BEZPIECZECSTWO PRACY 7-8/2007 jako xr贸d艂o stresu W artykule dokonano przegl膮du bada艅 nad zwi膮zkiem niepewno艣ci pracy ze zdrowiem pracownika, z kt贸rego wynika, 偶e niepewno艣膰 pracy jest zwi膮zana z ni偶szym poziomem zdrowia psychicznego, cz臋stsz膮 depresj膮, ni偶sz膮 samoocen膮, mniejszym zadowoleniem z pracy oraz cz臋stszymi przypadkami dysfunkcji w zakresie uk艂adu sercowo-naczyniowego, immunologicznego, a tak偶e mi臋艣niowo-szkieletowego. Pierwsza cz臋艣膰 bada艅 nad zwi膮zkiem niepewno艣ci pracy ze zdrowiem w艣r贸d polskich pracownik贸w mia艂a na celu ustalenie spo艂eczno-ekonomicznych korelat贸w NP w Polsce. Badania przeprowadzono na pr贸bie reprezentatywnej pracuj膮cych Polak贸w (N = 377), zr贸偶nicowanej ze wzgl臋du na: wiek, p艂e膰, wykszta艂cenie, miejsce zamiesz- kania, region Polski, doch贸d na osob臋, liczba os贸b w rodzinie, typ rodziny, grupa zawodowa. NP mierzona by艂a jedn膮 z podskal kwestionariusza Ashford i in. Wyniki wskazywa艂y na brak wyraznych zr贸偶nicowa艅 spo艂ecznych NP. Natomiast zmienn膮 istotnie r贸偶nicuj膮c膮 okaza艂o si臋 korzystanie z Internetu (osoby korzystaj膮ce z Internetu mniej niepewne pracy). Job insecurity as a source of work-related stress The review of the studies on the relation between job insecurity (JI) and workers health presented in this article shows that JI is related to lower mental well-being, higher depression, lower self-esteem, lower job satisfaction, as well as more frequent cases of cardio-vascular, musculoskeletal and immunological dysfunctions. The first part of the study on the relation between JI and health among Polish workers, which is presented in the second part of this article, aimed to describe the socio-economic variables that correlated with JI in Poland. The study was carried out on a representative sample of Polish workers (N = 377) differentiated according to age, gender, education, place of living, region of Poland, family characteristics and occupation. JI was measured by a sub-scale derived from the Job Insecurity Scale by Asford et al. The results of the analysis of variance did not show any significant variability of JI depending on social factors. However, it was found that JI significantly correlated with the use of the Internet: respondents who use it have lower JI than those who do not. dr hab. MARIA WIDERSZAL-BAZYL zacz臋to prowadzi膰 tego typu sonda偶e. R贸wnie W Polsce niepewno艣膰 by艂a szczeg贸lnie du偶a Centralny Instytut Ochrony Pracy wymowne dane podaj膮 badacze brytyjscy, (26,6%). W艣r贸d 27 kraj贸w UE wy偶szy wskaznik Pa艅stwowy Instytut Badawczy kt贸rzy analizowali niepewno艣膰 pracy w ci膮gu mia艂y jedynie Czechy i S艂owenia. ostatnich trzech dekad. Na tej podstawie stwierdzili, 偶e w latach 1966 1986 niepew- Niepewno艣膰 pracy a zdrowie Wst臋p no艣膰 pracy stopniowo wzrasta艂a, natomiast Niepewno艣膰 pracy mo偶na traktowa膰 jako w p贸znych latach 90. osi膮gn臋艂a najwy偶szy Niepewno艣膰 pracy zaliczana jest do wy艂a- stresor, a w konsekwencji spodziewa膰 si臋 poziom w