Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 402-405

MAŁGORZATA GRZEŚKOWIAK1, KRYSTYNA FRYDRYSIAK2

WIEDZA MŁODZIEŻY SZKOLNEJ I STUDENTÓW PIERWSZEGO ROKU

Z ZAKRESU UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY

SECONDARY SCHOOLS PUPILS AND FIRST YEAR STUDENTS KNOWLEDGE IN FIRST AID

1Zakład Dydaktyki Anestezjologii i Intensywnej Terapii

p.o. Kierownika: dr med. Zbigniew Żaba

Katedry Anestezjologii i Intensywnej Terapii

Kierownik: prof. dr hab. med. Leon Drobnik

Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2Zakład Nauczania Pielęgniarstwa

p.o. Kierownika: dr n. med. Jolanta Glińska

Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Streszczenie

Wstęp. Uzyskanie wiedzy z zakresu pierwszej pomocy w szkole średniej umożliwia w okresie późniejszym śledzenie dokonujących się zmian w wytycznych oraz samokształcenie.

Cel pracy. Celem pracy było zbadanie wiedzy z zakresu udzielania pierwszej pomocy uczniów liceów ogólnokształcących oraz studentów pierwszego roku kierunków medycznych i humanistycznych. Poddano weryfikacji pogląd, że studenci medycyny posiadają wyższą wiedzę z tego zakresu niż studenci innych kierunków.

Metodyka. Badanie przeprowadzono na grupie 1157 osób w latach 2000–2004 w Poznaniu i Łodzi. Metodą badawczą był pisemny test sprawdzający wiadomości z zakresu udzielania pierwszej pomocy.

Wyniki. Skuteczność kształcenia uczniów liceów wynosiła średnio 50%. Skuteczność kształcenia studentów pierwszego roku medycyny była wyższa w każdej kategori taksonomicznej w stosunku do uczniów liceów i studentów kierunków humanistycznych.

Wnioski. Należy zwiększyć efektywność kształcenia na poziomie szkoły średniej. Samokształcenie w istotny sposób podniosło poziom wiedzy u studentów. Ważne jest kontynuowanie edukacji z zakresu pierwszej pomocy na wszystkich kierunkach studiów.

SŁOWA KLUCZOWE: pierwsza pomoc, taksonomia, skuteczność kształcenia.

Summary

Introduction. Gaining knowledge in first aid at secondary school al ows for checking current changes in guidelines and self-education later on.

Aim of the study. The aim of the study was to check the knowledge in first aid of secondary schools pupils and first year students of medical and humanistic faculties. Additional y the opinion that medical students have higher knowledge in this field than other faculty students was verified.

Methods. The research was undertaken on the group of 1157 people in years 2000–2004 in Poznań and Łódź. The method used in this research was a writ en test checking the knowledge in first aid.

Results. The effectiveness of teaching of secondary schools pupils was approximately 50%. The effectiveness of teaching of medical students was higher in each taxonomic category comparing to secondary schools pupils and humanistic faculty students.

Conclusions. The effectiveness of teaching should be improved in secondary schools. Self-education considerably increased the level of knowledge in students. It is important to continue education in first aid at each faculty of studies.

KEY WORDS: first aid, taxonomy, effectiveness of teaching.

zmianom w oparciu o coraz nowsze badania naukowe,

co skutkuje weryfikacją algorytmów postępowania.

