współczesne problemy pedagogiczne

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Osamotnienie dzieci i młodzieży jako problem społeczny.

Pedagogika jako nauka należy do zespołu nauk społecznych, dlatego też wszystkie problemy

społeczne są rozważane i badane przez różne dyscypliny pedagogiczne.

Problem osamotnienia dzieci i młodzieży staje się zjawiskiem społecznym. Badania wskazują, że około

22-25% młodzieży odczuwa wewnętrzny stan osamotnienia. Dlatego też pedagodzy od kilku lat

poddają badaniom problemu osamotnienia dzieci i młodzieży.

Różni autorzy, badacze przedstawiają niejednolitą definicję osamotnienia. Niektórzy pedagodzy, tacy

jak Maria Łopatkowa, osamotnienie dzieci i młodzieży, łączą z pojęciem samotności.

Inni pedagodzy tacy jak Jadwiga Izdebska i Mirosława Gawęcka oddzielają pojęcie samotności od

osamotnienia.

Przez osamotnienie dzieci i młodzieży (dorosłych też) będziemy rozumieć wewnętrzny stan subiektywnego poczucia izolacji emocjonalnej i społecznej w środowisku rodzinnym, rówieśniczym,

lokalnym.

Osamotnienie jest procesem wynikającym z osłabienia więzi między dzieckiem a rodzicami. Wynika

także z negatywnych postaw rodzicielskich.

Dziecko z poczuciem osamotnienia może mieć zaspokajane potrzeby materialne w rodzinie, a z braku

więzi emocjonalnych, braku miłości rodzicielskiej do dziecka – ma ono poczucie izolacji w środowisku

rodzinnym.

Samotność (dzieci, młodzieży i dorosłych) – jest to obiektywny stan wynikający z własnego wyboru

izolacji społecznej w ludzkiej grupie.

Dziecko, albo dorosły człowiek może być samotne, ale nie musi być osamotnione. Np. człowiek

dorosły chce odpocząć od pracy i izoluje się od reszty rodziny (jest wtedy samotny, ale nie osamotniony).

Rodzaje osamotnienia:

1. Osamotnienie pierwotne – występuje wówczas, jeśli po raz pierwszy występuje stan

osamotnienia;

2. Osamotnienie wtórne – kiedy po raz kolejny następuje ten stan;

Podział rodzajów osamotnienia ze względu na miejsce osamotnienia:

1. Osamotnienie dziecka w rodzinie;

2. Osamotnienie dziecka w środowisku rówieśniczym;

3. Osamotnienie dziecka w środowisku lokalnym;

Podział rodzajów osamotnienia ze względu na wiek dziecka:

1. Osamotnienie w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym;

2. Osamotnienie w wieku przedszkolnym;

3. Osamotnienie w wieku szkolnym;

4. Osamotnienie w wieku dojrzewania;

5. Osamotnienie w wieku dorosłym.

Podział ze względu na sytuacje tworzące osamotnienie:

1. Osamotnienie emocjonalne;

2. Osamotnienie społeczne;

3. Osamotnienie emigracyjne;

4. Osamotnienie ze względu na chorobę dziecka bądź kogoś z rodziny;

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Inne podziały rodzajów osamotnienia

1. Osamotnienie częściowe (przeważnie występuje w pierwszej fazie powstawania

osamotnienia) i osamotnienie całkowite i utrwalone.

2. Osamotnienie przejściowe, osamotnienie stałe (ciągłe), osamotnienie utrwalone;

Przyczyny osamotnienia

Przyczyny makrospołeczne

Przyczyny mikro-społeczne

(to takie, które uwidaczniają się w całym

(uwarunkowania tkwiące w danym małym

globalnym społeczeństwie)

środowisku dziecka – rodzinie, klasie szkolnej,

grupie rówieśniczej, środowisku lokalnym);

1. Konflikty społeczne;

1. Negatywne postawy rodzicielskie (unikające,

2. Atomizacja członków społeczeństwa (brak

odtrącające, nadmiernych wymagań wobec

więzi między ludźmi – np. blokowisko);

dziecka);

