GMO – żywność modyfikowana genetycznie, cz.I
By Alena Zielińska & Kasia Imielska
Około 30 lat temu w biologii pojawiły się pierwsze, nowatorskie techniki rekombinacji DNA i inżynieria genetyczna stała się nowym sposobem na przeniesienie genów lub ich grup pomiędzy
niespokrewnionymi gatunkami. Pierwsze transgeniczne rośliny pojawiły się na rynku ok. 15 lat temu, a w roku 2002 były uprawiane już w 16 krajach, tworząc razem 58,7 mln ha uprawianych przez 6 mln
rolników. Obecnie światowa powierzchnia upraw roślin genetycznie modyfikowanych osiągnęła już
niemal 70 mln ha. Liderami w tym zakresie są kraje obu Ameryk, Afryka Południowa oraz Chiny.
USA – 63%
Argentyna – 21%
Kanada - 6%
Brazylia, Chiny, RPA – 5%
Na tym tle państwa UE wypadają bardzo słabo. Jedynie dwa kraje – Hiszpania i Niemcy – uprawiały w
roku 2003 GMO na skalę komercyjną na powierzchni <0,1 mln ha każdy. Dla porównania
powierzchnia upraw transgenicznych w USA w roku 2003 wynosiła 42,8 mln ha. śywność GM cieszy
się w USA 33% poparciem, przeciwnych jej zastosowaniu jest 39% badanych, podczas gdy w Europie
poparcie dla wykorzystania inżynierii genetycznej w produkcji żywności jest 16% a przeciwnych jest
blisko 66% społeczeństwa. Chociaż wszystkie transgeniczne produkty żywnościowe, które znajdują
się obecnie na międzynarodowym rynku muszą przejść przez skomplikowany system zezwoleń, w
tym gruntowną ocenę ich bezpieczeństwa dla ludzi, zwierząt i środowiska, obawy, zwłaszcza
europejskich konsumentów pozostają. Większość Europejczyków sprzeciwia się GMO i gotowa jest
zapłacić większą cenę przy zakupie produktów nie modyfikowanych genetycznie. Przeciwnicy GMO
do głównych argumentów zaliczają brak długoterminowych badań wpływu GMO na zdrowie człowieka
i środowiska.
Niskie zaufanie europejskiego konsumenta do GM food wynika z głośnych skandali żywnościowych w
drugiej połowie lat 90-tych, tj. BSE, skandal dioksynowy w Belgii, nie związanych jednak z
modyfikacjami genetycznymi. 8 września 2004 roku Komisja Europejska zezwoliła na dopuszczenie
na unijny rynek nasion zmodyfikowanych genetycznie roślin uprawnych. Chodzi konkretnie o 17
odmian kukurydzy, linii MON 810 amerykańskiego koncernu Monsanto.
Definicje podstawowych pojęć
Blastocysta – stadium blastuli w rozwoju zarodka ssaka, zarodek we wczesnym stadium rozwoju po podziałach, istotną cechą blastuli jest to, że nie rośnie
Gen – jednostka materiału dziedzicznego, zakodowana jako kolejność zasad nukleotydów w DNA,
geny decydują o poszczególnych cechach osobników poprzez kodowanie odpowiednich białek
Genom – suma wszystkich genów zawarta w pojedynczym garniturze chromosomów, suma informacji
genetycznej
DNA – kwas dezoksyrybonukleinowy, dwuniciowa struktura, która jest siedliskiem informacji genetycznej zakodowanej w postaci sekwencji zasad – tyminy, adeniny, cytozyny, guaniny
Plazmid – episomy – koliste cząsteczki DNA występujące w cytoplazmie u bakterii, sinic i drożdży, są zdolne do samodzielnej replikacji, zawierają geny o dużej wartości przystosowawczej np. geny
odporności na antybiotyki
Protoplast – komórka bez ściany komórkowej z całą zawartością
Enzym restrykcyjny – restryktazy – bakteryjne enzymy przecinające nić DNA, w ściśle
wyznaczonych przez sekwencję zasad miejscach
Metody tworzenia genetycznie zmodyfikowanych organizmów
Aby otrzymany organizm był transgeniczny, należy do niego wprowadzić fragment DNA, który
pochodzi od obcego organizmu. Wycięcie takiego fragmentu nici DNA jest możliwe dzięki enzymom
restrykcyjnym. Są to cząsteczki białek, które potrafią przecinać nić DNA, częstokroć czynią to w
specyficznym miejscu, dzięki czemu możliwe jest wycięcie takiego fragmentu jaki jest potrzebny.
Tak przygotowany materiał jest wprowadzany do zwierząt bądź roślin. Ten fragment najczęściej
zwiera informację (koduje) cząsteczki białka, które będą wykorzystane przez organizm.
