matura probna nowa era 2015 fizyka

( matura_probna_nowa_era_2015_fizyka.pdf )

http://www7.extrafiles.be/hplik/matura_probna_nowa_era_2015_fizyka#

Podobne: matura probna nowa era 2015 fizyka, matura probna nowa era 2015 chemia, matura probna nowa era 2015 polski,

matura probna nowa era 2015 biologia, matura probna nowa era 2015 klucz, matura probna nowa era 2017 chemia,

matura probna nowa era 2015 wos, matura probna nowa era 2016 chemia, matura probna nowa era 2016 polski,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: sytuacja, w ktorej powinno

sie bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii

greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, pochodzace z ktorych obie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna

siostra, wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie

tylko trup zmarlego bedzie pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jako wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a przez to

pozwalaja mu sie od chwili nich oswobodzic i dostac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

baczac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie powinien spotkac mezczyzny i nie wystepuje od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od chwili Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Jest on

rownolegle ofiara a, takze winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra

a, takze wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka was, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw a, takze dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach a, takze zeslali dywanowi w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom na zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go na dwie partii:

osobno zlozyl mieso a, takze owinal te rolety w skore, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie

odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom

w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego

godnosci powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on przeznaczyc sie dla osob, narodu. Przemawia

do Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, argumentuje, ze posiada

taka potege jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn tworzenie, taka piesn jest energia, dzielnosc,

takowa piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog

dal mu moc wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osob. Konrad okazuje sie byc

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie dla niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci.

Jako glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do was cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala

wedlug jego wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie

zapomnieli o poprzednio. Zyl czasochlonnie, az w koncu przypomniano samemu o poprzednio i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf

posiadal wniesc wysoki kamien na gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze

spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, trzecim, dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje.

Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach naszych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

mu pozwolil powrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w ten sposob mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk ma mozliwosc sie

stopic i aby nie schodzil zbyt nisko wody, gdyz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka

tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za

posrednictwem Niemcow. Takze jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus

postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w

koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na cztery miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zarzewie, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne oraz kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w

takim wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, ,

ktorzy niejasne pozostanie przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily role

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Literatura antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna

w pelni pojac literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, typow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta pochodzace z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem

najlepszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka sluzace do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze ziemia zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat

a, takze czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego a, takze wytrwalego

w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Same w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i powody literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat

niezmiennosci kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu

jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych.

Pod taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej jej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn.

jesliby pozostawila zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w sytuacji kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na przewaga szczescia osobistego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tegoz ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona

odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro swojej

rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku pochodzace z nich.

W celu przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do

walki. Po obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zlaczony byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania na polu batalii i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do

bohaterstwa, stosuje tak zwanym. anty przyklad – ukazuje, co oczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, ale juz imie tamtego, ktory nie

zaakceptowac obcuje ze sztuka, oraz przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie rozchodzi o bitwe na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka na piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest grymasny, a

zmienia sie tak bardzo szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, jak przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze nigdy

nalezy lubowac sie rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele

potrzeba, nie zaakceptowac za duzo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka wizerunek zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze przekonanie, ze zapisywanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym

termin swojej pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy owe wiersze beda kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych czy tez historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu beda mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

robieniu dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac dokladnie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze mozna je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna

scene, np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z kluczowa fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez

spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej

Swiata - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jako cos znakomitego, a one

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozna uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze kazdy ma po sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy

pochodzace z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

wlasny system zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na

wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednakze i wtedy smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit tenze przedstawia swoistosc macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony a, takze glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca

Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po

czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na cztery miesiace po roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia. W taki wlasnie

strategia starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sprawach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. mozna je przyrownac do zdarzen majacych obszar w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny a, takze duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednakze, ze legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy ogromne znaczenie. Dotychczasowy one dla nich tak bardzo cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Obrazuje to argument, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady na dane kwestie, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osob opowiada mnie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

a, takze kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni dysponowali podobny stanowisko

na dane sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, astronomiczne,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci a, takze zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal ziemia

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane na niepowodzenie oraz sam swiadectwo wyboru,

pomijajac fakt, ktore pochodzace z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

poznac za strony www wladcy. Ustawa ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wytwarza kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie byc odwazna a, takze energiczna. Chce uczcic zejscie brata,

chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie na temat swoje istnienie i nie

zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe

wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem losem wlasnym i swych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie

zaakceptowac chce upokorzyc sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba a, takze przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet oraz to moglo doprowadzic sluzace do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy.