powojennej historii. O ile w po- niaj膮cych si臋 czynnik贸w ryzyka w 艣rodowisku jej zwi膮zku z poziomem zdrowia psychicz- 艂owie lat 80. pracownicy fizyczni odczuwali pracy, i dlatego sta艂a si臋 przedmiotem bacznej nego i fizycznego pracownik贸w. Uznaje si臋, znacznie wi臋ksz膮 niepewno艣膰 ni偶 specjali艣ci, uwagi w kr臋gach os贸b odpowiedzialnych 偶e antycypacja zdarzenia stresowego (w tym to w po艂owie lat 90. poczucie niepewno艣ci tych za bezpiecze艅stwo i zdrowie w pracy. przypadku utraty pracy) mo偶e by膰 r贸wnie pierwszych nieznacznie zmniejszy艂o si臋, nato- Zjawisko niepewno艣ci pracy nie jest oczy- stresuj膮ca, a czasem nawet bardziej, ni偶 miast u specjalist贸w znacznie wzros艂o. Z innych wi艣cie czym艣 nowym. Zawsze towarzyszy艂o samo wydarzenie. W jednym z dokument贸w zr贸de艂 brytyjskich wynika [2], 偶e w UK, w ci膮gu gospodarce rynkowej i w krajach zachodnich WHO stwierdza si臋, 偶e niepewno艣膰 pracy 1995 roku, 278 tys. kobiet i 484 tys. m臋偶czyzn od dawna by艂o przedmiotem zainteresowania, jest nawet bardziej szkodliwa dla zdrowia straci艂o dotychczasow膮 prac臋. zar贸wno polityki spo艂ecznej, jak i nauk spo艂ecz- ni偶 bezrobocie [5]. Badania empiryczne Niepewno艣膰 pracy jest szczeg贸lnie powa偶- nych, w tym psychologii pracy. Jednocze艣nie dostarczaj膮 licznych na to dowod贸w. I tak, nym problemem w艣r贸d nowych cz艂onk贸w UE. jest wiele dowod贸w na to, 偶e we wsp贸艂cze- wykazano zwi膮zek niepewno艣ci pracy z gor- Wskazuj膮 na to mi臋dzy innymi wyniki europej- snym 艣wiecie skala niepewno艣ci pracy niepo- szym og贸lnym samopoczuciem psychicznym skiego projektu NEXT po艣wi臋conego zjawisku miernie wzros艂a. przedwczesnego odchodzenia z pracy w za- [6,2], z obni偶on膮 samoocen膮 [7], z mniejszym Intensyfikacja niepewno艣ci pracy jest 艣ci艣le zadowoleniem z pracy [8], z gorszym stanem wodzie piel臋gniarki [3]. Badania realizowane zwi膮zana z globalizacj膮 gospodarki, a wi臋c zdrowia psychicznego mierzonego GHQ Gold- w 2003 roku w 10 krajach UE, w tym w dw贸ch r贸wnie偶 globaln膮 konkurencj膮 firm na rynku. Sprawia ona, 偶e firmy d膮偶膮c do coraz wi臋kszej w贸wczas kandydackich wykaza艂y, 偶e w kra- berga, a tak偶e wykazano, 偶e osoby z poczuciem niepewno艣ci pracy cz臋艣ciej zg艂aszaj膮 si臋 po po- jach 15 od 2 do 16% piel臋gniarek obawia艂o efektywno艣ci ekonomicznej dokonuj膮 cz臋stych rady lekarskie z powodu z艂ego samopoczucia si臋, 偶e b臋d膮 bezrobotne, a w Polsce i S艂owacji restrukturyzacji i po艂膮cze艅, kt贸re na og贸艂 psychicznego [9]. W badaniach szwajcarskich odpowiednio 90 i 80%! Podobn膮 tendencj臋, zwi膮zane s膮 z redukcj膮 liczby pracownik贸w. [10], przeprowadzonych na pr贸bie og贸lnokra- chocia偶 mniej drastyczn膮 ni偶 w zawodzie W rezultacie, utrata dotychczasowego miejsca piel臋gniarskim, ujawni艂 ostatni europejski jowej 2024 os贸b, analizowano 10 mo偶liwych pracy dotyczy coraz wi臋kszej liczby ludzi. I tak na przyk艂ad, wed艂ug sonda偶u przeprowadzo- sonda偶 warunk贸w pracy przeprowadzony symptom贸w zdrowotnych, z kt贸rych 7 wyka- nego w lipcu 2003 przez Rutgers University, przez