J. Lewko, E. Krajewska-Kułak

486

Multidimensional assessment of quality of life of patients
with diabetes

Lewko J., Krajewska-Kułak E.

Medical University of Bialystok, Poland, Department of Integrated
Medical Care

Diabetes is a chronic, leading to many complications which can be
assessed and actively encourage a feeling of subjective quality of
life. The paper is a review of standardized tools to assess subjective
quality of life contingent upon the state of health, quality of life scale
specific for diabetes and scales for assessing the psychological func-
tioning of patients with diabetes. Based on a systematic, multidi-
mensional assessment of quality of life for people with diabetes can
obtain valuable information about the deficits in those areas of the
patient, in which changes are needed.

Key words: quality of life, diabetes, questionnaires, depression

Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486

Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę

JOLANTA LEWKO, ELŻBIETA KRAJEWSKA-KUŁAK

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, kierownik: prof. dr hab. med. E. Krajewska-Kułak

Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę

Lewko J., Krajewska-Kułak E.

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Zintegrowanej Opieki
Medycznej

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu powikłań,
w której można oceniać i aktywnie stymulować subiektywne poczu-
cie jakości życia. W pracy dokonano przeglądu standaryzowanych
narzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej sta-
nem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzycy oraz skal
służących do oceny funkcjonowania psychicznego chorych na cu-
krzycę. Na podstawie systematycznej, wielowymiarowej oceny ja-
kości życia chorych na cukrzycę można uzyskiwać cenne informa-
cje o deficytach w tych obszarach funkcjonowania chorego, w któ-
rych konieczne jest wprowadzenie zmian.

Słowa kluczowe: jakości życia, cukrzyca, kwestionariusze, depresja

Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu
powikłań, w której można kontrolować i aktywnie stymulo-
wać subiektywne poczucie jakości życia [10]. Dzięki sys-
tematycznej ocenie jakości życia u chorych na cukrzycę
można uzyskiwać cenne informacje w tych obszarach funk-
cjonowania, w których konieczne jest wprowadzenie zmian.
Ocena jakości życia jest istotna przy opracowywaniu no-
wych metod leczenia i edukacji chorych oraz przy określe-
niu ich skuteczności [25]. Podczas pełnej oceny chorych
na cukrzycę powinno się prowadzić badanie obejmujące
m.in. stosunek do choroby, oczekiwania co do leczenia i
jego wyników, nastrój, jakość życia (ogólną i związaną z
cukrzycą), sytuację finansową i społeczną oraz stan emo-
cjonalny chorego, jak również wywiad w kierunku chorób
psychicznych [29].

Celem pracy była charakterystyka standaryzowanych na-

rzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej
stanem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzy-
cy oraz skal służących do oceny funkcjonowania psychicz-
nego chorych na cukrzycę.

POJĘCIE JAKOŚCI ŻYCIA W NAUKACH
MEDYCZNYCH

Ocena jakości życia stanowi przedmiot badań z zakresu filo-
zofii, psychologii, socjologii oraz medycyny [7]. Przykładami
teoretycznych modeli jakości życia są „Model dobrego życia”
Lawtona, pierwszy zintegrowany model jakości życia, jaki
powstał oraz „Model jakości życia” Centrum Promocji Zdro-
wia Uniwersytetu w Toronto. Model Lawtona zakłada, że ja-
kość życia obejmuje cztery podstawowe obszary:
– kompetencje behawioralne,
– obiektywne środowiska,
– psychologiczny dobrostan,
– postrzeganą jakość życia.

Na „Model jakości życia” składają się trzy dziedziny:

– „istnienie” opisujące fizyczną, psychiczną i duchową eg-

zystencję człowieka,

– „przynależność”, czyli kontakty ze środowiskiem zewnętrz-

nym,

– „stawanie się”, to cele, nadzieje i aspiracje jednostki [10].