3. Bezrobocie w społeczeństwie;

2. Rozwód rodziców (stres);

4. Rozwój mass-mediów (Internet, TV).

3. Konflikty w rodzinie;

4. Agresja werbalna w stosunku do dziecka;

5. Przemoc wobec dziecka;

6. Osłabienie więzi emocjonalnej w rodzinie;

7. Alkoholizm, bezrobocie;

Konsekwencje i skutki osamotnienia dziecka:

Osamotnienie powoduje u dziecka:

1. Zaburzony rozwój psychiczny;

2. Bierność, brak zaangażowania społecznego, brak dialogu;

3. Agresja wobec innych;

4. Trudności wychowawcze w szkole i w domu rodzinnym;

5. Niepowodzenia szkolne;

6. U młodszych dzieci – choroba sieroca;

7. U młodzieży:

 lekceważenie i odrzucenie norm społecznych;

 lekceważenie wartości prospołecznych, które są przyjmowane w społeczeństwie.

W związku z licznymi konsekwencjami, które powoduje zjawisko osamotnienia dzieci i młodzieży,

zarówno nauczyciele jak i rodzice powinni dążyć:

1. do wytworzenia korzystnej atmosfery życia domowego,

2. do ciągłego dialogu rodziców z dziećmi w środowisku rodzinnym,

3. do tworzenia w sposób celowy i świadomy takich sytuacji, które będą eliminować proces

poczucia osamotnienia dziecka w środowisku rodzinnym i poza nim.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Kultura pedagogiczna społeczeństwa

I. Rzeczywisty stan kultury społeczeństwa polskiego

Kultura społeczeństwa polskiego jest na niskim bądź bardzo niskim poziomie. Stąd też istnieje pilna

potrzeba społeczna, pedagogiczna, by problem świadomości wychowania, kultury bycia i zachowań,

wyrażania poglądów był na wyższym, niż dotąd, poziomie.

Dokonując analizy stanu i poziomu kultury pedagogicznej rodziców i dorosłych, należy stwierdzić, że

wiedza o wychowaniu i rozwoju dzieci, wiedza o przyczynach konfliktów, agresji, przemocy jest na

bardzo niskim poziomie.

Dorosła część społeczeństwa polskiego w niewielkim stopniu ma świadomość wartości i norm

społecznych, ma niewielką wiedzę na tematy wychowania i jego celów.

Rodzice, choć mają wysokie aspiracje zawodowe i edukacyjne względem własnych dzieci, nie

wspomagają ich w sposób pedagogiczny, by optymalizować ich rozwój intelektualny i społeczny.

Więzi rodzicielskie są osłabione, eliminowany jest dialog rodziny.

Rodzice, w oddziaływaniach wychowawczych, częściej stosują kary niż nagrody. Kary są dotkliwe od

strony psychicznej i fizycznej. Rodzice nie mają świadomości współpracy z nauczycielem i szkołą w

celu ujednolicenia i doskonalenia wychowawczego oraz edukacji dziecka. Często są rozbieżności

między oddziaływaniem wychowawczym rodziców i szkoły.

II. Struktura kultury pedagogicznej

Dokonując analizy struktury pedagogicznej należy w niej wymienić trzy komponenty:

1. Poznawczy – zawierają się w nim następujące elementy:

a) wiedza rodziców o rozwoju i wychowania człowieka;

b) świadomości ról rodzicielskich;

c) znajomość celów i metod wychowania.

2. Uczuciowy – elementy:

a) życzliwy stosunek rodziców do dzieci;

b) odpowiedzialność rodziców za losy życiowe własnych dzieci.

3. Działaniowy:

a) umiejętność stosowania nagród stosowania w stosunku do dzieci;

b) umiejętność stosowania kar stosowania w stosunku do dzieci;

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

c) umiejętność tworzenia sytuacji wychowawczych w rodzinie;

d) umiejętność współdziałania rodziców ze szkołą;

Wymieniona struktura jest opracowana przez Irenę Jundziłł. Opracowując tę strukturę, oparła się na

teori postaw ludzkich. Każda postawa ludzka składa się z trzech składników:

1. intelektualny – poznawczy u rodziców;

2. emocjonalny;

3. motywacyjny albo behawioralny – odnoszący się do motywacji i działań.