Europejsk膮 Fundacj臋 Poprawy Warunk贸w zywa艂o istotne zwi膮zki z niepewno艣ci膮 pracy. w USA w ci膮gu ostatnich 3 lat przed tym Pracy i 呕ycia w 27 krajach UE (rys.1.). Ze stwier- By艂y to m.in.: wysoki poziom subiektywnego sonda偶em prac臋 straci艂, co 5. pracownik [1]. dzeniem Mog臋 straci膰 prac臋 w ci膮gu najbli偶- stresu, niska samoocena, za偶ywanie wi臋kszej W tym samym sonda偶u stwierdzono te偶, szych 6 miesi臋cy zgodzi艂o si臋 艣rednio 11,3% ilo艣ci 艣rodk贸w uspokajaj膮cych, regularne b贸le 偶e niepewno艣膰 pracy osi膮gn臋艂a obecnie naj- respondent贸w (zale偶nie od kraju) starej krzy偶a, palenie papieros贸w. Stwierdza si臋 tak- wy偶szy poziom od sze艣ciu lat, tzn. od kiedy Europy i 25,2% z kraj贸w nowo przyj臋tych [4]. 偶e, 偶e niepewno艣膰 pracy prawdopodobnie 20 Adam Smoczy艅ski Konkurs na plakat bezpiecze艅stwa pracy Stres , CIOP 1997 BEZPIECZECSTWO PRACY 7-8/2007 mediowana przez gorsze zdrowie psychiczne ci艣nienia krwi, gdy kontrolowano wcze艣niejszy Opis pr贸by wp艂ywa na pogorszenie stosunk贸w kole偶e艅- poziom ci艣nienia (w roku 1986), a tak偶e wiek, Badania sonduj膮ce spo艂eczne uwarunko- skich w pracy oraz relacji z prze艂o偶onym [11], BMI, godziny pracy i szereg zmiennych demo- wania niepewno艣ci pracy zosta艂y sprz臋gni臋te a tak偶e pogorszenie si臋 relacji w rodzinie [12]. graficznych. Du偶e badania epidemiologiczne z cyklicznym sonda偶em opinii publicznej typu Sverke i in. [13] dokonali meta-analizy bada艅 przeprowadzone w USA w艣r贸d 37000 piel臋gnia- omnibus prowadzonym przez Sopock膮 Pra- nad zwi膮zkiem niepewno艣ci pracy ze zdrowiem rek w okresie reorganizacji szpitali [17] wskazuj膮 cowni臋 Bada艅 Spo艂ecznych (PBS). Sonda偶e i stwierdzili, 偶e 艣rednia korelacja mi臋dzy intere- z kolei na zwi膮zek niepewno艣ci pracy z funkcj膮 omnibus obejmuj膮 pr贸b臋 reprezentatywn膮 suj膮c膮 nas zmienn膮 a zdrowiem psychicznym sercowo-naczyniow膮. Badano kobiety w wieku ludno艣ci Polski, a w jej sk艂ad wchodz膮 zar贸wno bazuj膮ca na 37 pr贸bach wynosi艂a r = 46-71 w okresie 4 lat (1992-1996). Stwierdzono, osoby pracuj膮ce, jak i nie pracuj膮ce. Poniewa偶 24 (czyli im wi臋ksza niepewno艣膰 pracy tym 偶e kobiety, kt贸re niepokoi艂y si臋 o swoj膮 prac臋 w projekcie interesowa艂a nas niepewno艣膰 gorszy stan zdrowia psychicznego). Autorzy w roku 1992, dwukrotnie cz臋艣ciej do艣wiadcza艂y pracy odczuwana przez osoby pracuj膮ce, st膮d meta-analizy zwracaj膮 jednak uwag臋 na znacz- ataku serca w ci膮gu nast臋pnych dw贸ch lat. z pr贸by og贸lnopolskiej pobrano tylko tak膮 ne rozbie偶no艣ci mi臋dzy wynikami bada艅. Obok Jednocze艣nie jednak ryzyko to nie utrzymywa艂o kategori臋 respondent贸w. Mo偶na j膮 traktowa膰 bada艅 odnotowuj膮cych wysok膮 korelacj臋, s膮 te偶 si臋 w ci膮gu kolejnych dw贸ch lat. jako reprezentatywn膮 dla pracuj膮cych Polak贸w. takie, w kt贸rych korelacja by艂a niewielka, a tak- Na pogorszenie funkcji immunologicznej Pr贸ba obj臋艂a 377 os贸b, w tym 48,8% stanowi艂y 偶e takie, w kt贸rych nie stwierdzono 偶adnych wskazuje badanie poprzeczne [18], w kt贸rym kobiety. Sk艂ad pr贸by ze wzgl臋du na podstawowe istotnych