Pytanie I  podstawowe kategorie nauki o państwie i prawie
1. Społeczeństwo
2. Naród
3. Klasa społeczna
4. Warstwa społeczna
5. Państwo
6. Władza polityczna
7. Aparat państwowy
8. Polityka
9. Partia polityczna
10. Grupa interesu
11. system partyjny
12. System polityczny
Ad 1 ) społeczeństwo
Społeczeństwo jest to najobszerniejsza postać życia zbiorowego, w którego obrębie cała działalność
poszczególnych jednostek i grup. Ich wzajemne stosunki obejmują najszersze płaszczyzny
psychospołecznych oddziaływań i procesów oraz zjawisk. Społeczeństwo możemy różnie pojmować :
- jako rodzaj najszerszej zbiorowości terytorialnej  w tym znaczeniu mówimy o społeczeństwie Polski,
Europy, świata. Wg Znanieckiego jest to kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, w
których dominuje jedna z nich : naród, państwo, Kościół;
- w ujęciu organizacyjnym  ogół instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie
potrzeb i uregulowane życie, tworzenie i rozwój kultury;
- w ujęciu filozoficznym  społeczeństwo występuje jako kategoria bytu ludzkiego  wyraża się to w
stwierdzeniu, że człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych
zbiorowości;
- w ujęciu potocznym  forma życia zbiorowego poza organizacją państwową ( definicja opiera się na
zachowaniach grupowych, np. społeczeństwo popiera lub dezaprobuje decyzje rządu )
Uogólniając powyższe definicje możemy je zawęzić do trzech ujęć : empiryczne  modelowe  filozoficzne;
- społeczeństwo obywatelskie  termin ten wprowadził Hegel. Cechą charakterystyczną jest niezależność
wobec władzy, wynikająca stąd, że członkowie tego społeczeństwa dysponują własnymi środkami
utrzymania, mogą samodzielnie się organizować i zaspokajać swoje potrzeby. Do koncepcji społeczeństwa
obywatelskiego nawiązują różne ruchy społeczne, min. Liberalne, socjaldemokratyczne i socjalistyczne.
Społ. obywatelskie ma być na sieci niezależnych od władzy publicznej i samodzielnie tworzonych przez
obywateli organizacji o różnym charakterze  politycznym, oświatowym, wyznaniowym, itp. Ważnym
składnikiem tej sieci jest samorząd. Istnienie rozwiniętego społeczeństwa obywatelskiego zmniejsza dystans
pomiędzy państwem a społeczeństwem. Społeczeństwo obywatelskie jest aktywne publicznie, świadome
swoich celów.
Ad 2 ) naród
Naród  trwała wspólnota wytworzona na podstawie losów historycznych, kultury, języka, terytorium, życia
ekonomicznego  przejawiająca się w świadomości narodowej jej członków oraz prawa do posiadania bądz

urządzenia własnego państwa. Do narodu należy się przez fakt urodzenia a nie z wyboru. Podstawową
więzią łączącą jednostki w naród jest więz
kulturowa opierająca się na kilku wskaz
nikach, np. wspólnota
językowa  ucząc się języka ojczystego wtapiamy się w kulturę, dla której język ojczysty jest nośnikiem
wartości, znaczeń i informacji; innym wskaz
nikiem jest wspólnota religijna ( np. Żydzi ). Jednak
najważniejszym wskaz
nikiem jest poczucie więzi kulturowej z daną wspólnotą narodową. Praktykowanie
wzorców zachować charakterystycznych dla danego narodu, znajomość jego historii, dział kultury literackiej i
artystycznej, szacunek wobec symboli, utożsamianie się z wartościami wspólnymi, przywiązywanie się do
terytorium to najważniejsze wskaz
niki przynależności narodowej. Poczuciu więzi z własnym narodem
towarzyszy ksenofobia i szowinizm narodowy.
Ad 3 ) klasa społeczna
Są to wielkie grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym
systemie produkcji społecznej, stosunkiem do środków produkcji i rolą w społecznej organizacji pracy  i co
za tym idzie  sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którym
rozporządzają. Klasy społeczne to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczyć sobie pracę drugiej
dzięki różnicy miejsca jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej. Klasa społeczna opisuje
strukturę społeczeństwa. Przynależność klasowa mierzona jest wskaz
nikami : zawód; dochód i
wykształcenie.
Ad 4 ) warstwa społeczna
Kategoria ludzi różniących się miedzy sobą sposobem życia, wykształceniem i poziomem ogłady
towarzyskiej i innymi cechami prowadzącymi do uzyskania przez członków różnych warstw większego lub
mniejszego szacunku wśród członków społeczeństwa. Przynależność do warstw nie jest prawnie
sformalizowana.
Ad 5 ) państwo
Ukształtowana historycznie forma organizacji zamieszkałego społeczeństwa oparta na terytorialnie i
hierarchicznie zorganizowanym aparacie, którego funkcje określa dominujący układ sił społecznych i stopień
rozwoju cywilizacyjnego. Państwo jest podstawowa formą organizacji życia społecznego i politycznego
społeczeństwa narodowego. Przynależność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie
obywatelstwa. Państwo istnieje i działa przez system organów. Organem państwa nazywamy osobę lub
grupę osób, które sprawują władzę w sposób bezpośredni i sprawczy. Od organów państwa należy odróżnić
urzędy. Organy państwa i urzędy je obsługujące tworzą aparat państwowy. Organy państwa dysponują
środkami przymusu bezpośredniego ( np. policja ). Ogólnie wyróżnia się organy jednoosobowe i kolegialne.
Ze względu na rodzaj wykonywanych zadań wyróżnia się organy prawodawcze ( legislatywy ), wykonawcze (
egzekutywy ) i sądownicze oraz kontrolne. Podstawowymi elementami państwa jest :
- suwerenność zewnętrzna i wewnętrzna
- obywatelstwo, przynależność do organizacji państwowej
- ludność  obywatele i cudzoziemcy
- terytorium
- podległość ( Państwo obejmuje zasięgiem wszystkich ludzi będących na jego terenie )
- prawo ( Państwo działa w ramach stanowionego przez siebie prawa )
- organy
Możemy wyróżnić następujące typy państw :
- państwo totalitarne  państwo kontroluje wszystkie dziedziny życia obywateli
- państwo demokratyczne  społeczeństwo wpływa na skład organów sprawujących władzę i na sposób i
kierunki działalności organów państwa
- państwo autokratyczne - istnieje ograniczony pluralizm i zawężony zakres uczestnictwa społeczeństwa
w organizacjach politycznych
- państwo unitarne  istnieje jednolita struktura władztwa ( Konstytucja, prawo, organy władzy )
- państwo federacyjne  istnieje niejednolita struktura władztwa ( kantony, stany, prowincje )
Ad 6 ) władza polityczna
Jest wieloznacznym pojęciem definiowanym w różnych kategoriach :
- behawioralnych  jako szczególne zachowania modyfikujące zachowania innych ludzi
- teleologicznych  jako realizacja przyjętych celów i wytwarzanie oczekiwanych skutków
- strukturalnych  jako szczególny stosunek pomiędzy rządzącymi a rządzonymi
- instrumentalnych  jako możliwość stosowania szczególnych środków takich jak przemoc
- wpływu  jako możliwość oddziaływania na ludzi w celu spowodowania pożądanych zachowań
- konfliktu  jako możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych
Władza  stosunek między dwiema jednostkami, jednostką a grupą, lub między dwiema grupami, polegająca
na tym, że jedna ze stron może w sposób trwały i uprawniony zmuszać drugą stronę do określonego
postępowania i posiada środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania.
Władza państwowa - władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do
zabezpieczenia ( stosując środki przymusu ) takiego porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego,
który odpowiada interesom panujących klas i warstw społecznych.
Władza polityczna  władza sprawowana przez klasę panującą. Stanowi państwowo  prawną gwarancję
określonego układu stosunków społeczno  ekonomicznych. Możemy wyróżnić cztery formy władzy
politycznej : przemoc, manipulację, perswazję i autorytet. Do podstawowych funkcji władzy politycznej
zalicza się :
- funkcję integracyjną - scalanie i koordynowania konfliktowych działań
- funkcję dystrybucyjną  narzucanie kryteriów i regulacji podziałów w społeczeństwie
- funkcję strukturotwórczą  wytwarzanie socjopolitycznych podziałów w społeczeństwie
- funkcję ochronną  zapewnienie zewnętrznego bezpieczeństwa
Wśród środków sprawowania władzy politycznej wyróżnia się :
- przymus fizyczny
- bodz
ce materialne i moralne ( system nagród i kar )
- zabiegi perswazyjno  ideologiczne
- regulację i kontrole informacji
O władzy legitymizowanej można mówić w dwóch aspektach : normatywnym i społecznym. Władza
legitymizowana oznacza władzę prawomocną, uprawomocnioną zgodnie z istniejącym porządkiem
normatywnym. Władzę można uznać za legitymizowaną jeśli się opiera na normach, które określają :
- kto może władze sprawować
- jak ta władza może być sprawowana
Max Weber wyróżnił trzy idealne typy panowania legitymowanego :
- Panowanie tradycyjne  opiera się na przekonaniu o słuszności tego panowania ze względu na
zgodność jego struktur, zasad, sprawowanych w nim ról z utrwalonym obyczajem, odwiecznymi
regułami, wierzeniami, przekonaniami itp. to ten kto je pełni panuje w sposób legitymowany;
- Panowanie charyzmatyczne  opiera się na przekonaniu o szczególnych osobistych przymiotach
przywódczych władcy, o poszanowaniu jakim cieszy się jego osoba i jego polecenia. Elementem tego
przekonania może być wiara w niezwykłe umiejętności przywódcy. Panowanie takie nie może podlegać
sukcesji;
- Panowanie legalne  opiera się na bezosobowym autorytecie norm ( w państwie  norm prawnych )
zracjonalizowanych struktur i procedur decyzyjnych. W systemie tym nie tyle rządzą ludzie co prawa.
Ad 7 ) Aparat państwowy
Oznacza system organów państwowych i obsługujących je urzędów oraz instytucji służących centralnemu
ośrodkowi decyzji politycznej do prowadzenia bieżącej polityki państwa i kierowania życiem zbiorowym ludzi.
Aparat państwowy zorganizowany jest w sposób biurokratyczny. W jego ramach działają następujące organy
:
- prawodawcze  stanowią prawo
- administracyjne ( egzekutywa )  wykonują prawo i kierują bieżącą działalnością wspólnoty politycznej
- bezpośredniego przymusu  takie jak wojsko, policja  czuwają nad bezpieczeństwem wewnętrznym i
zewnętrznym państwa
- wymiaru sprawiedliwości  stosują prawo
- kontrolne  sprawdzają czy inne organy i instytucje przestrzegają prawa ( NIK, Trybunał Konstytucyjny )
Organy możemy podzielić na :
- kolegialne  charakteryzują się licznym składem osobowym ( zgromadzenia ). Przykładem tej władzy są
republiki.