Przykladem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja a, takze swoj

autorytet. Bezwzgledny dla wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc

konsekwentny. W trakcie konfrontacji pochodzace z synem Hajmon pokazuje mu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie

zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca

przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Chce by spojrzal na to jakim

sposobem zwykly czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie

potworem. Mimo, ze Hajmon zachodzi w obronie demokracji po panstwie, swoim ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie

zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od chwili niego. Po przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z

postaci okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant

wladzy panstwowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Familia wedlug zonie jest 1-wsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc.

Ona jednak mniema, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie przyjmuje bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie mozliwosci a, takze

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze

racja okazuje sie byc po jej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w

odroznieniu od chwili siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde pochodzace z nich okazuje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci

kompromisu. I to jest istota tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo ochronic

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Po utworze mozna odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po 1 ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie a, takze wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

dziedziny. Wlasciwa interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc

czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest sluzace do

Boga. W celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci

miedzy miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z typow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo powiekszony. Przedstawia

maz losy bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie

byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez idea, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub sekcji. Kronika cechuje sie tym, iz najczesciej ow firma obiektywna oraz tym, ze

ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Czesto opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie sluzace do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo

sluzace do uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu na akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne beda przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i potrzeby, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z tamtego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie

sluzace do kleski bohaterow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci

czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda

na niego dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc wywolany wyjatkowa konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru a, takze

szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, takich jak odwaga a, takze przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do

brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby a, takze wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyraz boze, oraz gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna te rolety albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl

po swiat. Wlasnosc roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Kiedy skruszony

synek wrocil sluzace do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z

powrotu syna, ktory to byl jakim sposobem umarly, oraz teraz ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni

okazywac innym ludziom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale

jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za

posrednictwem siewce padlo na rozne podloze. Jednego razu padlo na droge a, takze wydziobalo te rolety ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo na

kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne

naszej przypowiesci, znalezc jej sens, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc

obejmuje nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokazuje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan a, takze prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej a, takze odszedl od chwili wiary, ale powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego pochodzace z wloczegi.

Powrot do dzinki traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec pochodzace z tej przypowiesci to

Bog Ojciec oraz Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie

pochodzace z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow a, takze checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec

przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na

dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja tytul odpierajac katalogow racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

przesadza symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze projekty Opatrznosci, oraz nie te rolety badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze

wspomniec postawe sw. Franciszka. To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami idealnych wladcow byli: Karol

Wysoki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

faceta sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest dlatego symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu.

Pelni na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego sredniowiecznego

wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza

cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia okazuje sie byc walka po

obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa, w ktorej zbyt swe

ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na jej miejsce wybiera wzgorze, aby byc bardziej

Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz a, takze rog. Po swej ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu.

Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim punktem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednakze na pomysl pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej zjawiskowy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co wstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym

stole. Udziela rad kobietom a, takze mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak ma obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku

do kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele ale zostal w tamtym miejscu zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy szykowne i uznawane w

konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor mowi o tym , ktorzy rosnie na polu a, takze niedlugo

bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na wszystkich ludzi. Nazywany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow a, takze pouczen, jakim sposobem powinien zatrzymac sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza

osobistosci interesowali sie smiercia. Do niej istota a, takze cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza

do tanca przedstawicieli przeroznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja przymusow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele ale zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny miedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie posrod nich pycha.

Jest nadal duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat

dacie jej powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst

sluzace do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa skierowany do Matki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal

jednakowego rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, ,

ktorzy z czasem, po XVI po., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano

przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy owe, ogarniajace czasem po nieco wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak

wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie

lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca

sie (antykadencja) czy opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na tak bardzo przemyslane a, takze staranie dopracowane od strony

www formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej osobie

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za glowny hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest sluzace do Matki

Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4,

sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog

a, takze Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy

dziela zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane beda rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym

argumentem na to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki

maryjnej. Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa.

Ale przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu

pochodzace z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem podrecznikow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego urodzenie, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim.

Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior przesadza psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w

sredniowieczu, opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. kraina szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim, chce czuc podobnie jak On, sadzic

podobnie. Ale przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do roznych

matek, ludziom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila

zdrowy kolor, srebrny - gdyz jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zajec do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu straty

swoich podopieczni, ale takze z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka pochodzace z

wiersza Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz takze

przyjmuje na swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza

ja sluzace do szalenstwa. Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna,

wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc

przepelniona nadzieja, ze nasza jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna oryginal nie bedzie

musiala tak bardzo cierpiec jakim sposobem ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie role. Przede wszystkim okazuje sie byc refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy do czynienia z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze poszerzone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace dokladnie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma jakosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje szereg wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy pochodzace z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl pochodzace z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl ziemia, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Jednostki

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl

na temat zyciu posmiertnym.

