Przemysł

dr Tomasz Gendek

Przewodnik po symbolach i oznaczeniach chemikaliów

Oznakowanie substancji

i preparatów chemicznych

www.dashofer.pl

1a

Copyright© Verlag Dashöfer

OZNAKOWANIE

SUBSTANCJI I PREPARATÓW

CHEMICZNYCH

Warszawa 2011

Wydawnictwo
VERLAG DASHOFER Sp. z o.o.
Świat profesjonalnej wiedzy
al. Krakowska 271 02-133 Warszawa
tel.: [phone] 36 66
faks: 22 829 27 00 22 829 27 27

VERLAG
DASHÖFER

www.dashofer.pl

,

,

,

Fachow

a

K

siążka

Tomasz Gendek

Co py ri ght © 2011

ISBN: 978-83-7537-125-3

Wy daw nic two Ver lag Da sho fer Sp. z o.o.
al. Kra kow ska 271, 02-133 War sza wa
tel.: [phone], faks: 22 829 27 00, 22 829 27 27
www.da sho fer.pl

www.dashofer.pl

2

Copyright© Verlag Dashöfer

OZNAKOWANIE SUBSTANCJI I PREPARATÓW CHEMICZNYCH

www.dashofer.pl

3

Copyright© Verlag Dashöfer

Spis treści

1. Wstęp.............................................................................................................................6
2. Oznakowanie substancji i mieszanin zgodnie z kryteriami klasyfikacji CLP..................8

2.1. Podstawa prawna ..............................................................................................................8
2.2. Zakres zastosowania rozporządzenia w sprawie oznakowania opakowań substancji

niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych ...............................................................9

2.3. Informacje obowiązkowe na etykiecie ...............................................................................9
2.4. Identyfikator produktu .....................................................................................................10
2.5. Piktogramy określające rodzaj zagrożenia .....................................................................10
2.6. Zasady pierwszeństwa piktogramów określających rodzaj zagrożenia .........................13
2.7. Język oznakowania na etykiecie .....................................................................................15
2.8. Hasła ostrzegawcze ........................................................................................................15
2.9. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia ............................................................................15

2.10. Zwroty wskazujące środki ostrożności ...........................................................................15
2.11. Informacje uzupełniające na etykiecie ............................................................................16
2.12. Wielkość i wygląd elementów etykiety ............................................................................17
2.13. Przykładowe oznakowanie bezpieczeństwa ...................................................................18

3. Oznakowanie substancji i mieszanin zgodnie z kryteriami klasyfikacji według

dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE ........................................................................19

3.1. Podstawa prawna..............................................................................................................19
3.2. Zakres zastosowania rozporządzenia w sprawie oznakowania opakowań substancji

niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych ...............................................................19

3.3. Wzory znaków ostrzegawczych ........................................................................................20
3.4. Informacje obowiązkowe na etykiecie ...............................................................................21
3.5. Wygląd i wielkość etykiety i oznakowania .........................................................................22
3.6. Znaki ostrzegawcze i treść................................................................................................23
3.7. Inne dodatkowe informacje ...............................................................................................23
3.8. Przykładowe oznakowanie bezpieczeństwa .....................................................................25

4. Oznakowanie substancji i mieszanin przeznaczone dla osób niewidomych

lub niedowidzących – ostrzeżenia wyczuwalne przez dotyk........................................26

4.1. Wprowadzenie ..................................................................................................................26
4.2. Podstawa prawna..............................................................................................................26
4.3. Zakres zastosowania i okresy przejściowe .......................................................................26
4.4. Kryteria wyboru zgodnie z rozporządzeniem....................................................................26
4.5. Kryteria wyboru przy klasyfikacji zgodnej z CLP...............................................................27
4.6. Odstępstwa .......................................................................................................................28
4.7. Wygląd oznakowania ........................................................................................................28
4.8. Umieszczenie i trwałość oznakowania..............................................................................30