Na początku lat 90. XX wieku wprowadzono pojęcie ja-

kości życia uwarunkowanej stanem zdrowia – HRQOL
(ang. health-related quality of life), które zyskało wielu zwo-
lenników, jak też przeciwników, uważających, że kwestio-
nariusze te nie do końca odzwierciedlają czym jest jakość
życia.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje jakość

życia jako „kompleksowy sposób oceniania przez jednostkę
jej stanu zdrowia fizycznego, emocjonalnego, samodzielno-
ści w życiu i stopnia zależności od otoczenia, a także relacji
ze środowiskiem, osobistych wierzeń i przekonań do środo-
wiska” [32].

Jakość życia zależna od stanu zdrowia lub jakość życia

wyznaczana stanem zdrowia oznacza, że przedmiotem oce-
ny są zagadnienia decydujące o jakości życia, co jest bezpo-
średnio związane ze zdrowiem. W ocenie jakości życia wy-
znaczonej stanem zdrowia, należy wziąć pod uwagę:
– możliwości funkcjonalne człowieka obejmujące m.in.:

zdolności do aktywności związanej z zaspakajaniem
potrzeb dnia codziennego, udział w życiu społecznym,
kontynuowanie lub podejmowanie nowych ról społecz-
nych, sprawność emocjonalną, intelektualną, pozycję
ekonomiczną;

– sposób postrzegania własnej choroby, poziom dobrego

samopoczucia, satysfakcję z życia;

– objawy chorobowe i kondycję społeczną wynikające ze

stanu klinicznego chorego oraz wieku.
Ferrans i Powers definiują jakość życia jako indywidualne

postrzeganie dobrostanu psychicznego wynikającego z za-
dowolenia lub niezadowolenia z wymiarów życia, które są
ważne dla danej osoby [12].

Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę

487

NARZĘDZIA POMIARU JAKOŚCI ŻYCIA OGÓLNE
I SPECYFICZNE DLA CUKRZYCY

Narzędzia do pomiaru ogólnej jakości życia (ang. generic
scales) są w pewnym stopniu uniwersalne, ponieważ mogą
być wykorzystywane w różnych populacjach, w wielu choro-
bach oraz wśród zdrowych. Wskazane jest jednak wykorzy-
stywanie pomocniczo innych skal odnoszących się do danej
jednostki chorobowej [7]. Przykładami takich narzędzi są:
Short Form 20 (SF-20), Short Form 36v2 (SF-36v2), Sick-
ness Impact Profile (SIP), World Health Organization Quality
of Life Questionnaire (WHOQOL), WHOQOL Brief, EuroQol
(EQ-5D), Nottingham Health Profile (NHP). Dokładną cha-
rakterystykę poszczególnych narzędzi przedstawia tabela 1.
Za pomocą tych narzędzi można określić, jak chory ocenia
swoją jakość życia i jakie czynniki ją modyfikują. Wadą skal
ogólnych jest to, że w małym stopniu mogą dotyczyć aspek-
tów specyficznych dla danej jednostki chorobowej, a więc
mogą być mniej czułe na zmiany w obszarach, których nie
obejmują zawarte w nich pytania [22, 25].

Kwestionariusze specyficzne (ang. disease or dimension

specific) służą do oceny jakości życia w określonej jednost-

ce chorobowej i można je podzielić na dwie kategorie. Pierw-
sza koncentruje się na sferach funkcjonowania chorego (ang.
domain specific), druga dotyczy zjawisk wynikających z sa-
mej choroby (ang. disease specific) [7].

Skale jakości życia specyficzne dla cukrzycy pozwalają

ocenić obszary jakości życia, na jakie wpływ ma cukrzyca.
Pytania w nich zawarte dotyczą problemów zdrowotnych,
które mogą wystąpić u danego chorego, m.in.: oceny aktu-
alnego zdrowia, zadowolenia z leczenia, strach przed wstrzy-
kiwaniem insuliny, zapotrzebowanie na edukacje. Niektóre
z nich można stosować w obu typach cukrzycy [22]. Jakość
życia specyficzną dla cukrzycy można ocenić na przykła-
dzie wybranych skal: Diabetes Health Status Questionna-
ire (DHS), Diabetes Impact Measurement Scales (DIMS),
Quality of Life Index (QLI) Diabetes III Version, Diabetes
Treatment Satisfaction Questionnaire (DTSQ), Audit of Dia-
betes-Dependent Quality of Life (ADDQoL), The Diabetes
Activities Questionnaire (TDAQ), Diabetes Fear of Injecting
and Self-testing Questionnaire (D-FISQ), Diabetes Quality
of Life Clinical Trial Questionnaire (DQLCTQ), Diabetes Care
Profile (DCP). Szczegółową ich charakterystykę przedsta-
wia tabela 2.