W naszej epoce wiecej niz jeden pojecia beda centralne: Bog i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba.

Jednakze to czlowiek zostal utworzony na obraz i zwiazek Boga a, takze dzieki temu sprawny jest znalezc w samemu doskonalosc a, takze jednosc

pochodzace z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania

nieograniczonego wyboru, sluzace do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow pochodzace z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Musimy

przystanac na moment i przemyslec o polskiej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej obecny w

dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja

istniec dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne np.: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

swiata. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, innymi

slowy nasze istnienie. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce po sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym jaka wage posiada dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wywodzi to stad, ze dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do typow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak

i kreowaly nowe postaci zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych

na legendach a, takze dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote dydaktyczny.

Konstruowanie sie oryginalnych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii

sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po

kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow po kosciolach czy tez

w umyslnie wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc

misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Swiezego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad podstawowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej)

oraz po Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja pochodzace z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z egzystencji Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy a, takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie mezczyzny na prawidlowa droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany zycia,

toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja te rolety, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi po niej sluzace do

glosu dla przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i

starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl

wyrazem glebokiej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow

glosy a, takze raczyl ofiarowac spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o

przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. Po sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem,

swiatem a, takze cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy pochodzace

z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. Po utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania

podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze,

slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa one w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie

zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci a, takze piekna po Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota.

Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Po baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jakim sposobem wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 roku Jana Laskiego). Czas jej

powstania sluzace do dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zwiazane sa pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki

Boskiej pochodzace z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do

Syna Bozego, obejmuje blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o

slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela

(dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 persona liczby

pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel).

Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jakim

sposobem twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownolegle stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko I oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia

po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i katalogow odbicie po literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe trup i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich podejsciu do religii.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- koncentruje w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw narodzil sie po sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od pociechy. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka jest przedstawiony po utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

regula, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla poetow, beda

one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc rycerza - raczej

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala sluzace

do tzw. kwestii ostatecznych w poblizu sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przyrzadzanie sie na spotkanie ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow

smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez finiszu nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze dywanowi czlowiek minie przez

istnienie skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem oraz ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w zonie prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie mnie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie morzem soba a, takze swoim synem. Oplakuje swej

dziecko, chce z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezsilna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, tylko bano duzo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku a, takze zalosci―

Mozemy zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych uczestniczyla. Maria

okazuje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, gdyz jest maz jej

jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za posrednictwem zydow

wedlug przybyciu sluzace do krzyza. Ciagle wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, czuc. Wie, ze to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

posiadala charakter przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub zasady

budowy). Charakter piesni wyplywa z jej zwiazkow pochodzace z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji krajowej

wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych a, takze oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej ogolnie pasterza, pochodzace z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla

dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie

za zyciem natury a, takze niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skoncentrowanie sie na jednym tylko problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Zostala srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) a,

takze nawolywanie sluzace do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow przekonujacych,

ze na temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M.

Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we

wszystkich nastepnych epokach literackich a, takze jest zwiazane z zleceniami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela

stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a,

takze dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, wlasne sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby poprawy, nie liczac sie

pochodzace z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie

obrazuje prawde chociazby ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie

wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego rodzaju postepowania a, takze

mysl, ze zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy a, takze czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a

mianowicie „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak

gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto mezczyzny na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i wykonywania zadan na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku,

a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zaakceptowac

zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz

roznych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi

pozytek i przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac te rolety taniej a,

takze sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Seks Reja sluzace do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac ceniac

katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, gdyz oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza takze sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - wojowac w obronie wiary a, takze ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca zyc wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a,

takze la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania Polakow

sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na

orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed a, takze po szkodzie. Mimo szkody nie

pragna oni podreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja

pochodzace z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed rownolegla sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i ochronic ojczyzne od chwili wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze

madroscia. Trwalosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie

byc mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia a, takze podziw dla urokow natury.

We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po

temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal brak cierpienia, rozkosz duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w aurze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet podczas zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych

przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego utworow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

mezczyzny wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na dom w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

przekonanie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia.

Bodziec ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu

slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie

"zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe",

"Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej

straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Czesto poeta siega do Horacego,

lecz zmienia je, spaja rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W niniejszym utworze prosto odnalezc

urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem glebokiej troski na temat losy wlasnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, dziac na strazy prawa a, takze

sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac wolno dywanowi myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W

prekursorskim fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na obronce

ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy

pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele

rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym

wraz z nia. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni

Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, katalogow tematyka okazuje sie byc zas rozna.