III. Model kultury pedagogicznej

Przez model kultury pedagogicznej rozumiemy idealne i wyobrażeniowe stany zachowań rodziców

w sferze kultury pedagogicznej, które pragniemy osiągnąć w społeczeństwie realizując różne formy

kształcenia. Model ten jest wyobrażeniowy. Oznacza to, że dążymy do pewnych stanów idealnych

w pozyskaniu wiedzy pedagogicznej przez rodziców w realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczych

w środowisku rodzinnym.

Model kultury pedagogicznej byłby idealny, gdyby rodzice mieli pełną wiedzę pedagogiczną,

psychologiczną, socjologiczną dotyczącą wychowania dzieci, celów wychowawczych, wartości

prospołecznych, dotyczącą eliminowania konfliktów w środowisku rodzinnym.

W tym modelu rodzice powinni znać wzorce zachowań, sfery rozwojowe dzieci i młodzieży w różnych

okresach rozwojowych.

Odpowiedzialność rodziców za losy edukacyjne, wychowawcze, życiowe dzieci powinny być w pełni

realizowane. Życzliwość rodziców wobec dzieci powinna przejawiać się w postawach akceptujących,

które będą aktywizowały dzieci i młodzież do współdziałania społecznego i emocjonalnego

w środowisku rodzinnym.

W modelu kultury pedagogicznej rodzice winni stosować w większym stopniu stosować nagrody niż

kary. Wśród nagród powinny przejawiać się nagrody uczuciowe (pogłaskanie, przytulenie, dotyk).

Kary winne być stosowane przez rodziców w sposób racjonalny i rozsądny, zawsze pedagogiczny,

które nie będą zaburzać sfery emocjonalnej dzieci

W modelu kultury pedagogicznej rodzice powinni stosować umiejętności tworzenia sytuacji

wychowawczych i edukacyjnych dla dzieci i młodzieży. Rodzice, ze szkołą, powinni tworzyć jednolity

system oddziaływania wychowawczego tworząc trójpodmiotowy system oddziaływań społecznych.

Każdy z tych podmiotów będzie tworzyć współpartnerstwo w oddziaływaniu wychowawczym.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

IV. Potrzeba upowszechniania kultury pedagogicznej w społeczeństwie

Dotychczas żadna instytucja oświatowa, ani wychowawcza, ani społeczna – nie realizowała w Polsce

zadań z zakresu kształcenia kultury pedagogicznej wśród dorosłych. Stąd też pedagogika społeczna,

jako nauka o wychowaniu powinna być ważnym zadaniem społecznym i pedagogicznym, która winna

znaleźć swe miejsce dialogu pedagogicznym oraz w realizacji zadań upowszechniających kształcenie

pedagogiczne młodzieży i dorosłych.

Jedną z ważnych instytucji oświatowych, która powinna zająć się planowym i systematycznym

pedagogicznym młodzieży i dorosłych jest szkoła.

Szkoła, poprzez różne formy zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych ma możliwości przekazywania dzieciom

i młodzieży różnych zagadnień, które mieszczą się w obszarze kultury pedagogicznej. Można to czynić

na języku polskim, godzinie wychowawczej przy realizacji innych zadań edukacyjnych.

Ponadto szkoła, jako instytucja oświatowa, ma możliwości objęcia rodziców kształceniem

pedagogicznym, poprzez realizację celowo zaplanowanych zebrań rodzicielskich, celowo

zaplanowanych zebrań rodzicielskich, tzw. szkoleniowych, na których nauczyciele i pedagodzy będą

przekazywać wiedzę pedagogiczną i psychologiczną dotyczącą oddziaływań wychowawczych, pomocy

edukacyjnej dzieciom oraz potrzeby tworzenia właściwego środowiska rodzinnego.

