotrzebimożliwościobustronisą
dostosowanedokonkretnegozadania.Najczęściejfirma
ESCO

bierzenasiebieciężarsfinansowaniainwestycjize

środków własnych lub zaciągniętego przez siebie kre-
dytu .Zwrottychśrodkóworazzysknależnyfirmiema
pochodzić z uzyskanych oszczędności, czyli różnicy po-
między kosztami eksploatacyjnymi ponoszonymi przez
iporealizacjiprzedsięwzięcia.Częstowokresiespłatyfir-
maESCOzajmujesięeksploatacjąnowejinstalacji,która
potymczasiestajesięwłasnościązamawiającego.Oczy-
wiściemożliwesąrównieżinnerozwiązania.

Ten sposób finansowania polecany jest głównie

dla inwestorów instytucjonalnych, którzy np. z po-
wodubrakuzdolnościkredytowejniemogąsamisko-
rzystaćzkredytówbankowych.

8.6.

projektydsm

(DemanD SiDe management)

Nazwa ta obejmuje całą grupę rozwiązań sto-

sowanych w ramach programów oszczędnościowych
obejmujących zarządzanie popytem. W Polsce są to
jeszczeprojektymałopopularne,jednakpojawiasięza-
interesowanietworzeniempodobnychprogramów.Ta-
kiedziałaniawzakresieefektywnościenergetycznejmogą
być organizowane przez zakłady dystrybucyjne. W ra-
machtworzeniawydajnychsystemówdostawinowych
wariantów zaopatrzenia w ciepło można spotkać się
zpropozycjamifinansowanialubwspółfinansowaniain-
westycjizzakresumodernizacjisystemówzasilaniawcie-
pło,akonkretnieprzyłączy,przezzainteresowanegodo-
stawcę(właścicielasieciciepłowniczej).

Przystępującdoplanowaniamodernizacji,warto

zatem podjąć rozmowy z lokalnym dostawcą ciepła
(atakżewody,energii,gazu).

GDzIE Szukać RaDy I PomoCy

9.1.

urzędy pańStwowe

ministerstwo budownictwa

DepartamentRynkuBudowlanego

00-926Warszawa,ul.Wspólna2/4

www.mtib.gov.pl

tel.(0-22)66

18034,fax[phone]

DoMinisterstwamożnazwracaćsięointerpretację

przepisówustawowychirozporządzeńdotyczących

termomodernizacji. Publikuje w internecie listę au-

dytorówenergetycznych.

Główny urząd nadzoru budowlanego

00-926Warszawa,ul.Krucza38/42

tel.(0-22)66

18111,fax[phone]

www.gunb.gov.pl

Urząd sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzega-

niemprawabudowlanego.

urząd Regulacji Energetyki

00-872Warszawa,ul.Chłodna64

tel.(0-22)66

16107,fax[phone]

www.ure.gov.pl

URE jest instytucją państwową, która między in-

nymi zatwierdza taryfy opłat ustalane przez przed-

siębiorstwadostarczającepaliwaienergię,awięcta-

ryfyzaciepło,gazienergięelektryczną.

urząd ochrony konkurencji i konsumentów

00-950Warszawa,PlacPowstańcówWarszawy

1

tel.[phone],fax[phone]

www.uokik.gov.pl

Zadaniem Urzędu jest ochrona konsumentów,

wtymodbiorcówenergiiipaliw.DoUrzędumoż-

na zgłaszać skargi na nieprawidłowe działania do-

stawcówenergii.

9.2

instytucje

Fundacja Poszanowania Energii

00-6

11Warszawa,ul.Filtrowa1

tel.[phone],825

1602

fax[phone]

Fundacja prowadzi szkolenia przygotowujące do

czynności audytora energetycznego, a także wy-

daje podręczniki i poradniki w ramach Biblioteki

FundacjiPoszanowaniaEnergii.