Wstęp

Bardzo ważne zatem jest uzyskanie gruntownych podstaw

Pierwszą pomoc definiuje Ustawa z dnia 8.09.2006 r.

dotyczących udzielania pierwszej pomocy już podczas nauki

o Państwowym Ratownictwie Medycznym – jest to „zespół

w szkole, co umożliwia potem śledzenie dokonujących

czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie

się zmian w wytycznych oraz warunkuje efektywne

nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez

samokształcenie w okresie późniejszym.

osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia”. Interpretując

zapis ustawy, osobą udzielającą pierwszej pomocy może

Cel pracy

być każdy, stąd ważne, aby już od najmłodszych lat

prowadzić edukację w tym zakresie. W Europie procedury

Celem pracy było zbadanie wiedzy z zakresu udzielania

postępowania w stanach zagrożenia życia tworzy Europejska

pierwszej pomocy grupy młodzieży szkolnej kończącej

Rada Resuscytacji. Wiedza z tego zakresu podlega ciągłym

edukację z tej tematyki w liceach ogólnokształcących oraz

studentów rozpoczynających naukę na pierwszym roku

Wiedza młodzieży szkolnej i studentów pierwszego roku z zakresu udzielania pierwszej pomocy 403

studiów na kierunkach medycznych i humanistycznych.

Wyniki badań

Przedmiotem analizy była opinia, że studenci medycyny

Do celów badawczych posłużono się wzorem K. Denka

(przyszli lekarze) z racji swoich zainteresowań posiadają

dla obliczenia skuteczności kształcenia [4] i uzyskaną

wyższą wiedzę z tego zakresu niż studenci innych kie-

w teście liczbę punktów podzielono przez maksymalną

runków.

liczbę punktów, a wynik przedstawiono w procentach.

Materiał i metody

Skuteczność kształcenia zmierzono odpowiednio w

stosunku do każdej ocenianej kategorii taksonomicznej:

W latach 2000–2004 przeprowadzono badania na grupie

zapamiętania wiadomości, zrozumienia wiadomości

634 uczniów i 523 studentów – łącznie 1157 osób. Odbyły

oraz stosowania wiadomości w sytuacjach typowych i

się one w Poznaniu i Łodzi, a badana populacja obejmowała

problemowych. Otrzymane wyniki są zaprezentowane na

uczniów liceów ogólnokształcących i studentów pierwszego

wykresie 1.

roku wydziału lekarskiego oraz socjologi , politologi i

pedagogiki. Testowana grupa została wybrana w sposób

losowy i była reprezentatywna pod względem płci. Metodą

badawczą zastosowaną w pracy był test osiągnięć szkolnych

opracowany zgodnie z taksonomią celów kształcenia B.

Niemiecko [1], zmodyfikowaną w 2002 roku [2], gdzie

poszczególnym pytaniom nadano określoną rangę ważności.

Zgodnie z nią, zadania zawarte w teście osiągnięć szkolnych

posłużyły ocenie: zapamiętania wiadomości, zrozumienia

wiadomości, stosowania wiadomości w sytuacjach typowych

i problemowych. Konstruując test osiągnięć szkolnych,

stanowiący narzędzie badawcze w niniejszej pracy, wiedzę

stosowaną w sytuacjach typowych i problemowych

potraktowano łącznie. Zgodnie z taksonomią: stosowanie

wiadomości w sytuacjach typowych jest umiejętnością

wykorzystania nabytych wiadomości w praktyce, w sytuacji

Wykres 1. Skuteczność kształcenia uczniów liceów i studentów

typowej, gdzie można posłużyć się podanym w trakcie

pierwszego roku z zakresu udzielania pierwszej pomocy.

procesu kształcenia wzorcem (algorytmem), a stosowanie

Diagram 1. The effectiveness of teaching secondary school pu-

wiadomości w sytuacjach problemowych jest umiejętnością

pils’ and first year students’ in first aid.