Oprócz szkoły, środki w postaci massmediów, a szczególnie telewizja, powinny w swych programach

objąć również problemy związane z edukacją pedagogiczną młodzieży i ludzi dorosłych.

Telewizja ma dużą siłę oddziaływania na wiedzę, na kształtowanie poglądów i postaw, a także kształtowanie sfer kultury pedagogicznej.

Pewne działania z zakresu upowszechniania kultury pedagogicznej powinny podjąć także ośrodki

wychowania równoległego (kino, dom kultury, teatr, stowarzyszenia, organizacje).

Kościół katolicki powinien, z większą kompetencją i profesjonalnością, realizować zadania

pedagogiczne i psychologiczna na kursach dla narzeczonych. Zadaniem kościoła jest również

ewangelizacja i wychowanie dla rodziny i w rodzinie. Bo rodzina, jak stwierdził Jan Paweł II, jest

ważnym miejscem dla człowieka, bo w nim się rodzi, żyje i umiera.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Problem przemocy i agresji w społeczeństwie

Przemoc i agresja

Zjawisko przemocy i agresji w każdym społeczeństwie, w tym i w Polsce, występuje coraz częściej.

Przemoc i agresja występuje w każdym środowisku społecznym, to jest w grupie rówieśniczej, szkole,

środowisku lokalnym, rodzinnym. Coraz większą agresję obserwuje się także na szczeblu Sejmu,

Senatu i innych rządowych gremiach.

Narastanie zjawiska przemocy często prowadzi do dysfunkcjonowania środowiska społecznego, brak

jest dialogu społecznego, kultury życia społecznego, ograniczona jest komunikacja społeczna

i interpersonalna. Zaburzona jest kultura życia społecznego w różnych środowiskach

instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych.

Stąd też zagadnienie przemocy i agresji staje się ważnym problemem społecznym i pedagogicznym.

Na ogół pedagogika wymienia trzy rodzaje przemocy:

1 F izyczną – występuje coraz częściej w środowisku rówieśniczym, szkolnym, rodzinnym.

Definiuje się przemoc fizyczną jako użycie siły fizycznej osób silniejszych w stosunku do osób

słabszych, poprzez zadawanie bólu, cierpienia fizycznego. Przemoc fizyczna używana jest także

wówczas, jeśli jest grożenie użycia siły, czy bólu wobec osób słabszych.

Formy przemocy fizycznej: różnego rodzaju rozboje, uderzenia ręką, uderzenia narzędziem,

szczypanie, przypalanie, szarpanie, ciągnięcie za włosy i inne postaci kar czy używania pomocy

w środowisku rówieśniczym, szkolnym, czy domowym.

W każdym rodzaju przemocy fizycznej występuje poniżanie godności ludzkiej, niszczenia

podmiotowości i tożsamości w osobie ofiary. Skutkuje zaburzeniami w rozwoju psychicznym

i fizycznym. Stąd też należy uznać, że konsekwencje przemocy fizycznej są zawsze negatywne

i przejawiają się w sferze psychicznej i fizycznej, rozwojowej jednostki ludzkiej.

2 Psy

chiczną (nazywaną też emocjonalną) – są to zachowania poniżające godność jednostki

ludzkiej przez sprawcę przemocy, występujące najczęściej jako upokorzenie, a także poniżenie

ofiary przemocy ofiary przemocy.

Przemoc psychiczna występuje bardzo często w różnych środowiskach społecznych – zarówno

w makrosystemie społecznym, jak i mikrosystemie społecznym.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Przemoc psychiczna upowszechniana jest bardzo często przez środki masowego przekazu.

Występuje ona w formie agresji werbalnej, poniżania jednostki i grup społecznych,

wzajemnych konfliktów grupowych i jednostkowych, manipulacji politycznych i społecznych,

wzajemnego przezywania się, aroganckich odniesień komunikacyjnych do drugiego człowieka.

