62

Otorynolaryngologia 2011, 10(2): 62-64

Język migowy jako środek komunikacji społecznej

osób głuchych

The sign language as a medium of social communication of the deaf people

Paulina Kowalska

1/

, Tomasz Durko

2/

1/

Oddział Laryngologiczny Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. M. Pirogowa

2/

I Klinika i Katedra Otolaryngologii Uniwersytetu Medycznego

Dla wielu osób głuchych język migowy jest sposobem poro-

zumiewania się, będąc nośnikiem informacji przez gest i ruch.

Klasyczny język migowy jest językiem wytworzonym przez

samych głuchych dla realizacji naturalnej potrzeby wyrażania

się. Język migowy ma wiele definicji i jest formą komunikacji

między samymi głuchymi i z ludźmi słyszącymi. Specjalną rolę

w komunikacji ludzi głuchych odgrywa język ciała, który jest

elastyczny i dlatego może być używany zarówno przez ludzi

głuchych, jak i słyszących.
Pierwsze informacje na temat zastosowania języka migowego

pochodzą z XII wieku, a pierwszy alfabet palcowy pochodzi

z XVI wieku. Jego dynamiczny rozwój nastąpił na przestrzeni

ostatnich 300 lat. Do 1880 r. w wielu państwach język migowy

rozwijał się głównie w szkołach dla głuchych. Powstało też

wiele stowarzyszeń promujących ten język. W XX wieku duży

wpływ na środowisko ludzi głuchych odegrała działalność ludzi

słyszących, mających kontakt z niepełnosprawnymi słuchowo.

System edukacyjny przyjęty obecnie dąży do wyrównania moż-

liwości ludzi niepełnosprawnych. Język migany jest narzędziem,

które pozwala ludziom głuchym na uczestnictwo w procesie

edukacyjnym i jest uznawany za pełnoprawny środek porozu-

miewania się.

Słowa kluczowe: osoby głuche, język migowy, język migany,

język ciała, środek komunikacji

For many deaf people the sign language is a way of communication

using gestures and body movements to convey information. The

classic sign language has been created by the deaf themselves to

satisfy their natural need for self-expression. There are several

definitions of the sign language; it is considered to be a set of

measures used by deaf people in the communication between

themselves and with the hearing ones. Body language plays

a special role in communication of the deaf people. It is flexible,

so it can be used by the deaf people and the hearing individuals.

The first reports on the sign language date back to XII century

and the first examples of finger alphabets emerged in XVI

century. However, a dynamic development of finger alphabets

has occurred during the recent 300 years. By 1880, in most

countries, the sign languages have been developed primarily in

the schools for the deaf. There are many societies promoting

the development of the sign language. In the XX century

a major impact on the environment of the deaf was connected

with the activity of the hearing people interacting with those

who were unable to hear. Current education system strives

to alleviate the handicaps of the disabled people. The signed

language is a new tool that allows deaf people fully participate

in the educational process and it is recognized as a full-fledged

tool of communication.

Key words: deaf people, sing language, signed language, body

language, tool of communication

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Lek. med. Paulina Kowalska

Oddział Laryngologiczny Wojewódzkiego Specjalistycznego

Szpitala im. M. Pirogowa

90-531 Łódź, ul. Wólczańska 191/195

tel. [phone] w. 292; e-mail: [e-mail]

© Otorynolaryngologia 2011, 10(2): 62-64
www.mediton.pl/orl

Wstęp

Głuchotawrodzonabądźnabytawewczesnym

dzieciństwiemożeutrudniaćkomunikacjęspołecz-

ną,uniemożliwiającopanowaniemowy.Dlawielu

niesłyszącychpraktycznymśrodkiemporozumiewa-

niasięstajesięjęzykmigowy,wktórymnośnikiem

informacjijestgestiruch.Klasycznyjęzykmigowy

jestjęzykiemwytworzonymprzezsamychniesłyszą-

cychdlarealizacjinaturalnejpotrzebywyrażaniasię

[1].

Wpiśmiennictwiemożemyznaleźćróżnedefini-

cjejęzykamigowego.JednąznichpodaliSzczepan-

63

Kowalska P, Durko T. Język migowy jako środek komunikacji społecznej osób głuchych

InstytutuGłuchoniemychiOciemniałychw1869r.,

rysowany i rytowany przez głuchoniemego Ada-

ma Skwarę. Pojawiały się także inne wzorce, np.

J.HollakaiT.Jagodzińskiegoz1879r.[3].

kowskiiKoncewiczimówiona,żejestto„zespół

środków stosowanych przez osoby niesłyszące w

porozumiewaniusiępomiędzysobąizosobamisły-

szącymi,obejmującywłaściwedanymśrodowiskom

słownictwoorazsposóbprzekazywaniaznakówmi-

gowych”[1].Szczepankowskiuszczegóławiawymie-

nionąwyżejdefinicjęjęzykamigowegouważając,

żejęzyktenskładasięzesłownictwaobejmującego

kilkatysięcypojęciowychznakówmigowych,gra-

matykiocharakterzepozycyjnymorazprzestrzennej

organizacjiwypowiedzi.Uzupełnienietychśrodków

stanowiąznakimigowe,tj.mimikaipantomimika,

gestywtrąconeniebędąceznakamimigowymioraz

zachowania kinetyczne. Organizacja przestrzenna

wypowiedzi jest elementem charakterystycznym

wyłączniedlajęzykówmigowychimadominujące

znaczeniewprzekazie”[2].