Wystarczy doprowadzic do realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

pochwala swiata, natury i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne przewaznie stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge a, takze lament wedlug klesce

Polakow poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osobistosci ( panie i podopieczni ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja nadal milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu,

przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli nie myle sie i pochodzace z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste serduszko i

tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym slyszymy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z noca swietojanska. To proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

dojrzewa sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Robota na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne utrzymanie, wysilek

natomiast jest powodem do dumy. Po wykonywania zadan mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas na tancach a, takze spiewach. Istota ludzka

zyje na wsi po harmonii pochodzace z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, gdyz to w istocie

oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci a, takze staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 stulecia

jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach ludzkich charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan

ziemianski jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie a, takze radosc. Uciechy plynace pochodzace z zycia

mezczyzny na wioski mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej namietnosci prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst,

stopien zawartej w nich mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic na dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa

czy tez przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych,

kompletnych powiazan pochodzace z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek przedstawia Szymonowic osob i stosunki dworskie.

Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie postacie

wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe ale sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia

sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w

mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej a, takze

celnej obserwacji i oceny zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od chwili

siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace na swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, pochodzace z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych sluby i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem

absolutnie pedzonym sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec w tym miejscu krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, badz czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy

wraz z ksiedzem nie znajda sie na lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje

nadal ksiedza, powiada tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke.

Mowi na temat odpustach, ktore sa praktycznie jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za ,

ktorzy otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu

urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne

swiadczenia. Rozne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim

bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy

los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, oraz nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban.

Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac

pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest zawila, bo a, takze Pan a,

takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi

takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja brak rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop

okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie zaakceptowac sa

zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz

jezyka mozna sie przyuczyc bez jej znajomosci. Mlody szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem a,

takze ozenic. Zwiazek malzenski powinno sie zawierac pochodzace z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie

pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze

krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy pochodzace z truskawkami i tym podobne. Latem

mozna z takich przygotowanych na wiosne krzewow a, takze drzewek dysponowac owoce a, takze pozytek. Beda juz wtedy jabluszka, gruszeczki,

sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko

dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle dzialaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W

borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko

przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ

tez mozna z wytworami, albo tez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio sprzedac, po innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej

dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci

widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia na wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop tez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty na tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa na temat milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu a,

takze radosci. Naklania wszystkich sluzace do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swojej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Liczy nastepnie wszelakie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy a, takze

tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly wiecej niz jeden glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w swoim

poezji znajdziemy echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze

dobroczynnego oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z natura.

Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja

obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w globie,

zastanawiaja morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za dzielo stworzenia swiata oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje katalogow syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec czyste

sumienie, radzi, aby skorzystac z okazji do gry, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Po „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc swiadomosc

czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a

najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez

osobiscie proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug

sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia

ale i danym artysta, ktory to z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu

lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela beda tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez

sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w

wlasciwym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez

horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury o wszelakiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie

zalujacego jej swych dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden wzorzec

– wariant renesansowego autora, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz

talentu ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Dobry

ozenek, zadania gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i rozkosza

opisuje rej zajecia gospodarskie, prace na roli a, takze w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie

zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine,

z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa

jednak pochodzace z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest cnota ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako

czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i

spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

pewna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za pewna z zasadniczych wartosci, w stosunku do ktorej odmienne dobra gubia swe

znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedlug natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac

zycie a, takze w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz

broniacy przed atakami fortuny.

38. Okresl, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju

idealnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela

Rzeczypospolitej oraz morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu takze postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozne

prawo. Dla przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z przeroznych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne

dla mieszczan. Mysle ze, tenze problem okazuje sie byc nadal obecny. Tak aktualnie bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci

podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj beda traktowani o wiele lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby

wykupic. Czesto osobistosci na wielkich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Nastepnym problemem,

ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu

intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie

wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal

pochodzace z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto a, takze

dzieci w wielu przypadkach musza kroczyc do takich odleglych o wiele kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj zbytnio male fundusze na rozwoj

pracowni a, takze zakup wsparcia naukowych, czasami nawet na utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, iz kazda wojna powoduje

nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie

czy tez zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - kazdy mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem a, takze panstwo powinno mu zapewnic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek

ma obowiazek byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy

zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi

roztaczajacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

chwili Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach,

gdzie nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

glowny prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny okazuje

sie byc podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie zalety (Bog a, takze ojczyzna) winny sie laczyc w pewna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla dobra ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie,

fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, gdyz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila oryginalnej. Jednak heretycy nie beda