Przemoc psychiczna powoduje zagrożenia rozwoju społeczeństwa, niepotrzebne konflikty,

stosunek antagonizmy między jednostkami a grupami społecznymi, szkody psychiczne

i społeczne tego rodzaju przemocy są znaczące dla jednostki, ponieważ upokarzają ją,

ograniczają jej aktywność społeczną, zaburzają rozwój psychiczny zarówno jednostki, jaki

również grup ludzkich.

Zarówno przemoc fizyczna, jak i psychiczna, może być przejawiana w sposób celowy i uświadomiony ,

zadając ból fizyczny lub psychiczny lub fizyczny ofierze, ale także przemoc ta może być stosowana

w sposób nieuświadomiony (np. nadmierna krytyka dziecka ze strony rodziców).

3 S eksualną – występuje ona przeważnie w środowisku rodzinnym, choć w ostatnich czasach

coraz częściej w środowiskach społecznych poza rodzinnych. Jest to wykorzystywanie drugiej

osoby jako obiektu seksualnego.

Jeśli chodzi o agresję wymieniania jest agresja chłodna i agresja gorąca.

Mel ibruda określa, iż agresja chłodna występuje wówczas, kiedy występują konflikty między

jednostką a grupą w sposób zrównoważony. Są to konflikty zamknięte o niedużej sile emocjonalnej.

Natomiast agresja gorąca występuje wówczas, kiedy siła emocjonalna w zaburzeniach interakcji

międzyludzkich jest wysoka, bądź bardzo wysoka. Agresja wówczas jest nierozładowana, napięta,

występuje w dużej sile werbalnej, przechodząc od agresji niewerbalnej do agresji fizycznej.

II.

Przeciwdziałanie przemocy i agresji

Przeciwdziałanie przemocy i agresji jest problemem bardzo ważnym w każdym zagadnieniu

społecznym i pedagogicznym, ponieważ następuje eskalacja siły agresji w społeczeństwie i każdym

środowisku społecznym.

Zadaniem pedagogiki jest wypracowanie form działań pedagogicznych, które eliminowałyby przemoc

i agresję w różnych środowiskach społecznych. Do nich należą:

1 Wychowanie prospołeczne dzieci i młodzieży – w każdej instytucji oświatowo-wychowawczej

głównym celem wychowania winny być takie formy, które będą kształtować cechy

osobowości społecznej i etycznej w systemie wartości aksjologicznej;

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

2 Kształtowanie kultury życia społecznego (polegającej na poszanowaniu jednostki ludzkiej,

tolerancji, uznawaniu i przyjmowaniu poglądów innych ludzi i grup społecznych.

Kultura życia społecznego odrzuca konflikty, antagonizmy, agresję interpersonalną. Natomiast

przyjmuje wartości i normy społeczne uznawane w społeczeństwie).

3 Tworzenie wartości prospołecznych w hierarchi przyjmowanych i uznawanych wartości jako

dominujących w zachowaniach ludzkich.

W hierarchi tych wartości prospołecznych należy kształtować umiejętności porozumiewania

się z innym człowiekiem; pomoc, wspieranie psychologiczne i materialne drugiego człowieka

i 1uznawanie innych jednostek ludzkich w sposób podmiotowy. Te wartości prospołeczne

powinny być przekazywane dzieciom i młodzieży, zarówno w rodzinie, jak i w placówkach

opiekuńczo-wychowawczych.

4 Społeczna krytyka zachowań agresywnych i przemocowych.

W Polsce obserwuje się przyzwolenie społeczne na agresję, konflikty i przemoc (także

w rodzinie). Chodzi jednak o to, by ten pogląd w społeczeństwie zmienić, by ukształtować

takie cechy osobowości w jednostkach ludzkich i grup społecznych, które by krytycznie

oceniały zachowania agresywne i przemocowe jednostek, bądź grup ludzkich. Krytyka ta

powinna być rodziców w stosunku wobec dzieci, do grup rówieśniczych, w stosunku do

ugrupowań politycznych i społecznych w sferach makrospołecznych.