- jednoosobowe  w tych organach prawo do decyzji przysługuje jednej osobie. Przykładem władzy
jednoosobowej są monarchie absolutne.
Monarchia  władza należy do jednej osoby i sprawuje ją ona dożywotnio. Monarcha otrzymuje władzę w
drodze dziedziczenia bądz
przez wybór ( elekcję ). Gdy monarcha skupia w swoim ręku pełnię władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej mamy do czynienia z monarchią absolutną, a gdy jego funkcje
sprowadzają się do czynności reprezentacyjnych z monarchią ograniczoną.
Republika  forma rządów oparta na wybieralnych organach władzy państwowej
Organy można podzielić na wybierane i mianowane oraz reprezentacyjne ( zastępują szersze zbiorowości ) i
niereprezentatywne.
Ad 8 ) Polityka
Świadoma i celowa działalność dotycząca głównie stosunków pomiędzy klasami społecznymi, państwami i
narodami związana z walką o zachowanie władzy państwowej. Termin polityka można definiować w różnych
orientacjach :
- orientacja formalno  prawna  działalność instytucji państwowych ( aparatu państwowego )
- w podejściu behawioralnym  dowolny układ stosunków społecznych, w których występuje wyraz
na
obecność, kontroli, wpływu władzy lub autorytetu
- w orientacji funkcjonalnej  funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez
rozwiązywanie konfliktów, podział dóbr, artykulacje interesów
- wg podejścia racjonalnego  podejmowanie decyzji w ramach sprawowania władzy, gry o władzę
- wg stanowiska postbehawioralnego  rozwiązywanie problemów wynikających z deficytu dóbr i
powodujących deprawacje jednostek
Istotą polityki jest władza państwowa.
Ad 9 ) partia polityczna
Dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, która uczestniczy w procesie wyborczym czyli
bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych. Mają one służyć aktom
politycznym jako narzędzia kolonizacji aparatu państwowego oraz instrument służący penetracji grup
społecznych. Partie polityczne pełnią wiele funkcji, m.in.:
- funkcja społeczna  partia jest ogniwem pośredniczącym pomiędzy strukturą społeczeństwa a państwa.
Partia oferuje wyborcy określoną tożsamość wyborczą, spełniającą funkcje mobilizacyjną.
- Funkcja państwowo  publiczna  zdobycie poparcia znacznej części elektoratu otwiera drogę do
bezpośredniego udziału w państwowym procesie decyzyjnym ( przechwycenie funkcji rządowych,
formowanie gabinetu )
- Funkcja organizacyjna  zagwarantowanie ciągłości istnienia partii jako uczestnika życia politycznego,
zagwarantowanie kontroli nad otoczeniem
Model partii politycznej : początki sięgają przełomu XIX i XX wieku  partie konserwatywne i liberalne. Kiedyś
był to model kadrowy, obecnie mamy do czynienia z partiami o modelu organizacji masowej. Wybory nie były
walką o wyborcę tylko swoistym plebiscytem potwierdzającym przynależność do określonego środowiska
społecznego. W pierwszej dekadzie powstały partie komunistyczne, w połowie XIX wieku partie chadeckie, a
w drugiej połowie XIX wieku partie socjaldemokratyczne.
Ad 10 ) grupa interesu
Organizacja posiadająca formalna strukturę oraz wspólne cele, która dąży do wywierania wpływu na proces
formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa a traktowanej jako układ decyzji władczych
podejmowanych przez organy przedstawicielskie ( centralny oraz lokalne ), wykonawcze oraz sądownicze.
Biorąc pod uwagę sposób zorganizowania można wyróżnić dwa zasadnicze typy grup interesu :
- instytucjonalne  Kościół, armia, administracja publiczna, posiadające wysoko zbiurokratyzowaną
organizację
- stowarzyszenia  organizacje interesu, których pierwotnym i zasadniczym celem jest organizowanie i
reprezentowanie interesów określonego segmentu społeczeństwa ( związki zawodowe, związki
kombatantów, organizacje wolnych zawodów )
Biorąc pod uwagę kryterium motywacji można wyróżnić :
- promocyjne  reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określoną zasadę czy wartość ( Ruch
Zielonych, grupa opowiadająca się za zniesieniem/przywróceniem kary śmierci )
- sekcjonalne  reprezentują interesy pewnego segmentu społeczeństwa i ich zasadniczym celem jest ich
realizacja. Do tej kategorii można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również Kościoły i związki
religijne.
Możemy wyróżnić grupy interesów :
- wewnętrzne  uznane przez agencje państwowe za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego
- zewnętrzne  pozostają poza głównym nurtem procesu decyzyjnego
Ad 11 ) system partyjny
Konfiguracja partii politycznych, lub układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi, będący
efektem międzypartyjnej rywalizacji. Charakterystyka systemu partyjnego opiera się na dwóch kategoriach :
- formatu  liczba partii uczestnicząca w rywalizacji
- mechanizmu  sposób w jaki te partie ze sobą rywalizują
W procesie rywalizacji międzypartyjnej można wyróżnić dwa podstawowe poziomy :
- wyborczy  uzyskanie jak największej liczby głosów elektoratu
- koalicyjny  przygotowanie strategii kooperacyjnych umożliwiających sformowanie gabinetu koalicyjnego
Systemy partyjne możemy podzielić na systemy rywalizacyjne ( zmiana ekipy rządzącej ) oraz
nierywalizacyjne ( system monopartyjny ). Możemy wyróżnić cztery typy systemów partyjnych :
Podział wg Bondella :
- dwupartyjny (USA, WB)
- dwu i półpartyjny ( obok dwóch dużych występuje trzecia mała partia ) Niemcy
- wielopartyjny o dominującej jednej partii ( Norwegia, Dania )
- wielopartyjny bez partii dominującej ( Finlandia, Belgia )
podział wg Sartoriego :
- system partii predominującej ( jedna partia w kolejnych czterech elekcjach zdobywa absolutną
większość  partia konserwatywna w WB )
- system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany ( występuje mniej niż 5 partii, brak partii
antysystemowych )
- system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany ( więcej niż 5 partii, do głosów dochodzą ekstremalne
opcje polityczne )
Ad 12 ) system polityczny
Podstawowa struktura w ramach której toczy się życie polityczne. W ujęciu instytucjonalnym
charakterystycznym dla prawoznawstwa system polityczny oznacza ogół instytucji za pośrednictwem których
są podejmowane decyzje polityczne. W ujęciu racjonalnym system polityczny to ogół zależności jakie
powstają w procesie walki o władzę lub jej utrzymanie. W ujęciu funkcjonalnym system polityczny opisywany
jest jako struktura polityczna integrująca wspólnotę społeczną. System polityczny potraktować można jako
typ przestrzeni społecznej charakteryzujący się swoistą strukturą. Wyróżnia się w niej areny polityczne (
wyborczą, parlamentarną, rządową itp. ) i poziomy ( centralny, regionalny i lokalny ). Z systemem
politycznym związane są instytucje polityczne, wspólnoty polityczne, reżim polityczny, procesy polityczne.
Pytanie II  pojęcie i istota państwa  cechy i funkcje państwa
1. Dzieje terminu państwo
2. Sposoby pojmowania państwa
3. Podstawowe znaczenia terminu państwo
4. Elementy pojęcia państwo jako organizacji społeczeństwa
5. Funkcje państwa
Ad 1 ) dzieje terminu państwo
Istnieją różne teorie pochodzenia państwa. Jedna z najpowszechniejszych to teoria umowy społecznej 
jednostki żyjące w stanie natury postanowiły połączyć się by stworzyć państwo ( tłumaczenie ideologii
demokratycznej ) lub innej teorii  podboju  państwa powstawały w ten sposób, że jakaś obca grupa
podbijała inną i obejmowała nad nią panowanie. Trzecia teoria  klasowa  tłumaczy pochodzenie państwa
jako spowodowane sprzecznościami i podziałami klasowymi. Państwo wyłoniło się z wspólnoty plemiennej z
konieczności podziału dóbr do zaspokajania potrzeb. Innymi teoriami są teorie deistyczne i patriarchalne (
ewolucja władzy ). Nazwa państwo pojawiła się w językach europejskich wraz z uświadomieniem sobie
przez ludzi odrębności dwu instytucji publicznych osoby władcy oraz publicznoprawnego, społecznego tworu
organizacyjnego.
Ad 2 ) sposoby pojmowanie państwa
Państwo postrzegane jest przede wszystkim jako wartość kulturowa. Państwo jest obok dzieł kultury
artystycznej, norm, wartości moralnych, wzorców zachowań, języka religii, obyczajów  elementem
kulturowego dorobku ludzkości. Wartością jaką państwo może zapewnić lub jaką może chronić, jest
bezpieczeństwo, sprawiedliwość, minimum dobrobytu, pozytywne działania organizatorskie. Spotyka się
także rozumienie państwa w kategoriach czysto prawnych. Państwo jest postrzegane jako osoba prawna (
uczestniczy jako strona w postępowaniach sądowniczych, zawiera umowy ). W imieniu osoby prawnej 
państwa  występują jej organy  organy państwa. Niektórzy próbują sprowadzić państwo do struktury
zbudowanej z norm prawnych przede wszystkim proceduralnych i kompetycyjnych. Gdy mówimy o
konkretnym państwie mamy na uwadze jego organizację i ustrój ( konstytucja ). Należy patrzyć na państwo
także z punktu psychologicznego ( teoria państwa subiektywizująca je jako przeżycie psychiczne )
socjologicznego, historycznego
Ad 3) podstawowe znaczenia terminu państwa
Termin państwo jest używany w co najmniej dwóch podstawowych znaczeniach :
- państwo to struktura organów władzy publicznej. Przy takim znaczeniu państwa wprowadza się ostre
różnicowaniem pomiędzy państwem a społeczeństwem. Państwo to tyle co ludzie władzy : policjant,
urzędnik, organy publiczne. Państwa w których dzieje się z
le tego typu postrzeganie państwa jest
nagminne.
- Państwo jako wspólnota ludzka ( obywatelska ). Wspólnota ta jest związkiem pokoleń. Państwo to nie
tylko my żyjący ale i nasi przodkowie i potomkowie. Dziedziczymy terytorium, organy i symbole. Do tego
dziedzictwa coś dodajemy i coś z niego odejmujemy. W ten sposób państwo nie przestaje istnieć
zachowując swoją ciągłość dziejową.