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet odparowac panstwa przed poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest sprawne

do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola sluzace do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow a, takze pozbawienia katalogow ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione dla

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze naruszajacych

przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie a,

takze bezwzgledne robienie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc a,

takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja obszar w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O rzetelnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna liczne analogie sluzace do wydarzen politycznych tego

czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy a, takze swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwie

jest "Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade

wszystko podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac w

„Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany pochodzace z pozycji kalwina i po duzej

partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl do

egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, na ktorych nieustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow

jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi pojac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia na niego i rowna sie ponad typowych

ludzi. Tymczasem mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal okazuje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa na cmentarzu w poblizu grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli

sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze

z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek

a, takze lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego

przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie

zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow

uczestnictwo po odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - osobiscie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu sie

mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a,

takze zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak okazuje sie byc

na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu

dusz wedlug smierci, sluzace do miejsc gdzie przebywala przed wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen a mianowicie we snie ukazala mu sie oryginal z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim

coreczka okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi

duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana na wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w praworzadnosc boska, prowadzi to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego egzystencji i dotychczasowych

przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, ze corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

bolesci, rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy

ja czlowiek, ktorym okres swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z

wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - powiada matka

poety - znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula a, takze narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe

partie tekstu, wypowiedzi a, takze rozmowy konkretnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje

sie nierzadko tlem dla prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia

pochodzace z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna posada w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc innym

ludziom wsi a, takze jest dla nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi pogodna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze krajowej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie temat, ale strategia, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem pochodzace z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki zonie sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies finiszu XVI wieku jest, podlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji swiata i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle przyrody, a

jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie pochodzace z ukochanym pod spodem

umowionym jaworem nikt na nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i zwiazek z inna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza pobliskich zarosli wybiega Filon

a, takze uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu namietnosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza w oddali poza schludno renesansowe hobby. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, ,

ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

idealnym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore

odciagaja czlowieka od chwili Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami

ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

jakiego kazdy czlowiek powinien polegac, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, ziemia i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki a, takze dokonaly, czlowiek maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc

zabiera czlowieka od chwili Boga, zakloca mu koncepcje do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do

Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Meritum rozwazan pisarza ma istote uniwersalny

(dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas nadal silna a, takze znaczaca na

starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow przed tym, ze niewlasciwa polityka

moze sprawic do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie,

jakim sposobem maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat

dobro publiczne. Na zakonczenie liryk przestrzega, ze wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie oraz

obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna sluzace do pijanstwa a, takze obzarstwa, oraz niezdolna sluzace do zadnego znoju, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy

tacy ludzie beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii narodowych.

1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia

sie pochodzace z dobrem was, realizowania swoich celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za posrednictwem atak

zaszokowac wroga, oslabic go a, takze nie pozwolic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w najwiekszym stopniu istotne, aktualne i zawile.

Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna powstala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie rodowe, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

czy tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa na jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: brak milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, nielad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Dalej mowi, ze milosc sluzace do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje sie byc

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste sluzace do nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra

pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek

Naszego kraju, jesli jej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na rejonie niezaleznosci od chwili papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o istnieniu szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja a, takze

wychowaniem podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach roku, przynosza duzo pozytku, oraz

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wioski swiadcza liczne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca gry, polowania, polow, co zapewnia pozytek a, takze daje rozkosz.

Dbajacy na temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i sprzedawac drozej po

innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko zatem, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tamtego wysokiego zakresu spolecznego ma obowiazek posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek

szlachcica do musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swej przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na najazd

Tatarow na Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed napascia

Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami:

"Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad ziemia, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn nasza przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" okazuje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych

chwale zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly -

bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Robota ziemianina na roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w

zyciu. Ogromny wplyw na tworczosc poety mialo tez spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego polskiego poety, ktory to jako pewien z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej

zalety Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego dziela jeszcze czasochlonnie po swoim smierci beda czytane a, takze podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana po sercu mezczyzny moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda a, takze placa" oraz swoista ozdoba zycia. Explicite z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia obok wspolczesnych, oraz po smierci pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od chwili rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn

IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swej przemyslenia a, takze

sugestie, jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz

wscieklosc na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat a, takze stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z

kieszeni wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski

mniema, ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo

otwarta droga do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, aby tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug swiecie

po poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask,

dzieki czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Po zagrodzie oczywiscie pomaga mu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i azeby

posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, a, takze stoickie, by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, daj szanse

czyste etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z

radosci zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac

po Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie zaakceptowac wolna od chwili sprzecznosci. Stad fraszki dotychczasowy tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii

antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk,

ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

dom w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zaakceptowac

zapewniaja doglebnego szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm a, takze przekonan. Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna pochodzace z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na ziemia renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak bardzo krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze ogromnym spokojem obserwowac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w

harmonijnym zyciu, po korzystaniu pochodzace z rozumu, ale rowniez w radosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O

kruchosci zycia a, takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem

w stosunku do Boga, jednakze tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od chwili trosk a, takze cierpienia oraz obawy

przed smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wypowiada sie na temat madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi

radzenie sobie pochodzace z problemami, wreczac sile duchowa i trwale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski,

ktory to wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w zonie ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga

ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene.