5 Zmiany modelu funkcjonowania szkoły i oddziaływań wychowawczych.

Obecnie działalność szkoły jest taka, że dominuje w niej władza nauczycieli i wychowawców, uczniowie są przedmiotem, a nie podmiotem oddziaływań wychowawczych. W wielu z nich narasta

przemoc fizyczna i psychiczna. Stąd też Rady Pedagogiczne powinny podjąć nowe wyzwania

i działania wychowawcze. Takie działania, by uczeń i wychowanek traktowany był w sposób

podmiotowy, by w szkole nastąpiło tak zwane trójpodmiotowe oddziaływanie, by zachowanie

uczniów było krytykowane przez samych uczniów.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Rola rodziny w kształtowaniu wartości u dzieci i młodzieży

Zagadnieniami wartości wśród dzieci i młodzieży jest istotnym problemem społecznym,

pedagogicznym i aksjologicznym (aksjologia – nauka o wartościach). Wartości społeczne, moralne,

etyczne i ponadczasowe zostały zachwiane w społeczeństwie polskim.

Wartości społeczne, moralne, etyczne i ponadczasowe zostały zachwiane w polskim społeczeństwie,

a szczególnie wśród dzieci i młodzieży.

Dzieci i młodzież korzystają z różnych źródeł informacji, szczególnie z internetu, programów telewizyjnych, czasopism, ze szkoły – od nauczycieli, od grup koleżeńskich, a także od rodziców.

Wartości te nacechowane są różnym znaczeniem. Niektóre z nich mają znaczenie pozytywne,

niektóre obojętne, bądź negatywne – dla młodzieży.

Niepokojącym zjawiskiem, szczególnie po transformacji ustrojowej w Polsce, jest sprzeczność różnych

wartości przekazywanych przez różne ośrodki. Stąd też u młodzieży brak jest ukształtowanego systemu i hierarchii wartości.

Dlatego też następuje często w aksjologicznej sferze uznawanych wartości tak zwana konfuzja (pomieszanie) różnych wartości przyjmowanych przez młodzież.

Bodźce edukacyjne i wychowawcze, społeczne płynące z różnych źródeł w stronę osobowości dzieci

i młodzieży wypierają bardzo często system wartości ukształtowanych wcześniej przez środowisko

rodzinne.

Dlatego też dużym wyzwaniem i problemem dla współczesnej pedagogiki jest aktywizowanie

środowisk wychowawczych, które będą kształtowały i utrwalały system wartości w poglądach

i ocenach dzieci i młodzieży.

Jednym z istotnych i najważniejszych środowisk, które ma możliwości przekazu hierarchii wartości

dzieciom i młodzieży – jest środowisko rodzinne.

Rodzina jest pierwotnym środowiskiem dla dzieci i młodzieży. Jest środowiskiem, które realizuje

zadania opiekuńcze nad dziećmi, wychowuje społecznie i emocjonalnie.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

Dziecko w rodzinie jest związane emocjonalnie i społecznie z co najmniej dwóch uwarunkowań:

1. Rodzina, poprzez biologiczne, genetyczne uwarunkowania i pokrewieństwo z dziećmi, ma

wpływ na zachowanie dzieci, na sferę emocjonalną między rodzicami a dziećmi.

2. Rodzina jest środowiskiem, w którym dzieci najdłużej przebywają spośród innych środowisk,

bo od urodzenia do dorosłości. W każdej innej grupie społecznej, w każdym innym

środowisku edukacyjno-wychowawczym – dziecko nie przebywa tak długo jak w rodzinie.

Dlatego też, mając na uwadze związek pokrewieństwa między rodzicami a dzieckiem, należy uznać

pogląd, iż środowisko rodzinne ma największy możliwości w kształtowaniu hierarchi i systemu

wartości i kultury swoich dzieci.

W ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy szereg kryzysowych sytuacji w rodzinie polskiej i na świecie. Narasta liczba rozwodów (co 4-te małżeństwo).

Do innych sytuacji kryzysowych zaliczamy migrację zawodową rodziców, bezrobocie rodziców,

osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie, ubóstwo w rodzinie. Są to elementy, które mogą utrudniać kształtowanie właściwego systemu wartości w rodzinie.