Skala

Charakterystyka

Short Form 20 (SF-20)

Zawiera 6 podskal dotyczących zdrowia fizycznego, psychicznego, roli i funkcjonowania społecznego
oraz postrzegania zdrowia przez badanego [4, 22].

Short Form 36v2 (SF-36v2)

Zawiera 36 pytań, 8 skal oceniających jakość życia w wymiarze funkcjonowania fizycznego, psychicznego,
odczuwanego bólu, zdrowia ogólnego, posiadanej energii, funkcjonowania społecznego i zdrowia psychicznego [4, 34]

Sickness Impact Profile (SIP)

Mierzy jakość życia w wymiarze funkcjonalny chorego w 12 obszarach życia. Kwestionariusz składa się z 136 pozycji,
w których wyróżniono: dziedzinę fizyczną, psychospołeczną i zbiór kategorii niezależnych. Punktacja dla kategorii,
dziedziny i całości SIP wynosi 0-100. Wyższa punktacja oznacza gorszą jakość życia, a wysokie parametry
psychometryczne zostały potwierdzone w wielu badaniach [2, 4, 22, 18]

World Health Organization Quality

Składa się ze 100 pytań, zawierających się w 24 podskalach i 6 dziedzinach (zdrowia fizycznego, stanu psychologicznego,

of Life Questionnaire (WHOQOL)

poziomu niezależności, relacji społecznych, dziedziny środowiskowej i duchowej. Odpowiedzi udzielane
są na 6-stopniowej skali Likerta, większa wartość liczbowa odpowiada lepszej jakości życia [22, 31, 36]

WHOQOL Brief

Krótsza wersja WHOQOL Brief zawiera 26 pozycji i umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w czterech dziedzinach,
punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny co oznacza, że – im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia [17, 35]

EuroQol (EQ5D)

Ocenia ogólną jakość życia wedłu 5 kryteriów, takich jak: mobilność, samoopieka, codzienna aktywność, ból i niepokój.
To wiarygodny, powszechnie stosowany kwestionariusz dostarczający prosty i opisowy wskaźnik stanu zdrowia [4, 22, 27]

Nottingham Health Profile (NHP)

Skala zbudowana z 2 części, pierwsza zawiera 6 wymiarów subiektywnego stanu zdrowia, druga dotyczy wpływu
aktualnego stanu zdrowia na 7 sfer życia, im wyższy wynik, tym gorsza jakość życia [4, 22]

Tabela 1. Skale ogólne do oceny jakości życia
Table 1. Generic quality of life questionnaires

Skala

Charakterystyka

Diabetes Health Status

Zawiera 20 symptomów związanych z cukrzycą oraz 6 pozycji oceniających aktualne zdrowie i energię według

Questionnaire (DHS)

pięciostopniowej skali Likierta [22]

Diabetes Impact Measurement

Służy do pomiaru stanu zdrowia u dorosłych chorych na cukrzycę typu 1 i 2. Poszczególne dziedziny zawierają

Scales (DIMS)

symptomy w relacji do cukrzycy, satysfakcję z roli społecznej i dobrostan psychiczny [4, 16, 22]

Quality of Life Index (QLI)

Indeks Jakości Życia Ferrans i Powers w wersji III dla cukrzycy zawiera 34 punkty, pozwala na ocenę jakości życia

Diabetes III Version

w wymiarze dobrostanu psychicznego według czterech dziedzin: zdrowia i funkcjonowania, socjoekonomicznej,
psychologicznej i rodzinnej [4, 20]

