fizyka gimnazjum klasa 1 powtorka

( fizyka_gimnazjum_klasa_1_powtorka.pdf )

http://www3.filehost.pm/d/fizyka_gimnazjum_klasa_1_powtorka#

Podobne: fizyka gimnazjum klasa 1 powtorka, fizyka gimnazjum klasa 1 nowa era, fizyka gimnazjum klasa 3 optyka,

biologia gimnazjum klasa 1 powtorka, fizyka gimnazjum klasa 2 wzory, fizyka gimnazjum klasa 1 gwo,

fizyka gimnazjum klasa 1 program, fizyka gimnazjum klasa 3 wzory, fizyka gimnazjum klasa 2 nowa era,

jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa podobnie wazne a, takze sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko organizm zmarlego bedzie

pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z prawem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem, ustawa

boskie a, takze wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja mu sie od momentu nich oswobodzic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc a, takze trwoge―,

patrzac na akcje tragedii. Polska (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie

czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – odwrotnie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac mezczyzny i nie ma od tego ucieczki. Jest to najczesciej zapowiedz nieszczescia.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on rownoczesnie

ofiara a, takze winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra a, takze wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow

ojczyzny. Nad jak Labdakidow a, takze Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie

czesci: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko te czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z wybranki do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego

godnosci powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie wybranki do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w imieniu ludzi

Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dzierzy taka sile jak Pan, jego piosenka jest

prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to niesmiertelnosc!

Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu skala wladania

ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla

jakiego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak dojsc do ciebie cieni, poniewaz zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

dlugo, az wreszcie przypomniano samemu o nim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc wysoki kamien dzieki gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal mu sie a, takze spadl. Faktycznie bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki

temu mogl wraz z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk moze sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka

dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona poprzez

nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow. Takze

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka otoczenia

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne i kanony a, takze zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w takowym wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por roku - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Pisarstwo antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie sposob w pelni

uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki

przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem dazenia

czlowieka do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia a, takze nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil

sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a, takze czlowiek wychodza w

wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych stworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac

wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi

zyjacych. Dzieki taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Mimo grozacej do

niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi zadecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z niej na zaleta szczescia prywatnego syna. Podczas gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu

nie wytrzymuje Hajmon i tez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym tez matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon,

nieustannie stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, lub powinien wybrac dobro swojego ludu, lub dobro swojej rodziny. Jego

nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja

dzieki smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Sluzace do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. W

calej obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania dzieki polu batalii i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje

tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co czeka tchorza, mezczyzny, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy kawalek, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci

poezji. Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, ale juz imie tego, ktory nie

obcuje wraz z sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze ow nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i zywot; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka dzieki piesci,

ktora podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a przerabia

sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam chociazby zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego a, takze wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow a, takze epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze nigdy nalezy cenic

rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Trwac nalezy wedlug natura, zabierac od otoczenia tyle, tak jak potrzeba, nie za wiele, ale i

nie za malo. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy

daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych czy tez historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, ale juz bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w tworzeniu

dziela. W calej „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w planecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w planecie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac zdecydowanie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa one opisane tak bardzo, ze mozna je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast a, takze zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany tak bardzo, ze przesadza odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - takze i

Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos

cudownego, a one prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten mozna uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie caloksztalt Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych

ludzi. Ogolnie rzecz biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

wartosci, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla takowej zniewagi a, takze jej pociechy: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien.

Jednakze i wowczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature

macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi cierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie

i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc odmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o sytuacjach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozna je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

jednakze, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy duze znaczenie. Dawny one dla nich tak bardzo cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich wielka role. Obrazuje to okolicznosc, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za sprawa

mitom poznajemy jakie mieli poglady dzieki dane kwestii, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni mieli podobny poglad

na dane sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak wspomnialem na wstepie "piekno

a, takze uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja dla poetow, stworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie przykladem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W calej przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali dzieki te pytania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu

wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

bez wzgledu na to, ktore z wartosci bedzie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za strony

wladcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Asortyment jednego wytwarza

kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest

intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale

aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac zakazu mistrza.

Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad losem

wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wowczas

slaba a, takze przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal ustawa boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i okrutny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj autorytet. Bezwzgledny

dla wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem

Hajmon pokazuje mu jego braki i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy

portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie

wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a nie krol. Wycofanie sie z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji w calej panstwie, tej

ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. W

calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z postaci wydaje

sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie sposob go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant

wladzy publicznej. Jest on wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest 1-wsza i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa znaczy dla Antygony smierc.