Metody wprowadzania DNA na przykładzie roślin:
1. Metoda z wykorzystaniem wektora.
W tej metodzie wykorzystuje się bakterie z rodzaju Rhizobium: Agrobacterium tumefaciens i
Agrobacterium rhizogenes, które posiadają naturalną zdolność do wprowadzania swojego DNA do
roślin. Te mikroorganizmy posiadają w swojej komórce plazmid, który zawiera zakodowaną informację
o białkach niezbędnych do zaatakowania rośliny. To właśnie on wnika do komórki roślinnej, a jeden z jego fragmentów, nazwany odcinkiem T (T-DNA), integruje się z materiałem genetycznym komórki
gospodarza. Naukowcy potrafią usunąć geny znajdujące się wewnątrz fragmentu T, a na ich miejsce
wstawić dowolny inny fragment DNA, który może zawierać geny pochodzące z innego gatunku.
Obecnie do transformacji roślin używa się plazmidów pochodzących z Agrobacterium tumefaciens.
Metoda ta ma poważne ograniczenie - można ja stosować wyłącznie do roślin dwuliściennych,
ponieważ tylko one ulegają zarażeniu przez Agrobacterium. Rośliny jednoliścienne, do których należą zboża, nie mogą być transformowane tym sposobem.
2. Niewektorowe
Są to metody polegające na bezpośrednim wprowadzeniu DNA do komórek roślinnych. Pozwalają one
na transformowanie dowolnych roślin. Nim fragment będzie mógł być wprowadzony do komórki
gospodarza, ta musi być pozbawiona ściany komórkowej (oprócz mikrowstrzeliwania). By to osiągnąć
można poddać ją działaniu enzymów degradujących.
Otrzymuje się w ten sposób tzw. protoplast, którego błona komórkowa stanowi kolejną barierę dla
transgenu, wprowadzanego do komórek z wykorzystaniem jednej z metod, ogólnie podzielonych na
fizyczne i chemiczne.
- Elektroporacja, fizyczna - polega na wykorzystaniu serii impulsów elektrycznych, które naruszają strukturę błony, powodując powstanie w niej porów, przez które DNA może przeniknąć do wnętrza
komórki. Podejście to może być stosowane też przy wprowadzaniu genów do innych komórek -
- Mikrowstrzeliwanie, biolistyka - fizyczna – polega na ostrzeliwaniu tkanek roślinnych
mikroskopijnymi kulkami złota lub wolframu o średnicy 0,5 - 5 mikrometra (0,0000005-0,000005
metra). Fragmenty DNA które pragnie się wprowadzić do komórek są spłaszczane na tych kulkach, a
następnie wstrzeliwane do komórek roślinnych. Używana jest do tego tzw. "armatka genowa" (ang.
particle gun). Wadą metody jest niska wydajność oraz mogące wystąpić uszkodzenia komórek. Zaletą
jest to, iż komórki nie muszą być pozbawiane ściany komórkowej, można wprowadzać do np.
fragmentu liścia, a także do chloroplastów i mitochondriów.
– Mikroiniekcja, fizyczna - polega na wprowadzeniu DNA za pomocą igły mikromanipulatora,
doświadczenie wykonywanie jest ręcznie przez człowieka. Metoda praco- i czasochłonna.
- Z użyciem PEG, chemiczna - polega na wykorzystaniu glikolu polietylenowego (PEG od ang.
polyethylene glycol), który powoduje zwiększenie przepuszczalności błony komórkowej, poprzez
prowadzenie do jej chwilowej, odwracalnej dezorganizacji. To pozwala na wniknięcie transgenu do
komórek, wraz z DNA nośnikowym.
- Fuzja liposomów - tworzone są liposomy, wewnątrz których są cząsteczki DNA. Tworzy się je
poprzez utworzenie podwójnej błony lipidowej na roztworze z cząsteczkami DNA i wstrząsanie -
powstają wtedy "kuleczki" błonowe z DNA w środku. Liposomy łączą się z protoplastami komórek wprowadzając do środka DNA.
Przykłady modyfikacji roślin i wykorzystania roślin transgenicznych
Modyfikowane genetycznie są głównie rośliny mające duże znaczenie gospodarcze, zmiana genomu
ma na celu nadanie im pożądanych przez człowieka cech, tj. większa trwałość, odporność na
szkodniki, wirusy i grzyby, herbicydy (środki ochrony roślin), podniesienie ich cech jakościowych, np.
lepszego smaku. Modyfikuje się także rośliny ozdobne, które dzięki temu są trwalsze, mają
intensywniejszy kolor. Zmodyfikowane genetycznie zostało większość roślin mających znaczenia dla
człowieka.