Możemy wyróżnić jeszcze inne znaczenia terminu państwo :
- państwo jako skarb państwa ( fiskus )
- państwo jako podmiot prawa wewnętrznego i zewnętrznego
- państwo jako kraj, czyli określona jednostka geopolityczna
- państwo jako pewien typ, np. jako państwo współczesne
Ad 4 ) elementy pojęcia państwo jako organizacji społeczeństwa
Państwo spośród innych zorganizowanych grup wyróżnia się współwystępowaniem następujących cech :
- organizacja polityczna  koncentruje się na organizowaniu władzy organizując współpracę z grupami
społecznymi, decydując o sposobach rozwiązywania konfliktów. W obrębie państwa występuje
zależność : władza i podporządkowany.
- Jest organizacją hierarchiczną  stanowi hierarchię ról, pozycji, struktur, decyzji, norm, wartości 
posiada wieloszczeblową strukturę
- Państwo jest organizacją terytorialną  posiada wyłączność na danym terytorium wynika z istnienia
granic oddzielających różne państwa
- Państwo jest organizacją suwerenną  niezależną w podejmowaniu decyzji w wymiarze wewnętrznym
od osób i innych organizacji działających na jego terytorium i wymiarze zewnętrznym  jest niezależna
od innych podmiotów stosunków międzynarodowych. Władza państwowa jest władzą najwyższą na
danym obszarze.
- Jest organizacją przymusową  przynależność do państwa ma charakter sformalizowany ( obywatelstwo
), posiada wyłączność stosowania legalnego przymusu.
- Państwo jest organizacją całościową, globalną i powszechną. Posiada powszechny zasięg kierowani,
kontroli obejmujących ogół ludzi zamieszkałych w granicach organów państwowych.
Ad 5 ) Funkcje państwa
Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje :
- zewnętrzna  zapewnienie bezpieczeństwa i niezależności w stosunku do innych państw
- wewnętrzną  zadania realizowane wewnątrz państwa
Zadania te obejmują :
- formułowanie celów i sposobów zagospodarowania potrzeb zbiorowych ( określanie i realizacja polityki )
- gromadzenie zasobów niezbędnych dla realizacji i celów politycznych ( pobór podatków, powoływanie
armii )
- regulacje zachowań jednostkowych i zbiorowych poprzez stanowienie norm prawnych
- reagowanie w sytuacjach naruszenia norm prawnych
Funkcje państwa możemy też podzielić ze względu na cele działania państwa :
- funkcja regulacyjna  wpływanie na procesy społeczne
- funkcja adaptacyjna  dążenie państwa do przekształcenia się zgodnie z rozwojem cywilizacyjnym
- funkcja innowacyjna  inicjowanie nowych procesów społecznych, promowanie procesów
porządkowych.
Pytanie III  Koncepcje genezy państwa, historie myśli o państwie i prawie
Podział koncepcji genezy państwa, wg kryterium czasu :
1. koncepcje powstałe w starożytności ( Platon, Arystoteles ). Platon  państwo jest tworem człowieka ( w
celu lepszego zaspokajania potrzeb ). Był pierwszym przedstawicielem nauk społecznych i twórca
socjologii i stosunków politycznych. Arystoteles  uważał, że państwo jest rezultatem działań praw
natury ( związane jest z naturą człowieka jako istoty społeczno politycznej ). Państwo to społeczność
naturalna, jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej by zaspokajać swoje potrzeby.
2. Koncepcje średniowieczne  bazują na starożytnym wschodzie. Główną tezą jest : władza pochodzi od
Boga, lub władcą jest sam Bóg. Twórcami tej koncepcji jest Św. Augustyn i Św. Tomasz. Państwo jest
naturą człowieka stworzoną przez Boga. Św. Augustyn twierdził, że państwo stworzył Bóg i od niego
pochodzi cała władza. Św. Tomasz twierdził natomiast, że tylko sama zasada władzy pochodzi od Boga,
a konkretne formy ustrojowe są dziełem ludzkim.
3. Koncepcje doktryny patriarchalnej  przedstawicielem jest Robert Filner. Państwo powstało z rodziny,
która stopniowo rozrastała się w wyniku łączenia rodów. Władca traktowany był jako patriarcha swojego
narodu i jednocześnie spadkobiercą biblijnego Adama. y
ródłem panowanie władcy jest władza ojca nad
członkami swojej rodziny ( władza jest nienaruszalna, istotne są więzy krwi i powszechne pochodzenie
od wspólnego przodka ).
4. Koncepcje patrymonialne  u z
ródeł powstania władzy państwowej znajduje się własność ziemi.
Państwo jest dziedziczną własnością ( patrymonium ) dynastii panującej. Wywodzi się z pierwotnego
dominium ziemskiego, powstającego przez przyłączenie do niego obszarów sąsiednich. Prawo
właścicieli ziemi wynika z praw naturalnych.
5. Koncepcje nowożytne  wyróżniamy :
- koncepcje umowy społecznej ( XVII  XVIII wiek ), były znane w starożytności u Epikura, Platona,
sofistów ateńskich  człowiek jest miarą wszystkich rzeczy . Główne tezy : państwo jest wynikiem umowy
zawartej pomiędzy władcą a poddanymi, stanowi wytwór świadomej działalności ludzi, z
ródłem
uprawnień władczych jest lud zlecający monarsze wykonywanie władzy. Przedstawicielami byli :
Hobbes, Lock i Rousseau.
Hobbes  przed stanem państwowym istniał stan naturalny, przedpaństwowy, stanowiący wojnę wszystkich
ze wszystkimi, mogła zakończyć ten stan silna władza państwowa dysponująca środkami przymusu.
Społeczeństwo poprzez zawarcie umowy społecznej zrzeka się swej naturalnej wolności w sposób całkowity
i nieodwołalny. Władca, który nie był formalnie stroną umowy otrzymywał władzę pełną, najwyższą i
absolutną. Podstawowym powodem zawarcia umowy społecznej był strach przed anarchią. Władca jest
gwarantem bezpieczeństwa i ochrony własności.
Lock  stan naturalny był stanem pozytywnym. Umowa społeczna zostaje zawarta w dwóch etapach :
1. jednostki tworzą społeczeństwo
2. społeczeństwo zawiera umowę z władcą powołując państwo i zachowując swoją podmiotowość.
Jednostka nie rezygnuje ze swoich praw naturalnych dąży do ich wzmocnienia autorytetem państwa.
Rousseau  ludzie rodzą się wolni i równi. Wszyscy są podmiotem umowy społecznej. Naród jest z
ródłem
władzy państwowej wywodzącej się od obywateli.
- koncepcje podboju i przemocy
czerpane z teorii starożytnych ( z siły greckich sofistów ) traktujących państwo jako wytwór silnych jednostek.
Rozpowszechniły się w XIX wieku. Tezy : państwo to następstwo podbojów ludów, które uzyskały przewagę
ekonomiczną i militarną, kierując się instynktem zaboru ( zagrabiali obce ziemie ). Państwo powstało w
wyniku podboju rządzonych przez rządzących, jako akt siły i przemocy, w którym władzę określają
zwycięzcy.
- koncepcje procesu rozwarstwienia klasowego
przedstawicielem był Engels  O pochodzeniu rodziny  . Tezy : państwo powstało w wyniku rozpadu małej
społeczności na antagonistyczne klasy społeczne. Rozwój produkcji spowodował podział społeczeństwa i
nierównomierność w podziale bogactwa narodowego, co dało podstawę do powstania klas społecznych.
Nierówności ekonomiczne doprowadziły do konfliktów. Państwo to organizacja klasowa ochraniająca
interesy ekonomiczne, polityczne, ideologiczne grupy władającej środkami produkcji.
- koncepcje socjologiczne
opierają się na analizie zachodzących wewnątrz społeczeństwa współdziałań i współczynności. Państwo
wywodzi się ze społecznego podziału pracy, który spowodował wyodrębnienie się rządzących i rządzonych.
- koncepcje psychologiczne
państwo powstało dzięki przyczynom prawnym, jest wytworem psychiki, zbiorem ludzi połączonych faktem
przypisywania jednym grupom określonych praw a innym odpowiednich obowiązków.
Pytanie IV  Typologia państw  formy państw
1. Kryteria typologii i ich wartość porządkująca.
6 kryteriów typologii państw.
Kryterium 1  stopień zewnętrznej suwerenności państwa
3. państwa w pełni suwerenne
4. państwa częściowo uzależnione choć formalnie niepodległe
5. państwa zależne  kolonie, protektoraty
Kryterium 2  stopień rozwoju cywilizacyjnego
6. państwa rolnicze
7. państwa rolniczo  przemysłowe
8. państwa nisko uprzemysłowione
9. państwa wysoko uprzemysłowione
10. państwa poprzemysłowe
Kryterium 3  stopień jednorodności etnicznej i narodowej
11. państwa wieloetniczne o słabej więzi narodowej
12. państwa wieloetniczne, w których istnieje wiele grup o silnej i odrębnej tożsamości, nazywane
państwami wielokulturowymi, np. Australia
13. państwa dominującego jednego narodu i wielu mniejszości, np. Wielka Brytania
14. państwa o wysokiej jedności składu etnicznego i narodowego, np. współczesna Polska
Kryterium 4  siła strategiczna
15. supermocarstwa
16. mocarstwa regionalne
17. państwa średnie
18. państwa małe
Kryterium 5  typ ustroju społeczno  gospodarczego, a zwłaszcza szczególnie chroniony typ własności
w teorii marksizmu wyróżnia się historyczne typy państw :
19. państwo niewolnicze
20. państwo feudalne
21. państwo kapitalistyczne
22. państwo socjalistyczne
23. komunistyczny ustrój bezpaństwowy
W każdym typie państwa jedna klasa społeczna jest klasą panującą.
Kryterium 6  typ wewnętrznego ustroju politycznego
24. monarchie i republiki
25. demokracje i dyktatury ( oraz wszelkie ich odmiany )
Kryterium 6 jest najważniejsze.
2. Pojęcie i istota formy państwa
Forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy
państwowej. Na formę określonego państwa wpływa wiele czynników. Zaliczymy do nich : tradycję
polityczną, całokształt zadań jakie państwo ma realizować, stosunki społeczne, stosunki międzynarodowe,
stosunki narodowościowe, dominującą formę własności
3. Kryteria podziału państwa na formy państw
a) forma rządu
- monarchia ( despotyczna, patrymonialna, absolutna, stanowa, konstytucyjna, parlamentarna )
- republika ( autokratyczna, demokratyczna )
b) styl rządzenia
- demokratyczny
- liberalny
- populistyczny
- autorytarny
- totalitarny
c) ustrój terytorialno  prawny
- państwa unitarne ( proste )
- państwa złożone ( unia personalna, unia realna, konfederacja, federacja )
Ad a)  forma rządu
monarchia  dożywotnio najwyższą władzę sprawuje jedna osoba.