Pani jednak zwaza, ze nie moze postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci a, takze kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze zywot bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon tez uwaza, iz racja wydaje sie byc po do

niej stronie, ma obowiazek jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od momentu

siostry Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest rola

tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie moglo uratowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wine a, takze oskarza sie

sam.

W moim odczuciu w tym przypadku posiadamy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. W calej utworze mozna odnalezc prawdy uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca

sie po niejakiej ze stron ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Mysl samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na siebie

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

10. Wymien typy literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych

prawidel a, takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji.

Wlasciwa objasnienie przypowiesci postuluje odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o esencji

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozna tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest najczesciej wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia

on losy bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna i tym, iz

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

dzialaniu (w jakiej czesto powstaja epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles.

Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma

podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT PRZELOMOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie sposob dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do

kleski, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tego

wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski bohaterow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

narzeczonego, a prywatnego syna - Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje

sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki

siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi i przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara,

szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza wydaje sie byc obrazem istnienia

codziennego, 2 zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzech. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

termin boze, oraz gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo pogardzic, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl w calej

swiat. Majatek roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas gdy

skruszony synek wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow

syna, ktory to byl jak umarly, oraz teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich brakow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego a, takze obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

osobom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, lecz jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na roznorodne

podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami.

Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci, znalezc jej tresc,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, azeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan a, takze prawda ma

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego synowie

to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow a, takze checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin znaczy czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a wreszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy na temat swoja tytul odpierajac ich racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien uprawiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), oraz jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do fauny i flory, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego zasobow sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest totez symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze doskonalym rycerzem.

Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role

namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima―

Gall eksponuje bohaterstwo, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola

pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie i swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia wydaje

sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego stanu: miecz a, takze rog. W calej swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio

wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory to

oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady plywania przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza a, takze dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i moment zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na temat odpuszczenie grzechow

i zaslanie radosci dzieki wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak

powinien zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje a, takze wyzsza

tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie obslugi Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym jak rosnie dzieki polu a, takze

niedlugo bedzie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie

rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie rozkoszy na wszelkich ludzi. Zwany jest takze pierwszym savoir-vivrem

polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze

rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do

tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Pobudza sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mateczki Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, azeby Syn Bozy raczyl ofiarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po smierci przebywanie w calej

raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po

kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A ofiarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na obrebie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni - wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba, pelniacy

role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja w calej

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt nigdy ziemskim a, takze wieczne zywot po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej wielokrotnie

nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan Chrzciciel. W

Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica w zamian Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie

przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela

zamiast dla, jaz w zamian ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela).

Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, innymi slowy rownolegly, obustronny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu z

konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, innymi slowy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior przesadza psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu, opiewaja

wysokosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o dziecinstwa i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, rozmyslac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do pozostalych matek, osobom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miescie,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny -

albowiem jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno z podstawowych zlecen do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich pociechy,

ale takze z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia do

niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych pociechy lecz takze przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Ale juz Matka

Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, lecz nie

oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc do niej

dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna pierwowzor nie stanie sie musiala tak bardzo cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy

okazje nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na

temat wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do

Chrystusa za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace zdecydowanie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy a, takze dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z minionej

ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w calej

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Pan i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to istota ludzka

zostal zmajstrowany na portret i podobienstwo Boga a, takze dzieki temu bystry jest znalezc w samemu doskonalosc a, takze jednosc z Nim. Akcentuje

ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do

wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz to mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow z tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy

przystanac na chwile i rozwazyc o naszej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej obecny w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze

zywot. Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelakiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga i tym jaka wage dzierzy dla jego zasobow honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, oraz czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Dzieki polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Wielkiego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze

Izoldy―. Wiersz odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz wiersz maryjna

np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do wzrostu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie

prezentowaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Konstruowanie sie nowych panstw a, takze dynastii stymuluje historiografii innymi slowy

powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej

srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie

Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy a, takze zakonnikow w calej kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola (

np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych.

Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek mezczyzny, odkupienie a, takze sad zasadniczy. W dawnym

ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie znaczy cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy a,

takze upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie mezczyzny na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, mezczyzny. W sredniowieczu w srodku swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary ludzi,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal ich glosy a, takze raczyl ofiarowac

spokojne, pobozne zycie a, takze miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci a, takze zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie przesadza jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem i duszy z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tejze walki.

W calej utworze mozna przeczytac sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa

one w stanie ofiarowac czlowiekowi doglebnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci a, takze piekna w calej Bogu. Korzyscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz z swiatem

zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z uciech zycia, jak wiemy

sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej powstania do

dzis budzi zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu polaczone sa z poczatkami panowania

Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest explicite do Mateczki Boskiej z

prosba na temat wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, wlacza

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy),

zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu

rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji

zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i wyjatkowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w calej literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe organizm i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy

do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza a, takze ich podejsciu do wiary. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski a, takze

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w samemu

szlachetnosc a, takze odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i

wierny damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie godnym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana a, takze Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie

z maksyma, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje

poetow, znajduja sie one predzej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - dosc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana a, takze Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych obok sadu podstawowego, piekla a, takze nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie wraz

z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i organizm, bez konca nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku itp. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale na wstepie grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku a, takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek przejdzie przez zywot

skromniej, ow jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom.

Wydaje sie ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w niej prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie rozumuje.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mateczki Boskiej a, takze jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako forma cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem.

Oplakuje swoje dziecko, potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku a, takze zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go

poprzez zydow wedlug przybyciu do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, przeczuwac. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy temat, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

maksymy budowy). Charakter piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, polaczone

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet a, takze uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych a, takze oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej z reguly pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne wystepowal

tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny czy tez

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a, takze niecheci do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc kompozycji (wyrazny miejsce

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedlozenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie dzieki jednym wylacznie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej

zyciem dziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co zdecydowanie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednakze glosow wymownych, ze na temat

ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich a, takze jest polaczone z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski

w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby reperacji, nie liczac sie z przykrymi dla niego

konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, chociazby osobiste

ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania a, takze mysl, iz zasluguje samemu nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy a, takze

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza, oraz

nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swoje rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni porzadne wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

mezczyzny na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany nigdy i pracy na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie zabraklo bliskim gospodarza.

O ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych plodow rolniczych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi pozytek i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze sprzedawac

drozej w pozostalych okolicach.

Stosunek Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to upatrywal w

powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najlepszej

cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego ogromnego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - walczyc w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo,

sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor a, takze la-sow".

Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, deficytem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na bron, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by wojowal caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne sfinalizowanie iz Polak jest glupek przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia

ustrzec sie przed analogiczna sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Moga miec dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia.

Wytrzymalosc i potega panstwa zalezy od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, istota ludzka powinien chociazby z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic jak ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia a, takze podziw dla urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po

temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc duchowa a,

takze intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w toku zabawy wypada zachowac, tak bardzo ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje takze

ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn

na temat cnocie". Formuluje refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej poprzez

Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej talentem

poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie w calej piesni "Niezwyklym i

nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza

bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" - Proteusz (bozek lesny), w

calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych propozycji pochwale cnot i korzysci

zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod

antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, jednakze przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze swobodnie odnalezc

swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy

prawa a, takze sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec na temat prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu.

W minionym fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie

dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy

pewne szczegoly, ktore mimo umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady panuje typowy polski balagan). Sadza przewodnia kompletnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas roznorodna. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge a, takze lament wedlug klesce Mlodych

polakow poniesionej w toku napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli na temat kraju oraz nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli mam racje i z tego nas zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze a, takze przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego punktu dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka na

temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serce i tego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz glowny o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. To proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie wyrasta sie uczciwie, poboznie a, takze bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale a, takze pewne

koszty utrzymania, wysilek natomiast jest motywem do dumy. Po pracy mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach.

Czlowiek zyje dzieki wsi w calej harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, albowiem to

wlasnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow

17 wieku jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski

jest nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace z zycia mezczyzny na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat swojej

wybranki prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji a, takze jezyk mozna podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis,

Licydas nie znajduja sie prawdziwe lecz sztuczne a, takze zmyslone, jednakze prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie a, takze nieszczescie w

calej milosci, jakich doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub w wyzszym stopniu dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej a, takze celnej obserwacji i marki zycia, takowej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszar beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie byc przepych urodziny i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" zdecydowanie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swojej wladzy - nahajka±, oraz chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna ocene zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor na

temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie dzieki lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada

tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja

odpust. Teraz wlacza sie do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden

wydaje sie byc sprawiedliwy a, takze nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki

a, takze daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu wlacza sie a, takze przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan

Ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Pod

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi

wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z

swego losu. Jest osoba uczciwym a, takze nie zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan nie sa ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage.

Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia proces calego do niej zycia. W calej mlodosci

zaleca cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

mozna sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc osobistych korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a,

takze ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy w ogrodzie, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem mozna z takich przygotowanych wiosna krzewow a, takze

drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Istnieja juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo

daje takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola

chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle operuja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w

przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja

wreszcie pozytek. Jednakze i podczas mrozu nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez mozna z towarami, albo tez u handlarza sie

pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz

caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele pieknych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce. Przedstawionej

sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki

tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies a,

takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli

wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich do

pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop podtrzymuje

ze swojej pracy siebie i rodzine, a zawod jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy

nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w tej poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego wplywu przyrody dzieki ludzka

psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie a, takze bez

zawisci wysmiewa usterki ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola mezczyzny w planecie, zastanawiaja nad nim

samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

niemal wszystkie przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia otoczenia oraz mezczyzny, a takze melodie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie

postury charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec dziewicze

sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do uciechy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. W calej „Piesni na temat cnocie― liryk

stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu termin „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie

te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada piorem

opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi

panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze tej dziela pozostana tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego

ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to

brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach

zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII mozna odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze roku, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

standard – rodzaj renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna,

oprocz talentu ma rozlegla wiedze i zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie nigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie a, takze obywatelskie oznaczaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca a, takze troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka

przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i porzadku wiec

przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek.

Podmiot poetycki uznaje wigor za jedna z kluczowych wartosci, wzgledem ktorej pozostale dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne zywot w aprobacie z przyroda i nie szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i tej prawdziwych wartosci w niejakich utworach kolegow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia nalezy zyc wedlug natura a, takze jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie a, takze w pelni z

niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem wydaje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju doskonalym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez

postulat rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych ludzi jest zroznicowane

prawo. Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty a, takze inne

dla mieszczan. Mniemam ze, tenze problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak juz bylo a, takze jest, iz ludzie posiadajacy wplywy a, takze takze zamozni

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj znajduja sie traktowani znacznie lzej, w bardzo wielu sytuacjach

moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich kwestii jest o wiele przedluzone.

Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki a, takze wiedzy nigdy kazdego czlowieka i wspolzaleznosc krzepy panstwa a, takze

jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Dzis wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal z dobrej woli. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci czesto musza isc do

takich odleglych znacznie kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj za male srodki pieniezne na wzrost pracowni a, takze zakup obslugi

naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. W calej ksiedze na temat wojnie ale juz mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych

mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia odnosnie spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec

wydaje sie byc obywatelem a, takze panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, - o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

czlowiek powinien byc prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia

spolecznego przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz

proponowal opracowac nowy kodeks prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak bardzo wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny nazywa

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi wyksztalconych a,

takze szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone dzieki ten plan wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie dzieki dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje przejecie

kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz glowny

prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie dobierac w jedna

calosc. Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy,

zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i

swobody obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze

narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche,

zazdrosc, oblude a, takze obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo a, takze herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni,

nie tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

wydaje sie byc jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow jest to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie potrafia

nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest sprawne do wygrania wojny.

Skarga wzywa totez krola do obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej

w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow a, takze pozbawienia ich ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc

a, takze znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa sprawiedliwe

uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wowczas wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. szybkie

sadzenie a, takze bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod

tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek i do tonacego okretu, ktory to wszyscy, w calej

chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju i

proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady moralne

i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra

ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic potrafia jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor przesadza

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda stawiane ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie mezczyzny poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany z pozycji

kalwina i w calej duzej czesci stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest zwlaszcza widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, zamilowanie do

istnienia w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, dzieki ktorych nieprzerwanie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj

placenia ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego a, takze

zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i siega

ponad typowych ludzi. Jednakze mnich tamten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, chetnie ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow lojalnych. Gdy parafianie poczuli

sie urazeni a, takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek a, takze lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych dla wszystkich lojalnych jezykach narodowych. Rej planuje, ze

prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja ich spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w calej

odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega katastrofa ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych a, takze

