SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO

System zarządzania środowiskowego (SZŚ) jest częścią ogólnego systemu zarządzania w

organizacjach. Obejmuje on zazwyczaj strukturę organizacyjną, czynności planowania, zakres

odpowiedzialności, przyjęte praktyki i procedury, a także procesy i zasoby służące

rozwijaniu, wdrażaniu i utrzymaniu polityki środowiskowej oraz zarządzaniu aspektami

środowiskowymi firmy.

SZŚ w organizacji może zostać zbudowany na bazie kilku, funkcjonujących i sprawdzonych

w świecie rozwiązaniach systemowych, takich jak np.:

system zgodny z normą ISO 14001 (Systemy zarządzania środowiskowego zgodny z

normą ISO 14001);

system ekozarządzania i audytu (EMAS) (System ekozarządzania i audytu (EMAS))

(bazujący na normie ISO 14001, rozszerzający jednak jej wymagania o kilka

elementów (System (EMAS), a system zgodny z normą ISO 14001)).

Ponadto, istnieją również programy mające na celu ograniczanie negatywnego wpływu na

środowisko wywoływanego przez zakłady przemysłowe, tj.:

program „czystsza produkcja”;

program „odpowiedzialność i troska” (responsible care);

nie mające charakteru systemowego.

Wszystkie systemy i programy związane z zarządzaniem środowiskowym są dobrowolnym

narzędziem – co oznacza, że organizacja może ale nie musi ich wdrażać. Niemniej jednak, w

przypadku systemów mających zdecydowanie branżowy charakter (np. „responsible care” w

przemyśle chemicznym), aby firma mogła liczyć się na rynku musi mieć taki system

wdrożony.

SYSTEM EKOZARZĄDZANIA I AUDYTU (EMAS)

System ekozarządzania i audytu (EMAS) [ang. Eco-Management and Audit Scheme] jest

systemem zarządzania środowiskowego funkcjonującym w krajach członkowskich Unii

Europejskiej.

Przystąpienie organizacji do systemu, czyli jej rejestracja, jest dobrowolne. Poprzez

rejestrację w systemie EMAS, organizacje zobowiązują się do:

utrzymania systemu zarządzania środowiskowego (jego ustanowienie i wdrożenie

następuje przed rejestracją);

systematycznej, okresowej i obiektywnej oceny efektywności działania systemu;

systematycznej identyfikacji, wymagających nadzoru i poprawy, aspektów

środowiskowych swojej działalności oraz powodowanych prze nią, znaczących

oddziaływań na środowisko;

systematycznego poszukiwania możliwości ograniczenia negatywnych oddziaływań,

poprzez przyjmowanie nowych celów środowiskowych i realizację przygotowanych

planów działań;

systematycznego identyfikowania i eliminacji niezgodności z wewnętrznymi i

zewnętrznymi wymaganiami, w tym wymaganiami prawnymi;

zaangażowania pracowników na rzecz działalności prośrodowiskowej organizacji oraz

ich odpowiedniego szkolenia;

dostarczania

społeczeństwu

informacji

o

efektach

swojej

działalności

prośrodowiskowej oraz prowadzenia otwartego dialogu ze społeczeństwem i innymi

zainteresowanymi stronami.

Funkcjonowanie systemu EMAS regulują następujące akty prawne:

rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r.

dopuszczające

dobrowolny

udział

organizacji

w

systemie

zarządzania

środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS)

ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu

(EMAS) (Dz.U. z 2004 r. Nr 70, poz. 631, z późn. zm.);

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie wzoru

wniosku o wpis podmiotu do rejestru weryfikatorów środowiskowych (Dz.U. z 2007 r.

Nr 247, poz. 1842);

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie

współczynników różnicujących wysokość opłaty rejestrowej w krajowym systemie

ekozarządzania i audytu (EMAS) (Dz.U. z 2004 r. Nr 94, poz. 932);

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu

danych, które zawiera rejestr wojewódzki oraz wzoru wniosku o rejestrację

organizacji w rejestrze wojewódzkim (Dz.U. z 2004 r. Nr 94, poz. 931).

System EMAS przeznaczony jest dla wszystkich organizacji, które dobrowolnie chcą

zobowiązać się do podejmowania systematycznych działań na rzecz zmniejszenia

negatywnego oddziaływania na środowisko powodowanego ich działalnością.

O rejestrację w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) mogą ubiegać się wszystkie

organizacje (przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe, instytucje finansowe, placówki

naukowe, szkoły, urzędy administracji publicznej, i in.), z krajów członkowskich Unii

Europejskiej.

W systemie EMAS zarejestrowana może zostać cała organizacja

(bez względu na jej

wielkość i rodzaj prowadzonej działalności) lub pojedynczy obiekt należący do organizacji.

Aby uzyskać rejestrację w systemie EMAS należy przede wszystkim posiadać wdrożony,

zweryfikowany przez uprawnioną osobę – akredytowanego weryfikatora środowiskowego – i

funkcjonujący system zarządzania środowiskowego zgodny z rozporządzeniem EMAS.

Kolejno należy:

przeprowadzić przegląd środowiskowy;

wdrożyć system zarządzania środowiskowego (SZŚ);

przeprowadzić wewnętrzny audyt środowiskowy;

opracować deklarację środowiskową;

poddać się weryfikacji przez niezależnego, akredytowanego weryfikatora

środowiskowego

złożyć wniosek o rejestrację wraz z deklaracją środowiskową do właściwego

regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

Opłatę za rejestrację w systemie EMAS wnosi się do właściwego regionalnego dyrektora

ochrony środowiska. Jej wysokość zależy od rodzaju organizacji (prywatna/publiczna),

wielkości (mała/średnia/duża) i została określona na podstawie zapisów ww. rozporządzenia

Ministra.

Szczegółowe informacje na temat funkcjonowania systemu EMAS w Polsce można znaleźć

na oficjalnym portalu EMAS . prowadzonym przez ustanowioną, krajową jednostkę

właściwą, tj. Ministerstwo Środowiska we współpracy z Generalną Dyrekcją Ochrony

Środowiska.

Strona zawiera zastaw informacji przeznaczony zarówno dla organizacji, jak i weryfikatorów

środowiskowych. Można tam dowiedzieć się wszystkiego nt. ram prawnych funkcjonowania

systemu EMAS w Polsce i Unii Europejskiej, procesu wdrażania systemu w organizacji oraz

warunków rejestracji, a także uzyskać dostęp do dodatkowych materiałów (e-learningu oraz

publikacji tematycznych).

Na stronie dostępne są także, aktualizowane automatycznie, rejestry organizacji

zarejestrowanych w systemie oraz akredytowanych/ licencjonowanych weryfikatorów

środowiskowych.

Informacje na temat funkcjonowania systemu EMAS we wszystkich krajach Unii

Europejskiej znaleźć można na stronie prowadzonej przez Komisję Europejską – EMAS

Helpdesk < ec.europa.eu/environment/emas>.

PRZYGOTOWANIE DO REJESTRACJI W SYSTEMIE EMAS

Przygotowanie do rejestracji w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS) przebiega w kilku

etapach, w trakcie których należy:

1. Przeprowadzić przegląd środowiskowy obejmujący wstępną, kompleksową analizę

wszystkich aspektów środowiskowych, elementów oddziaływania organizacji na środowisko

oraz efektów działalności środowiskowej (związanych z procesami produkcji, samymi

produktami, czy usługami). Przegląd taki powinien zostać przeprowadzony pod kątem

właściwego doboru metod oceny, a także obowiązujących ram prawnych oraz przyjętych

praktyk i procedur zarządzania środowiskowego.

2. Opierając się na rezultatach przeglądu środowiskowego, wdrożyć system zarządzania

środowiskowego (SZŚ) – będący częścią ogólnego systemu zarządzania – obejmujący

strukturę organizacyjną, czynności planowania, praktyki, procedury operacyjne, zakres

obowiązków i odpowiedzialności, procesy i środki służące wdrażaniu, utrzymaniu i osiąganiu

celów polityki środowiskowej, a także skutecznemu zarządzaniu aspektami środowiskowymi.

Efektywny system zarządzania środowiskowego, realizujący cele polityki środowiskowej,

musi definiować ponadto potrzeby szkoleniowe oraz sposoby monitoringu i komunikacji

(wewnętrznej i zewnętrznej).

3. Przeprowadzić wewnętrzny audyt środowiskowy oceniający obecny system zarządzania i

pro-środowiskową działalność organizacji w świetle: polityki środowiskowej organizacji,

programu środowiskowego oraz wymagań prawnych. Zgodnie z wymaganiami

Rozporządzenia EMAS, wewnętrzny audyt środowiskowy powinien być prowadzony

systematycznie (w ustalonych okresach czasu), odpowiednio udokumentowany oraz

zapewniający obiektywną ocenę efektów działalności środowiskowej organizacji, a także

systemu zarządzania środowiskowego i procesów służących ochronie środowiska.