Diabetes Treatment Satisfaction

Zawiera 6 punktów dotyczących różnych aspektów zadowolenia z leczenia ocenianych na 7-punktowej skali oraz
indywidualne pytania dotyczące hipo- i hiperglikemii [22] Kwestionariusz ten okazał się pomocny w rozumieniu
i pomiarze nowych sposobów i strategii leczenia w cukrzycy [6]

Audit of Diabetes-Dependent

To narzędzie specyficzne do oceny wpływu cukrzycy na 18 dziedzin życia [6]

Quality of Life (ADDQoL)

The Diabetes Activities

Składa się z 13 pytań punktowanych na 100-milimietrowej linii (VAS), zawiera dwie podskale oceniające leczenie

Questionnaire (TDAQ)

i styl życia w opinii chorego [22]

Diabetes Fear of Injecting

Kwestionariusz zbudowany z 30 pytań, w jego skład wchodzą dwie skale: skala strachu przed wstrzykiwaniem

and Self-testing Questionnaire

insuliny (FSI) oraz skala strachu przed samokontrolą glikemii (FST) [22]

(D-FISQ)

Diabetes Quality of Life Clinical

Kwestionariusz był oceniany w międzynarodowych testach klinicznych wśród chorych na cukrzycę typu 1 i 2.

Trial Questionnaire (DQLCTQ)

Zbudowany jest z pytań badających zdrowie fizyczne, energię, zdrowie psychiczne, satysfakcję z leczenia oraz
łatwość przystosowania się do leczenia, częstotliwość objawów występującą u chorego. Zalecany jest do badania
satysfakcji chorego z nowych, alternatywnych form leczenia [28]

Diabetes Care Profile (DCP)

Mierzy psychologiczne i edukacyjne potrzeby indywidualnych osób chorych na cukrzycę, jak również zdolność
do samoopieki oraz wsparcie [4, 22]

Tabela 2. Wybrane skale jakość życia specyficzne dla cukrzycy
Table 2. Selected diabetes AS specific instruments

J. Lewko, E. Krajewska-Kułak

488

W celu uzyskania szczegółowych danych dotyczących

jakość życia chorych na cukrzycę zaleca się stosowanie ogól-
nej skali jakości życia i specyficznej dla choroby. Przed przy-
stąpieniem do badań należy ustalić cel i zakres badań, a
następnie wybrać odpowiednie narzędzie badawcze.

OCENA FUNKCJONOWANIA PSYCHICZNEGO
CHORYCH NA CUKRZYCĘ

Zaburzenia lękowe i depresja są przedmiotem wielu badań
przeprowadzonych wśród chorych na cukrzycę ze względu
na jej związek z dużymi deficytami związanymi z samoopie-
ką dotyczącą kontroli glikemii, brakiem konsekwencji w sto-
sowaniu diety cukrzycowej i aktywności fizycznej. Tabela 3
charakteryzuje wybrane narzędzia badawcze oceniające
funkcjonowanie psychiczne chorego na cukrzycę.

Samopoczucie psychiczne chorego wpływa niemal na

wszystkie aspekty postępowania terapeutycznego i pielęgna-
cyjnego. Istotną rolą członków zespołu terapeutycznego jest
rozwijanie poczucia wpływu chorego na własną chorobę oraz
kształtowanie i utrzymanie stylu radzenia sobie z cukrzycą
zorientowanego na rozwiązywanie problemów związanych z
chorobą.