W ostatnich dwóch dziesięcioleciach w Polsce jesteśmy świadkami przemian, transformacji

ustrojowej. Przemiany te również biorą udział w rodzinach.

Gwałtowne zmiany polityczne, społeczne, gospodarcze w społeczeństwie polskim, dotykają również

rodziny, ale w mniejszym stopniu, ponieważ rodzina należy do intymnych środowisk, w której układ

i struktura rodzinna jest w miarę zamknięta i następuje pewne utrudnienie przemian zewnętrznych

w stosunkach emocjonalno-społecznych w rodzinie.

Mimo sytuacji kryzysowych w rodzinie, mimo gwałtownych przemian społeczno-gospodarczych

w Polsce, które także rzutują na rodzinę – to jednak rodzina, jako środowisko wychowawcze, ma

olbrzymie, potencjalne możliwości w kształtowaniu hierarchi systemu wartości u dzieci i młodzieży.

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE

I. Pojęcie trudności wychowawczych.

Zagadnienie trudności wychowawczych u dzieci i młodzieży stanowi ważny problem pedagogiczny.

W społeczeństwie polskim, zarówno w środowisku rodzinnym, jak i środowisku lokalnym narasta

agresja, przemoc, wagarowanie, lekceważenie norm szkolnych i społecznych. Następuje także

dewaluacja (obniżanie) autorytetu rodzicielskiego, wychowawcy i nauczyciela.

Stąd też nauki nauki pedagogiczne i niektórzy politycy, widząc wzrost trudności wychowawczych

i agresję, pragną tworzyć bądź tworzą różne programy walki z przemocą, agresją, trudnościom wychowawczym. Przykładem może być przyjęcie programu przez byłego ministra edukacji narodowej

„Zero tolerancji dla przemocy i agresji.” (Giertych)

Trudności wychowawcze są to wszelkie negatywne zachowania dzieci i młodzieży, które szkodzą ich

rozwojowi, a także wykraczają poza normy społeczne przyjęte w społeczeństwie oraz w określonej

grupie społecznej.

II. Przyczyny trudności wychowawczych.

M. Łobocki wymienia następujące czynniki powodujące trudności wychowawcze:

1) Zadatki organiczne (genetyczne) dziecka:

 niedorozwój umysłowy dziecka (dziecko ma trudności w szkole i z tego powodu

sprawia trudności wychowawcze);

 nademocjonalność dziecka prawie zawsze wiąże się z trudnościami wychowawczymi;

 choroby fizyczne dziecka;

 brak wiary we własne siły;

 nieprawidłowy wybór szkoły, która nie uwzględnia zainteresowań dziecka;

2) Środowisko, w którym dziecko zamieszkuje, środowisko rodzinne:

 złe warunki materialne w rodzinie;

 negatywna atmosfera domu rodzinnego;

 konflikty w środowisku rodzinnym;

 niski poziom kultury rodziców dziecka;

 emigracja zarobkowa rodziców;

3) Środowisko szkolne dziecka:

 niskie kompetencje nauczyciela, wychowawcy;

 negatywne oddziaływania wychowawcze w szkole;

 niska pozycja dziecka w klasie, szkole;

 niewyrównany start w nauce;

 błędy dydaktyczne w szkole;

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

 zbyt duża liczebność dzieci w klasach;

 niedostosowany program szkolny do rozwoju zainteresowań dzieci.

Konopnicki dokonał następującego podziału przyczyn trudności wychowawczych:

1) przyczyny endogenne (wewnętrzne, biologiczne, usytuowane w osobowości):

 nademocjonalność dziecka;

 zaburzenia osobowości dziecka;

 niedorozwój intelektualny dziecka;

 lekceważący stosunek dziecka do rodziców i nauczycieli;

2) przyczyny egzogenne (usytuowane poza osobą dziecka):

 patologiczne środowisko wychowawcze;

 patologiczne środowisko szkolne;

 grupy rówieśnicze (narzucające pewien styl życia i postępowania dziecka);

 patologiczne środowisko lokalne.

II. Przejawy problemów wychowawczych.

Do najczęściej występujących trudności wychowawczych dzieci w wieku szkolnym zalicza się:

1) brak zainteresowania nauką szkolną – uchylanie się od obowiązków szkolnych, niechęć do

odrabiania lekcji, przeszkadzanie na zajęciach szkolnych;

2) agresja fizyczna i psychiczna w szkole;

3) lekceważenie i nie wykonywanie poleceń nauczyciela;

4) nadmierna ruchliwość dzieci;

5) złośliwość i hałaśliwość dzieci;

6) wagary szkolne dzieci;

7) ucieczki dzieci z domu i ze szkoły;

8) notoryczne kłamstwa;

9) kradzieże w szkole i poza nią;

10) niszczenie mienia społecznego i prywatnego;

11) palenie papierosów przez dzieci;

12) konfliktowość dzieci i młodzieży;

III. Zapobieganie problemom wychowawczym.

Ważnym problemem pedagogicznym jest konstruowanie takiego programu dla dzieci i młodzieży

z trudnościami wychowawczymi, który by eliminował te trudności w zachowaniu dzieci i młodzieży.

Pierwszym środowiskiem, które jest najważniejsze dziecka jest rodzina. W niej dziecko rodzi się,

rozwija i kształtuje swoje cechy osobowościowe. Jeśli środowisko rodzinne jest patologiczne lub

dysfunkcyjne, wówczas zachowujące się dzieci w wyniku naśladowania swoich rodziców – z reguły

mają trudności w zachowaniu w szkole, domu, grupie, rodzinie. Jeśli rodzina jest pełna życzliwości,

akceptacji dziecka – wypełnia podstawowe funkcje rodzicielskie i atmosfera w niej jest ciepła 13

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PEDAGOGICZNE

i życzliwa. Więzi emocjonalne są ścisłe. Wówczas dzieci i młodzież nie będzie miała problemów

z zachowaniem w szkole, środowisku rodzinnym i lokalnym.

Dlatego też zadaniem nauk pedagogicznych jest doskonalenie środowiska rodzinnego, by rodzice

mogli przekazywać dzieciom właściwe normy zachowania, a w trudnych ich sytuacjach mogli

wspomagać psychicznie i edukacyjnie własne dzieci.

Drugim środowiskiem, w którym dziecko przebywa, uczy się, współdziała z kolegami – jest środowisko

szkolne. Szkoła jest placówką szkolno-wychowawczą, intencjonalną, w której w sposób celowy

nauczyciele realizują procesy wychowawczo-dydaktyczne.

Dlatego też szkoła powinna zatrudniać kompetentnych nauczycieli, by mogli diagnozować proces

wychowawczy, obserwować zachowanie ucznia i rejestrować pierwsze symptomy negatywnych

zachowań oraz wprowadzać celowe działania terapeutyczno-wychowawcze w celu eliminowania

trudności szkolnych i wychowawczych u dzieci i młodzieży. Każda szkoła powinna przyjąć program

wychowawczy, który będzie realizowany przez wszystkich nauczycieli w szkole. Jeśli tylko będzie ten

program realizowany przez pojedynczego nauczyciela, zaburzone będzie oddziaływanie

wychowawcze, a także sfera sfera eliminowania trudności wychowawczych u dzieci i młodzieży.

Po trzecie – aby wyeliminować trudności dzieci i młodzieży musi nastąpić współdziałanie szkoły

z rodzicami i odwrotnie. Wychowawcy szkolni powinni z rodzicami uzgadniać działania pedagogiczne

eliminujące trudności wychowawcze u dzieci i młodzieży. Każda rozbieżność działań wychowawczych

rodziny i szkoły nie eliminuje trudności wychowawczych, lecz może pogłębiać i utrwalać te trudności.

Stąd też zadaniem szkoły, jako profesjonalnej instytucji oświatowo-wychowawczej, jest ścisłe

współdziałanie z rodzicami w celu podejmowania prawidłowych działań wychowawczych

eliminujących trudności dydaktyczne w szkole i trudności wychowawcze dzieci i młodzieży.