5. Oznakowanie kosmetyków ..........................................................................................31

5.1. Wprowadzenie ..................................................................................................................31
5.2. Podstawa prawna..............................................................................................................31
5.3. Zakres zastosowania ........................................................................................................31
5.4. Elementy oznakowania produktów kosmetycznych ..........................................................31
5.5. Odstępstwa w oznakowaniu kosmetyku ...........................................................................33
5.6. Elementy graficzne............................................................................................................33
5.7. Dodatkowe elementy graficzne .........................................................................................33

6. Oznakowanie produktów biobójczych ........................................................................35

6.1. Wprowadzenie.................................................................................................................35
6.2. Podstawa prawna ............................................................................................................35
6.3. Zakres zastosowania ......................................................................................................35
6.4. Elementy oznakowania produktu biobójczego ................................................................36
6.5. Ulotka informacyjna ........................................................................................................37
6.6. Dodatkowe wymagania ...................................................................................................37
6.7. Elementy graficzne..........................................................................................................37

7. Oznakowanie wyrobów aerozolowych .......................................................................38

7.1. Wprowadzenie.................................................................................................................38
7.2. Podstawa prawna ............................................................................................................38
7.3. Zakres zastosowania ......................................................................................................38
7.4. Elementy oznakowania wyrobu aerozolowego ...............................................................39
7.5. Ulotka informacyjna ........................................................................................................40
7.6. Dodatkowe wymagania i ograniczenia............................................................................40

8. Oznakowanie towarów paczkowanych.......................................................................41

8.1. Wprowadzenie

8.2. Podstawa prawna ............................................................................................................41
8.3. Zakres zastosowania ......................................................................................................41
8.4. Zasady oznakowania towarów paczkowanych................................................................41
8.5. Odstępstwa – wyroby aerozolowe ..................................................................................44

9. Oznakowanie detergentów.........................................................................................45

9.1. Wprowadzenie.................................................................................................................45
9.2. Podstawa prawna ............................................................................................................45
9.3. Zakres zastosowania ......................................................................................................46
9.4. Elementy oznakowania detergentu .................................................................................46
9.5. Oznakowanie dotyczące zawartości ...............................................................................47
9.6. Oznakowanie dotyczące stężeń .....................................................................................48
9.7. Oznakowanie detergentów przeznaczonych do prania...................................................48
9.8. Elementy graficzne..........................................................................................................49

10. Oznakowanie wyrobów zawierających azbest...........................................................50

10.1. Wprowadzenie...............................................................................................................50
10.2. Podstawa prawna ..........................................................................................................50
10.3. Zakres zastosowania ....................................................................................................50
10.4. Oznakowanie ................................................................................................................50
10.5. Wyjątki...........................................................................................................................51

11. Oznakowanie wyrobów zawierających lotne związki organiczne ..............................52

11.1. Wprowadzenie...............................................................................................................52
11.2. Podstawa prawna ..........................................................................................................52
11.3. Zakres zastosowania ....................................................................................................52
11.4. Oznakowanie ................................................................................................................53
11.5. Elementy graficzne........................................................................................................53

12. Oznakowanie środków ochrony roślin .......................................................................54

12.1. Wprowadzenie...............................................................................................................54
12.2. Podstawa prawna ..........................................................................................................54
12.3. Zakres zastosowania ....................................................................................................54
12.4. Ulotka informacyjna ......................................................................................................55
12.5. Oznakowanie ................................................................................................................56
12.6. Odstępstwa i zakazy .....................................................................................................57

13. Oznakowanie rurociągów, pojemników i zbiorników do składowania chemikaliów....58

13.1. Wprowadzenie...............................................................................................................58
13.2. Podstawa prawna ..........................................................................................................58

Wstęp

OZNAKOWANIE SUBSTANCJI I PREPARATÓW CHEMICZNYCH

www.dashofer.pl

4

Copyright© Verlag Dashöfer

13.3. Zakres zastosowania ....................................................................................................58
13.4. Wygląd oznakowania ....................................................................................................59