- Monarchia despotyczna  monarchie starożytnego wschodu ze skrajnymi formami niczym nie
ograniczonej władzy. Władza monarchy miała charakter teokratyczny. Był uznawany za Boga lub jego
reprezentanta.
- Monarchia patrymonialna  monarcha dysponowała państwem tak jak majątkiem prywatnym, nie
postrzegając swej władzy jako funkcji publicznej
- Monarchia stanowa  w pewnym, sensie istniał system współrządów króla i reprezentacji stanu
- Monarchia absolutna  władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł on
staną ponad prawem, które sam ustanowił. Władzę jego mogło ograniczać jedynie prawo naturalne.
- Monarchia konstytucyjna  na podstawie konstytucji władza była dzielona pomiędzy monarchę i organy
przedstawicielskie
- Monarchia parlamentarna  współczesne monarchie ograniczone, gdzie władza państwowa należy do
parlamentu, zaś monarcha pełni jedynie funkcje reprezentacyjne.
Republika  forma państwa oparta na wybieranych organach władzy państwowej, których kadencja
określona jest przepisami prawa.
W zależności od tego, kto w państwa uważany jest za suwerena wyróżnia się :
- republiki arystokratyczne
- republiki demokratyczne
W zależności od zakresu władzy głowy państwa wyróżnia się :
- prezydenckie ( USA )
- parlamentarne  głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne
Ad b)  styl rządzenia
- demokratyczny  zasada dobrowolnego, otwartego uczestnictwa w polityce, równe szanse dla
wszystkich, bez dyskryminacji i przywilejów, bez struktur ekskluzywnych lub tajnych, bez przymusu
uczestnictwa; zasada większości : ośrodki decyzji są wybierane, reguły ich działania i treść ich decyzji są
ustalane większościowo; zasada uznawania prawnych granic władzy.
- Liberalny  zasada pierwszeństwa wolności indywidualnej przed równością szans, sprawiedliwością i
demokracją ( szczególnie ochrona wolności myśli i słowa, zrzeszania się, wolności wyboru i opozycji );
zasada szczególnej ochrony praw mniejszości w imię zapobiegania despotyzmowi większości i obrony
tolerancji dla każdego poglądu; zasada możliwie jak najmniejszego zakresu ingerencji władzy w
swobodne działanie obywateli
- Populistyczny  nadużywanie zasady większości, demagogiczna mniejszość powołuje się na  głos ludu ,
który sama podsyca i manipuluje nastrojami społecznymi, odrzucanie racjonalnej debaty o polityce przez
odwoływanie się do tłumu, włącznie z gotowością do demonstracji siły; programowy antyelitaryzm,
obarczanie odpowiedzialnością za wszelkie zło wszelkich elit; radykalizm haseł i metod walki,
bezkompromisowość języka politycznego, skrajne opinie i wiara, że przemoc ludowa jest potencjalnym i
ostatecznym rozwiązaniem spornych problemów;
- Autokratyczny  jednoosobowe lub elitarne przywództwo, wąska grupa wolna od kontroli społecznej
powinna decydować, a masy powinny być zdyscyplinowane i słuchać, w państwie powinien być tylko
jeden wewnętrznie spójny ośrodek władzy ( władza monocentryczna ); prymat walki politycznej nad
prawem i moralnością, samowładni przywódcy mają prawo stanąć ponad prawem; wola panowanie i siła
są podstawą stabilności państwa; przymus państwowy stosowany bez umiaru, bez jasnych reguł i bez
poczucia odpowiedzialności za skutki
- Totalitarny  maksymalny zakres kompetencji kontrolno  kierowniczych państwa, przywództwo
jednoosobowe lub elitarne; rozbudowany system kontroli państwa w stosunku do wszystkich dziedzin
życia obywateli; powszechna uniformizacja życia społecznego; powszechna indoktrynacja; rozbudowany
aparat przemocy kontrolowany przez aparat partyjny; ekspansjonizm w polityce zagranicznej.
Ad c) - ustrój terytorialno  prawny
Państwa złożone  w państwach tych części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres
suwerenności. Każda z nich ma określone kompetencje i swój własny system organów prawodawczych,
wykonawczych i sądowniczych.
- unia personalna  związek dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnego władcy z zachowaniem
odrębnego systemu instytucji państwowych
- unia realna  związek dwóch lub więcej państw, będących podmiotem prawa międzynarodowego. W
ramach unii realnej sprawy zagraniczne, finansowe i wojskowe są rozwiązywane wspólnie dla
wszystkich państw
- konfederacja  związek państw, powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń. Konfederacja nie
ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje są one zobowiązane wykonywać
wspólnie. Ustawodawstwo w ramach części składowych
- Federacja  państwo związkowe, którego części składowe mają samodzielność prawną i określony
zakres samodzielności politycznej. Części składowe są podmiotami federacji i mają własny podział
administracyjno  terytorialny.
4. Państwa demokratyczne  kryteria i wartości
a) zasada suwerenności narodu
b) zasada przedstawicielstwa
c) zasada podziału władz
d) zasada pluralizmu politycznego i społecznego
e) zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości
f) zasada wolnych wyborów
g) zasada konstytucjonalizmu
h) zasada praworządności
- charakterystyka demokratycznych form państwa  koncepcja demokratycznego państwa prawnego
ad a) zasada suwerenności narodu
 fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego. Jest zapisana we wszystkich konstytucjach.
Przez suwerenność narodu rozumie się najwyższą władzę narodu : nieograniczoną, przejawiającą się w
decydowaniu i ostatecznie rozstrzygającą. Dzisiaj w praktyce oznacza to, że władza państwowa pochodzi od
narodu.
Ad b) zasada przedstawicielstwa
 demokracja jest oparta na instytucjach narodowego przedstawicielstwa ( reprezentacji ). Ogólnokrajowym (
ogólnonarodowym ) organem przedstawicielskim jest parlament. Składa się z jednej lub kilku ( najczęściej
dwu izb ). Zasada ta oznacza, że każdy obywatel jest reprezentowany w najwyższych organach władzy
przez określonego przedstawiciela ( posła, senatora, radnego itp. ). Zgodnie z tą zasadą, obywatele, będący
jako zbiorowość ( naród, lud ) suwerenem przenoszą na deputowanych uprawnienie do podejmowania w ich
imieniu i interesie decyzji władczych. Formą prawną i polityczną, w której odbywa się ten akt ( akt delegacji )
są współcześnie wybory  parlamentarne i samorządowe.
Ad c) zasada podziału władz
 koncepcja trójpodziału władzy polega na wyodrębnieniu trzech funkcji państwa  ustawodawczej,
wykonawczej i sądowniczej; sprawowaniu każdej z tych władz przez inny organ państwowy; wzajemnym
ograniczaniu się władz, co ma zapobiegać nadużyciom władzy  władze same się nawzajem kontrolują.
Ad d) zasada pluralizmu politycznego i społecznego
 zasada ta oznacza organizacyjny i prawno  formalny wyraz, ujawnia się on pod postacią wielu
istniejących w danym społeczeństwie zrzeszeń, organizacji i instytucji. Pluralizmem jest zróżnicowanie
znajdujące wyraz w istnieniu owych instytucji i zrzeszeń. Przede wszystkim musi być prawnie
zagwarantowana wolność zrzeszania się obywateli, wolność zgłaszania się obywateli indywidualnego i
grupowego do wszystkich organów władzy publicznej ze skargami, żądaniami i prośbami, wolność petycji,
wolność zgromadzeń, wolności osobiste, wolność wypowiedzi publicznych, wolność pracy i telewizji. Dopiero
w takich prawnych granicach naturalne zróżnicowanie społeczne przekształca się w pluralizm. Pluralizm
polityczny zwraca się przeciwko koncentracji całej władzy w aparacie państwowym i odmawia państwu
pozycji nadrzędnej instancji, ograniczającej samodzielność i niezależność zorganizowanych grup interesu.
Państwo powinno wypełniać funkcje rozjemcze w odniesieniu do stosunków między różnymi grupami
społecznymi. W pluralizmie żadna grupa interesu nie może być bez jej woli wyłączona z systemu. Za
najistotniejszy przejaw pluralizmu uznaje się legalność i swobodę działania opozycji
Ad e) zasada rządów większości z poszanowaniem praw mniejszości
- żadna większość nie ma prawa narzucić konieczności wyrzeczenia się krytycznego stosunku do jej
postanowień. Mniejszość ma prawo nie tylko zachować swój pogląd na tę kwestie, ale i bronić go na forum
publicznym w nadziei, że zdobędzie dla niego społeczne poparcie. Dzięki taki zabiegom może ona
doprowadzić do uchylenia błędnych w jej przekonaniu decyzji. Dzisiejsza mniejszość okazuje się często
jutrzejszą większością, a dzisiejsza większość staje się nieraz mniejszością szybciej niż się tego spodziewa.
W interesie zarówno zatem mniejszości jak i większości jest poszanowanie prawa tej pierwszej do
zachowania własnych poglądów i do ich publicznej, otwartej obrony. Oczywiście ani mniejszość ani
większość nie może swojego stanowiska umacniać przemocą czy siłą. Takie postępowanie nie mieści się w
granicach demokratycznego porządku ustrojowego.
Ad f) zasada wolnych wyborów
 zasada ta oznacza, że w państwie demokratycznym każdy obywatel ma prawo wybrać, czy pójdzie do
wyborów, czy też nie, ma prawo swobodnie wybrać na jakiego kandydata lub na jaka partię będzie głosował.
Nikt ani nic nie może prawnie ograniczyć mu tego prawa wolnego wyboru.
Ad g) zasada konstytucjonalizmu  zasada ta oznacza postępowanie zgodnie z konstytucją. Przestrzeganie
praw i wolności oraz obowiązków i powinności zapisanych w konstytucji. Wiąże się to bezpośrednio z
praworządnością, bowiem państwo konstytucyjne to państwo prawa.