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie byc na nie odpowiedzi wraz z strony

kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie przebywala

poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc,

jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny

sen - we snie ukazala mu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zywot Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do kompozycji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja sprawy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, iz corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, trwogi. W

obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po czlowieczemu co

los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w wieku dzieciecym uniknela

cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozna na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi a,

takze rozmowy poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly

z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem dla prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej

Ostatnia z panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc innym ludziom wsi

a, takze jest dla nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal wedlug

motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku, wydaje

sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez

nie temat, ale srodek, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach ludowych

i skrzeczy razem z Oluchna dzieki ciezka fuche oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki niej sielanka

Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI wieku jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem wyzysku:

stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony istnienia

na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Sprawia to podejrzenie o niewiernosc i relacja z inna pasterka – Doryda, jak konczy

sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wowczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon a, takze uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie na temat jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu

wybranki na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do obecnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak

charakter jego wierszy wykracza hen poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem

niepewnosci bytu ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony.

Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia tez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy a, takze wszechmocny, jednakze, z drugiej

strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do obecnie i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy,

abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3

sonetach – IV a, takze V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, wydaje sie byc wyrazem trwogi poety na temat wynik bezustannej

walki, jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne a, takze pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

walce z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc

Boga, na pomoc jakiego kazdy istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, glob i odepchnac pokusy

prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, zakloca mu droge do istnienia wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod ktora

autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest potezne, a kiedy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

charakter uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas w

dalszym ciagu silna a, takze znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, iz niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. W calej tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o

takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak maja

sprawowac powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci zbytnio

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa a,

takze obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W calej kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

6. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje sie byc

w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by poprzez atak zaszokowac wroga, nadszarpnac go a, takze nie

zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy najbardziej istotne, aktualne i zagmatwane.

Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, czy tez wysoka

kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jak sa dzieki jego czele powinni wreczac

przyklad,

2. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, wolnosc absolutna religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt tenze moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). zada

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Polski,

jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa a, takze cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze

wychowaniem pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Informujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec a, takze

spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

osobistych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku, przynosza wiele

pozytku, jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze

warzyw i innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w lekkim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca uciechy, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek a, takze daje radosc.

Dbajacy na temat fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, kupic je oszczedniej i wyprzedawac drozej w

calej innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych i sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej nigdy mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego

wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tego zdarzenia oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W calej reakcji

poety na najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow i mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu

sie poprzednio napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty,

co formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka a,

takze niesmiertelnej - poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn nasza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Posada ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest innym,

niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu.

Obszerny wplyw dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Jednak nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po tej smierci pozostana czytane a, takze podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie ukryc zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka

pielegnowana w calej sercu mezczyzny moze byc dla niego rownolegle "nagroda a, takze placa" i swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, oraz po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej

szlachty. Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na most

warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej swoje przemyslenia a, takze

sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale najbardziej emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat a, takze stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym

jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelakie zalety stanowiace

cnote znajduja sie cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta kosztowna do niebios, Tym,

jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym okresie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam konstruowac

i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety nigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania przypomina takze na temat ludziach tulajacych sie wedlug swiecie

w calej poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow otrzymanych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki a, takze pola, oraz nastepnie calosc znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy zawsze

znajdzie czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

domu nigdy nie brakuje jedzenia. W calej zagrodzie z pewnoscia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i aby posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale takze glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, ktorym holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w

pulapke dzien, a, takze stoickie, azeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej

„Piesniach― znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych:

stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia mezczyzny jest fuks, rozumiane w charakterze zycie zgodne z zasadami cnoty,

umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX a, takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka byla nie

wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona

zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz niewatpliwie

blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac zmartwien, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W calej autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze nigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja doglebnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w

aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego przemijalnosc

i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i umiejacego

ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia a, takze wizji

Boga, jako ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno termin we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wzgledem Boga,

jednakze tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk a, takze cierpienia i obawy poprzednio

smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami,

wreczac sile duchowa i stale szczescie i czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w calej swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi znalezc w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i calkowitej ufnosci

filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu a, takze ponownemu

zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzytkuje. Juz sam temat utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w katastrofy greckiej,