wykorzystywania nabytych wiadomości w celu formułowania

Porównując otrzymane wyniki skuteczności

problemów, planu działania, dokonywania analizy i syntezy

kształcenia dla każdej ocenianej kategorii taksonomicznej

nowych zjawisk [3, 4]. Konstruując test oparto się o

nie są one jednakowe w badanych grupach i oscylują od

obowiązujące (w trakcie procesu badawczego) europejskie

40 – 80%. W grupie uczniów liceów ogólnokształcących

wytyczne postępowania w stanach zagrożenia życia [5]. Test

najwyższa skuteczność kształcenia dotyczyła zapamiętania

sprawdzał podstawowe wiadomości z zakresu udzielania

wiadomości – 55%, w kategorii zrozumienie tylko – 45%,

pierwszej pomocy warunkujące podjęcie działań w stanie

a w kategorii zastosowania wiadomości w sytuacjach

zagrożenia życia. Zakres tematyczny dotyczył: kwalifikacji

typowych i problemowych – 50%. W grupie studentów

pacjenta do odpowiedniej grupy wiekowej (dorosły, dziecko,

kierunków humanistycznych skuteczność kształcenia

niemowlę), szeroko rozumianej resuscytacji krążeniowo-

była niższa w kategorii zapamiętanie wiadomości i

oddechowej (w tym rodzaju i kolejności wykonywanych

zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

czynności, znajomości cykli resuscytacyjnych, częstotliwości

i problemowych o 3–12%. Natomiast w kategorii

prowadzenia ucisków klatki piersiowej w różnych grupach

zrozumienie wiadomości wyższa o 3%.

wiekowych). Tematyka obejmowała także postępowanie w

W grupie studentów medycyny skuteczność kształcenia

przypadku zadławienia u poszkodowanego przytomnego i

w poszczególnych kategoriach była następująca:

nieprzytomnego, postępowanie w omdleniu, rozpoznawanie

zapamiętanie wiadomości – 53%, zrozumienie – 86%

stanu nieprzytomności, postępowanie z poszkodowanym

i zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych i pro-

nieprzytomnym, układanie w pozycji bezpiecznej oraz

blemowych – 60%, czyli tylko w zakresie zapamiętania

postępowanie w wybranych urazach. Test zaopatrzono w

była niższa o 2% w stosunku do grupy licealistów a w

metryczkę potrzebną do oceny płci, stopnia motywacji

pozostałych kategoriach wyższa. Skuteczność kształcenia

oraz samokształcenia. Test w liceach ogólnokształcących

studentów medycyny była wyższa w każdej kategorii

przeprowadzono w drugiej klasie na zakończenie edukacji z

taksonomicznej w stosunku do grupy studentów

tematyki pierwszej pomocy. Test na studiach przeprowadzono

kierunków humanistycznych.

na pierwszym roku, przed rozpoczęciem zajęć z pierwszej

Prowadząc analizę statystyczną posłużono się testem

pomocy.

Manna-Whitneya. Współczynnik α < 0,05 potwierdza

404

Małgorzata Grześkowiak i inni

istnienie zależności między badanymi grupami.

zadowalającym. Skuteczność kształcenia dotycząca

Istotną zależność statystyczną stwierdzono w kategorii

zrozumienia wiadomości była najniższa w grupie licealistów

taksonomicznej zrozumienia wiadomości porównując ze

(wynosiła 45%) natomiast wśród studentów kierunków

sobą każdą badana grupę.

humanistycznych była wyższa o 3%, a najwyższa (wzrost

o 41%) u studentów medycyny. Interpretacja na poziomie

Dyskusja

tej kategori taksonomicznej wydaje się być podobna do

Oceniana skuteczność kształcenia badanych grup wahała

omówionej poprzednio. Osoby wybierające się na studia

się od najniższej wartości – 43% do maksymalnej – 86% i

mają szerokie zainteresowania, umieją interpretować i

średnio mieściła się w przedziale od 40 do 60%. Taki wynik

przetwarzać nowe informacje, stąd osiągnęły tak dobre

skuteczności kształcenia nie był zadowalający. Na każdym

wyniki w zakresie zrozumienia wiadomości. Prace innych

poziomie kategori taksonomicznej dokonano analizy i

autorów potwierdzają tą tendencję [13]. Skuteczność

porównano ze sobą poszczególne grupy. Skuteczność

kształcenia dotycząca stosowania wiadomości w sytuacjach

kształcenia dotycząca zapamiętania wiadomości była

typowych i problemowych była najniższa w grupie

najwyższa u uczniów liceów testowanych bezpośrednio

studentów kierunków humanistycznych i wynosiła 47%.