Ad g) praworządność
 zasada ta głosi, aby na treść, formę i tryb ( sposób ) podejmowania decyzji władczych oddziaływały
przede wszystkim normy obowiązującego prawa, nie zaś interesy, prywatne opinie, sympatie i antypatie
tych, którzy zajmują w państwie stanowiska kierownicze, lub tych, którzy na ludzi władzy potrafią wywrzeć
skuteczny nacisk. Państwo powinno działać praworządnie. Praworządność jest dla demokratycznego
państwa ważna co najmniej z trzech powodów. Po pierwsze, tylko ona daje gwarancje przestrzegania
fundamentalnych wolności i praw obywatelskich. jest oczywiste, że bez tych wolności i praw trudno by było
marzyć o demokracji.. po drugie, tylko wtedy, kiedy państwo przestrzega prawa, obywatele mogą być pewni
trwałości zasada, wedle których układa się życie społeczne. Praworządność daje bezpieczeństwo oraz
pozwala przewidzieć zachowania innych ludzi oraz organów państwa Obywatele słusznie oczekują, że ten
kto prawo ustanowił, będzie się mu bezwzględnie podporządkowywał. Nic bowiem bardziej nie demoralizuje
niż przykład bezprawia dawanego przez funkcjonariuszy państwa. To jest trzeci powód.
- demokratyczne państwo prawne
 państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne. W państwie prawnym najwyższe
miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok konstytucji jest najwyższym aktem
prawnym regulującym na zasadzie wyłączności sprawy podstawowe dla państwa i społeczeństwa. Granicą
działania państwa prawnego są prawa człowieka. W państwie prawa obowiązuje zasada zaufania obywatela
do prawa. Prawo stoi ponad władzą i nie jest traktowane instrumentalnie. W demokratycznym państwie
prawa w procesie decyzyjnym jest stosowana zasada większości przy równoczesnym stałym
zagwarantowaniu praw mniejszości.
5. Państwa dyktatorskie
a) absolutne
b) autorytarne
c) totalitarne
ad a) państwo absolutne
 państwo, gdzie cała władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł on stanąć
ponad prawe, które stanowił, władzę jego mogło ograniczać jedynie prawo naturalne.
ad b) państwo autorytarne
- państwo to charakteryzuje : ograniczony pluralizm przejawiający się w istnieniu jednej partii lub
odpowiednio uformowanego aparatu państwowego oraz struktur społecznych, gospodarczych,
instytucjonalnych, które albo istniały wcześniej, albo rozwinęły się na zewnętrz reżimu; zawężony zakres
uczestnictwa społeczeństwa w organizacjach politycznych kraju; elitarność form działalności publicznej;
polityczne sterowanie nastrojami społeczeństwa cechującego się apatią; postępująca de polityzacja. W
większości tych reżimów brak całościowej ideologii.
Ad c) państwo totalitarne
- państwo totalitarne to państwo, które usiłuje kontrolować wszystkie dziedziny życia społecznego i
osobistego obywateli i wpływać na nie. Charakterystycznymi cechami państwa totalitarnego są w
szczególności :
- autokratyczna struktura władzy skupionej w rękach jednostki lub grupy;
- rozbudowany system kontroli, wszechobecność prawa w maksymalnie wielu dziedzinach życia
obywateli, również w tych sferach, które w innych systemach są traktowane jako prywatne
- upolitycznienie aparatu kontroli i nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej; rozbudowany
system terroru
- centralizacja systemu gospodarczego i polityki gospodarczej
Przykładem tych państw jest państwo stalinowskie i III Rzesza Niemiecka.
Pytanie V - System organów państwowych  aparat państwowy
1. Pojęcie organu państwowego
Osoba lub grupa osób, których działanie, określone przez prawo uważane jest za działanie państwa
2. Rodzaje organów państwowych  kryteria
a) liczba osób tworzących organ
b) zakres kompetencji
c) sposób powoływania
d) rodzaje działalności
3. Charakterystyka organów państwowych wyodrębnionych ze względu na rodzaj działalności:
a) organy przedstawicielskie
- struktura ( unikameralizm, bikameralizm )
- kompetencje ( ustrojodawcze, ustawodawcze, kreacyjne, kontrolne )
- wybory
b) organy wykonawcze
- model monistyczny
- model dualistyczny
- głowa państwa w monarchiach i republikach ( wybory, kompetencje )
- rada ministrów ( struktura, procedury powoływania, kompetencje, typy gabinetów )
c) organy sądownicze
- struktura i zadania
Głównie można wyróżnić następujące rodzaje organów państwowych  organy ustawodawcze, organy
wykonawcze, organy sądownicze.
Można je podzielić na :
- sejm i senat
- urząd prezydenta
- Rada ministrów
- Wymiar sprawiedliwości
- Trybunał Konstytucyjny
- Trybunał Stanu
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Najwyższa Izba Kontroli
Organy państwowe mogą być łączone w system według rozmaitych zasada; bądz
zgodnie z zasadą
podziału w wykonywaniu władzy, bądz
też stosownie do zasady jednolitości władzy. Wcześniejszy był
podział ze względu na kryterium określające rozgraniczenie sfer jej wykonywania, jak : stanowienie prawa,
stosowanie prawa, polityka wewnętrzna i zagraniczna. Organami państwowymi są zarówno parlament jak i
rząd. Są nimi również sądy oraz prezydent.
Ad a) liczba osób tworzących organ
- liczba osób tworzących organ państwowy jest charakterystyczna dla rodzaju organu państwowego. W
Polsce parlament jest głównym organem ustawodawczym  460 posłów ( Sejm ); 100 senatorów ( Senat );
urząd prezydenta  prezydent; Rada Ministrów  premier, 2 wicepremierzy; wymiar sprawiedliwości  Sąd
najwyższy  pierwszy prezes Sądu Najwyższego; Naczelny Sąd Administracyjny  prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego; Krajowa Rada Sądownictwa  pierwszy prezes sądu najwyższego, minister
sprawiedliwości, prezes naczelnego sądu administracyjnego i osoba powołana przez Prezydenta
Rzeczypospolitej; piętnaście członków spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów
administracyjnych i sądów wojskowych, czterech członków wybranych przez sejm spośród posłów oraz
dwóch członków wybranych przez senat spośród senatorów, Krajowa Rada wybiera spośród swoich
członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących; sądy apelacyjne  sędzia i dwóch ławników;
sądy wojewódzkie  sędzia i dwóch ławników; sądy rejonowe ( okręgowe )  sędzia i dwóch ławników;
Trybunał Konstytucyjny  składa się z piętnastu sędziów, wybieranych indywidualnie przez sejm na 9 lat,
prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego; Trybunał Stanu  składa się z przewodniczącego, 2 zastępców
przewodniczących i 16 członków wybieranych przez sejm spoza grupy posłów i senatorów na czas kadencji
sejmu; Najwyższa Izba Kontroli  prezes najwyższej Izby Kontroli; Rzecznik Praw Obywatelskich 
powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat.
Ad b )  zakres kompetencji.
Parlament
Uchwalanie ustaw; podejmowanie uchwały; określanie podstawowych kierunków działalności państwa;
sprawowanie kontroli nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej; powoływanie
rządu, Prezesa NIK, Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego; uchwalanie społeczno  gospodarczych
planów centralnych, uchwalanie corocznego budżetu państwa, udzielanie rządowi absolutorium z wykonania
budżetu, decydowanie w imieniu Rzeczypospolitej polskiej o stanie wojny i pokoju,
Prezydent
Ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli
Rzeczpospolitej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, w czasie pokoju jest
naczelnym zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił
zbrojnych, nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę do jego zrzeczenia się, nadaje ordery i odznaczenia,
stosuje prawo łaski, wydaje rozporządzenia i zarządzenia, wydaje akty urzędowe, może wprowadzać stan
wojenny i wyjątkowy.
Rada ministrów
Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, kieruje administracją rządową, zapewnia wykonanie ustaw,
wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej, chroni interesy skarbu
państwa, uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie
rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne oraz
porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe oraz
zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.
Wymiar sprawiedliwości
Sąd Najwyższy  sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie
orzekania;
Naczelny Sąd Administracyjny  sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje
również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych
terenowych organów administracji rządowej;
Krajowa Rada Sądownictwa  stoi na straży niezawisłości sądów i niezawisłości sędziów
Sądy wojskowe  orzekają w zakresie spraw związanych z działalnością organizacji wojskowych
Sądy wojewódzkie, okręgowe i rejonowe  orzekają w sprawach karnych, cywilnych, rodzinnych oraz prawa
pracy
Sądy apelacyjne  zajmują się odwołaniami w sprawach orzekanych
Trybunał Konstytucyjny
Orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją,
zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, skargi konstytucyjnej.
Trybunał Stanu
Przed Trybunałem Stanu odpowiedzialność ponosi : Prezydent RP, osoby wchodzące w skład rządu, Prezes
NIK, Prezes NBP, Prokurator Generalny RP, posłowie i senatorowie, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji
Rzecznik Praw Obywatelskich
Bada czy wskutek działania lub zaniechania działania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do
przestrzegania i realizowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i
sprawiedliwości społecznej, podejmuje sprawy wymagające zastosowania środków o charakterze
procesowym, formułuje pytania prawne pod adresem Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego,
Naczelnego Sądu Administracyjnego, składa Sejmowi sprawozdania ze swojej działalności ( co rok ).
Najwyższa Izba Kontroli
Wykonuje kontrolę z punktu widzenia wykonania zadań planu społeczno  gospodarczego, legalności,
gospodarności, celowości i rzetelności, kontrola działalności organizacji społecznych i spółdzielczych,
kontrole działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno  administracyjnej naczelnych i terenowych
organów administracji państwowej, kontrole jednostek gospodarki nieuspołecznionej, w kwestii działania tych
jednostek z obowiązującym prawem i interesem społecznym.
Ad c )  sposób powoływania
Parlament
Wybory do sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu
tajnym, Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent
Rzeczypospolitej nie póz
niej niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu,
wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od
rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. Wybrany do Sejmu może być każdy obywatel Polski mający prawo
wybierania, który najpóz
niej w dniu wyborów skończy 21 lat; wybrany do Senatu może być każdy obywatel
Polski mający prawo wybierania, który najpóz
niej w dniu wyborów skończy 30 lat. Kandydatów na posłów i
senatorów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy, nie można kandydować równocześnie do Sejmu i
Senatu, zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów
określa ustawa. Nie można być równocześnie posłem i senatorem
Prezydent
Jest wybierany w powszechnych wyborach przez naród na 5 letnią kadencję. Może być ponownie wybrany
tylko raz. Może nim być każdy obywatel Polski, który ukończył 35 lat i korzysta w pełni z praw wyborczych do
Sejmu, czas wyborów zarządza marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie póz
niej niż 3
miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta.
Rada Ministrów
Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów ( premiera ), który proponuje skład Rady ministrów, Prezydent
powołuje Prezesa Rady Ministrów ( Premiera ), wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni
od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od
członków nowo powstałej Rady Ministrów. Premier, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP,
przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej votum zaufania. W
razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ustawy lub nieudzielenia jej votum zaufania w trybie ustawy,
Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ustawie wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz
proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera
przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. Ustawy, Prezydent
Rzeczpospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków
Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów przez
Prezydenta udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ustawie
Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.
Wymiar sprawiedliwości
Sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas
nieoznaczony. Sędziowie są nieusuwalni. Ustaw określa czas, po którym sędziowie przechodzą w stan
spoczynku.
Trybunał Konstytucyjny
Składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się
wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu trybunału jest niedopuszczalny. Prezesa i wiceprezesa
Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie
Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Trybunał Stanu
Trybunał składa się z przewodniczącego i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i
senatorów na czas kadencji Sejmu.
Rzecznik Praw Obywatelskich
Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat.
Najwyższa Izba Kontroli
Prezes najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie
powołany tylko raz.
Ad d )  sposób działalności.
Sejm i Senat prowadzi działalność ustawodawczą, a także kontrolną w stosunku do rządu ( sprawozdania z
wykonania budżetu itp. )
Sejm obraduje na sesjach: pierwsza sesja nowo wybranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca
od dnia wyborów; obrady Sejmu są jawne, chyba, że zdecyduje on inaczej. Sejm powołuje Komisje, określa
ich rodzaj i liczbę; porządek prac Sejmu określa regulamin uchwalony przez Sejm. Sejm może powołać
komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa. W
przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat, obradując wspólnie pod przewodnictwem Marszałka
Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe. Sejm uchwala
ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że
Konstytucja przewiduje inną większość.
Prezydent
Prowadzi działalność wykonawczą oraz ustawodawczą. Wydaje rozporządzenia, akty urzędowe.
Wykonawczą w zakresie wykonywania postanowień Parlamentu.
Rada Ministrów
Rada Ministrów prowadzi działalność wykonawczą.
Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy
polityki i państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Rada
Ministrów kieruje administracją rządową.
Wymiar Sprawiedliwości
Organy wymiaru sprawiedliwości prowadzą działalność w sprawach z zakresu prawa karnego, prawa
cywilnego, prawa rodzinnego i prawa pracy.
Trybunał Konstytucyjny
Działalność kontrolna - Zajmuje się on przypadkami naruszenia norm Konstytucji, niezgodnością z ustawami
aktów niższej rangi; rozporządzeń i zarządzeń oraz uchwał Rady Ministrów oraz uchybienia polegające na
wydawaniu przepisów regulujących bez wyraz
nego upoważnienia ustawy  spraw zastrzeżonych dla ustawy.
Trybunał Stanu
Działalność kontrolna  zajmuje się naruszeniem Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania. Odpowiadają przed nim Prezydent RP, Premier oraz
członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił
Zbrojnych.
Rzecznik Praw Obywatelskich
Prowadzi działalność kontrolna w zakresie ochrony praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji i
innych ustawach. Podejmuje sprawy wymagające zastosowania środków procesowych.
Najwyższa Izba Kontroli
Prowadzi działalność kontrolną w zakresie działalności gospodarczej, finansowej i administracyjno 
organizacyjnej naczelnych i terenowych organów administracji państwowej. Kontroluje jednostki gospodarki
nieuspołecznionej w kwestii zgodności działania tych jednostek z obowiązującym prawem i interesem
społecznym, kontroluje działalność organizacji społecznych i spółdzielczych.
Ad 3) charakterystyka organów państwowych wyodrębnionych ze względu na rodzaj działalności
ad a)  struktura ( unikameralizm, bikameralizm )
najważniejszym organem przedstawicielskim jest parlament  kolegialne ciało reprezentujące interesy
wyborców i elektoratu jako całości. Parlamenty można podzielić, stosując kryterium organizacji wewnętrznej
na :
a) parlamenty jednoizbowe ( unikameralne )
b) parlamenty dwuizbowe ( bikameralne )
W Polsce Parlament jako organ przedstawicielski jest zorganizowany bikameralnie, tzn. posiada dwie izby 
niższą czyli Sejm liczącą 460 posłów oraz izbę wyższą czyli Senat, gdzie zasiada 100 senatorów.
Ad a )  kompetencje
Parlament posiada szereg funkcji ( kompetencji ) które można zgrupować w trzy szerokie kategorie :
a) funkcja legitymizacji  występuje on w roli podmiotu, który udziela formalnej aprobaty dla działań
pozostałych organów, niejako legitymizuje ich aktywność i przejmuje za nie odpowiedzialność;
b) funkcja rekrutacji i socjalizacji polega na tym, że parlament staje się jednym z kanałów rekrutacji elity
politycznej państwa;
c) funkcja ustrojodawcza  określenie zasad ustroju politycznego, społecznego i ekonomicznego zawartych
w konstytucji, uchwalanie Konstytucji
d) funkcja ustawodawcza  stanowienie na podstawie konstytucji ustaw zwanych ustawami zwykłymi;
e) funkcja kontrolna  przede wszystkim nadzór parlamentu nad administracją państwową, poprzez
wysłuchiwanie sprawozdań i informacji Rady Ministrów i innych zobowiązanych do ich przedkładania
organów państwowych ( rzecznika Praw Obywatelskich, NIK, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ) oraz
poprzez kierowanie interpelacji i zapytań poselskich do ministrów.
f) funkcja kreacyjna  ustalanie wotum zaufania dla powołanej przez Prezydenta Rady Ministrów i jej
programu działania, uczestnicząc tym samym w procesie kreacji gabinetu
Ad a ) wybory
Wybory do parlamentu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Sejm i
Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem z dniem
zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu
następnej kadencji. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent nie póz
niej niż na 90 dni przed upływem
4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w
ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.
Ad b)  organy wykonawcze
- Model monistyczny ( reżim prezydencki  USA )  prezydent powołuje ministrów kierujących
poszczególnymi resortami, którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną i spełniają raczej
funkcje doradcze.
- Model dualistyczny ( reżim semiprezydencki  Polska )  Gabinet ( rząd ) odpowiada przede wszystkim
przed parlamentem, który może zastosować instytucje wotum nieufności. Prezydent jest głową państwa,
a premier szefem gabinetu.
- Głowa państwa w monarchiach i republikach ( wybory i kompetencje )
Monarchia
 forma rządów, w której reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha, sprawujący tę władzę w
zasadzie dożywotnio, samodzielnie lub wraz z innymi organami państwa. Monarcha może uzyskać władzę
przez dziedziczenie ( monarchia dziedziczna ) lub poprzez wybór ( monarchia elekcyjna ). Historycznie
występowały monarchia absolutna i monarchia konstytucyjna ( opiera się na konstytucji, która ma charakter
umowy między ludem i monarchą ). Współcześnie w krajach cywilizacyjnie rozwiniętych występują
monarchie parlamentarne, gdzie monarcha sprawuje funkcję ceremonialno  reprezentacyjną, integracyjną
jako symbol jedności narodu, a niekiedy również arbitralną. Pod względem prawnym władza monarchy jest
autonomiczna i samorodna. Jest on w zasadzie nieusuwalny. W monarchiach despotycznych monarcha miał
nieograniczone kompetencje i władzę. Jego władza miała charakter teokratyczny. W Monarchiach
patrymonialnych król dysponował państwem jak prywatnym majątkiem; w monarchiach stanowych w
pewnym sensie funkcjonował system współrządów króla i reprezentacji stanu. W monarchiach absolutnych
władza zwierzchnia należała całkowicie i niepodzielnie do monarchy. Mógł stanąć ponad prawem, które
stanowił. W monarchiach konstytucyjnych władza była dzielona pomiędzy monarchę i organy
przedstawicielskie. Monarchia parlamentarna jest to taka monarchia, gdzie władza państwowa należy do
parlamentu i innych organów, monarcha zaś pełni funkcję symbolicznej głowy państwa. Jest apolitycznym,
ponadpaństwowym symbolem jedności kraju. We współczesnych monarchiach parlamentarnych
kompetencje monarchy formalnie są szerokie. Faktycznie jego władza ograniczona jest zarówno ustawami,
normami prawa precedensowego jak i zwyczajami konstytucyjnymi. Każda ustawa jest podpisywana przez
monarchę. Pełnomocnictwa monarchy opierają się na prawie pisanym lub przywilejach. Przeważnie są to :
zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów i innych wyższych
urzędników, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, urzeczywistnianie prawa łaski,
wypowiadanie wojny, nadawanie tytułów szlacheckich. Monarcha jest także formalnie najwyższym
zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszelkie działania monarchy w tego typu monarchiach
wymagają ratyfikacji określonych organów państwowych.
Republika
 forma ustroju państwowego, gdzie władza państwowa pochodzi od narodu, partii lub grupy. W republikach
wybiera się głowę państwa, którą jest prezydent, wybiera się parlament, powołuje się rząd.
W zależności od tego, kto w państwie uważany jest za suwerena, możemy wyróżnić - republiki
arystokratyczne oraz republiki demokratyczne.
W zależności od zakresu władzy głowy państwa wyróżnia się : prezydenckie (USA  prezydent wybierany na
4 lata w wyborach powszechnych ) a także parlamentarne  głowa państwa pełni przede wszystkim funkcję
reprezentacyjną ( np. Niemcy, gdzie faktyczną i bardzo dużą władzę posiada Kanclerz  to on kieruje
krajem. Prezydent spełnia funkcję reprezentacyjną )
- rada ministrów ( struktura, procedury powoływania, kompetencje, typy gabinetów )
Składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani
wiceprezesi Rady Ministrów. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą także pełnić funkcje ministrów. W
skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.
Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów ( premiera ), który proponuje skład Rady ministrów, Prezydent
powołuje Prezesa Rady Ministrów ( Premiera ), wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni
od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od
członków nowo powstałej Rady Ministrów. Premier, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP,
przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej votum zaufania. W
razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ustawy lub nieudzielenia jej votum zaufania w trybie ustawy,
Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ustawie wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz
proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera
przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. ustawy, Prezydent
Rzeczpospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków
Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów przez
Prezydenta udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ustawie
Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną,
kieruje administracją rządową, zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje
pracę organów administracji rządowej, chroni interesy skarbu państwa, uchwala projekt budżetu państwa,
kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z
wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne oraz porządek publiczny, zapewnia
bezpieczeństwo zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe oraz zatwierdza i wypowiada inne
umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa
corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej. Struktura  Prezydium Rządu,
następnie Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, dalej Ministrowie. Równolegle do Prezydium Rządu działa
Urząd Rady Ministrów.
typy gabinetów
Można wyróżnić cztery typy gabinetów :
Jednopartyjnie większościowe  dysponujące poparciem większości w parlamencie
Jednopartyjnie mniejszościowe  gdy partia formująca gabinet nie może liczyć na poparcie większości w
parlamencie. Z konieczności musi ona zawierać sojusze w parlamencie każdorazowo, gdy wynik istotnego
dla niej głosowania nie jest pewny.
Koalicyjnie większościowe  gdy w pracach gabinetu biorą udział dwie lub więcej partii politycznych,
posiadających większość w parlamencie
Koalicyjnie mniejszościowe  które nie mogą liczyć na poparcie większości w parlamencie.
Ad c ) organy wymiaru sprawiedliwości
- struktura i zadania
Struktura :
Na szczycie jest Sąd Najwyższy  sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w
zakresie orzekania, wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach. Następnie są Sądy
apelacyjne, które rozpatrują wnioski odwoławcze od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej
instancji. Dalej są Sądy wojewódzkie oraz Sądy rejonowe, które rozstrzygają w zakresie prawa karnego,
prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Sądy
wojskowe rozstrzygają w zakresie jurysdykcji wojskowej. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy
administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na
straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów.
Trybunał Konstytucyjny - Składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród
osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu trybunału jest niedopuszczalny.
Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Działalność kontrolna -
Zajmuje się on przypadkami naruszenia norm Konstytucji, niezgodnością z ustawami aktów niższej rangi;
rozporządzeń i zarządzeń oraz uchwał Rady Ministrów oraz uchybienia polegające na wydawaniu przepisów
regulujących bez wyraz
nego upoważnienia ustawy  spraw zastrzeżonych dla ustawy.
Trybunał Stanu - Trybunał składa się z przewodniczącego i 16 członków, wybieranych przez Sejm spoza
grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Działalność kontrolna  zajmuje się naruszeniem
Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania.
Odpowiadają przed nim Prezydent RP, Premier oraz członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, Prezes NIK,
członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie
ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
Pytanie VI  Państwo i inne formy organizowanie się ludu
1. państwo i partie polityczne
2. grupy interesów
3. związki wyznaniowe
4. organizacje społeczne
5. samorządy
ad 1. Państwo i partie polityczne
Państwo to podstawowa forma organizacji życia politycznego społeczeństwa narodowego. Przynależność do
państwa posiada charakter sformalizowany  obywatelstwo. Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje :
zewnętrzną i wewnętrzną. Jest podstawowym i najważniejszym podmiotem prawa międzynarodowego.
Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Partia polityczna jest to dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, uczestnicząca w
procesie wyborczym, dążąca do zdobycia władzy i jej sprawowania. Partie polityczne pośredniczą pomiędzy
państwem a społeczeństwem. Partie są ważnym składnikiem życia politycznego kraju. Dzięki partiom
obywatel może wpływać na politykę swego kraju. W Polsce istnieje system wielopartyjny.
Ad 2. Grupy interesów
Organizacja posiadająca formalna strukturę oraz wspólne cele, która dąży do wywierania wpływu na proces
formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa a traktowanej jako układ decyzji władczych
podejmowanych przez organy przedstawicielskie ( centralny oraz lokalne ), wykonawcze oraz sądownicze.
Biorąc pod uwagę sposób zorganizowania można wyróżnić dwa zasadnicze typy grup interesu :
- instytucjonalne  Kościół, armia, administracja publiczna, posiadające wysoko zbiurokratyzowaną
organizację
- stowarzyszenia  organizacje interesu, których pierwotnym i zasadniczym celem jest organizowanie i
reprezentowanie interesów określonego segmentu społeczeństwa ( związki zawodowe, związki
kombatantów, organizacje wolnych zawodów )
Biorąc pod uwagę kryterium motywacji można wyróżnić :
- promocyjne  reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określoną zasadę czy wartość ( Ruch
Zielonych, grupa opowiadająca się za zniesieniem/przywróceniem kary śmierci )
- sekcjonalne  reprezentują interesy pewnego segmentu społeczeństwa i ich zasadniczym celem jest ich
realizacja. Do tej kategorii można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również Kościoły i związki
religijne.
Ad 3 ) związki wyznaniowe
Wśród najważniejszych form pozapaństwowego organizowania się obywateli wymienić należy : kościoły i
związki wyznaniowe ( czasem nazywane sektami ). Są to dobrowolne organizacje, posiadające bardzo
często formalny charakter ( np. Kościół Świadków Jehowy ), zrzeszające ludzi o podobnych przekonaniach
religijnych. Demokracja zapewnia wolność i swobodę wyznania, co zakłada, że nie ma religii państwowej;
religie, kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione, a państwo nie finansuje ich działalności; wybór
religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela; każdy ma prawo prywatnie i publicznie, swobodnie,
indywidualnie i zbiorowo praktykować swoją religię; kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną
autonomię i swobodę w organizowaniu swojego życia wewnętrznego, w określaniu swojej doktryny religijnej;
kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności bezpośrednio politycznej i nie uczestniczą w
sprawowaniu władzy państwowej; z wolności religijnej wolno korzystać w sposób, który nie zagraża wolności
innych osób oraz porządkowi publicznemu ( klauzula porządku publicznego ). Należy przy tym pamiętać, że
niektóre kościoły i związki wyznaniowe na świecie są bardzo dużymi grupami interesu, mogącymi w sposób
znaczący wpływać na sposób funkcjonowania państwa.
Ad 4 ) organizacje społeczne
Organizacja społeczna to grupa interesu, zrzeszenie zmierzające do realizacji określonych celów w sposób
zorganizowany. Organizacje społeczne pełnią rolę ciał pośredniczących pomiędzy obywatelem a państwem.
Wśród tych organizacji tradycyjnie wyodrębnia się partie ( stronnictwa ) polityczne. Organizacje społeczne
skupiają również ludzi w celu samodzielnego, wolnego od udziału państwa, zaspokajania rozlicznych
potrzeb i celów swoich członków. Stąd też spotyka się ogromną ilość inicjatyw zrzeszeniowych
najrozmaitszego typu : oświatowych, kulturalnych, opiekuńczych, charytatywnych, gospodarczych,
naukowych, zdrowotnych, hobbystycznych itp. W czasach współczesnych forma prawna, w jakiej realizuje
się idea samodzielnego zrzeszania się ludzi, bywa rozmaita. Najczęstsza jest forma stowarzyszenia, która w
niektórych państwach uzyskała szczególne podstawy prawne, co jest związane ze specyfiką tych zrzeszeń.
Należą do nich między innymi pracownicze związki zawodowe, związki pracodawców, fundacje. W
sytuacjach kiedy to niezbędne do realizacjo określonych celów organizacje społeczne występują w roli grup
nacisku ( np. związki zawodowe organizując strajki ).
Ad 5 ) samorządy
Samorząd jest to taka forma organizowania się ludzi, dzięki której mogą oni, na podstawie i w granicach
obowiązującego prawa, samodzielnie, metodami demokratycznymi, rozstrzygać władczo w istotnych dla
siebie kwestiach. Zespół ludzi objętych działaniem samorządu tworzy wspólnotę samorządową.
Przynależność do samorządu to przynależność z mocy prawa  np. członkostwo samorządu jakim jest
gmina nabywa się przez fakt stałego zameldowania na terenie gminy. Z tego tytułu mieszkaniec uzyskuje
pewne prawa. W przypadku samorządów zawodowych lub gospodarczych członkiem samorządu staje się z
mocy prawa osoba wykonująca dany zawód lub prowadząca dany typ działalności gospodarczej. Tak więc
lekarz jest członkiem okręgowej Izby Lekarskiej, itp. W wykonywaniu zadań samorząd, na mocy ustaw,
dysponuje majątkiem i własnymi dochodami a także kompetencjami do podejmowania decyzji władczych, w
tym decyzji prawotwórczych. Ponadto samorządy mogą, na podstawie szczególnych postanowień władz
państwowych, wykonywać inne zadania, co wiąże się z przyznaniem odpowiednich środków materialnych i
wyposażeniem w kompetencje ( zadania zlecone samorządów ). Samorząd uznaje się za formę
decentralizacji administracji publicznej.
Kilka informacji z zakresu nauki o prawie
Nauki, których twierdzenia pierwotne nie wymagają udowodnienia :
matematyka - konwencje, aksjomaty; logika - nauka formalna.
Nauka o prawie znajduje się w naukach empirycznych.
Nauki o prawie są naukami empirycznymi i przyrodniczymi. Płaszczyzny na jakich je badamy: 3 płaszczyzny
:
1. językowo - logiczna - badanie norm jako struktury wypowiedzi, rozumowania
2. socjologiczna - badanie wpływu prawa na życie człowieka, normy życia społecznego
3. psychologiczna - badanie przeżyć prawnych w jaki sposób wpływa prawo na decyzje psychiczne
Podział nauki prawa :
1. dogmatyka praw - bada aktualnie obowiązujące normy prawne, opisuje się przepisy prawne, które
obowiązują, przekłada się je na język potoczny.
2. historia - prawo, które kiedyś obowiązywało
3. teoria prawa - posługująca się logiką bada cechy przysługujące każdemu prawu.
Treść prawa
Czynniki wpływające na treść prawa - przyczyna ewolucji w systemie prawnym
1. światopogląd - w kategoriach otaczającego nas świata - nie wiemy wszystkiego o otaczającym nas
świecie, to ograniczenie wpływa na rozwój cywilizacji, więc wpływa na prawo widziane w długotrwałym
okresie czasu.
2. różne grupy interesów społecznych
- naród interes wspólny
- klasy, warstwy - interes grup społecznych - interesy społeczne reprezentują tych, którzy w danym
momencie dysponują władzą, przekonać tych, w których interesie to nie leży
3. tradycja - to przez wiele pokoleń sprawdzany model, który służy całości społeczeństwa ( pierwsze normy
prawne były spisaniem tradycji )
4. moralność - nie mamy jednego systemu moralnego - niema moralności uniwersalnej
5. opinia publiczna - nie jest samoistna, jest to procentowa ilość głosów reprezentowanych przez
społeczeństwo
Normy wyznaczające ustrój państwa :
1. ogólna orientacja w głównych dziedzinach prawa
- najważniejsze informacje o procedurach prawnych
- informacje o z
ródłach prawa
2. wiedza niezbędna do pełnienia ról społecznych
3. informacje prawne potrzebne do podejmowania decyzji, po które sięga się w miarę potrzeb
Postawy wobec prawa :
1. postawa legalistyczna - polega na tym, że prawo jest przestrzegane bo jest prawem w oparciu o autorytet
tego kto je tworzy, z szacunku do autorytetu władzy
2. postawa krytyczno - wartościująca - prawo analizujemy i wartościujemy, uważamy je za słuszne lub nie
3. postawa oportunistyczna - oglądamy się na tych, od których zależymy, dostosowujemy się do grupowego
systemu wartości
4. postawa konformistyczna - polega na tym, że z prawa wybieramy to co będzie nam dobrze służyło,
odrzucamy to co nam nie pasuje
Ogólne wiadomości o budowie norm prawnych
Podstawa każdego prawa - podstawową cegiełką jest norma prawna - norma prawna wyróżnia się tym od
innych, że jest to norma pisana ( prawo pisane ) - norma jest to : dyrektywa słusznego postępowania.