NiecoinnądefinicjępodajeB.Hoffman:„języ-

kimigowe(…)tosystemyznakówniefonicznych,

otwartych, konwencjonalnych, dwusygnałowych,

oróżnympoziomieobstrakcji,naktóreskładająsię

statyczneorazdynamiczneukładyiruchyrąkiciała,

naturalne gesty i gestykulacja, naturalna mimika

ikonwencjonalizowanapantomimika”[3].

Znakinależącedosłownictwamigowegookre-

ślające słowa nazywane są znakami ideograficz-

nymi, natomiast znaki określające litery i liczby

–znakamidaktylograficznymi(daktylologicznymi).

Szczególną rolę w porozumiewaniu się ludzi nie-

słyszących odgrywa także język ciała, rozumiany

jakowypowiedźciaładlacelówkomunikacyjnych

[3]. W jego skład wchodzi mimika twarzy, gesty,

gestykulacja i pewne konwencjonalne znaki wy-

nikająceztradycji,języktennieobejmujejednak

słów.Językciałajestelastyczny,dlategomożebyć

wykorzystywany kreatywnie w wypowiedzi za-

równoosóbdotkniętychgłuchotą,jakisłyszących,

aponieważczęstorozumiemygointuicyjnie,bywa

pomocny wporozumiewaniu się osób słyszących

iniesłyszących, szczególnie w wyrażeniu emocji.

Wobrębie języka migowego wyodrębnia się tzw.

„migi”naturalne,czylipraktyczniezrozumiałedla

każdego powszechne gesty oraz „migi” sponta-

niczne, używane w konkretnym środowisku (np.

rodziniebądźgrupieedukacyjnej)[3].

Pierwszewzmiankiostosowaniualfabetówpal-

cowychpochodzązXIIw.,apierwszezachowanedo

dziśwzoryalfabetówpalcowychzXVIw.Dynamicz-

nyrozwójalfabetówpalcowychliczysobieokoło

300lat.OdpoczątkówXIXw.rozpowszechniały

sięwPolsceujednolicone,skonwencjonalizowane

alfabety palcowe. Prawdopodobnie pierwszym

opublikowanymnaziemiachpolskichbył„Alfabet

palcowy”wykonanywdrzeworytniwarszawskiego

Ryc.1.Współczesnypolskialfabetpalcowy[2]

Doroku1880wwiększościkrajówjęzykimigowe

rozwijałysięgłówniewszkołachdlaniesłyszących

zewzględunaszerokiewykorzystaniewnauczaniu

tzw.metodymimicznej.Spowodowałotopowstanie

wprzeciąguostatnich200latwielujęzykówmigo-

wych,którychznakiideograficznewzakresiepojęć

konkretnych były podobne, a czasem identyczne,

natomiastznakialfabetówpalcowychczęstowspo-

sóbzasadniczyróżniłysięodsiebie.Językmigowy

wowymokresieróżniłsięznacznieodmówionych

językównaturalnych,szczególniewzakresiegrama-

tyki.

Po 1876 r. następuje dynamiczny rozwój ru-

chu społecznego niesłyszących, powstają liczne

stowarzyszenia, co sprzyja rozwojowi języka mi-

gowegopozaszkołami.WXXw.dużywpływna

środowisko osób głuchych ma działalność osób

słyszącychmającychkontaktyzniepełnosprawnymi

słuchowo(główniedydaktycyiczłonkowierodzin),

a także coraz liczniejszej rzeszy wykształconych

64

Otorynolaryngologia 2011, 10(2): 62-64

niesłyszących.Spowodowałotostopniowezmiany

w gramatyce języka migowego, zbliżając ją coraz

bardziejdojęzykanaturalnegopoprzezadaptację

normgramatycznychjęzykapolskiego.Wtelewizji

pojawiłysięprogramywwersjidlaniesłyszących,

tj.ztłumaczeniemnajęzykmigowy.Wpłynęłyone

nietylkonarozpowszechnieniewiedzyosamym

języku,aletakżenaprzybliżeniejegogramatykido

mówionegojęzykapolskiego.

Systemedukacyjnywspółczesnychkrajówrozwi-

niętychstawiasobiezacelwyrównanieszansosób

niepełnosprawnych słuchowo. Dlatego pojawiła

siępotrzebawytworzenianowegonarzędzia,które

umożliwiłoby osobom niesłyszącym pełny udział

w procesie edukacyjnym. Takim narzędziem stał

siętzw.językmiganyczylimiganaodmianajęzyka

naturalnego,gdzieznakimigowemajątąsamątreść

comowaiprzekazywanesąrównolegleznią.Język

miganywykorzystujeznakidaktylograficzneiideo-

graficzneztradycyjnegojęzykamigowego,natomiast

zasadygramatycznezjęzykapolskiego[1].