powi膮za艅 mi臋dzy obu zmiennymi. odnotowano zwi膮zek niepewno艣ci pracy charakterystyki podany jest w tabeli (str. 22.). Nale偶y te偶 zaznaczy膰, 偶e wi臋kszo艣膰 bada艅 mia艂a z popularnymi infekcjami, przy kontroli zacho- charakter poprzeczny (niepewno艣膰 pracy oraz wa艅 zdrowotnych, chor贸b chronicznych oraz Pomiar zmiennych jej potencjalne skutki zdrowotne by艂y mierzo- wymaga艅 w pracy. ne w tym samym odcinku czasowym), st膮d S膮 te偶 dane wskazuj膮ce, i偶 redukcje perso- Niepewno艣膰 pracy mierzona by艂a jedn膮 nie pozwalaj膮 one na wnioskowanie o zwi膮zku nelu zwi膮zane s膮 ze zwi臋kszonym ryzykiem z podskal wchodz膮c膮 w sk艂ad Job Insecurity przyczynowym, a jedynie o wsp贸艂wyst臋powaniu problem贸w mi臋艣niowo-szkieletowych w艣r贸d Scale (JIS) autorstwa Ashford i in. [20]. Podczas obu zjawisk. Pojedyncze badania pod艂u偶ne (pro- os贸b, kt贸re przetrwa艂y redukcje [19]. prac adaptacyjnych JIS przeprowadzanych wadzone w d艂u偶szych odcinkach czasowych) Wspomniani wcze艣niej autorzy meta-analizy w ramach tego projektu ta w艂a艣nie podskala sugeruj膮 jednak, 偶e niepewno艣膰 pracy mo偶na dotycz膮cej powi膮za艅 niepewno艣ci pracy ze zdro- okaza艂a si臋 najbardziej rzetelna i trafna (alfa traktowa膰 jako przyczyn臋 obni偶enia zdrowia Cronbacha = .87). Sk艂ada si臋 ona z 10 stwier- wiem [13] konkluduj膮, 偶e zwi膮zki omawianej psychicznego [14]. dze艅 poprzedzonych wsp贸lnym pytaniem: zmiennej ze zdrowiem fizycznym s膮 s艂absze ni偶 Badania nad zwi膮zkiem niepewno艣ci pracy Czy uwa偶asz za prawdopodobne, 偶e poni偶sze ze zdrowiem psychicznym. 艢rednia korelacja, ze zdrowiem fizycznym s膮 mniej liczne, Ferrie wydarzenia mog艂yby Ciebie dotyczy膰? Nast臋p- oparta na 19 pr贸bach wynosi艂a r = .16. i in. [15] stwierdzili wzrost ci艣nienia krwi u os贸b, nie wymienione s膮 okoliczno艣ci oznaczaj膮ce kt贸re utraci艂y poczucie bezpiecze艅stwa pracy, utrat臋 w pracy sensu stricto (np. wyrzucenie Spo艂eczne uwarunkowania jednak偶e prawid艂owo艣膰 ta dotyczy艂a tylko ko- z pracy, zmuszenie do wcze艣niejszej emery- niepewno艣ci pracy w Polsce biet. Ci sami badacze odnotowali spadek masy tury) lub utrat臋 pracy w sensie pozbawienia cia艂a (BMI) u kobiet stwierdzaj膮cych chroniczn膮 W Polsce nie prowadzono do tej pory szer- stanowiska czy istotnej zmiany lokalizacji. niepewno艣膰 pracy. Jednak偶e wcze艣niejsze bada- szych bada艅 nad niepewno艣ci膮 pracy. St膮d te偶 Odpowiedzi podawane s膮 na 5-stopniowych nia [16] nie potwierdzaj膮 wynik贸w dotycz膮cych badania na ten temat podj臋te w CIOP-PIB mia艂y skalach od zupe艂nie nieprawdopodobne ci艣nienia u os贸b, kt贸re oczekiwa艂y, 偶e strac膮 odpowiedzie膰 na pytanie, w jakich grupach spo- do bardzo prawdopodobne . Wskaznik prac臋 w 1989 roku, nie stwierdzono wzrostu 艂ecznych zr贸偶nicowanych ze wzgl臋du na wiek, niepewno艣ci pracy stanowi suma punkt贸w p艂e膰, wykszta艂cenie i inne wa偶ne charakterystyki uzyskanych za te pytania. niepewno艣膰 pracy jest najwi臋ksza, a tak偶e, jak Zmienne spo艂eczno-demograficzne. silny jest w naszym kraju zwi膮zek niepewno艣ci Wzi臋to pod uwag臋 nast臋puj膮ce