CZYNNIKI MODYFIKUJĄCE JAKOŚĆ ŻYCIA
CHORYCH NA CUKRZYCĘ

Poniższa analiza przedstawia przegląd czynników, które mają
wpływ na funkcjonowanie chorych na cukrzycę, których po-
znawanie powinno przyczyniać się do poprawy jakości opie-
ki nad chorym. Na subiektywną ocenę jakości życia chorych
na cukrzycę mają wpływ czynniki kliniczne, jak i społeczno-
demograficzne [20]. Glasgow i wsp. badając chorych na cu-
krzycę przy użyciu kwestionariusza SF-20 wykazali, że na
gorszą jakość życia miały wpływ takie czynniki, jak: niski po-
ziom edukacji, starszy wiek, płeć żeńska, typ ubezpieczenia
społecznego, liczba powikłań cukrzycy, liczba chorób współ-
istniejących oraz niski poziom aktywności fizycznej podczas
czynności dnia codziennego [14]. Sprawność funkcjonalna
chorego jest istotnym determinantem jakości życia chorych
na cukrzycę [3]. Ponadto jakość życia istotnie obniża: płeć
żeńska, neuropatia autonomiczna lub obwodowa, brak ak-
tywności fizycznej, podwyższony wskaźnik BMI, objawy de-
presji i lęku.

Wyniki wskazują, że lęk, objawy depresji, a także neuropa-

tii występują częściej u starszych chorych na cukrzycę typu 2.

Wykazano istotne korelacje między czynnikami psychologicz-
nymi, neuropatią, BMI i aktywnością fizyczną [8].

Wändell i wsp. w badaniach przeprowadzanych wśród

starszych chorych na cukrzycę stwierdzili, że osoby chorują-
ce długo mają gorszą jakość życia niż obserwuje się w gru-
pie kontrolnej populacji ogólnej, szczególnie w odniesieniu
do funkcjonowania fizycznego. Czynności dnia codziennego
osłabiają zarówno zaburzenia fizyczne, jak i emocjonalne.
Komplikacje miażdżycowe i pozanaczyniowe, takie jak: mię-
śniowo-szkieletowe i choroby psychiczne są predykatorami
gorszej jakości życia (HRQoL). Niewystarczająca kontrola
metabolizmu ma związek z osłabionym funkcjonowaniem
poznawczym [33].

Bradley i wsp. oceniając dobrostan psychiczny i satysfak-

cję z leczenia chorych przyjmujących tabletki stwierdzili, że
niski dobrostan psychiczny ma związek z nadwagą, natomiast
świetna satysfakcja z leczenia miała związek z małym stęże-
niem HbA1c i prawidłową masą ciała [5]. W badaniach prze-
prowadzonych przy użyciu ADDQoL wśród chorych na cu-
krzycę typu 1 i 2 w prawie każdym przypadku potwierdzono
negatywny wpływ cukrzycy na jakość życia we wszystkich
dziedzinach, mimo że u chorych zaobserwowano wysoki
poziom satysfakcji z leczenia. Dominujący wpływ na jakość
życia miało przestrzeganie diety postrzegane przez chorych
jako bardzo restrykcyjne [6].

W badaniach Światowej Organizacji Zdrowia – WHS

(World Health Survey) przeprowadzonych wśród 245 404 re-
spondentów z 60 krajów wszystkich regionów świata stwier-
dzono, że depresja współistniejąca z chorobami przewlekły-
mi (cukrzyca, astma, dusznica bolesna, reumatoidalne za-
palenie stawów) znacznie obniża ogólny stan zdrowia bada-
nej populacji. Po czynnikach socjoekonomicznych i ogólnej
kondycji zdrowotnej, depresja miała duży wpływ na gorsze
zdrowie i było to powiązane z występowaniem chorób prze-
wlekłych. Średnio u 9,3-23,0% badanych z jedną lub kilkoma
chorobami przewlekłymi współistniała depresja [24].

W badaniach populacyjnych przeprowadzonych w Połu-

dniowej Australii w grupie 3010 osób depresje stwierdzono u
24% badanych chorych na cukrzycę i 17% badanych bez
cukrzycy. Jakość życia w wymiarze funkcjonowania fizycz-
nego i psychicznego według skali SF-36 była statystycznie
niższa wśród chorych na cukrzycę i depresję w stosunku do
respondentów chorych na cukrzycę bez depresji [15].

Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u chorych na

cukrzycę jest dwukrotnie wyższe niż w populacji ogólnej.
Uważa się, że w dowolnie określonym punkcie czasowym u
około 33% chorych na cukrzycę występują objawy depresji
wymagające leczenia. Szacuje się, że dwie na trzy osoby

Skala

Charakterystyka

Hospital Anxiety and Depression

Skala Lęku i Depresji składa się z dwóch podskal: depresji i lęku, z których każda zawiera po 7 stwierdzeń. Za każde

Scale (HADS)

stwierdzenie przyznaje się od 0 do 3 punktów, maksymalna liczba punktów w podskali wynosi 21. W interpretacji
wyników przyjmuje się, że 8-10 punktów wskazuje na podejrzenie istnienia zaburzeń depresyjnych lub/i lękowych,
11 i więcej punktów, to możliwość istnienia zaburzeń depresyjnych lub/i lękowych. Im wyższa punktacja, tym większe
nasilenie zaburzeń: 11-14 punktów – nasilenie umiarkowane, 15-21 punktów – nasilenie znaczne [13]

Beck Depression Inventory (BDI)

Skala Depresji Becka jest narzędziem szeroko stosowanym w badaniach klinicznych. Uzyskała ona również
standaryzację u chorych na cukrzycę [16]. Skala Becka ocenia występowanie i nasilenie 21 objawów w punktacji
od 1 do 3, wyższe wyniki świadczą o większym nasileniu depresji [4]

Zung Self-Rating Depression

Skala Samooceny Depresji Zunga zawiera 20 pytań oceniających psychologiczne i somatyczne objawy depresji,

Scale (ZSDS)

zakres punktacji wynosi od 20 do 80. Wynik powyżej 50 punktów wskazuje na objawy depresji [4]

Hamilton Depression Scale (HDS) Skala Depresji Hamiltona zbudowana jest z 21 pytań, pierwsze 17, to pytania diagnostyczne (HAMD-17). Umożliwia

ocenę takich objawów depresji, jak: obniżenie nastroju, niepokój, zaburzenia rytmu dobowego, zaburzenia snu,
spowolnienie psychomotoryczne, obniżenie libido, zaniżenie samooceny, poczucie winy, hipochondria, zmniejsznie masy
ciała, lęk psychiczny i somatyczny oraz współistniejące dolegliwości somatyczne. Punktacja skali 17-punktowej:
0-7 bez zaburzeń depresyjnych, 8-12 łagodna depresja, 13-17 depresja o nasileniu umiarkowanym, 18-29 ciężka
depresja, 30-52 bardzo ciężka depresja [4]

Acceptance of Illness Scale (AIS)

Skala akceptacji choroby bada stopień akceptacji, zawiera stwierdzenia opisujące negatywne konsekwencje złego
stanu zdrowia. Zawiera 8 pytań z 5-punktową skalą odpowiedzi, punktacja skali wynosi od 8 do 40, przy czym,
im większa punktacja, tym lepsza akceptacja choroby [4, 11, 19]

Tabela 3. Pomiar psychologiczny wykorzystywany w populacji chorych na cukrzycę
Table 3. Psychological measures used in diabetes populations

Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę

489

pozostają bez leczenia. Udowodniono niekorzystny wpływ
depresji na kontrolę glikemii i przebieg cukrzycy [23].

Lloyd i wsp. w swoich badaniach przedstawiają skalę

HADS jako odpowiedni instrument do prowadzenia badań
klinicznych u dorosłych chorych na cukrzycę. Skala HADS
pozwala wykazać silny związek pomiędzy kontrolą glikemii a
występowaniem lęku i depresji głównie w grupie mężczyzn.
Zauważono zależność pomiędzy płcią a kontrolą glikemii
(HbA1c) oraz z występowaniem depresji i lęku [21]. Rozpo-
wszechnienie depresji współistniejącej z cukrzycą było sta-
tystycznie wyższe u kobiet niż u mężczyzn [1]. W badaniach
de Groot i wsp. potwierdzono istotny związek między wystę-
powaniem depresji a zwiększeniem ciężkości choroby i jej
powikłań [9]. Skuteczne leczenie depresji może wpłynąć na
poprawę kontroli glikemii, efektywne leczenie insuliną i inne
parametry kliniczne oraz zmniejszenie ryzyka chorób układu
krążenia i w ten sposób spowodować poprawę jakości życia
[23].