14. Oznakowanie produktów chemicznych w transporcie ...............................................61

14.1. Wprowadzenie...............................................................................................................61
14.2. Podstawa prawna ..........................................................................................................61
14.3. Zakres zastosowania ....................................................................................................61
14.4. Elementy oznakowania sztuk przesyłki .........................................................................63
14.5. Elementy graficzne oznakowania ADR – klasy zagrożenia ..........................................64
14.6. Przepisy szczególne dotyczące oznakowania .............................................................66
14.7. Odstępstwa w oznakowaniu..........................................................................................67
14.8. Inne oznakowania .........................................................................................................68

Załącznik 1. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia ......................................................69

Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia dla zagrożeń fizycznych..........................69

Zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia dla zdrowia.........................................69
Zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia dla środowiska ...................................71

Załącznik 2. Zwroty wskazujące środki ostrożności ......................................................72

Zwroty wskazujące środki ostrożności – ogólne..................................................72

Zwroty wskazujące środki ostrożności – zapobieganie .......................................72
Zwroty wskazujące środki ostrożności – reagowanie ..........................................73
Zwroty wskazujące środki ostrożności – przechowywanie ..................................75
Zwroty wskazujące środki ostrożności – usuwanie .............................................76

Załącznik 3. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (zwroty R).....................................77
Załącznik 4. Zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania (zwroty S) ...........82

Dodatkowe zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania środków

ochrony roślin ......................................................................................................83

Załącznik 5A. Informacje uzupełniające o zagrożeniach .................................................85

Właściwości fizyczne ...........................................................................................85

Wpływ na zdrowie ................................................................................................85
Szczególne zasady dotyczące uzupełniających elementów etykiety
dla niektórych mieszanin......................................................................................85
Mieszaniny nieprzeznaczone dla ogółu społeczeństwa .......................................86

Załącznik 5B. Szczególny sposób oznakowania niektórych preparatów chemicznych ...87

Preparaty dostępne dla konsumentów ................................................................87

Preparaty przeznaczone do stosowania w postaci rozpylonej.............................87
Preparaty zawierające substancje z przypisanym zwrotem R33 ........................87
Preparaty zawierające substancje z przypisanym zwrotem R64 ........................87
Preparaty zawierające ołów .................................................................................87
Preparaty zawierające związki cyjanoakrylowe ...................................................88
Preparaty zawierające składniki epoksydowe o średniej masie cząsteczkowej
Ł 700 ....................................................................................................................88
Preparaty zawierające aktywny chlor dostępne dla konsumentów ......................88
Preparaty zawierające kadm (stopy) i przeznaczone do użycia przy lutowaniu
lub spawaniu ........................................................................................................88
Preparaty niezaklasyfikowane jako uczulające, zawierające przynajmniej
jedną substancję uczulającą ................................................................................89
Ciekłe preparaty zawierające chlorowcowe pochodne węglowodorów ................89
Preparaty zawierające substancje z przypisanym zwrotem R67 ........................89
Cementy i preparaty zawierające cement ............................................................89

Preparaty niezaklasyfikowane jako niebezpieczne i które nie są przeznaczone
dla konsumentów ................................................................................................90

Załącznik 6. Substancje pochodzące z kompozycji zapachowych mogące wywołać

alergie........................................................................................................91

Załącznik 7. Kody form użytkowych środka ochrony roślin .............................................92

Wstęp

OZNAKOWANIE SUBSTANCJI I PREPARATÓW CHEMICZNYCH

www.dashofer.pl

5

Copyright© Verlag Dashöfer

1. Wstęp

Ozna ko wa nie sub stan cji i mie sza nin, ogól nie rzecz uj mu jąc: wszel kie go ro dza ju
pro duk tów che micz nych, to ob szer ne i wie lo wąt ko we za gad nie nie. Nie wąt pli wie
ró żno rod ność pro duk tów che micz nych i ich wła sno ści ma zwią zek z ró żno rod -
no ścią prze pi sów za rów no pra wa unij ne go, jak i pol skie go. Trzeba ta kże pa mię -
tać, że ozna ko wu jąc pro dukt che micz ny, cho cia żby po przez przy go to wa nie je go
ety kie ty, na le ży do brać nie tyl ko ozna ko wa nie (np. pik to gra my), ale również do -
brać wła ści we zwro ty i opi sy cha rak te ry zu ją ce wła sno ści bądź za gro że nia stwa -
rza ne przez da ny pro dukt, zgod nie z wy tycz ny mi za war ty mi w od po wied nich
prze pi sach.