parametry pracy z samopoczuciem psychicznym oraz zdro- spo艂eczno-demograficzne: wiek, p艂e膰, wy- wiem w zakresie funkcji sercowo-naczyniowej. kszta艂cenie, miejsce zamieszkania, region kraju, W tym artykule zostan膮 przedstawione wyniki w kt贸rym zamieszkuje badany. W badaniach dotycz膮ce pierwszej cz臋艣ci tego badania, tzn. typu omnibus Polska jest podzielona na pi臋膰 korelat贸w spo艂ecznych niepewno艣ci pracy. region贸w: p贸艂nocny, wschodni, wielkopolski, Rys. 1. Niepewno艣膰 pracy w krajach UE (na podstawie czwartego Europejskiego Sonda偶u Warunk贸w Pracy [4]) Fig. 1. Job insecurity in EU countries [4] 21 BEZPIECZECSTWO PRACY 7-8/2007 centralny i po艂udniowy. W analizach brano te偶 spondent (z wyr贸偶nieniem: przedsi臋biorstw Procedura bada艅 pod uwag臋 charakterystyk臋 gospodarstwa pa艅stwowych, prywatnych, sfery bud偶etowej Badania typu omnibus realizowane s膮 przez domowego, w tym: dochody na osob臋, liczb臋 oraz gospodarstw rolnych) oraz do jakiej PBS w technice CAPI (Computer Assisted Perso- os贸b w gospodarstwie, a tak偶e szczeg贸艂owy grupy spo艂ecznej nale偶y (z wyr贸偶nieniem: nal Interview), tj. przy wykorzystaniu 200 mul- typ gospodarstwa (np. m艂ode ma艂偶e艅stwo kadry kierowniczej, pracownik贸w umys艂owych, timedialnych komputer贸w przeno艣nych (lap- nie posiadaj膮ce dzieci , starsze ma艂偶e艅stwo handlu i us艂ug, robotnik贸w wykwalifikowanych top贸w), w kt贸re wyposa偶eni s膮 specjalnie z dzie膰mi, najm艂odsze powy偶ej 19 lat ; szcze- i niewykwalifikowanych, rolnik贸w, prywatnych przeszkoleni ankieterzy. Za pomoc膮 autorskie- g贸艂y w tabeli). Rejestrowano r贸wnie偶 w jakim w艂a艣cicieli). Ponadto pytano badanych czy ko- go opracowania CAPI PBS, kwestionariusz skali typie przedsi臋biorstwa zatrudniony jest re- rzystaj膮 z Internetu. opracowany zosta艂 w takiej formie, 偶e kolejne pytania mog艂y by膰 prezentowane na ekranie komputera, a respondent przy pomocy Tabela ankietera zaznacza艂 wybrane przez siebie CHARAKTERYSTYKA PR脫BY (N = 377) odpowiedzi. Tak wi臋c proces ankietyzacji r贸偶ni艂 Characteristics of the sample (N = 377) si臋 od klasycznej metody badania ankietowego Zmienna Kategoria N % (nazywanej PAPI, od angielskiego Pen and Pen- kobieta 184 49 cil). Jednak偶e na podstawie dost臋pnych donie- P艁E膯 m臋偶czyzna 193 51 sie艅 mo偶na stwierdzi膰, 偶e nie ma negatywnych 18-24 lat 34 9 r贸偶nic mi臋dzy klasycznymi kwestionariuszami papier-o艂贸wek a metod膮 CAPI. 25-39 lat 153 41 WIEK 40-59 lat 185 49 Wyniki bada艅 i ich interpretacja >59 lat 5 1 podstawowe 30 8 Wyniki serii analiz jednowariancyjnych zawodowe 101 27 nie wykaza艂y istotnych statystycznie zwi膮zk贸w WYKSZTA艁CENIE niepewno艣ci pracy ani z wiekiem, ani z wy- 164 43 艣rednie kszta艂ceniem. Natomiast tendencja na granicy wy偶sze 82 22 istotno艣ci statystycznej da艂a si臋 zauwa偶y膰 wie艣 90 24 odno艣nie do p艂ci: niepewno艣膰 pracy m臋偶czyzn miasto <50 tys. 81 22 MIEJSCE by艂a nieco wy偶sza ni偶 kobiet (rys. 2.). ZAMIESZKANIA miasto 50-200 tys. 89 24 Nie wykazano statystycznie istotnego miasto pow. 200 