przebiega podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza kilku

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A

przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak

nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki

niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor a, takze lasow,

zredagowana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swoje zycie, sentymentalne i

rownoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje

sie do Proteusza (starogrecki idol, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co stanie sie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny nastroj, inne znajduja sie tez zagadnienia. W duzej liczby utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

mieszkania rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje

nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, albowiem wlasne zywot bylo dla Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu

najistotniejsza byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze

nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow a, takze zagadnien z zycia mezczyzny, porusza kwestii jednostki, jak rowniez calego

spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego systemu

wartosci. Czlowiek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane w charakterze wskazowka dla

jednostki, lecz dla wszelkich, bowiem uzywac sie moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny srodek przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor zamierza odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i naklaniaja go

do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie rzad z tymi pany:

szedlem spac trzezwo, oraz wstane wciety. ― Fraszka ta dzierzy na celem osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim niszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien wspominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po samemu

dobre wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko na temat piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

na darmo Pan odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac mu rozum a, takze mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan –

sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien uczyc swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Ale juz ludzie majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli

przyjdzie w calej walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, zdecydowana

poswiecic calosc dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze

dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i poprzednio szkoda,

a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia nasz narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od momentu poczatku istnienia naszego ciebie, ale lub takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie

kosciola powinni gruntownie sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. O ile zawiedzie jeden element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – mozna tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i byc moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

z mitologii a, takze przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz

podle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu na temat Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, jak

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy

laczy z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, oparty na okazach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach

mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i zero, co czlowiecze nie jest

mnie obce―. W calej odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od momentu patriotow poczawszy, a

dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pomieszczenia, swoje losy

laczy z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem a, takze intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w tejze epoce konstruuje sie atrakcyjny w Polsce mit sielskiej,

sielankowej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem―

itd. Nie jest to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Pierwsze oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi

spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

daje radosc a, takze rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

mysla egoistycznie, znajduja sie chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia.

Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia - jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy

trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― Metrow. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac zdecydowanie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac - nie pomija Modrzewski zadnej z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata

i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza czescia dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w niej mysl, ze „bez norm nie moze stanowic

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci

zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, jesli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow poprzednio wyzyskiem a, takze samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), oraz zwolennikiem zgody i pomieszczenia, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji malolata obywatela a, takze do powagi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy a, takze rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo

swobodnie zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on tez aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Sugestie te zawarte sa w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory w wszelakiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne

mu czy starosc, czy smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i w calej bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaluje do niej swoich dobr, a takze a, takze zycia - taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz talentu posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak Jan Kochanowski, Klemens

Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz

Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku

reprezentatywnych dla polskiego spoleczenstwa stanow a, takze pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Natomiast. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

osobom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych a,

takze nakladow dzieki ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju a,

takze wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy

narodu, nie unosi sie ambicja gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu a,

takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja

niemal wszelcy humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie mezczyzny poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, lecz mysli na temat

zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, koszmarnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Zatem Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza A naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, lecz bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa a, takze

grzechy przeciwko Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, batalii z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a szczegolnie istotna

pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym osobom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swojego

wlasnego stylu, na temat forme trzymanych gatunkow a, takze o zrecznosc jezyka, jak rowniez o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dawny mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka,

hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych gatunkow, poeta

pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w

calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta a, takze dramaturg, lecz takze w charakterze tlumacz

psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady tworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy ery uzyto tego terminu przed chwila w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie ustalenie to zostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie znaczy tu

jednakze odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama

doszla do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do samego konca XVI wieku. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe

a, takze religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot a, takze kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w srodku badan a, takze

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do

wzrostu osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodku swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do wzrostu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze dzieki

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozna ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia ludzi od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Oddane jest mu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr.

Posiadanie to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal

na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla spoleczne. Arianie

potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie wydane w

calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, na temat sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci domowego lakomstwa". W calej sposob sugestywny i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla niej samej. Najscie skierowany wydaje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy ich

jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczegolnie dzieki sejmach budzi

u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV a, takze V - "O naruszeniu religii

katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa porazka dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor

nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do zgody i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie

na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedostatek sprawiedliwego a, takze sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tresc zwiazana

wydaje sie byc z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

fundamentalne problemy zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow

wody, czy niedostatek stalego systemu obronnego kraju. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno -

obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu a, takze

piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku; Polacy musza

natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia samemu dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac

mlodo, jednakze w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo a, takze umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w calej wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do utworu pt.

„Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia w charakterze wiecznej batalii o byt

2. postawa uczonego a, takze badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu dla prostoty a, takze kontaktu z natura.

Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wioski, tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale

sonety to wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, oraz kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami

chalupy wydaje sie byc starsza niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) a, takze mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

istnienia. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej woli na kolejny los, przygniatajaca wizja, batalia o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm a, takze bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przedluza sie totez jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV

nastapil juz calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, mniej przydatny do zycia niz ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu

do dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony wydaje sie byc

niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw a, takze odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, refleks

2. Zapach: ziola

trzech. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi duze drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo podtrzymuje sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij istnienie motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal on o zrecznosc jezyka, forma swojego stylu i forme uprawianych

gatunkow, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), innymi slowy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

- Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie bawic, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nas czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozna sie nigdy bawic, jednakze mozna a, takze zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, wrecz

tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc do ofiar a, takze poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 czesci dosc szczegolowo opisujacych na wstepie obustronne

przyrzadzania, a dalej bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow a, takze zaprzestania dzialan

wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calkowitym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta

formuluje pochwale walecznych przodkow a, takze krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage

wspolczesnych nalezy odwrocic na kwestii naprawde wazne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

oraz wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc niesie 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, innymi slowy taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, szczegolnych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce a, takze

sasiadami nigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie sprawy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak z czasem sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki

obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie a, takze obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo,

pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi

jak: hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest pokazanie zycia a, takze urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern a,

takze biel, motyw smierci a, takze rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Sugeruje to gre z

czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czesc druga - zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie sposob uciec, obrona przy pomocy intelektu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym a, takze sielankowym i slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji i poczciwego

ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa one cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja portret swiata,

widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu rycerskiego a,

takze wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych a, takze stwierdzono, iz predzej mozna je zrealizowac (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota a, takze okrucienstwo tez moga zostac tematem dla artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura postuluje upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie innosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna a, takze zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze

nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na zywot umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, podstawowe prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych

osobistych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z modeli zachodnich, im skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala duza wage do rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj polski rodowod uznawala za

kluczowy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie takze sarmackim od momentu slynnej koncepcji

o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na 2 nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec gentlemenski i

dawny siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednak byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic przynajmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w calej XV a, takze XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej dzieki wschod

wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat

szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat

szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na wioski, fascynacja przyroda,

jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze elementy orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Jego pamietniki zawieraja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

a, takze milosci fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje aktualnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory wybuduj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje zadnej z takich postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, oraz mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, albowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Nierzadko

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze potrafia sluzyc pociechom do uciechy. Wszyscy

dbaja o wlasne dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy mysla tylko na temat zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje czysta

dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez pani sama. W calej wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w calej 1621r.

Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc w calej

zwyciestwie nad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow

przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i

pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosc znaczna

pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem

poznania ludzi i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach

wojennych. Pas opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy

Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji

do walki dostarcza mu pragnienie zdobycia lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem

tej zainteresowan a, takze ciekawosci. Pas opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej

licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil

natreta i odcial reke tej bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W odrebnej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia

ziemianskiego a, takze obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret

typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki.

Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za wzgledu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

2. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe z ich wplywu na zywot

polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow a, takze klesk potrafia one doprowadzic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki z nimi uslugiwaly mu zwlaszcza bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak bajki, ukazuja portret zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal a, takze osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne a, takze ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony

juz w calej tytule, oraz przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, za

mlody ilosc lat, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna troska o nauke i tradycje. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozna, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie wydaje sie

byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej usterki i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i na temat przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez szablonowe

cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i ponizej

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z niekiedy minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla w calej sposob niewatpliwy i bezposredni. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie,

przez co pisarz chcial uwydatnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej

esencji i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V. w calej. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Scala w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Problematyka utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Zakonnicy

walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek wsrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co wiele trunku mogl

pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody

poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne

czlowiecze wady, zachowujac ze mozna spotkac ludzi swietnych, ale sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna halasuje miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem przewazajacy, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

pragnienie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zna posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce a, takze uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednakze stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem malolata. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie przyzwyczai sie do niewoli, zawsze

bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac ta bajke, pokazuje sie dzieki fakt, iz powstala pani po glownym rozbiorze Polski, moze totez Krasicki

pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, lecz zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, lecz byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal ludzi naturalne,

danymi, jakimi znajduja sie, Jan ale juz znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej a, takze

najniebezpieczniej komunikowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

planecie dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie internetowej tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci a, takze

okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i w calej lesie", oraz nastepnie

pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w calej

Boga a, takze smieje sie ze wszelkich swietych. Jednakze gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale tez w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we osobistych pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze wielokrotnie teoretyczne madrosci nie wspomagaja w zyciu.