po zakończeniu procesu kształcenia. Spadek skuteczności

Uczniowie liceów osiągnęli poziom 50%, a studenci

kształcenia na tym poziomie obserwowany u studentów

medycyny aż 60%. Postępowanie w sytuacjach typowych

można tłumaczyć procesem zapominania, ponieważ upłynął

i problemowych jest stricte związane ze znajomością

pewien czas od badań przeprowadzonych w liceum do

algorytmu, w którym krok po kroku wykonuje się zalecane

testowania studentów pierwszego roku. Zapominanie

czynności. Interpretując uzyskane wyniki studenci-huma-

wiadomości jest naturalnym procesem psychologicznym i zu-

niści osiągnęli najniższą skuteczność kształcenia w tej

pełnie normalne (przy braku powtarzania) staje się

kategori , ponieważ nie przypominali sobie wykonywanych

zastępowanie „starych” wiadomości „nowymi” [6]. Jednak

zgodnie z algorytmem procedur. Natomiast studenci

mimo tego spadek skuteczności kształcenia nie był zbyt duży.

medycyny, nie tylko utrwalili sobie zdobytą wiedzę, ale

W grupie studentów medycyny wynosił tylko 2%, a w

także ją poszerzyli. Na podstawie danych z metryczki

grupie studentów kierunków humanistycznych 12%.

zamieszczonej w teście wiadomo, że część studentów

Uzasadnieniem dla tak niewielkiego ubytku wiedzy

nieobowiązkowo przygotowała się do zajęć z pierwszej

wśród studentów medycyny był fakt ich większego

pomocy i dlatego osiągnęła tak dobre wyniki. Badania

zainteresowania tematyką udzielania pomocy oraz ich

potwierdziły opinię, że studenci medycyny posiadają wyższą

wysoką motywacją, którą deklarowało, powyżej 90%.

wiedzę z zakresu pierwszej pomocy niż studenci innych

Skutkowało to podtrzymaniem zapamiętanych wiadomości

kierunków.

na dość wysokim poziomie. Ciekawy był fakt, że u studentów

kierunków humanistycznych ubytek wiedzy także nie był

Wnioski

zbyt duży. Związane było to z ustawicznym poszerzaniem

1. Na podstawie uzyskanych wyników badań (średnio

zainteresowań niektórych studentów (na podstawie danych z

40–80% skuteczności kształcenia we wszystkich grupach)

metryczki dotyczyło to 60% osób) o wiedzę czerpaną między

zarówno uczniów liceów ogólnokształcących, jak i

innymi ze środków masowego przekazu. Aktualnie nie jest to

studentów pierwszych lat studiów, którzy prezentowali

trudne, ponieważ tematyka pierwszej pomocy coraz częściej

niski poziom wiedzy wnioskujemy o konieczności

przedstawiana jest w środkach medialnych. Pozostałe 40%

zwiększenia efektywności kształcenia na poziomie szkoły

studentów kierunków humanistycznych nie deklarowało

średniej.

chęci poszerzenia wiedzy w tym zakresie. Sprawdzanie

2. Mniejsze ubytki wiedzy w stosunku do

wiedzy studentów oraz uczniów szkół średnich dotyczącej

spodziewanych w grupach studenckich były spowodowane

udzielania pierwszej pomocy było prowadzone przez wielu

uzyskiwaniem informacji z innych, pozaszkolnych źródeł

badaczy [7, 8, 9, 10]. Autorzy, analizujący efektywność

– stąd wniosek, że samokształcenie w istotny sposób

kształcenia studentów medycyny dotyczącą postępowania

wpływa na podnoszenie poziomu wiedzy.