Dla te go też ni niej szy po rad nik ma na ce lu przed sta wie nie nie tyl ko naj wa żniej -
szych ozna ko wań (pik to gra mów, zna ków lub sym bo li gra ficz nych), ja kie po win -
ny zna leźć się na ety kie cie pro duk tu che micz ne go, ale ta kże wska za nie naj waż -
niej szych zwro tów, opi sów oraz in nych wy mo gów, m.in. ogra ni czeń, za ka zów
i mo żli wych wy łą czen w ozna ko wa niu lub opi sach pro duk tów che micz nych, któ -
re po win ny być za miesz czo ne na opa ko wa niach pro duk tów che micz nych.

Obec nie w UE obo wią zu ją jed no cze śnie dwa ró żne sys te my ozna ko wa nia nie bez -
piecz nych sub stan cji i mie sza nin che micz nych opar te na ró żnych prze pi sach.
Wraz z wej ściem w ży cie roz po rzą dze nia CLP (roz po rzą dze nie Par la men tu Eu -
ro pej skie go i Ra dy 1272/2008/WE z dnia 16 grud nia 2008 r. w spra wie kla sy fi -
ka cji, ozna ko wa nia i pa ko wa nia sub stan cji i mie sza nin, zmie nia ją ce i uchy la ją ce
dy rek ty wy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmie nia ją ce roz po rzą dze nie (WE)
nr 1907/2006) usta no wio no no wy sys tem ozna ko wy wa nia nie bez piecz nych sub -
stan cji i mie sza nin che micz nych (patrz rozdz. 2), któ ry stop nio wo za stą pi do tych -
czas obo wią zu ją ce za sa dy kla sy fi ka cji i ozna ko wa nia opar te na wy ma ga niach dy -
rek ty wy UE nr 67/548 zwa nej po tocz nie „dy rek ty wą sub stan cjo wą” oraz dy rek -
ty wie 1999/45 zwa nej po tocz nie „dy rek ty wą pre pa ra to wą” (patrz roz dział 2).

Aby zmia ny za sad kla sy fi ka cji i ozna ko wa nia opa ko wań pro duk tów che micz nych
mo gły od by wać się płyn nie i nie po cią ga ły za so bą zbyt du żych kosz tów dla
przed się biorstw, za sto so wa no wiele okre sów przej ścio wych.

Umow nie, na po trze by ni niej sze go po rad ni ka, przy ję to na zy wać za sa dy ozna ko -
wa nia i kla sy fi ka cji pro duk tów che micz nych, spo rzą dzo ne zgod nie z wy tycz ny -
mi roz po rzą dze nia CLP, ja ko „no we”, a wcze śniej obo wią zu ją ce wg „dy rek ty wy
sub stan cjo wej” i „dy rek ty wy pre pa ra to wej”, ja ko „sta re”.

Je śli przed 1 grud nia 2010 ro ku da na sub stan cja by ła już obec na w ob ro cie (by ła
sprze da wa na), to ozna ko wa nie opa ko wań tej sub stan cji spo rzą dzo ne zgod nie ze
„sta ry mi” za sa da mi na dal obo wią zu je, ale tyl ko w od nie sie niu do tych opa ko wań.
Ka żda na stęp na par tia ta kiej sub stan cji wpro wa dza na do ob ro tu mu si być skla sy fi -
ko wa na i ozna ko wa na według „no wy ch” za sa d (zgod nie z roz po rzą dze niem CLP).
Na le ży jed nak pa mię tać, że sub stan cje wpro wa dzo ne do ob ro tu przed 1 grud -
nia 2010 r. i ozna ko wa ne według „sta rych” za sad mo gą po zo sta wać w ob ro cie tyl -

Wstęp

OZNAKOWANIE SUBSTANCJI I PREPARATÓW CHEMICZNYCH

www.dashofer.pl

6

Copyright© Verlag Dashöfer

Okre sy

przej ścio we

ko do 30 li sto pa da 2012 ro ku. Po tej da cie na le ży je al bo z ryn ku wy co fać, al bo
zmie nić ich ozna ko wa nie na „no we”.

Na to miast ka żda sub stan cja wpro wa dza na po raz pierw szy do ob ro tu
po 1 XII 2010 r. mu si być ozna ko wy wa na wy łącz nie zgod nie z „no wy mi” za sa -
da mi.

Mie sza ni ny mo gą być ozna ko wa ne obec nie zgod nie ze „sta ry mi” al bo „no wy mi”
(wg ozna ko wa nia CLP – patrz rozdz. 2) za sa da mi. Ta dwo ja ka mo żli wość ozna -
ko wa nia obo wią zu je dla mie sza nin do 1 czerw ca 2015 ro ku. Do pie ro po tej da cie
– ana lo gicz nie jak dla sub stan cji – ka żda no wo wpro wa dza na mie sza ni na lub par -
tia mie sza ni ny bę dą cej już w ob ro cie bę dzie mu sia ła być ozna ko wa na zgod nie
z „no wy mi” za sa da mi (CLP). Ana lo gicz nie też obo wią zu je okres przej ścio wy dla
mie sza nin bę dą cych w ob ro cie przed dniem 1. VI. 2015 r. i ozna ko wa nych
według sta rych „za sad”; mie sza ni ny ta kie mo gą po zo sta wać na ryn ku ze sta rym
ozna ko wa niem do 1 czerw ca 2017 r.

Jak ła two za uwa żyć, do pie ro po 1 VI 2017 r. na ryn ku UE bę dą obec ne sub stan -
cje i mie sza ni ny ozna ko wa ny wy łącz nie wg za sad CLP.

W kon tek ście zmian, ja kie wpro wa dzi ło roz po rzą dze nie CLP, krót kie go wy ja -
śnie nia wy ma ga sto so wa na po dwój na no men kla tu ra w od nie sie niu do na zwy
„pre pa rat” lub „mie sza ni na”.

Po wej ściu w ży cie roz po rzą dze nia CLP (1272/2008/WE) sło wo „pre pa rat” zo -
sta ło za stą pio ne sło wem „mie sza ni na”:

„Ter min «mie sza ni na» zde fi nio wa ny w ni niej szym roz po rzą dze niu po wi nien
mieć ta kie sa mo zna cze nie jak ter min «pre pa rat» sto so wa ny uprzed nio w pra wo -
daw stwie wspól no to wym” 1272/2008/WE, pkt 14.

Kon se kwent nie ta kże usta wa z dnia 25 lu te go 2011 ro ku o sub stan cjach che micz -
nych i ich mie sza ni nach (Dz.U. Nr 63, poz. 322 z 2011 r.) sto su je już no wą no -
men kla tu rę, na to miast jed nak do dnia dzi siej sze go (31.08.2011 r.) roz po rzą dze -
nie o ozna ko wa niu (Dz.U. Nr 53, poz. 439 z 2009 r.) nie zo sta ło w tym za kre sie
zmie nio ne. Stąd na dal wy stę pu ją ró żni ce ter mi no lo gicz ne po mię dzy obo wią zu ją -
cą usta wą a obo wią zu ją cym, choć nie zno we li zo wa nym, roz po rzą dze niem. Me ry -
to rycz nie zmia na ter mi no lo gii nie wpro wa dza żad nych istot nych zmian, nie mniej
na le ży pa mię tać o tych ró żni cach. W ni niej szym roz dzia le sto so wa ny bę dzie ter -
min „mie sza ni na”, chy ba że cy to wa ne bę dą frag men ty prze pi sów za wie ra ją cych
jesz cze sta rą no men kla tu rę.

Wstęp

OZNAKOWANIE SUBSTANCJI I PREPARATÓW CHEMICZNYCH

www.dashofer.pl

7

Copyright© Verlag Dashöfer

No men kla tu ra