Natomiast zatem glob w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki a, takze

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat kraj, z leku poprzednio

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna uzytecznosc obywatela.

Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czym poparl znacznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzech maja.

Pod swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje

dwie izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, niedostatek jest tez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na

renome publiczna i na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc odmian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu a, takze

patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem a, takze ukazal bohaterow jednoczesnie

konkretnych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego otoczenia

jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia rozwiazan fabularnych

prezentujacych indywidualne poglady i racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi a, takze wzorowi

obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Natomiast ich przeciwnicy to: ojciec Teresy – Starosta

Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w

dyskusji wytyka troski, jakie tworzy szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory to wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie, iz

Starosta zezwala na wszelakie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest

przeznaczyc corke przymusem za malzonek, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc;

Krasinski uosabia jego niedostatek zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na

sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zarobic;

Szarmancki wydaje sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac szanse finansowa,

jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly,

niczego interesujacego sie nie dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie –

byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego bylo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory to wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. W calej 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowe metody ksztalcenia. Byl on pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 roku oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Polski zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

odmienne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji a, takze

odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze

chlopow, zapisuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono

w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely miec

miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W calej 1766 roku dla teatru zaczyna

konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu

Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac

dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe a, takze

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego w calej 1775 roku

powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem bylo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do

1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w

calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Wynik

komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe uzycie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym a, takze

podnioslym wybiegiem przedstawiania a, takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha pomiedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych przed

chwila puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne

domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od momentu wina

legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci,

lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czesc pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy jest

milosc, ogarniajaca caly narod. W calej imie tejze milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia sie i

oskarzenie Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez

poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Mimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske,

bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche a, takze megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy.

Nalezy podkreslic, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl w calej

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie on o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze ow Slowacki pragnal dac replika na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, zdecydowanie sugerujac, iz rzady takich ludzi dawny jedna z

przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna batalii. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i zechce powstania, lecz potrzebuje liderow.

Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Jest dozwolone zatem w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial

spoleczenstwa, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narodowosc, niz ochronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

totez rozumiane a, takze doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie ich smierci czy tez po smierci. Smierc uwydatnia dopiero ich

wielkosc. Poeta uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania idealow

Bema - batalii o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Nastepuje

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze on do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W calej ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie a, takze budzic do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna bedzie przez

pozostalych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny absolut. Idealu tego nie mozna

uzyskac ale mozna don dazyc. Muzyka robi z ludzi istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc porownanie do hostii. W calej wierszu

zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi

do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, ktoremu po

smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi uiscic kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: czas miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) trwa 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa

sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – fatalne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legendy

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic fita ( „smutne pol –

rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal

ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym przykryta

wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal dzialalnosc sil politycznych o zakresie

demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal ich od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je totez autor w calej wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa a, takze monarchy. Gwoli

Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor akcentuje kilka elementarnych typow ich charakteru. Cechy typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze grozy, wobec tego

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca

przez caly narod polski oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Pokazanie wojny wraz z Szwedami w charakterze

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez

mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie

spisku. Samotna batalia szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej

walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w

dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera

wiele aluzji a, takze mozna zwazac go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zachowac sie ponizej Termopilami, porzadnych

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Poeta nakreslil

wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, wobec tego identyfikuje sie z

ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wzgledem

powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z relacji

naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze

odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego

z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w calej

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot nie uprawnia do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic innego czlowieka a, takze patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze nigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie kpic z nich a, takze

samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, znajduja

sie przeznaczone dla siebie przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

odczucia i odbierajacym ludziom ustawa do osobistego szczescia i szydzi z tych jacy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej

wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna on szczescia ziemskiego, bo ten fakt

tez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem podstawowe wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, poparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios,

obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna

przeczytac sie tez arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Brak jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - otoczenia bogow a, takze ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie