Eliasz Robakiewicz – Arystoteles, Roger Bacon, Francis Bacon – Empiryzm

Arystoteles

1. Wszyscy ludzie dążą do poznania, świadczy o tym umiłowanie do zmysłów. Wiedza

naukowa i umiejętności biorą się z doświadczenia. Wiedza praktyczna bierze się z

uogólnienia wielu spostrzeżeń, jako ogólny sąd.

2. Poznanie i zdolność rozumienia pochodzą w większym stopniu od wiedzy, a nie

doświadczenia, dlatego że gdy ktoś ma wiedzę to zna przyczynę i skutek, a nie tylko objawy

(skutek). Posiadając wiedzę, umiejętność można jej kogoś nauczyć, gdy posiada się samo

doświadczenie nie jest to możliwe.

3. Doświadczenie nie pokazuje dlaczego pewna rzecz jest taka a nie inna. Mądrość to wiedza o

pewnych przyczynach i zasadach.

4. Filozof powinien znać się na wszystkim choć trochę, posiada wiedzę najbardziej ogólną, a

więc najdalszą od doświadczenia, najtrudniejszą do pojęcia. Najwyższe są nauki odnoszące

się do pierwszych zasad, takie które badają przyczyny, mniej zasad są bardziej ścisłe.

5. Najbardziej poznawalne jest to za pomocą czego jest poznawane wszystko inne, czyli

pierwsze zasady i przyczyny.

6. Różne nauki zajmują się różnymi aspektami bytu, a nie nim samym. Zakładają jego istnienie

na podstawie doświadczenia, albo jako hipotezę i badają wybrany aspekt.

7. Podział nauk: wytwórcze, praktyczne, teoretyczne (fizyka, matematyka, teologia)

8. „Nauka pierwsza” zajmuje się tym co oddzielne i nieruchome, badaniem bytu jako bytu

(jego istoty i atrybutów).

9. Wszystko co istnieje może być przedmiotem spostrzeżeń lub myśli, a wiedza jest w pewien

sposób identyczna z jej przedmiotem. Wiedza może być potencjalna (o tym co istnieje w

możności) i aktualna (o tym co istnieje aktualnie). Władza zmysłowa i intelektualna jest

identyczna z wiedzą o potencjalnych przedmiotach pod nie podpadającymi. Zatem musi ona

być identyczna z przedmiotami podpadającymi pod nią choćby w aspekcie formalnym, ale

nie substancjalnym w znaczeniu połączenia formy i materii bo materia przedmiotów przez

nie badanych nie znajduje się w umyśle.

10. Nic nie istnieje poza przestrzennymi wielkościami, dlatego nawet abstrakty biorą się z form

zmysłowych, a zatem bez doświadczenia nie ma żadnej nauki (nie można niczego się

nauczyć jeśli wpierw się tego nie doświadczy). Wyobrażenia są jak przedmioty

spostrzeżenia, z tą różnicą, że niematerialne. Abstrakty są ufundowane w konkretach, to co

ogólne istnieje na mocy poszczególnych wyobrażeń.

11. Wiedza naukowa nie dotyczy jednostkowego, aktualnego doświadczenia, bo nie jest ono

ogólne i konieczne (a tego dotyczy wiedza). Wiedzę na temat ogółu uzyskuje się poprzez

powtarzanie obserwacji i obserwowanie tego samego skutku i przyczyny (indukcja).

Roger Bacon

1. Nauka empiryczna jest najwyższą nauką której są podporządkowane wszystkie inne, jedynie

doświadczenie jest weryfikatorem nie dowody teoretyczne.

2. Nauki empiryczne:

•

pouczają inne dają ich podstawy, pokazują przyczyny

•

badają twierdzenia innych nauk i nie odrzuca niczego czego nie zna, nie zbada

•

posługują się naukami teoretycznymi jako narzędziem, ale tylko dla celów

praktycznych

•

wymagają dużych nakładów finansowych dlatego niewielu się nimi zajmuje

3. Empirysta nie będzie zabiegał o luksusy choć mógłby, gdyż będą go odciągać od

doświadczeń.

4. Główną przyczyną ludzkiej nieudolności w poznaniu jest olbrzymia trudność z jaką

poznajemy rzeczy najbardziej poznawalne (najogólniejsze).

5. Cztery główne przyczyny błędu:

•

nieuzasadniony szacunek dla autorytetu

•

przyzwyczajenia

•

opinia tłumu

•

nadmierne zaufanie do ludzkiego umysłu (jako ostatecznej instancji w sporach)

6. Nadmierna wiara w własny rozum prowadzi do nieumiejętności przyjmowania krytyki, a

więc do wiedzy autorytarnej.

7. Bacon uważa, że wszystkie cuda techniki i natury mogą być wytłumaczalne naukowo, a

ponadto wiele technik można udoskonalać w nieskończoność.

8. Logika czyli sylogizmy są oparte na zdaniach, zdania na słowach itd. które same mogą w

niewłaściwy sposób ujmować rzeczywistość, dlatego, że terminy których się używa w

sylogizmach nie mogą być podstawą nauki. Sylogistyka nadaje się tylko do mniej

szczegółowych nauk, opartych na mniemaniach.

9. Głównym narzędziem badawczym stosowanym w naukach badających istotę rzeczy

powinna być indukcja

10. Błędy zmysłów – przy obserwacji powstają zniekształcenia powodowane przez zmysły,

świat nie jest dokładnie taki jak one (zmysły) nam go ukazują. Zmysły albo przekazują nam

obraz niekompletny, albo błędny.

11. Błędy zmysłów korygują eksperymenty przeprowadzone w przemyślany, zaplanowany

sposób.

12. Idole które przeszkadzają w odpowiedniej percepcji (na poziomie umysłu) są nabyte (z

cudzych poglądów) i wrodzone (umysł „popełnia” o wiele więcej błędów niż zmysły).

13. Krytyka poznania która ma służyć polepszeniu, oczyszczeniu ludzkiej percepcji powinna

obejmować: poglądy filozoficzne, sposoby dowodzenia (pewnie sylogistykę), zdolności

wrodzone ludzkiego umysłu.

Francis Bacon „Novum organum”

1. I. O tyle można zrozumieć świat o ile można zrozumieć w nim ład. III. Wiedza o

przyczynach staje się w praktyce regułą.

2. Wszelkie pojęcia przyjmowane przez ludzi są złe, błędne dlatego indukcja posługująca się

nimi jest złą metodą, sylogistyka jeszcze gorszą. XLI. Indukcja „prawdziwa” jest najlepszą

metodą badawczą, która eliminuje błędy poznawcze.

3. XIX. Dwie metody badawcze, od danych zmysłowych i twierdzeń szczegółowych do:

•

ogólnych, uznanych za zasady (często w oderwaniu od doświadczenia, dość arbitralnie

ustanowione) do twierdzeń pośrednich (dialektyka)

•

najbardziej ogólnych, ale cały czas poprzez badanie tych najprostszych (systematyczne,

długie badania empiryczne) bez nieuprawionych uogólnień (empiryzm)

4. Cztery rodzaje Idoli (przeszkód w poznaniu): pierwszy – idole plemienia (idola tribus),

drugi – idole jaskini (idola specus), trzeci - idole rynku (idola fori), czwarty – idole teatru

(idola theatri).

5. Idole plemienne – percepcja jest dostosowana do człowieka a nie wszechświata,

postrzeganie jest zniekształcone, wizja świata dostosowana do możliwości zmysłów i

rozumu.

6. Idole jaskini – uprzedzenie poszczególnych jednostek wywołane wychowaniem, edukacją,

zbyt dużą wiarą w autorytety.

7. Idole rynku – problemy wynikające z błędów i ograniczeń języka jakim komunikują się

ludzie

8. Idole teatru – bezkrytyczne przyjmowanie tez głoszonych w systemach filozoficznych oraz

twierdzeniach naukowych które nabrały mocy, prawdziwości jedynie przez autorytet,

tradycję.

Idole plemienne:

9. XLV. XLVI. Ludzie doszukują się porządku i podobieństw w rzeczywistości nawet jeśli ich

tam zupełnie nie ma, gdy argumentują na ich rzecz starają się podać przykłady na ich

poparcie, pomijając ogromną rzeszę przykładów które te twierdzenia obalają. Co gorsza gdy

już ustali się taką prawidłowość nagina się do niej wszystko inne co powinno pod nią

podpadać.

10. XLVIII. To co najbardziej ogólne nie powinno już mieć przyczyn, dalsze poszukiwania

wynikają z antropomorfizacji wszechświata i nadawania mu przyczyn celowych tam gdzie

ich nie ma.

11. XLIX. Rozum ludzki działa pod wpływem uczuć, woli, często prawdziwe znaczy łatwe do

zrozumienia, to co trudne, wymagające dużego nakładu pracy w badaniu fałszywe.

12. L. Człowiek ma tendencje do pomijania tego co nie podpada pod zmysły (jakoś

bezpośrednio), albo jest trudno uchwytne.

13. LI. Badanie natury powinno skupić się na materii i jej strukturze, a nie abstraktach. Forma

jest fikcją stworzoną przez ludzki umysł.

Idole jaskini:

14. LIV. Ludzie którzy poświęcili dużo czasu na opracowanie własnej nauki, uważają ją za

wyróżnioną i chcą wszystko inne podporządkować niej.

15. LV Istnieją dwa typy umysłów wychwytujące różnice i wychwytujące podobieństwa, oba są

skłonne do przesady.

16. LVI. Nie należy sympatyzować z jakimś okresem historycznym, trzeba starać się patrzeć na

historię obiektywnie.

17. LVII. Nie należy skupiać się zanadto na składnikach materii, ani na ułożeniu. Trzeba starać

się brać oba te czynniki pod uwagę.

Idole rynku:

18. Słowa mają znaczenie nadane im przez pospolitych ludzi, dlatego warto definiować

używane przez siebie terminy, by dyskurs nie przechodził z płaszczyzny nauki na semantykę

(choć za Bacona jej nie było to o to mnie więcej chodzi). Nawet dobre definicje nie

przystają do przedmiotów które oznaczają (problem z definiowaniem słów użytych w

definicji itd.).

19. LX. Błędy związane z nazwami mogą powstawać gdy:

•

nazwy są puste

•

źle określają (są źle wyabstrahowane) to co oznaczają

Najlepiej wyprowadzone są nazwy substancji prostych, gorzej procesów, a najgorzej jakości.

Idole teatru:

20. Starożytni filozofowie którzy są dla wielu autorytetami posługiwali się złą metodą

badawczą i mimo nieraz wielkiego talentu nie dochodzili do dobrych wniosków.

21. XLII. Gdyby ludzie nie byli nazbyt przywiązani do tradycji (kościelnej, filozoficznej) to nie

hamowaliby rozwoju nauki. Doktryny filozoficzne zbyt często opierały się na

powszechnemu upodobaniu i skąpych danych badawczych dlatego nie są zbyt wartościowe.

Istnieją trzy rodzaje filozofów: racjonaliści, Bacon nazywa ich sofistami, empiryści i

przywiązani do tradycji i teologii (zabobonni).

22. LXIII. Arystoteles ustanawia prawa rządzące światem (filozofia pierwsza) w oderwaniu od

doświadczenia, wedle własnego uznania (tak też robią jego zwolennicy czyli scholastycy).

23. LXIV. Trzeba także uważać na „domorosłych” empiryków którzy zbyt pochopnie będą

wyprowadzać daleko idące wnioski na podstawie niewielu eksperymentów (tacy mogą być

gorsi od sofistów).

24. LXV. Najgorszym rodzajem filozofów są filozofowie operujący abstraktami, przyczynami

celowymi za pomocą nich budują powszechnie obowiązujące prawa.

25. XCV. Nauką zajmują się empiryści i dogmatycy, badanie naukowe polega na pogodzeniu

władzy intelektualnej (rozumu) i doświadczenia.

26. XCVII. Wiedza (ratio) którą posiadają ludzie to chaotyczna mieszanina cudzych poglądów,

niejasnych pojęć i przypadku. Zwrócenie się ku oczyszczonej z zabobonu, nieuprawionych

założeń itd. wiedzy polega tyko na zwróceniu się ku doświadczeniu i nie uznawania

autorytetu.

27. CIV. Jedyne wartościowe twierdzenia są (po)średnie między najbardziej ogólnymi (zbyt

abstrakcyjnymi), a jednostkowymi (które są podobne do jednostkowego doświadczenia). Na

tych twierdzeniach można budować najbardziej wartościowe twierdzenia czyli średnio-

ogólne. Ważne jest ograniczanie, a nie rozbudzanie zbyt abstrakcyjnych rozumowań.

28. CV. Indukcja użyteczna naukowo to taka która bierze pod uwagę przykłady pozytywne

(spełniające warunek indukcyjny) i negatywne, tak, aby warunek był dobrze dobrany.