Duży wpływ na jakość życia w cukrzycy mają przewlekłe

powikłania. Również stopa cukrzycowa jest poważnym po-
wikłaniem zarówno cukrzycy typu 1, jak i 2, często prowa-
dzącym do amputacji kończyn dolnych, co znacznie pogar-
sza jakość życia, głównie dotyczącą funkcjonowania fizycz-
nego w stosunku do chorych bez owrzodzeń i populacji ludzi
zdrowych. Ribu i wsp. w swoich badaniach stwierdzili wy-
ższy wskaźnik BMI u chorych z owrzodzeniem stóp niż w
badanej populacji chorych na cukrzycę bez owrzodzeń i w
grupie porównawczej zdrowych [26].

Cukrzyca stwarza wiele życiowych wyzwań natury fizycz-

nej, takich jak: konieczność zdobywania wiedzy na temat
choroby, umiejętność samokontroli, wpływ choroby na orga-
nizm, a także wyzwania emocjonalne związane z faktem za-
chorowania, koniecznością zmiany stylu życia, planów ży-
ciowych, lęk przed powikłaniami i cierpieniem [30]. Nadrzęd-
nym zadaniem pracowników ochrony zdrowia jest profesjo-
nalne przygotowanie chorych do samoopieki i samopielęgna-
cji, szczególnie powikłań, jakie niesie choroba przewlekła.

PIŚMIENNICTWO

1. Anderson R.J., Freedland K.E., Clouse R.E. i wsp.: The prevalence of

comorbid depression in adults with diabetesa: a meta-analysis. Diabetes
Care, 2001, 24, 6, 1069-1078.

2. Bergner M., Bobbitt R.A., Carter W.B. i wsp.: The Sickness Impact Profi-

le: development and final revision of a health status measure. Med. Care.,
1981, 19, 8, 787-805.

3. Borowiak E., Rosiak K., Kostaka T.: Analiza porównawcza wpływu cu-

krzycy i przebytego zawału serca na jakość życia pacjentów. Probl. Pie-
lęg., 2009, 17, 2, 86-91.

4. Bowling A.: Measuring disease. A review of disease-specific quality of

life measurement scales. Open Universiy Press, Buckingham 1995.

5. Bradley C., Lewis K.S.: Measures of psychological well-being and treat-

ment satisfaction developed from the responses of people with tablet-
treated diabetes. Diabet. Med., 1990, 7, 5, 445-451.

6. Bradley C., Speight J.: Patient perceptions of diabetes and diabetes the-

rapy: assessing quality of life. Diabetes. Metab. Res. Rev., 2002, 18 ,
suppl. 3, 64-69.

7. Chrobak M., Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. Probl. Pie-

lęg., 2009, 17, 2, 123-127.

8. Chyun D.A., Melkus G. D.,Katten D.M. i wsp.: The association of psycho-

logical factors, physical activity, neuropathy, and quality of life in type 2
diabetes. Biol. Res. Nurs., 2006; 7, 4, 279-288.

9. de Groot M., Anderson R., Freedland K.E. i wsp.: Assiociation of depres-

sion and diabetes complications: meta-analysis. Psychosom. Med., 2001,
63, 619-630.

10. Dziurowicz-Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Ja-

kości Życia, 2002, 1, 2, 77-99.

11. Felton BJ, Revenson TA, Hinrichsen GA.: Stress and coping in the expla-

nation of psychological adjustment among chronically ill adults. Soc. Sci.
Med., 1984, 18, 10, 889-898.

12. Ferrans C., Powers M.: Quality of life indeks. Development and psycho-

metric properties. Adv. Nurs. Sci., 1985, 8, 15-24.

13. Frank-Stromborg M., Olsen S.J.: Instrument for clinical health-care rese-

arch. 2nd edition. Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachu-
setts 1997.

14. Glasgow R.E., Ruggiero L., Eakin E.G. i wsp.: Quality of life and associa-

ted characteristics in a large national sample of adults with diabetes. Dia-
betes Care, 1997, 20, 4, 562-567.