Polski system języka miganego opracowano

wlatach1964-65,jegospecyfikąjestrównoczesna

realizacja dwóch subkodów języka naturalnego

– odmiany mówionej i miganej. Jego pełny wa-

riantpolegana„równoległymprzekazywaniutego

samego tekstu w języku mówionym i miganym

zdokładnością „co do litery”, a więc precyzyjne

odwzorowanie w przekazie miganym tekstu pol-

skiegorazemzkońcówkamifleksyjnymi”[1].Język

tenmajednądośćpoważnąwadę–jegoprzekazjest

znaczniewolniejszy(ok.30%)niżjęzykanatural-

negowodmianiemówionej.

WEuropiejęzykmigowyjestuznawanyzapeł-

noprawnyśrodekkomunikacji,cozostałozatwier-

dzonew„RezolucjiParlamentuEuropejskiegozdn.

17czerwca1988r.wsprawiejęzykówmigowych

głuchych”[3].Powstającentratłumaczeń,kształceni

sąsłyszący-posługującysiębieglejęzykiemmigo-

wym,aosobyniesłyszącemówiąceiposługującesię

językiemmigowymuznawanesązadwujęzyczne.

Corazszerzejtakżekształcisięwtymzakresiena-

uczycieliitworzyklasyintegracyjne,coumożliwia

niesłyszącym dzieciom kontakt ze środowiskiem

słyszącychrówieśników,atakżełatwiejszydostęp

doedukacjinietylkonapoziomiepodstawowym

iśrednim,aletakżewyższym.

Zuwaginapotrzebęumożliwieniajaknajwięk-

szejintegracjizespołeczeństwemosobomniesły-

szącymwewspółczesnymświeciewykorzystujesię

trzysystemykształcenia:

–Systemnauczaniamowydźwiękowej,wktórym

uczy się osoby niesłyszące języka mówionego.

Wadątegosystemujestto,żeniekażdaosoba

głuchabądźzuszkodzonymsłuchemjestwsta-

nieopanowaćdźwiękowąpostaćjęzyka,jednak

dajeonamożliwośćnajłatwiejszegokontaktuze

środowiskiemosóbsłyszących.

–System nauczania za pośrednictwem pisma

idaktylologii,wktórymprzekazujesiępisemne

zasady języka mówionego za pomocą znaków

pisanych(alfabetu)orazznakówdaktylograficz-

nych(alfabetupalcowego).

–Systemnauczaniajęzykowo-migowy,któryłączy

powyższedwasystemy,dodatkowoużyciejęzyka

miganego pozwala osobom, które nie potrafią

opanowaćdźwiękowejpostacijęzyka,naposłu-

giwaniesięjęzykiemmiganym.

Systemytestosowanesąwpostaciczystejlub

kombinowanej,wzależnościodnasileniazaburzeń

słuchuizdolnościintelektualnychosóbuczących

się. Priorytetem kształcenia osób niepełnospraw-

nych jest, jak wspomniano wyżej, jak najszybsze

zakończenie segregacyjnych form kształcenia,

polegającychnaoddzielnymnauczaniuosóbzza-

burzeniami słuchu w szkołach specjalnych. Takie

formykształceniaprowadziłydowyeliminowania

osóbniepełnosprawnychzżyciaspołecznego,ogra-

niczałykontaktyzespołeczeństwemorazutrudniały

samodzielnefunkcjonowanie.

Wprowadzenieformintegracyjnych,czyliwspól-

negonauczaniaosóbniepełnosprawnychizdrowych

manaceluzapewnienietympierwszymdostępudo

różnychformaktywnościimożliwienajpełniejsze

uczestnictwowżyciuspołecznym.Dlategokoniecz-

nościąjestdzisiajwłaściwaedukacjapedagogiczna

nauczycieliwszkołachmasowychorazzapewnie-

nie dostępności tego rodzaju kształcenia (klasy

integracyjne) dla jak najszerszej grupy młodzieży

niepełnosprawnej[4].

1. SzczepankowskiB,KoncewiczD.Językmigowywterapii.

Wyższa Szkoła Pedagogiczna: Edukacyjna Grupa

Projektowa,Łódź2008.

2. Szczepankowski B. Język migany w szkole. Część 1.

WydawnictwaSzkolneiPedagogiczne,Warszawa2004.

Piśmiennictwo

3. HoffmannB.Surdopedagogikawteoriiipraktyce.Wydaw.

WSPTWP,Warszawa2001.

4. OsieckaJ.KształcenieosóbniepełnosprawnychwPolsce

–stanobecnyiperspektywy.[Dostęp:29.12.2010]http://

biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-635.htm