1. należy do systemu prawa
2. zawiera trzy elementy :
- hipotezę
- dyspozycję
- sankcję
akt normatywny - miejsce, w którym znajduje się prawo obowiązujące w danym państwie - Dziennik Ustaw,
Monitor Polski ( kodeks karny ), Ustawy
tekst prawny - ogół zwrotów językowych zawartych w akcie normatywnym
przepis prawny - najmniejsza jednostka systematyki tekstu prawnego (art. 150, art. 150 ż 1, art. 50 ż 1 pkt. 2
)
Jak wyraża się przepis prawny w tekście prawnym :
1. poprzez nakaz lub zakaz - pewne normy prawne są dla adresata obowiązkowe
2. wyrażane poprzez dozwolenie ( może, ma prawo, jest uprawniony )
Podział przepisów prawnych :
1. nakazujące
2. zakazujące
3. dozwalające
Podział przepisów prawnych ( prawo cywilne )
- bezwzględnie obowiązujące ( zawsze wszędzie i każdego )
- względnie obowiązujące ( do dyspozycji )
Prawo cywilne reguluje wg norm współżycie społeczne
Podział przepisów prawnych :
1. samodzielne ( jest wszystko - adresat, sposób postępowania )
2. odsyłające - odsyłają do innych ustaw - uszczegółowienie
3. blankietowe - regulamin - zakazy i nakazy
Budowa normy prawnej ( 3 elementy )
1. hipoteza - adresat - do kogo i w jakich warunkach zostaje zastosowana norma prawna ( kto ? -  każdy kto
... adresat określany jednostkowo ( prezydent ) lub  każdy poseł - dotyczy ponad 400,  do obowiązków
małżeńskich - dotyczy 2 osób, ogólne, indywidualne lub generalne.
2. dyspozycja - formułuje sposób postępowania mający zastosowanie w stosunku do określonego adresata
 kto zabija człowieka
3. sankcja - różne normy dysponują różnymi sankcjami - na straży przestrzegania normy prawnej stoi
państwo - sankcja określona. Sankcja - zapowiedz
zastosowania ujemnych następstw jeśli podmiot nie
zastosuje się do norm prawnych.
Podział sankcji :
1. represyjne - zapowiedz
wymierzenia przez państwo kary wobec podmiotu naruszającego prawo. Kara -
środek przymusu państwowego przeciw przestępstwu
2. egzekucyjna - wymierzana jednostce w celu przymuszenia jej do wykonywania obowiązków, których
wykonywać nie chce
3. nieważności ( prawo cywilne ) - uznanie za nieważne z mocy prawa działań zmierzających do wywołania
skutków prawnych z powodu niezgodności tych działań z obowiązującym prawem.
4 możliwości konfiguracji sankcji :
1. występowanie sankcji nieważności i represyjnej
2. tylko sankcja nieważności
3. tylko sankcja represyjna
4. przy naruszeniu brak sankcji nie ma sankcji represyjnej i nieważności
Wpływ norm prawnych na życie człowieka.
Stosunek prawny
Normy prawne skutkują dla jednostek prawami i obowiązkami. Stosunek normy prawnej reguluje stosunki
między co najmniej 2 jednostkami. Jeżeli norma prawna nadaje prawa lub nakłada obowiązki na więcej niż
jedną osobę i prawom jednej osoby odpowiadają obowiązek prawny drugiej osoby i odwrotnie to mamy do
czynienia ze stosunkiem prawnym ( kupno - sprzedaż )
Elementy stosunku prawnego :
1. podmiot stosunku prawnego
2. przedmiot
3. uprawnienie
4. obowiązek
Ad 1. Prawo wyróżnia dwa podmioty :
- osoba fizyczna
- osoba prawna
1. Osoba fizyczna to człowiek
Możliwości nabywania praw i zaciągania zobowiązań :
- od chwili poczęcia ( pod warunkiem, że dziecko jest żywe ) do ukończenia 12 lat człowiek nabywa prawa
ale nie może zaciągać żadnych zobowiązań
- od 13 do 18 roku życia człowiek nabywa prawa i może zaciągać niektóre zobowiązania ( w zwykłych
czynnościach dnia codziennego )
- od 18 roku życia - może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania
od 12 roku - częściowa zdolność prawna
od 18 roku - pełna zdolność prawna
Powyższe jest prawdziwe tylko wtedy kiedy osoba dana nie jest ubezwłasnowolniona. O
ubezwłasnowolnieniu decyduje tylko sąd na podstawie opinii biegłych, że człowiek ze względu na chorobę
psychiczną lub niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia czynności psychicznych w szczególności
narkomanii lub alkoholizmu nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem ( rozróżniamy
ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite - całkowite sprowadza człowieka do pozycji dziecka w wieku
od 0 do 12 lat, częściowe sprowadza człowieka do sytuacji prawnej dziecka w wieku od 12 do 18 lat ).
2. osoba prawna
- instytucja, organizacja, której prawo przyznaje osobowość prawną, możliwość nabywania praw i zaciągania
zobowiązań. Osoby prawne reprezentowane są przez osoby fizyczne ( osoby które posiadają upoważnienia
do podejmowania decyzji w imieniu instytucji ).
Ad. 2. Przedmiot stosunku prawnego -
1. rzecz - część przyrody, która da się wyodrębnić z przyrody. Rzeczy dzielą się na : nieruchomości i
nieruchomości; podzielne ( np. : ziemia ) i niepodzielne ( samochód )
2. dobro niematerialne - głos, prawo do transmisji, prawa autorskie
3. zachowania się ludzi - umowa o dzieło, umowa - zlecenie
Co powoduje powstanie stosunku prawnego :
Fakt prawny - wszystko to co powoduje powstanie stosunku prawnego może powodować jego zmianę lub
wygaśnięcie.
Podział faktów prawnych :
- zdarzenia prawne - zasadniczo niezależne od woli człowieka  siła wyższa - śmierć, narodziny, pożar,
klęski żywiołowe
- działania prawne - to co jest wynikiem działalności człowieka. Te dzielą się na : czynności prawne i inne
czyny. Czynności prawne - co najmniej jedno oświadczenie woli skutkujące powstaniem stosunku
prawnego i oświadczające jednocześnie, że skutki działań wynikające z tego oświadczenia są objęte
również tym oświadczeniem woli.
Orzeczenia sądowe - sądy, akty administracyjne - decyzje
Orzeczenia sądowe dzielą się na :
- akty deklaracyjne - stwierdzenie istniejącego stanu rzeczy
- akty konstytutywne - akty tworzące stan rzeczy, którego wcześniej nie było - orzeczenie o rozwodzie, akt
małżeństwa.
Inne czyny - te działania człowieka które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych ale je wywołują (
znalezienie rzeczy - powoduje rozliczne skutki prawne )
czyn dozwolony - znalezieni, skarbu lub innej rzeczy
czyn niedozwolony - działania podejmowane rodzą ujemne skutki prawne
y
ródła prawa - pojęcie jest wieloznaczne, terminu tego używali już rzymianie i od nich przeszło do Europy.
Może znaczyć :
1. z
ródło poznania prawa - gdzie możemy znalez
ć wiedzę ( dotyczy dnia dzisiejszego lub z
ródeł
historycznych )
2. z
ródło powstania - może być interpretowane wieloznacznie - z
ródło treści prawa wpływające na
powstanie prawa - prawo musi być przestrzegane. Skąd prawo czerpie swoją moc obowiązującą.
- Uzasadnienie moralno - teologiczne - musi być przestrzegane, bo na straży prawa stoi Bóg
- prawo natury
- prawo odwiecznej sprawiedliwości
- prawo musi być przestrzegane bo tak stanowi władca, bądz
państwa, nakaz władzy jest najwyższym
prawem
- w demokratycznych państwach w ślad za klasyką niemiecką - prawo musi być przestrzegane bo jest
wydane przez kompetentny organ państwowy, który ma demokratyczną legitymizację.
- historyczny proces
Tworzenie prawa - formy powstawania prawa są wieloraki, różne kręgi współczesnej cywilizacji oparte o
różne wczesne szkoły prawnicze oparte na różnych systemach filozoficznych
Prawo europejskie wywodzi się od :
- prawa rzymskiego - głosi pogląd o stanowieniu prawa
- prawa saskiego - prawotwórcza praktyka organów państwowych
Uznanie prawa polega na tym, że normy prawne tworzone są przez powołane do tego odpowiednie organy
państwowe - uchwały ciała jednoosobowego ( prezydent, minister, bądz
na drodze wspólnego oświadczenia
woli 2 -ch lub więcej stron. Z prawa rzymskiego - uchwały senatu, edykty cesarzy, poglądy wybitnych
prawników.
Prawo brytyjskie - wpływ prawa anglosaskiego 
Wielka Brytania nie ma konstytucji - to co zwyczajowo przyjęte dla tworzenia prawa - stanowi się prawo w
zawężonym znaczeniu. Prawo brytyjskie ma charakter prawa precedensowego - organ państwowy
jednorazowo wydaje decyzje, które stanowią podstawę do rozstrzygnięcia podobnych spraw. Kodeksów nie
ma stosuje się precedensy - brytyjska księga precedensów sięga XII wieku. - jeśli pojawi się nowa sprawa
sędzia decyduje o rozstrzygnięciu i zostaje wpisany do księgi precedensów. System prawa amerykańskiego
bardzo szybko reaguje na wszelkie zmiany.
System prawa w Polsce :
- najnowsza konstytucja
Podział :
- prawo obowiązujące wszystkich i na terytorium całego państwa
- prawo obowiązujące na obszarze działania organów, które go ustanowiło
- prawo obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, które je wydał
y
ródła prawa :
- konstytucja
- ustawy
- rozporządzenia na podstawie ustawy i w celu ich wykonania
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
Prawo obowiązujące na terenie całego kraju :
- umowy międzynarodowe - decyzje szersze
- wymagają uprzedniej uchwały Sejmu ( pokoje, sojusze )
- wolności, prawa i obowiązki obywatelskie określone w konstytucji
- członkostwo Polski w organizacjach międzynarodowych
Prawo obowiązujące na określonych terytoriach :
- uchwały gmin
- y
ródła prawa miejscowego ( wydawane przez wojewodę )