15. Goldney R.D., Phillips P.J, Fisher L.J. i wsp.: Diabetes, depression, and

quality of life: a population study. Diabetes Care, 2004, 27, 5, 1066-1070.

16. Hammond G.S., Aoki T.T.: Measurement of health status in diabetic pa-

tients. Diabetes impact measurement scales. Diabetes Care 1992, 15, 4,
469-477.

17. Jaracz K., Kalfoss M. Górna K. i wsp.: Quality of life in polish responders:

psychometric properties of the Polish WHOQOL – Bref. Scand. J. Car.
Sci., 2006, 20, 3, 251-260.

18. Jaracz K., Kosobudzki W.: Jakość życia chorych po udarze mózgu: wyni-

ki wstępne. Post. Rehabil.1999, 2, 45-54.

19. Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. War-

szawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psy-
chologicznego; 2001.

20. Lewko J., Polityńska B., Kochanowicz J. i wsp.: Quality of life and its rela-

tionship to the degree of illness acceptance in patients with diabetes and
peripheral diabetic neuropathy. Adv. Med. Sci., 2007, 52, suppl. 1, 144-146.

21. Lloyd C.E., Dyer P. H., Barnrtt A.H.: Prevalence of symptoms of depres-

sion and anxiety in a diabetes clinic population. Diabet. Med., 2000, 17,
198-202.

22. Luscombe F.A.: Health-related quality of life measurement in typ 2 diabe-

tes. Value in Health 2000, 3, suppl., S15-S28.

23. Lustman P.J., Clouse R. E.: Część III: praktyczne wytyczne dotyczące

leczenia depresji u osób chorych na cukrzycę. Diabetol. Dypl., 2004, 1,
4, 20-26.

24. Moussavi S., Chatterji S., Verdes E. i wsp.: Depression, chronic dise-

ases, and decrements in health: results from the World Health Surveys.
Lancet, 2007, 370, 851-58.

25. Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.: Jakość życia cho-

rych na cukrzycę. Pol. Merk. Lek., 2007, 23, 136, 311-314.

26. Ribu L., Hanestad B.R., Moum T. i wsp.: A comparison of the health-

related quality of life in patients with diabetic foot ulcer, with a diabetes
group ad a nondiabetes group fom the general population. Qual. Life
Res., 2007, 16, 2, 179-189.

27. Ritz P., Cambell W.: Wpływ metforminy na jakość życia. W: Metformina

złoty standard. Kompendium naukowe. (red. Baileya C.J. i wsp.). Via
Medica, Gdańsk, 2008.

28. Shen W., Kotsanos J. G., Huster W.J. i wsp.: Development and validation

of the Diabetes Quality of Life Clinical Trial Questionnaire. Med. Care
1999, 37, suppl. 4, AS45-AS 66.

29. Standards of medical care in diabetes American Diabetes Association

Diabetes Care, 2005, 28, suppl. 1, 4-36.

30. Tatoń J.: Poradnik dla osób z cukrzycą typu 2 niewymagających leczenia

insuliną. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2002.

31. The WHO Group. The World Health Organization Quality of Life Asses-

sment (WHOQOL): Develpment and General psychometric properties.
Soc. Sci. Med., 1998, 46, 12, 1569-1585.

32. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy zdrowia i choroby. Wydawnic-

two Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2000, 233-251.

33. Wändell P.E., Tovi J.: The quality of life of elderly diabetic patients. J.

Diabetes Complications, 2000, 14, 25-30.

34. Ware J.E., Kosiński M., Dewey J.E.: How to score Version 2 of the SF-36

Health Survey. Lincoln, RI: QualityMetric Incorporated, 2000.

35. Wołowicka L.: Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medycz-

na w Poznaniu. Poznań, 2001.

Otrzymano 9 marca 2010 r.
Adres: Jolanta Lewko, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet
Medyczny w Białymstoku, 15-096 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A,
tel./fax: [phone], e-mail: [e-mail]