Misja poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu

zaprezentowac rozne postawy polityczne mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy greckiej,

przebiega podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob na scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najwiekszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od chwili reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule

katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia orszaku:

O doktorze Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany

takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski

jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor a, takze lasow, napisana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i rownolegle ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne beda tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

budynku rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w swoim zyciu kluczowa byla

swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

50. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i typow literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow a, takze zagadnien pochodzace z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, oraz calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tamtego pisarza po, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, iz tematyka swoim utworow

dotyczy jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka dla jednostki,

ale dla wszystkich, bowiem uzywac sie ma mozliwosc do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

jakiej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty

doktora i prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad pochodzace z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Wiersz zartobliwy ta posiada na zamysle

osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie

pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem bedzie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien wspominac o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po

samemu dobre retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Bog odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac

jeden cel – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

wspolnego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych

talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania

porzadku, norm, umilowania prawdziwej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia potege i odwage powinni pochodzace z bronia po reku wojowac

z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domkow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec metamorfozie: „Nowa

przypowiesc Polak samemu kupi, ze i przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia polski narod od chwili

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zagadnienie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Wykonuje

to dla pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od chwili poczatku egzystowania naszego was, ale badz takie procedura duchownych moze okazac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola

powinni gleboko sie zastanowic morzem dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz komponuja go zwyczajny ludzie. Jesli zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc organizmu – panstwie – mozna tu nawiazac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze pewna z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta pochodzace z

mitologii a, takze przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal pochodzace z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora a, takze Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, , ktorzy

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, oraz na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami kazdego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Utwor ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta

z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow walki trojanskiej. Po utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, jakiej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co

ludzkie nie jest jest obce―. Po odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, katalogow zachowan; od chwili

patriotow zaczynajac, a na zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy pochodzace z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w naszej epoce tworzy sie popularny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni na temat

Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu na prace, jaka

wszystkim przynosi radosc a, takze rozrywke, jaka tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, mysla

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z

kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

to tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jakim sposobem widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje

komponuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, iz „bez norm nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlowiek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac

powinien rowniez kontrole wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta prosperowac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc a, takze nam a, takze bydlu, jezeli zadnego oracza nie bedzie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm pochodzace z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji

malolata obywatela a, takze do rangi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na odmienne rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo prosto zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wskazowki te zawarte sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury w wszelakiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy

starosc, czy smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i po bliskosci pochodzace z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje jej swoich towarow, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek kompleksowy,

oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja autora tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne a, takze lansujaca

pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. Po

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech

reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu

urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze

wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich

w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych,

uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od

papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia

mlodych ludzi w szkolach publicznych a, takze nakladow na ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy

narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy

sie sluzace do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i

sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny obrys,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini,

pan ksiedza A mnie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, okresla go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych

a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest

na pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swojego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow

naszych. Nawiazania sluzace do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych typow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat

podlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po

podejmowaniu powodow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury krajowej nie tylko jako poeta a, takze dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka harmonie,

znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy epoki uzyto tamtego terminu dopiero w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia

okresow panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie objasnienie to pozostalo przyjete

za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza

wywarla duzo sporow a, takze polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu jednakze odrodzenia antyku

lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale pozniej sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest maz rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe a, takze religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na ziemia; czlowiek staje w

srodek badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co ludzkie nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za formalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich

wojen wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze mozna ja odtwarzac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany po

gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zbieranie dobr. Swoje to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Wielkiej brytanii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a

zwiazek wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i

poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki aktywnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one sluzace do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz usuniecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej sluzace do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Dlatego

najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc chorob Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob sugestywny i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Atak skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz

laczy katalogow jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody

szczegolnie na sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV

a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska

dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do

zgody i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli

narodu. Poddani winni beda swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co okazuje sie

byc jednoznaczne pochodzace z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma prawdziwej wolnosci. Liczy prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od chwili zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym nadal nadziei, punktem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

glownych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne

problemy zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy brak stalego systemu

alarmowego obronnego panstwie. Wiele takze uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych

utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow pochodzace z prosba, aby pomysleli nareszcie o

grozacym im niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac sluzace do

obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest umrzec

mlodo, jednakze w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) rozumienie zycia jako wiecznej batalii o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on absolutny podziwu dla prostoty a, takze

kontaktu pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

tamtym miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze

ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, oraz kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wioski. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to nie zaakceptowac

pomagalo. Nie zaakceptowac stac na niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci egzystencji.

Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - brak wlasnej woli na inny los, przygnebiajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne posiada ukazywac zmartwienia duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich problemow

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 czesciowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz hobby Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odrebny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie

"skromnie sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przechowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny, czuje

sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie

nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni,

zwalona za posrednictwem burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem,

w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu

przydatny sluzace do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie

nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac liczne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie pochodzace z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w

dzien zaduszny. Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad podstawowy i apokalipsa. Szereg czulych wizji symbolicznych,

ktore maja zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka. Juz

sam kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi a, takze przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy okreslonego

krajobrazu zmieniajacego sie pod spodem wplywem wysilku dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wyszukuje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy przed jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo trzyma sie

egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal maz o artyzm jezyka, obrys swojego wzoru i postac uprawianych

typow, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie niemalze boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, ze zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, ale moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

, ktorzy sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, jednakze mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- liczne nawiazania sluzace do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny

udzial w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty krajowej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna chce obrony a, takze pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po

bitwie pod spodem Chicimiem po 1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby walki z Turcja

budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 partii dosc

precyzyjnie opisujacych na wstepie obustronne przygotowania, a pozniej bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku

ukladow a, takze zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje

uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych,

obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy skierowac na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona

zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zestaw ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i obejmuje opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce a, takze

sasiadami nigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

nastepnie sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo,

prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, jaka doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc

wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z wrazeniem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci w srodku stanowej, przekonanie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy one postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu

rycerskiego a, takze wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze

wiekszym stopniu wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o

przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale po

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej mozna je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie,

wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo tez moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze

autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jako piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka a,

takze nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku a, takze ich wplyw na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, podstawowe prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie

na dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa

pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura,

odmiennie niz nurt dworski, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy

rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tamtego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten okresla sie takze sarmackim

od chwili slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na wiecej niz jeden nurty okazuje sie byc wygodny, ale nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory –

wiec dworski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn a, takze Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - od razu oznacza styl zycia szlachty po XV a, takze XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska przesadza przedmurze chrzescijanstwa - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej

na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania

panstwowosci krajowej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji -

istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu,

wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go na infamie a, takze banicje. Jego pamietniki zawieraja okres

sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z nich

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii a, takze milosci

natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor

zwraca atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w kraju, ktory nie wystepuje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, oraz mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje

chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Niejednokrotnie poddaje

krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze potrafia sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy pilnuja

o osobiste dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" pokazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

jednakze zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. Po wierszu "Kto mocniejszy tenze

lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie przed

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem po

1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy a, takze rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po

zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do

czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich krytyki, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow beda znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas opowiada

na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji sluzace do walki zapewnia mu

chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dotychczasowy

wynikiem swoim zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do

pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylazl z niego, majac swiadomosc, ze rywal

dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W

obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana.

Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za

przyrodzony stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o dobrobyt i wartosci

wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar a, takze ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe pochodzace z ich oddzialywania

na istnienie polityczne po owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk potrafia one sprawic, stal sie

ich najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki pochodzace z nimi sluzyly mu glownie bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja obraz zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne a,

takze ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec

nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony

juz po tytule, oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie,

zbytnio mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie a, takze przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty owe

pokrywaja sie z takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze w ten sposob Krasicki

ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, oraz

jednoczesnie okazuje sie byc atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje opilstwo. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem

dwoch szlachcicow. Jeden pochodzace z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry

okazuje sie byc pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez zwyczajne cechy Polakow, ktorzy tuz przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i pod

spodem lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji a, takze niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie

zjawisk przedstawiana byla po sposob niepodwazalny i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana sluzace do fikcyjnego adresata,

niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac

najwyrazniej po satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie

odpowiedniej dziedziny i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a sporym i podnioslym

sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze

karmelitow. Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co

duzo trunku mogl pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika pochodzace

z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych okresow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia

rozne ludzkie wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi idealnych, ale zawsze sa to tak specyficzne postawy, ze mozna te rolety miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur a, takze kot― okazuje sie byc atakiem na jedna pochodzace z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj

tak zwana maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie

zaakceptowac zna smaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swej zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to troche normalnego.

Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem malolata. On kiedys byl wolny, zostal jednakze uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie

sluzace do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie na fakt, ze powstala pani po glownym rozbiorze

Naszego kraju, moze dlatego Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, takimi, jakimi beda, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w ten sposob mozna o wiele wiecej dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie

dominuje ustawa silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma potege. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem moce,

bezwzglednosci a, takze okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i po

lesie", oraz nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare po Boga a,

takze smieje sie ze wszystkich swietych. Jednakze gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze

w „upiory―. Utwor pokazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze

wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem ziemia w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a, takze

zaprezentowane nabywcy.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z glebokiej troski na temat kraj,

pochodzace z leku przed utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno istniec szczescie

ojczyzny. Poniewaz fuks spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, zatem, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna

zdatnosc obywatela. Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform

Komisji Edukacji Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny a, takze polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na

owczesne ludzie.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych sluzace

do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w trakcie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma maz charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

okazuje sie byc w 1 konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w ten sposob wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― beda przedstawieni jako prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku

Naszego kraju, podobnie jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok

schylku swego zycia silna i wyzwolona z pod spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale

przewaznie bez sensu; zadziwia sie, ze Starosta zezwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy

nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke

przymusem za mezczyzna, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia

jego brak zainteresowania zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna oczywiscie niezle zarobic; Szarmancki

okazuje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez chce zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem

moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na

niego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania na spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na rozwoj tego nurcie mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, ze

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm

wprowadzal uczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on minimalny udzial po tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 sluzace do 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach egzystencji:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody ksztalcenia. Byl maz pijarem a, takze z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia slownika, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozmysla naukowej panstwie. Na

sejmie konwokacyjnym po 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole

Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a,

takze wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

aktualne i rozne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, dokument, listy sluzace do

redakcji a, takze odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan a, takze chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z

inicjatywy krola po 1765 roku zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach znany

jako Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po

1766 roku dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ),

ktorym podlegaly uczelni wydzialowe a, takze podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w

szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu edukacji potrzebne beda

dobre ksiazki dlatego po 1775 roku powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo sie opracowanie a, takze wydanie oryginalnych

podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali po

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie a, takze komiczne. Wynik komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe uzycie kontrastu miedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym sposobem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych

dopiero puchar, , ktorzy wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem pelnym patosu,

opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od chwili wina

legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa,

klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tamtego poematu na temat charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy

jest milosc, ogarniajaca pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy

po uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla

jego dobra. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil

sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo

okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche a, takze megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, dokad uczestniczyl po

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na pytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac,

ze rzady takich ludzi dotychczasowy jedna pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi z kolei grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, ale potrzebuje

przywodcow. Wynik glosowania, ktore posiada przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz

ponosi kleske. Mozna zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow

pragnienie wolnosci jest tutaj oceniane jako bardzo pomocne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal wyrzucony w bloto, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narodowosc,

niz ochronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege

rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub

punktu pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o nich w momencie katalogow smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia

dopiero katalogow wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje doglebnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka

bohatera. To symbol przezycia idealow Bema - batalii o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z

oczu zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat

zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

maz do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

dobrych, prawych a, takze uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach

utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie a, takze budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna bedzie

przez roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny absolut. Idealu tamtego nie mozna dostac ale mozna don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara naszej doskonalosci okazuje

sie byc porownanie sluzace do hostii. Po wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z

zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci.

Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby.

Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu

wspanialych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka wartosc musi uiscic kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jakim sposobem pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady czterech jednosci: termin miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic na niego ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi potege rozwojowa opowiesci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu

dzieje ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe beda najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby,

glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, czyli posrednio sluzy

„krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z obcym najezdzca przez

pelny narod krajowy oraz swiadectwo grozy lokalizacji miasta naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jako ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza,

brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku

powstania byla nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

moce i izolowali sie od chwili mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce.

Odslaniajac szeroko przyczyny kleski patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy

w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

duzo aluzji a, takze mozna miec sie na bacznosci go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod spodem

Termopilami, dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom

tamtego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial

udzialu po powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje mnie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 roku, zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk

mozemy zostac poinformowanym z zaleznosci naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Powstaja takze liczne postacie

historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie zaakceptowac uprawnia sluzace do uzyskania

szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem

czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic pochodzace z nich a, takze samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, podlug niego,

beda przeznaczone nowego przez Boga i scalone na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia oraz szydzi pochodzace z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za

egzystencji zazna maz szczescia ziemskiego, bo taki fakt tez opoznia a, takze utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( beda nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie

takze arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

pochod Napoleona na Moskwe).

Niedobor jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie