przeciwdrobnoustrojowym
Antybiotyki i
Antybiotyki
chemioterapeutyki
Naturalne – penicyliny naturalne, glikopeptydy, aminoglikozydy, makrolidy
cz. I
Półsyntetyczne – makrolidy, ketolidy, cefalosporyny, penicyliny półsyntetyczne
Syntetyczne – aztreonam, chloramfenikol
Małgorzata Berezińska
Chemioterapeutyki – chinolony, sulfonamidy, Zakład Farmakologii,
trimetoprim
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Mechanizmy działania antybiotyków
Podział antybiotyków ze względu na
i chemioterapeutyków
sposób działania
Hamowanie syntezy ściany komórki bakteryjnej – β-
Bakteriobójcze
Bakteriostatyczne
laktamy, glikopeptydy
Β-laktamy
Makrolidy
Uszkadzanie błony cytoplazmatycznej – polimyksyny
Aminoglikozydy
Linkozamidy
Hamowanie syntezy białka – aminoglikozydy,
Polimyksyny
Tetracykliny
tetracykliny, makrolidy, chloramfenikol, kwas fusydowy
Wankomycyna
Chloramfenikol
Hamowanie syntezy DNA – chinolony,
Rifampicyna
Sulfonamidy
Hamowanie syntezy kwasu foliowego – sulfonamidy,
Trimetoprim
trimetoprim
Antybiotyki
Zakres działania antybiotyków
Bakteriobójcze
Bakteriostatyczne
Wąski zakres działania
MBC – minimal
MIC – minimal
Głównie na drobnoustroje Gram-dodatnie – penicyliny naturalne i izoksazolowe, makrolidy, linkozamidy, bacteriocidal activity
inhibitory concentration
rifampicyna, wankomycyna, nowobiocyna
Głównie na drobnoustroje Gram-ujemne – aminoglikozydy, polimyksyny, monobaktamy
Szeroki zakres działania – penicyliny półsyntetyczne, cefalosporyny (II i III generacji), karbapenemy, tetracykliny, chloramfenikol
1
Mechanizm działania
Penicyliny naturalne
Wiązanie i inaktywowanie transpeptydazy
Penicyliny półsyntetyczne
Hamowanie syntezy peptydoglikanów w ścianie
Cefalosporyny
komórki bakteryjnej
Karbapenemy
Monobaktamy
Rozpuszczanie nieprawidłowych peptydogliknów
Inhibitory β-laktamaz
przez enzymy autolityczne
Liza bakterii
Efektywność β-laktamów
β-laktamazy
Ilość związku przenikającego do miejsca
wiązania
Penicylinazy i cefalosporynazy
Obecność enzymów unieczynniających
Kopatogenność
antybiotyk
Konstytutywne lub indukowalne
Powinowactwo antybiotyku do PBP
Aktywność mechanizmów usuwających
antybiotyk z miejsca działania
Penicyliny
Penicyliny naturalne
O wąskim zakresie działania przeciwbakteryjnego Wąski zakres działania
Penicyliny naturalne
Bakterie Gram-dodatnie – paciorkowce,
Penicyliny izoksazolowe
gronkowce, pneumokoki, laseczki beztlenowe
O szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego (penicyliny półsyntetyczne)
Niektóre bakterie Gram-ujemne – gonokoki,
Aminopenicyliny
meningokoki
Karboksypenicyliny
Ureidopenicyliny
Amidynopenicyliny
2
Benzylopenicylina
Zakażenia wywołane przez
Benzylopenicylina (penicylina G, penicylina krystaliczna)
Paciorkowce
Szczepy gronkowców nie wytwarzające β-laktamaz
Penicylina prokainowa
Wąglik, promienica, tężec (Clostridium spp.)
Penicylina benzatynowe (Debecylina)
Neisseria meningitidis
Fenoksymetylopenicylina
Błonica, listerioza, kiła, (rzeżączka)
Zakażenia dróg oddechowych, zapalenia płuc, zapalenie opon mózgowych, zapalenie wsierdzia, zakażenia kości i stawów
Benzylopenicylina
Benzylopenicylina
Droga podania – wyłącznie pozajelitowo
Przeciwwskazanie – nadwrażliwość na penicyliny
Domięśniowo
Ostrożnie stosować u pacjentów ze skłonnością
Dożylnie
do alergii, astmą oskrzelową, nadwrażliwością na
Dostawowo
cefalosporyny, niewydolnością wątroby lub
Dokanałowo
nerek, u noworodków
Dobrze przenika do tkanek
Duże dawki – PMR, tkanka kostna, ropnie
Benzylopenicylina
Benzylopenicylina – interakcje
Działania niepożądane
NLPZ hamują eliminację penicyliny
Reakcje alergiczne
Aminoglikozydy – działają synergistycznie
Nadkażenia opornymi bakteriami i drożdżakami
Penicylina może zmniejszać skuteczność
Biegunka
doustnych środków antykoncepcyjnych
Rzekomobłoniaste zapalenia jelit
Nasila działanie doustnych leków
przeciwcukrzycowych
Reakcja Jarisch-Herxheimera
Nie kojarzyć z antybiotykami
bakteriostatycznymi
3
Penicylina benzatynowa
Połączenie z prokainą – spowolnienie
Wskazania
wchłaniania i wydalania leku
Przewlekłe zakażenia paciorkowcowe
Wskazania – jak benzylopenicylina
Profilaktyka choroby reumatycznej i zapalenia
Działania niepożądane – rekcje alergiczne, wsierdzia
zespół Hoigne’a, zespół Nicolau
Lek podaje się domięśniowo co 7 – 21 dni
Fenoksymetylopenicylina
Penicyliny izoksazolowe
Penicylina do podawania doustnego
Penicyliny półsyntetyczne o wąskim zakresie
Działa bakteriobójczo głównie na paciorkowce i działania
gronkowce nie wytwarzające β-laktamazy
Oporne na β-laktamazy gronkowcowe
Dobrze przenika do tkanek
Trwałe w środowisku kwaśnym
Wskazania - zakażenia uszu, nosa i gardła
Wskazania – zakażenia gronkowcowe skóry,
wywołane przez paciorkowce, ostre zapalenie
tkanek miękkich, kości, stawów, zakażenia
ucha środkowego, zatok, zakażenia układu
układu oddechowego i moczowego
oddechowego, zakażenia skóry
Kloksacylina (Syntarpen)
Oksacylina, dikloksacylina, flukloksacylina Aminopenicyliny
Amoksycylina
Penicyliny półsyntetyczne o szerokim zakresie
Szybko i niezależnie od pokarmu wchłania się działania
z przewodu pokarmowego
Entrokoki, paciorkowce, listeria
Bardzo dobrze przenika do ucha środkowego,
Gronkowce nie wytwarzające β-laktamaz,
płynu otrzewnowego i opłucnowego, żółci
Haemophilus influenzae, pałeczki jelitowe
Słabo przenika do PMR
Amoksycylina, ampicylina, estry ampicyliny 4
Amoksycylina
Wskazania
Przeciwwskazania – nadwrażliwość na penicyliny
Zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych
Działania niepożądane – skórne odczyny
Zakażenia dróg moczowych, skóry i tkanek
alergiczne, przemijające zaburzenia żołądkowo-miękkich
jelitowe
Ostre zapalenia ucha środkowego
Zakażenie Helicobacter pylori
Ampicylina
Estry ampicyliny
Wchłanianie z przewodu pokarmowego
niepełne
Piwampicylina
Przenika do tkanek – do płynu opłucnowego,
Bakampicylina
maziowego, do żółci
Talampicylina
Wskazania – zakażenia układu moczowego, dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i dróg
żółciowych; posocznica i zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych – w skojarzeniu z
gentamycyną lub cefotaksymem
Karboksypenicyliny
Karbenicylina
Podawana wyłącznie pozajelitowo
Karbenicylina
Częściowo metabolizowana w wątrobie
Tikarcylina
Wydalana z moczem
Karyndacylina
Wskazania – ciężkie zakażenia Pseudomonas
Karfecylina
aeruginosa, Proteus, Escherichia
Zakażenia dróg oddechowych, moczowych,
Zakażenia pałeczką ropy błękitnej
żółciowych; zapalenie opon mózgowo-
Proteus vulgaris
rdzeniowych; posocznica, ropne zakażenia
Enterokoki
rozległych oparzeń
5
Tikarcylina
Karyndacylina
Działa silniej od karbenicyliny na Pseudomonas
Kaerfecylina
aeruginosa
Ciężkie zakażenia Pseudomonas aeruginosa i Proteus Ureidopenicyliny
Ureidopenicyliny
Azlocylina
Ciężkie zakażenia dróg oddechowcyh,
Mezlocylina
moczowych, żółciowych
Piperacylina