tys. 117 31 zwi膮zku niepewno艣ci pracy z miejscem za- p贸艂nocny 42 11 mieszkania, ani te偶 z regionem kraju, mimo wschodni 61 16 i偶 mo偶na by艂o oczekiwa膰, 偶e respondenci REGION POLSKI wielkopolski 54 14 z region贸w o wi臋kszym bezrobociu b臋d膮 od- czuwa膰 wi臋ksz膮 niepewno艣膰 pracy. R贸wnie偶 centralny 86 23 charakterystyka gospodarstwa domowego po艂udniowy 134 35 nie mia艂a istotnego znaczenia w analizowanej tak 191 51 KORZYSTANIE zmiennej, cho膰 na poziomie wynik贸w 艣rednich Z INTERNETU nie 185 49 da艂a si臋 zauwa偶y膰 tendencja, i偶 respondenci do 500 z艂 66 33 z du偶ych rodzin (5 os贸b i wi臋cej) odczuwali DOCH脫D 501-750 46 23 nieco wy偶sz膮 niepewno艣膰 (rys. 3.). Gdy chodzi NA 751-1000 45 22 1 OSOB臉 o rodzaj zatrudnienia, to r贸wnie偶 nie odnoto- ponad 1000 z艂 46 23 wano zale偶no艣ci istotnych statystycznie, cho膰 1 osoba 46 12 艣rednie wyniki by艂y nieco wy偶sze u respon- dent贸w z gospodarstw rolnych, a nieco ni偶sze 2 osoby 68 18 WIELKO艢膯 u os贸b z przedsi臋biorstw pa艅stwowych GOSPODARSTWA 3 osoby 29 107 DOMOWEGO i sfery bud偶etowej (rys. 4.). Natomiast czyn- 4 osoby 98 26 nikiem, kt贸ry bardzo wyraznie by艂 powi膮zany 5 os贸b i wi臋cej 58 15 z niepewno艣ci膮 by艂o korzystanie z Internetu: przedsi臋biorstwo pa艅stwowe 81 21 osoby korzystaj膮ce z Internetu odczuwa艂y przedsi臋biorstwo prywatne 216 58 istotnie mniejsz膮 niepewno艣膰 pracy ni偶 te, kt贸re ZATRUDNIENIE sfera bud偶etowa 58 15 z niego nie korzysta艂y (rys. 5.). gospodarstwo rolne 22 6 Jak przedstawiaj膮 si臋 te wyniki w 艣wietle kadra kierownicza 39 10 wynik贸w uzyskiwanych w innych krajach? Ot贸偶 obraz, jaki wy艂ania si臋 z bada艅 w innych krajach pracownicy umys艂owi 109 29 europejskich jest ma艂o jednoznaczny. I tak, handel i us艂ugi 57 15 na og贸艂 nie stwierdza si臋 zwi膮zku pomi臋dzy robotnicy wykwalifikowani 108 29 GRUPA p艂ci膮 i niepewno艣ci膮 [np. 21], i w tym sensie SPO艁ECZNA robotnicy niewykwalifikowani 15 4 uzyskany przez nas wynik zgodny jest z domi- rolnicy 21 6 nuj膮c膮 tendencj膮. Nale偶y jednak odnotowa膰, prywatni w艂a艣ciciele 17 4 偶e niekt贸re badania fi艅skie wskazuj膮, 偶e kobie- inne 11 3 ty s膮 bardziej niepewne pracy ni偶 ich partnerzy 22 BEZPIECZECSTWO PRACY 7-8/2007 [5] http://polishedprose.com/jobinsecurity.html [22]. Z drugiej strony, s膮 te偶 doniesienia, i偶 Nie jest te偶 wykluczone, co zauwa偶a Green, niepewno艣膰 cz臋艣ciej prowadzi do ujemnych 偶e to raczej wzrost bezrobocia jest zwi膮zany [6] S. W. Dekker & W. B. Schaufeli (1995). The effects of job insecurity on psychological health and with- konsekwencji zdrowotnych w艣r贸d m臋偶czyzn z niepewno艣ci膮, a nie jego poziom. drawal: a longitudinal study. Australian Psychologist, ni偶 w艣r贸d kobiet [7]. Jest charakterystyczne, 偶e cho膰 wi臋kszo艣膰 30, 57-63 Wynik 艣wiadcz膮cy o braku istotnego zwi膮z- z uwzgl臋dnionych czynnik贸w zr贸偶nicowania [7] S. Mauno & U. Kinnunen (1999). Job insecurity ku mi臋dzy wiekiem a niepewno艣ci膮 zgodny spo艂ecznego nie wykazywa艂a istotnych staty- and well-being: a longitudinal study among male and jest z wynikiem