ZFundacjąwspółdziała:

narodowa agencja

Poszanowania Energii

00-6

11Warszawa,ul.Filtrowa1

tel.[phone],825

1602

fax[phone]

[e-mail],

www.nape.pl

NAPES.A.prowadziusługikonsultingowe(auditing

energetyczny)dlaobiektówiinstalacjiwewszyst-

kichdziałachgospodarki,opracowujestudiaipro-

gramyzwiązanezgospodarkąenergetyczną,pro-

wadziszkoleniaiseminariadotycząceracjonalizacji

użytkowania energii i oszczędności energii, opra-

cowujeirozpowszechniaprogramykomputerowe

doaudytinguenergetycznego.

krajowa agencja Poszanowania Energii S.a.

00-560Warszawa,ul.Mokotowska35

tel.[phone]

10,fax[phone]

www.kape.gov.pl

KAPESAprzygotowujeiorganizujerealizacjęrzą-

dowej polityki w zakresie racjonalizacvji użyt-

kowaniaenergii.

zrzeszenie audytorów

Energetycznych

00-6

11Warszawa,ul.Filtrowa1

tel.[phone],825

1602

fax[phone]

www.zae.org.pl

ZAE zrzesza audytorów energetycznych, przy-

gotowuje materiały i pomoce dla audytingu ener-

getycznego,wydaje„BiuletynPoszanowaniaEnergii”,

publikujelistyaudytorówwinternecie,organizujese-

minaria i kursy dotyczące auditingu energetycznego

izarządzaniaenergią..

korporacja kominiarzy Polskich

Stowarzyszenie zawodowe

45-06

1Opole,ul.Katowicka55

tel.(0-77)423

1380,4231381

tel./fax(0-77)423

1382

www.kominiarze.info

,e-mail:[e-mail]

Korporacja prowadzi działania w zakresie: ochrony

przeciwpożarowej,ochronyzdrowiaiżyciaużytkow-

ników urządzeń grzewczych i wentylacyjnych,osz-

czędnościenergiiiochronyśrodowiska.

gdzie Szukać rady i pomocy?

9.3.

bankiiinStytucje pańStwowe

bank Gospodarstwa krajowego

00-955Warszawa,Al.Jerozolimskie7

tel.[phone]

112,fax[phone]

www.bgk.com.pl

e-mail:[e-mail]

Bankkierujesystememwspieraniaprzedsięwzięćter-

momodernizacyjnych.WBankuutworzonyjestFun-

duszTermomodernizacjiprzeznaczonynaudzielanie

premiitermomodernizacyjnej.

Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A.

00-184Warszawa,ul.Dubois5a

www.bise.pl

Oferuje:kredytyinwestycyjneitermomodernizacyjne

z premia BGK o prostym sposobie zabezpieczenia,

obsługębieżącąwspólnotwformiepreferencyjnego

pakietu usług, dogodne formy lokowania srodków

funduszu remontowego, poręczenia kredytów dla

wspólnot, Home-Banking oraz specjalistyczne opro-

gramowanieksiegowedlaZarządców.

bank ochrony Środowiska S.a.

00-950Warszawa,Al.JanaPawłaII

12

tel.[phone],fax[phone]

1

www.bosbank.pk

e-mail:[e-mail]

Bankudzielakredytównaprzedsięwzięciatermomo-

dernizacyjne i niskooprocentowane kredyty na in-

westycjeproekologiczne.

narodowy Fundusz ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

02-673Warszawa,ul.Konstruktorska3a

tel.[phone],490079,482280

fax[phone]

Wspomagafinansowoinwestycjewzakresieochrony

środowiskaigospodarkiwodnej,atakżeracjonalizacji

użytkowaniaenergii,przezudzielaniepreferencyjnych

pożyczek na zasadach niskooprocentowanego kre-

dytubankowego.Funduszsponsorujezadaniawza-

kresie edukacji ekologicznej, programy i ekspertyzy

ekologiczne.

Wojewódzkie, Powiatowe i Gminne Fundusze

ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

(PrzyUrzędachWojewódzkich,Powiatowych

iGminnych)wspierająinwestycjewzakresieochro-

nyśrodowiskanaswoimobszarze(wformiedotacji

ipreferencyjnychpożyczek).

EkoFundusz

00-502Warszawa,ul.Bracka4

tel.(0-22)62

12704,fax[phone]

www.ekofundusz.org.pl

EkoFundusz wspiera (w formie dotacji) inwestycje,

któreprzyczyniająsiędoochronyśrodowiska(np.li-

kwidacjalokalnychkotłowniwęglowych),atakżewy-

korzystanie energii ze źródeł odnawialnych (energia

słoneczna,wiatrowa,biopaliwaitp.).

W tych instytucjach można uzyskać porady i infor-

macje w bardziej skomplikowanych problemach tech-

nicznych i materiałowych:

9.4.

inStytucje naukowe,

badawczeiedukacyjne

Centralny ośrodek

badawczo-Rozwojowy

Techniki Instalacyjnej InSTal

00-656Warszawa,ul.Ksawerów2

1

tel.[phone]

175,fax[phone]

Ośrodekprowadzipracezdziedzinyciepłownictwa,

ogrzewnictwa, wentylacji, klimatyzacji i izolacji ter-

micznych.Udzielaaprobattechnicznychdlawyrobów

zdziedzinyinstalacjisanitarnychigrzewczych.

Instytut nafty i Gazu

3

1-503Kraków,ul.Lubicz25a

tel.(0-

12)421 0033,421 0686

fax(0-

12)4303885

www.inig.pl

,[e-mail]

Instytutjestjednostkąnotyfikowanąposiadającąakre-

dytowane laboratoria badawcze. Jest upoważniony

do udzielania Aprobat Technicznych w odniesieniu

dowyrobówbudowlanychstosowanychwsieciach

i instalacjach paliw gazowych. Prowadzi prace ba-

dawczo-rozwojowe, inowacyjne i wdrożeniowe,

współpracując z producentami m.in. aramtury

isprzętugazowego,atakżeurządzeńiwyrobówdla

systemugazowniczego.

gdzie Szukać rady i pomocy?

Instytut ogrzewnictwa i Wentylacji

Wydział Inżynierii Środowiska

Politechnika Warszawska

Jestplacówkąnaukowąidydaktycznąonajwiększym

w Polsce potencjale kadrowym i aparaturowym,

działającą w zakresie gazownictwa, ciepłownictwa,

ogrzewnictwa,wentylacjiiklimatyzacji.Prowadziba-

dania naukowe i prace badawczo-rozwojowe do-

tyczące problematyki kształtowania środowiska we-

wnętrznegowpełnymzakresie.

00-653Warszawa,ul.Nowowiejska20

tel.[phone],fax[phone]

e-mail:[e-mail]

ośrodek badawczo-Rozwojowy

Ciepłownictwa SPEC S.a.

02-

104Warszawa,ul.W.Skorochód-Majewskiego3

tel.[phone]

15 . . .17,fax[phone]

www.spec.waw.pl

,e-mail:[e-mail]

OBRC SPEC S.A. jest specjalistyczną placówką

naukowo-badawczą z długoletnią praktyką

idoświadczeniemwdziedzinieciepłownictwa.

akademia VIESSmann

Dąży do stworzenia swoim Partnerom na rynku in-

stalacjigrzewczychmożliwościdalszegodokształcenia

ipodnoszeniakwalifikacjizawodowych.Rozwójedu-

kacjiiwiedzyonowoczesnychtechnologiachinstalacji

grzewczychjestichcelem.

Policealne Studium Nowoczesnych Technik

Grzewczych

www.viessmann.edu.pl, www.kotly.pl

tel.[phone]

tel.kom.(505)036015,(694)506672

9.5.

stowarzyszenia

Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie

02-787Warszawa,ul.Elegijna59

tel.[phone]

19,6440250

fax[phone]

[e-mail]

e-mail:[e-mail]

Izba Gospodarcza CIEPŁOWNICTWO POLSKIE

jest organizacją samorządu gospodarczego skupiającą

podmioty gospodarcze w sferze usług zaopatrzenia

wciepłoireprezentujacąichinteresygospodarcze.

Zrzeszaponad280przedsiębiorstw,funkcjonujących

w różnych formach organizacyjno-prawnych,

prowadzących działalność z zakresu wytwarzania,

przesyłania, dystrybucji i obrotu ciepłem, a także

zajmujących się produkcją urządzeń, technologii

iświadczeniemusługnarzeczciepłownictwa.

Izba posiada osobowość prawną oraz umocowanie

ustawowezgodniezustawąoizbachgospodarczych.

Polskie Towarzystwo

biomasy

SiedzibaTowarzystwa:InstytutBudownictwa,

MechanizacjiiElektryfikacjiRolnictwa

02-532Warszawa,ul.Rakowiecka32,p.

136

tel.[phone],fax:(0-22)849

1737

www.polbiom.pl

e-mail:[e-mail]

CelemTowarzystwajest:inspirowanieipopieraniemy-

ślitechnicznejprzyczyniającejsiędorozwojuwykorzy-

staniabiomasynaceleprzemysłowe,wszczególności

energetyczne,inicjowanieipopieraniepracnaukowo-

badawczych, doświadczalnych i wdrożeniowych oraz

innychdziałańwdziedziniewykorzystaniabiomasyna

celeprzemysłowe,wdrażanieiupowszechnianieświa-

towychosiągnięćwdziedziniewykorzystaniabiomasy

naceleprzemysłowe.

Stowarzyszenie

komIny PolSkIE

43-300Bielsko-Biała,ul.Wzgórze4

adresdokorespondencji:

43-200Pszczyna,ul.Górnośląska

1

tel .60

1467510,601780427

www.kominiarze.info

GłównymcelemStowarzyszeniajestpropagowanie

wiedzyzwiązanejzbezpiecznymiskutecznym

odprowadzaniemspalinzurządzeńgrzewczych.

Polskie Towarzystwo

Elektrociepłowni

zawodowych

ul.Krucza6/

14,00-950Warszawa

tel.[phone],62

10281wew.243,454,463

fax[phone]

e-mail:[e-mail]

PoDSumoWanIE

0

Wybór sposobu zasilania w ciepło budynku, wobec
bogactwa dostępnych na rynku technologii wymaga
wnikliwej, wielokryterialnej analizy. Istotnymi przesłankami
decyzjisą:

n

aspektyekonomiczne,obejmującezarównowysokość

nakładów inwestycyjnych, możliwość pozyskania pre-
ferencyjnychśrodkówzewnętrznych,jakrównieżprzy-
szłekosztyeksploatacji,

n

aspekty lokalizacyjne i formalne dotyczące dostępności

nośnikówenergiiorazprzepisybudowlane,

n

aspektykomfortuibezpieczeństwaużytkowania,

n

względyspołeczneiochronaśrodowiska.

Broszura zawiera informacje, które powinny wy-

starczyćdoprawidłowegozaplanowaniainwestycjiipod-
jęciadecyzjiowyborzetechnologii.Zaproponowanolo-
gicznąproceduręwyboru,wskazanezostaływaloryużyt-
koweorazparametrytechniczneróżnychtechnologii,po-

danoinformacjedotycząceatrakcyjnychźródełfinansowania
oraz omówiono wymagania formalne związane z mo-
dernizacjąźródełciepła.

Autorzywyrażająnadzieję,żemateriałtenbędzieuży-

teczny dla właścicieli i zarządców budynków mieszkalnych,
którzy podejmują się modernizacji systemów zaopatrzenia
wciepło.Broszuraniejestporadnikiemtechnicznymczypro-
jektowym, nie można na jej podstawie zaprojektować sys-
temuzasilaniawciepłobudynku,napewnojednakpomoże
onawłaścicielowiwnikliwiejocenićjakośćoferowanychmu
usługczyproduktów.

WszystkichPaństwa,którzyzechcielibypodzielićsięswo-

imiuwagaminatematmodernizacjisystemówzasilaniawcie-
płobudynkówlubniniejszejbroszuryzapraszamynastronyin-
ternetoweprogramuwww.domprzyjazny.pllubdokon-
taktuzautorami .