4. Opracować deklarację środowiskową służącą przekazaniu informacji na temat działalności

organizacji wszystkim zainteresowanym stronom. W szczególności deklaracja powinna

zawierać m.in.: opis organizacji (struktury, działalności, produktów i usług), jej politykę

środowiskową , opis systemu zarządzania środowiskowego oraz znaczących bezpośrednich i

pośrednich aspektów środowiskowych powodujących znaczący wpływ organizacji na

środowisko. Ponadto w dokumencie opisane powinny zostać efekty działań – rezultaty, które

zostały osiągnięte w zakresie ochrony środowiska zgodnie z wyznaczonymi celami.

Deklaracja środowiskowa powinna także przedstawiać plany organizacji zmierzające do

ciągłego doskonalenia jej działalności pro-środowiskowej.

5. Poddać się weryfikacji przez niezależnego weryfikatora środowiskowego akredytowanego

przez organ akredytujący (Polskie Centrum Akredytacji), który dokładnie sprawdzi i

zweryfikuje czy przegląd środowiskowy, polityka środowiskowa, system zarządzania

środowiskowego, procedura przeprowadzania audytów wewnętrznych oraz deklaracja

środowiskowa spełniają wymogi Rozporządzenia EMAS.

6. Złożyć wypełniony wniosek rejestracyjny wraz z zatwierdzoną przez weryfikatora

deklaracją środowiskową do regionalnego dyrektora ochrony środowiska.

SYSTEM EKOZARZĄDZANIA I AUDYTU (EMAS) A SYSTEM ZARZĄDZNIA

ŚRODOWISKOWEGO ZGODNY Z NORMĄ ISO 14001

System ekozarządzania i audytu (EMAS) w swoich założeniach bazuje na wymaganiach

normy ISO 14001, rozszerza jednak wymagania systemu zarządzania środowiskowego

opartego na tej normie o cztery elementy:

wykazywanie ciągłej poprawy działalności pro-środowiskowej organizacji;

wykazywanie pełnej zgodności z unijnymi i krajowymi przepisami prawa ochrony

środowiska obowiązującymi organizację;

informowanie (za pomocą deklaracji środowiskowej) opinii publicznej i

zainteresowanych stron (klientów i społeczności lokalnej) o wpływie na środowisko

organizacji, jej produktów i usług oraz o działaniach podejmowanych przez nią w celu

minimalizowania negatywnych oddziaływań środowiskowych;

włączenie pracowników w proces poprawy efektów działalności środowiskowej

organizacji.

SYSTEM ZARZĄDZNIA ŚRODOWISKOWEGO ZGODNY Z NORMĄ ISO 14001

W Unii Europejskiej certyfikaty ISO 14 001 od wielu lat są standardem, traktowanym jako

jeden z podstawowych elementów rozwoju firmy. Posiadanie certyfikacji nie stanowi już

wartości punktowej dla firmy przy przetargach lub działaniach marketingowych, jednak jego

brak postrzegany jest negatywnie i z reguły dyskwalifikuje firmę. W Polsce niestety

certyfikaty zarządzania środowiskowego są nadal uważane za szczyt osiągnięć w zakresie

działań pro-ekologicznych firmy. SZŚ jak każdy system zarządzania wymaga ciągłego

doskonalenia firmy – wyznaczania celów, kontrolowania ich wykonania i ew. wprowadzania

poprawek.

System zarządzania środowiskowego zgodny z normą ISO 14 001 bazuje na zapisach

zawartych w dokumencie normalizacyjnym EN ISO 14 001:2004 (opublikowanym przez

Europejski Komitet Normalizacyjny ), zastępującym dotychczas obowiązującą normę z 1996

roku (przyjętą przez Polski Komitet Normalizacyjny w 1998r. – PN EN ISO 14001:1998).

Normy z serii ISO, ustanowione przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną

(International Organization for Standardization) stanowią ramy dla najbardziej typowej formy

zintegrowanego systemu zarządzenia, tj.:

zarządzania jakością (normy z serii ISO 9 000);

zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (normy z serii OHSAS 18 001:2007);

zarządzania środowiskowego pracy (normy z serii ISO 14 000).

Normy z serii ISO 14 000 oraz norma ISO 9 000 są instrumentami dobrowolnymi, przyjmują

wspólne zasady konstrukcji systemu zarządzania, dostarczając organizacjom praktyczne

rozwiązania problemów dotyczących środowiska, stanowią skuteczne i proste narzędzie

ciągłej poprawy oraz doskonalenie systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa. W normie ISO

14 001:2004 zawarto wymagania pozwalające organizacji na przygotowanie i wdrożenie

systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) – niezależnie od jej typu, rodzaju działalności,

wielkości, lokalizacji i innych uwarunkowań.

Na obszarze Unii Europejskiej certyfikacja systemu z wymaganiami ISO 14 001 jest

traktowana jako krok do rejestracji (System (EMAS), a system zgodny z normą ISO 14001)w systemie EMAS (System ekozarządzania i audytu (EMAS)), zaliczanym do najważniejszych instrumentów realizacji polityki zrównoważonej produkcji i konsumpcji we Wspólnocie –

koncepcji uregulowania relacji między środowiskiem a gospodarką realizowanej od lat 90-

tych ubiegłego wieku.

Wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego przynosi firmie wiele korzyści,

zarówno w obszarze zarządzania i finansów, jak i w obszarze prawno-społecznym. Należą do

nich, m.in.:

redukcja kosztów energii, surowców, usuwania odpadów;

możliwość wprowadzania działań zapobiegawczych przed wystąpieniem szkodliwych

efektów środowiskowych, za czym idzie redukcja kosztów ponoszonych za zaistniałe

sytuacje awaryjne;

szybsze wykrywanie i usuwanie nieprawidłowości;

racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń;

polepszenie stosunków z władzami oraz ułatwienia w otrzymywaniu odpowiednich

zezwoleń poprzez prezentację właściwego stosunku do spraw ochrony środowiska;

polepszenie wizerunku firmy w oczach klientów i innych zainteresowanych

działalnością firmy;

spełnienie wymogów nakładanych przez inwestorów i uzyskanie dostępu do kapitału.

Wymogi ogólne systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z normą ISO 14 001,

zobowiązują organizacje do: ustanowienia, dokumentacji, wdrożenia i utrzymania oraz

stałego doskonalenia SZŚ, a także określenia w jaki sposób organizacja będzie spełniać te

wymogi. Ponadto organizacja powinna określić i dokumentować zakres zastosowania

systemu zarządzania środowiskowego.

W celu wdrożenia dobrze funkcjonującego systemu zarządzania środowiskowego, organizacja

musi ustanowić, wdrożyć i aktualizować dokumenty oraz procedury zapewniające skuteczne

planowanie, przebieg i nadzorowanie procesów związanych ze znaczącymi aspektami

środowiskowymi organizacji. W odniesieniu do niezbędnych do przygotowania dokumentów

wymienić należy dokumenty obejmujące następujące elementy:

politykę środowiskową;

cele środowiskowe;

zadania środowiskowe;

programy osiągania celów i zadań;

a także procedury:

identyfikowania aspektów środowiskowych (w tym aspektów znaczących);

identyfikowania i zapewnienia dostępu do mających zastosowanie wymagań

prawnych i innych oraz określania jak te wymagania stosuje się do aspektów

środowiskowych organizacji;

prowadzenia oceny zgodności z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi i

innymi;

uświadamiania pracowników i ustalania potrzeb szkoleniowych;

prowadzenia komunikacji zewnętrznej i wewnętrznej;

sterowania operacyjnego i nadzorowania dokumentów systemowych;

identyfikowania możliwości wystąpienia potencjalnych wypadków i sytuacji

awaryjnych oraz postępowania na wypadek zaistnienia takiej sytuacji;

monitorowania (i wykonywania pomiarów) kluczowych elementów działalności

organizacji;

prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych;

identyfikacji i nadzoru nad wykrytymi niezgodnościami;

identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami środowiskowymi;

prowadzenia audytów systemu oraz obszarów związanych z istotnymi aspektami

środowiskowymi (w celu niedopuszczenia do wystąpienia niezgodności z polityką

środowiskową, celami lub zadaniami środowiskowymi.

Aby uzyskać certyfikat potwierdzający wdrożenie SZŚ zgodnego z wymaganiami normy ISO

14 001, należy poddać się audytowi akredytowanej jednostki uprawnionej do certyfikowania

systemów zarządzania środowiskowego. Nie ma oficjalnie prowadzonego rejestru

akredytowanych jednostek certyfikujących SZŚ. Nieoficjalny rejestr organizacji

posiadających certyfikat ISO 14001 oraz jednostek certyfikujących można znaleźć na stronie

serwisu dla specjalistów ochrony środowiska Eko-net.pl.