uzyskanym przez badaczy stycznie zwi膮zk贸w z niepewno艣ci膮 pracy, to ko- female employees in Finland. Community, Work & Family, 2, 147-171 szwedzkich [14], a niezgodny z niekt贸rymi relatem o du偶ym znaczeniu by艂 fakt korzystania danymi 艣wiadcz膮cymi o spadku niepewno艣ci z Internetu. Mo偶na za艂o偶y膰, 偶e osoby, kt贸re [8] E.R. Greenglass, R.J. Burke & L. Fiksenbaum (2002). Impact of restructuring, job insecurity and job satis- wraz z wiekiem [21]. korzystaj膮 z Internetu charakteryzuje wi臋ksza faction in hospital nurses. Stress News January, 14, 1, Zwi膮zki niepewno艣ci z sektorem gospo- elastyczno艣膰 i otwarto艣膰 na zmiany. I te w艂a艣nie http://www.isma.org.uk/stressnw/hospnurse1.htm darczym wydaj膮 si臋 zale偶e膰 przede wszystkim osoby mniej niepokoj膮 si臋 o prac臋. Zaskakuj膮ce, [9] E. Roskies, C. Louis-Guerin (1990), Job insecurity in od tego, w jakim sektorze wprowadzane by艂y 偶e czynnik ten okazuje si臋 mie膰 nawet wi臋ksze managers: antecedents and consequences. Journal of ostatnio du偶e zmiany. Badacze fi艅scy odnoto- znaczenie ni偶 miejsce zamieszkania, wykszta艂- Organizational Behavior, 11, 345-359 wali wi臋ksz膮 niepewno艣膰 w艣r贸d kobiet zatrud- cenie czy wiek. [10] G. Domenighetti, B. D Avanzo & B. Bisig (2000). nionych w sektorze publicznym ni偶 prywatnym Health effects of job insecurity among employees in Swiss general population. http://ideas.repec.org/p/ [22], jednak偶e jak przyznaj膮 autorzy, w艂a艣nie lau/crdeep/9907.html PI艢MIENNICTWO sektor publiczny by艂 w Finlandii przedmiotem [11] U. Kinnunen, J. N鋞ti, & M. Happonen (2000). znacznych przekszta艂ce艅. Fakt, 偶e w niniejszych [1] B.J. Burchell, D. Day, M. Hudson, D. Ladipo, Organizational antecedents and outcomes of job R. Mankelow, J.P. Nolan, H. Reed, I.C. Wichert & F. badaniach nie odnotowano znacz膮cych r贸偶nic insecurity: A longitudinal study in three organizations Wilkinson (1999). Job insecurity and work intensifica- mi臋dzy sektorami wynika膰 mo偶e z faktu, i偶 in Finland. Journal of Organizational Behavior, 21, tion: flexibility and the changing boundaries of work. w Polsce przekszta艂cenia s膮 g艂臋bokie, obejmuj膮 http://www.jrf.org.uk/knowledge/findings/social- 443-459 policy/849.asp sektor prywatny i publiczny, a st膮d niepewno艣膰 [12] M. Westman, D. Etzion & E. Danon (2001). Job [2] J. E. Ferrie, M. J. Shipley, M. G. Marmot, S. Stansfeld, insecurity and crossover of burnout in married couples. pracy jest stosunkowo r贸wno roz艂o偶ona. & G. D. Smith (1998). The health effects of major Journal of Organizational Behavior, 22, 467-481 Zaskakuj膮cy wynik, wskazuj膮cy na brak r贸偶- organizational change and job insecurity. Social Science [13] M. Sverke, J. Hellgren, & K. N鋝wall (2002). No nic w poziomie niepewno艣ci w regionach r贸偶- & Medicine, 46, 243-254 security: A meta-analysis and review of job insecurity ni膮cych si臋 poziomem bezrobocia, nale偶a艂oby [3] P. Radkiewicz, M. Widerszal-Bazyl, J. Pokorski, and its consequences. Journal of Occupational Health J. Pokorska, H. I. Ogi艅ska, E. Pietsch (2004). interpretowa膰 zgodnie z sugesti膮 angielskiego Psychology, 7, 242-264 Dlaczego piel臋gniarki wcze艣nie odchodz膮 z zawodu? badacza Green a. Zauwa偶y艂 on, 偶e by膰 mo偶e [14] J. Hellgren, & M. Sverke (2003). Does job insecurity Bezpiecze艅stwo Pracy, 7-8. 