w stanach zagrożenia życia, w swoich doniesieniach

3. Duża grupa studentów kierunków niemedycznych

prezentowali także obniżenie poziomu wiedzy zarejestrowane

z powodu braku zainteresowana samokształceniem

po pewnym okresie czasu od momentu zakończenia edukacji

w zakresie udzielania pierwszej pomocy, prezentuje

w tym zakresie [11, 12]. Przedstawione w tych badaniach

coraz niższy poziom wiedzy. Zatem bardzo ważne jest

spadki poziomu wiedzy były jednak znacznie większe od

kontynuowanie edukacji z tego zakresu na wszystkich

prezentowanych w naszej pracy. Badania innych autorów

kierunkach studiów.

prowadzone wśród młodzieży szkolnej wykazały jej

niewystarczające przygotowanie do udzielania pierwszej

Piśmiennictwo

pomocy [9, 10], podobnie jak w naszych badaniach, w

1. Niemierko B.: ABC testów osiągnięć szkolnych. WSiP, Wars-

których licealiści uzyskali średnio pięćdziesięcioprocentową

zawa 1975.

skuteczność kształcenia, co również nie jest poziomem

2. Niemierko B.: Ocenianie szkolne bez tajemnic. WSiP, Wars-

Wiedza młodzieży szkolnej i studentów pierwszego roku z zakresu udzielania pierwszej pomocy 405

zawa 2002.

10. Chemperek E., Korecka E., Żołnierczyk-Kieliszek D.:

3. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa

Efektywność nauczania pierwszej pomocy w szkołach. Med.

1999.

Intens. Rat., 2004, 4, 201-204.

4. Denek K.: Pomiar efektywności kształcenia w szkole wyższej.

11. Skowroński R., Ocena skuteczności nauczania resuscytacji

PWN, Warszawa 1980.

krążeniowo-oddechowej studentów Wydziału Lekarskiego os-

5. Guidelines 2000 for cardiopulmonary resuscitation and emer-

tatniego roku studiów. Med. Intens. Rat., 2000, 3, 121-124.

gency cardiovascular care. The American Heart Associati-

12. Suzuki A., Suzuki Y., Takahata O. et al.: A survey of 3303 6th-

on in collaboration with International Liaison Committee

year medical students from 36 universities concerning know-

on Resuscitation. Resuscitation, 2000, 46, 1-447.

ledge of resuscitation – more than 80% of medical students can

6. Włodarski Z.: Psychologia uczenia się. Część I. Wydaw-nictwo

not perform standard cardiopulmonary resuscitation. Masui,

Naukowe PWN, Warszawa 1998.

2001, 50(3), 316-322.

7. Chemperek E., Rudnicka-Drożak E.: Knowledge of first-aid

13. Grześkowiak M., Żaba Z., Podlewski R., Turowska-Kóska A.:

rules among students. Ann. UMCS Med., 2000, 55, 9, 61-66.

The effectiveness in teaching of the management in emergency

8. Grześkowiak M., Buczkowska E.: Ocena efektywności

situation – based on the realization of teaching programmes to

kształcenia w pomocy doraźnej studentów IV roku Wydziału

Medical Faculty students of the University of Medical Sciences

Lekarskiego Akademi Medycznej im. Karola Marcinkow-

in Poznań. Now. Lek., 2001, 7, 847-853.

skiego w Poznaniu. Med. Intens. Rat., 1999, 4, 117-127.

9. Chiłek A., Grabinki M., Mazur K. i in.: Opinia i wiedza ucz-

Adres do korespondencji:

niów szkół średnich Poznania na temat umiejętności w zakresie

ul. św. Mari Magadaleny 14

pierwszej pomocy nabytych w ramach zajęć przysposobienia

61-861 Poznań

obronnego. Now. Lek., 2001, 70 (Supl. 2), 365-373.