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Enterobacteriaceae
Można kojarzyć z penicylinami izoksazolowymi i
Beztlenowce
aminoglikozydami
Laseczki zgorzeli gazowej
Pseudomonas
Połączenia penicylin z
Amidynopenicyliny
inhibitorami β-laktamaz
Zakażenia wywołane Enterobacteriaceae
Ampicylina + sulbaktam ⇒ Unasyn
Słabo działają na bakterie Gram-dodatnie
Ampicylina + sulbaktam ⇒ sultamycylina
Nieskuteczne w zakażeniach Pseudomonas
(Unasyn)
aerugionosa
Amoksycylina + kwas klawulanowy ⇒
Zakażenia dróg moczowych pałeczkami
Amoksiklaw, Augmentin, Forcid
jelitowymi
Tikarcylina + kwas klawulanowy ⇒ Timentin
Mecylinam; piwmecylinam i bakmecylinam
Piperacylina + tazobaktam ⇒ Tazocin
6
Cefalosporyny - wskazania
Cephalosporium acremonium – cefalosporyna C
Zapalenia gardła i migdałków
Pochodne kwasu 7-aminocefalosporanowego
Zakażenia układu oddechowego
Antybiotyki bakteriobójcze
Zapalenie ucha środkowego
Nieaktywne wobec gronkowców opornych na
Schorzenia dermatologiczne
metycylinę, enterokoków, drobnoustrojów
Zakażenia układu moczowego
atypowych, listerii i beztlenowców
Profilaktyka zakażeń związanych z zabiegami
Wydalane przez nerki (wyjątki – ceftriakson i chirurgicznymi
cefoperazon)
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Działania niepożądane
Cefalosporyny I generacji
Odczyny alergiczne
Działają na bakterie Gram-dodatnie i Gram-
Bolesność i stwardnienie w miejscu podania ujemne
domięśniowego
Słabo odporne na β-laktamazy
Stany zapalne żył po podaniu dożylnym
Nie penetrują do PMR
Objawy dyspeptyczne po podaniu doustnym
Zakażenia dróg oddechowych i moczowych,
Hipoprotrombinemia
zakażenia pooperacyjne
Reakcja disulfiramowa – cefoperazon i
Zakażenia układu moczowego
cefamandol
Cefalosporyny I generacji
Cefalosporyny II generacji
Do podawania
Do podawania
Silne działanie bakteriobójcze na bakterie Gram-doustnego
pozajelitowego
ujemne
Cefaklor
Cefalotyna
Wskazania – zakażenia oporne na
Cefadroksyl
Cefacetryl
aminopenicyliny – zakażenia dróg moczowych,
Cefaleksyna
Cefazolina
oddechowych, żółciowych; rzeżączka, zapalenie wsierdzia, zakażenia dróg rodnych, zakażenia pooperacyjne
7
Cefalosporyny III generacji
Działają szczególnie na bakterie Gram-ujemne
Zakażenia układu oddechowego, moczowego,
pokarmowego
Na bakterie Gram-dodatnie działają słabiej niż I generacja i penicyliny
Zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych
Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Oporne na β-laktamazy
Zakażenia tkanek miękkich, kości i stawów
Dobrze przenikają do PMR
Zakażenia dróg rodnych
Wydalane z moczem w postaci niezmienionej
Zakażenia szpitalne
Rzeżączka oporna na penicylinę
Cefalosporyny IV generacji
Karbapenemy
Spektrum podobne do cefalosporyn III generacji
Pochodne tienamycyny (Streptomyces cattleya)
Skuteczne wobec ciężkich zakażeń wywołanych
Bardzo oporne na β-laktamazy
przez Enterobacteriaceae
Bardzo szerokie spektrum działania – bakterie
Wskazania – ciężkie zakażenia oporne na inne Gram-dodatnie i Gram-ujemne, tlenowe i
cefalosporyny
beztlenowe
Imipenem i meropenem
Karbapenemy
Imipenem
Ciężkie, oporne na inne antybiotyki zakażenia
Dehydropeptydaza I w proksymalnych
Układu oddechowego
kanalikach nerkowych
Układu pokarmowego
Cilastatyna – inhibitor dehydropeptydazy I
Układu moczowego
Silny induktor cefalosporynaz bakteryjnych
Dróg rodnych
Podawany dożylnie lub domięśniowo
Skóry, tkanek miękkich, kości
Efekt poantybiotykowy
Posocznice
NIE stosować u dzieci w zapaleniu opon
mózgowo-rdzeniowych
8
Monobaktamy
Nie podlega degradacji przez dehydropeptydazę
Działają silnie bakteriobójczo na bakterie Gram-
Bardziej aktywny wobec bakterii Gram-
ujemne
ujemnych
Nie działają na bakterie Gram-dodatnie
Mniejsze ryzyko wywołania drgawek
Oporne na laktamazy
Aztreonam, karumonam, tigemonam
Aztreonam
Aktywny wyłącznie wobec tlenowych bakterii Gram-ujemnych
Łatwo przenika przez błonę zewnętrzną
Brak powinowactwa do PBP bakterii Gram-
dodatnich
Oporny na większość β-laktamaz
9