31-34 zwi膮zki pomi臋dzy bezrobociem a niepewno艣ci膮 lead to impaired well-being or vice versa? Estimation [4] Fourth European Working Conditions Survey. of cross-lagged effects using latent variable modeling. pracy dadz膮 si臋 zaobserwowa膰 w d艂u偶szych European Foundation for the Improvement of Living Journal of Organizational Behavior, 24, 215-236 okresach, a nie analizach poprzecznych. and Working Conditions. Dublin 2007 [15] J. E. Ferrie, M. J. Shipley, S.A.Stansfeld & M. G. Marmot (2002). Effects of chronic job insecurity and change in job security on self-reported health, minor psychiatric morbidity, physiological measures, and health related behaviours in British civil servants: the Whitehall II study. Journal of Epidemiology and Community Health, 56(6), 450-454 [16] P .L. Schnall, P.A. Landsbergis, C.F. Pieper, J. Schwartz, D.W. Dietz, Y. Schlussel, K. Warren & T.G. Pickering (1992). The impact of anticipation of job loss on psycho- logical distress and worksite blood pressure. American Journal of Industrial Medicine, 21(3), 417-432 [17] S. Lee, G.A. Colditz, L.F. Berkman, I. Kawachi Prospective study of job insecurity and coronary heart disease in US women. Ann Epidemiol 2004 Jan;14(1):24-30 Rys. 2. Niepewno艣膰 pracy* a p艂e膰 Rys. 3. Niepewno艣膰 pracy* a wielko艣膰 gospodarstwa [18] D.C. Mohren, G.M. Swaen, L.G. Van Amelsvoort, domowego Fig. 2. Job insecurity and gender P.J. Borm & J.M. Galama (2003). Job insecurity as a risk Fig. 3. Job insecurity and the number of people in the factor for common infections and health complaints. household Journal of Occupational and Environmental Medicine, 45(2), 1223-129 [19] M. Kivimaki, J. Vahtera, J.E. Ferrie, H. Hemingway & J. Pentti (2001). Organisational downsizing and musculosceletal problems in employees: a prospective study. Occupational and Environmental Medicine, 58(12), 811-817 [20] S. Ashford, C. Lee & P. Bobko (1989). Content, causes, and consequences of job insecurity: a theory- based measure and substantive test. Academy of Management Journal, 32, 803-829 [21] OECD. Is job security on the increase in OECD coun- tries? In OECD Employment Outlook, Paris 1997 [22] S. Mauno & U. Kinnunen (2002). Perceived job Rys. 4. Niepewno艣膰 pracy* a rodzaj zatrudnienia Rys. 5. Niepewno艣膰 pracy* a korzystanie z internetu insecurity among dual-earner couples: Do its ante- Fig. 4. Job insecurity and the type of occupation Fig. 5. Job insecurity and the use of the Internet cedents vary according to gender, economic sector and the measure used? Journal of Occupational and * 艢rednie wyniki na skali niepewno艣ci pracy Organizational Psychology, 75, 295-314 23