Modyfikacje roślin - typy
1. Odporność na herbicydy - chemiczne środki ochrony roślin, środki chwastobójcze. Nadanie odporność rośliny na działanie herbicydu pozwala na jego stosowanie, bez obawy o zniszczenia
uprawianej rośliny. Modyfikowane rośliny posiadają albo zupełnie nowe, albo dodatkowe kopie
obecnego już w niej genu, który odpowiedzialny jest za wytwarzanie enzymów rozkładających
herbicydy. Roślina mogąca rozkładać herbicydy staje się na nie odporna.
Modyfikacja ta jest jedną z najczęściej stosowanych, tak zmodyfikowano już bardzo wiele roślin: soję (najczęściej uprawiana roślina transgeniczna), kukurydzę, rzepak, tytoń, pomidory.
Najczęściej nadawana jest odporność na herbicyd RoundUp Ready (glifosat). Herbicyd ten hamuje
działanie syntazy EPSPS - enzymu który bierze udział w syntezie aminokwasów aromatycznych.
Modyfikacja dająca oporność na RoundUp zostaje uzyskana albo poprzez wprowadzenie do rośliny
genu kodującego syntazę EPSPS nie wrażliwą na herbicyd, albo poprzez wprowadzenie genu
odpowiedzialnego za powstanie enzymu GOX (oksydoreduktazy glifosatu), który rozkłada aktywny
składnik RoundUp'u - glifosat.
Często koncerny biotechnologiczne oferują jednocześnie herbicydy z roślinami modyfikowanymi
genetycznie odpornymi na nie.
2. Odporność na choroby powodowane przez grzyby, wirusy, bakterie.
Odporność na choroby grzybowe i bakteryjne uzyskuje się poprzez wprowadzenie transgenu
kodującego enzymy - hitynaza, glukanaza, które niszczą ich ścianę komórkową. Inny transformowany
gen, koduje osmotynę - białko wiążące się z błoną komórkową powodując jej zniszczenie.
Odporność na wirusy uzyskuje się poprzez wprowadzenie do rośliny genów białek płaszcza (kapsydu)
danego wirusa, a także jego enzymów: replikazy, proteazy - pojawienie się tych białek powoduje to, iż
późniejsza infekcja tym wirusem jest znacznie słabsza lub skutki choroby pojawiają się z dużym
opóźnieniem.
Przykładem może być tytoń odporny na wirusa mozaiki tytoniowej (TMV), ogórka na wirusa mozaiki
ogórka, kalafiora na wirusa mozaiki kalafiora.
Odporność na szkodniki.
Gen odpowiedzialny za taką odporność - gen Bt - uzyskuje się z bakterii glebowej Bacillus
thuringensis.
Pierwszą uprawianą rośliną Bt był ziemniak odporny na stonkę, inne to bawełna, kapusta, pomidory,
oraz przede wszystkim kukurydza - Kukurydza StarLink (21%)
- odporność na owady poprzez wszczepienie bakteryjnego genu, odpowiedzialnego za wytwarzanie
białka o nazwie Cry9c, które zjadane przez owada niszczy jego przewód pokarmowy. Białko to jest
aktywne w organizmach tylko ściśle określonych gatunków owadów, dlatego StarLink jest szeroko
stosowana w hodowli zwierząt, jak i produktach przeznaczonych dla ludzi (mąka kukurydziana,
chrupki) Australijska bawełna 12%
- z tym samym genem bakteryjnym wymaga 48% mniej pestycydów w ogólnym rozliczeniu
4. Odporność na niekorzystne warunki środowiska.
Czyli na mróz, wysoką temperaturę, suszę, i zasolenie gleby, nadmiar promieniowania - umożliwia
uprawę rośliny na terenach dotychczas niekorzystnych dla nich. Odpowiednie manipulacje genetyczne
mogą sprawić, że roślina będzie wymagać mniej wody do prawidłowego wzrostu lub niższych
temperatur do uprawy niż naturalne odpowiedniki. W tym celu już w 1985 r. użyto bakterii
Pseudomonas syringae zmodyfikowanej tak, aby blokowała białko, które promuje powstawanie
kryształków lodu na roślinach. Dzięki innej manipulacji naukowcy uzyskali dwa rodzaje trawy o różnej zawartości błonnika, dzięki czemu może ona być użyta jako roślina pastewna i rekreacyjna. Także
uzyskuje się rośliny odporne na zanieczyszczenia środowiska, głównie szkodliwe metale w glebie.
Tworzy się także rośliny zdolne do akumulacji metali ciężkich - dzięki temu pobierając je z gleby
oczyszczają środowisko, np. gorczyca.
5. Poprawa cech jakościowych oraz użytkowych roślin.
Są to m.in. modyfikacje powodujące opóźnienie dojrzewania (zwiększenie trwałości) - poprzez
wprowadzenie dodatkowych genów PG - kodującego poligalakuronazę - ale w pozycji antysensownej.
Modyfikacja taka uniemożliwiała powstanie tych enzymów (rozkładających ścianę komórkową), przez
co warzywa i owoce dłużej pozostawały świeże, co ma duże znaczenie głównie w transporcie.
Pomidor z tą modyfikacją był pierwszym GMO wprowadzonym do sprzedaży - spowolnienie dojrzewania, większa trwałość, większa zawartość suchej masy, poprawa smaku, intensywniejsza
barwa, cieńsza skórka.
ALE: takie pomidory wykazują cechy karłowatości powodowanej 30-krotnym spadkiem hormonu
roślinnego odpowiedzialnego za wzrost.
Pszenica o zwiększonej zawartością glutenu - co poprawia cechy mąki uzyskiwanej z takich ziaren.
Modyfikacje roślin ozdobnych, które dzięki temu mają intensywniejszą barwę (nadprodukcja
karotenoidów). Inne to wprowadzenie genów odpowiedzialnych za produkcję białek odżywczych,
większej zawartości mikroelementów, usuwanie substancji alergennych, a także nadające lepszy
smak i intensywniejszy aromat - kawa.
Także krzewy kawowe zostały zmienione w taki sposób, że zebrana z nich kawa zawiera do 70%
kofeiny mniej niż normalnie.
5. Zmodyfikowane rośliny mogłyby być źródłem tanich, łatwych w produkcji szczepionek, co umożliwić by mogło zapewnienie ochrony ludziom z krajów trzeciego świata. Przykładem może być polski akcent
w inżynierii genetycznej – Sałata produkująca szczepionkę przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B - można się szczepić jedząc sałatę - została ona opracowana przez naukowców z Instytutu
Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu pod kierownictwem prof. Legockiego, za pomocą metody
transinfekcji zaraża się sałatę genem wirusa typu Agrobacterium, jedząc sałatę organizm wytwarza
naturalne przeciwciała przeciwko zapaleniu wątroby typu B
6. rozwiązanie problemu głodu i niedoboru witamin i składników mineralnych w niektórych rejonach
świata – produkcja „złotego ryżu” w Azji Wschodniej i krajach subsaharyjskich, gdzie u ponad 70%
dzieci w wieku przedszkolnym występuje niedobór witaminy A. Zwiększenie jej spożycia może chronić
co roku przed śmiercią wywołaną różnymi infekcjami nawet do 2 milionów dzieci w wieku od 1-4 lat.
Jest to możliwe poprzez produkcję B-karotenu w ziarnach złotego ryży, który po spożyciu może być w
razie potrzeby przekształcony w witaminę A, która zapobiega ślepocie i infekcjom. Niestety złoty ryż
nie rozwiąże całkowicie problemu źle zbalansowanej diety w krajach Azji Wschodniej - obliczono, że
dzieci w wieku 4-8 lat powinny spożywać dziennie 1,2 kg złotego ryżu, aby pokryć swoje
zapotrzebowanie na witaminę A. Pytanie: czy produkcja karotenoidów w endosperie ryżu może
prowadzić do skutków ubocznych nadal pozostaje bez odpowiedzi.
Ziemniaki - wzrost zawartości skrobi, ponadto odmiany składające się wyłącznie z amylopektyny - u odmian tradycyjnych 20% skrobi to amyloza, którą usuwa się z ziemniaków przemysłowych co
podnosi koszty, odporność na herbicydy, stonkę ziemniaczaną, wirusy, "słodkie ziemniaki" -
wprowadzenie genu odpowiedzialnego za wytwarzanie słodkiego białka – taumatyny, odporność na
ciemnienie pouderzeniowe - większa trwałość, mała zawartość glikoalkaloidów - substancji
szkodliwych na człowieka, występujących w surowych ziemniakach.
Truskawki - wyższa słodkość owoców, spowolnienie dojrzewania, odporność na mróz. Soja 62% -
odporność na środki ochrony roślin - herbicydy, odporność na wirusy, herbicydy, szkodniki, obniżona zawartość kwasu palmitynowego. Rzepak 5% - odporność na herbicydy, zmniejszona zawartość
nienasyconych kwasów tłuszczowych, większa zawartość kwasu lauronowego. Buraki cukrowe -
odporność na herbicydy i szkodniki, dłuższy okres przechowywania bez strat w zawartości cukru
Winogrona - odmiany bezpestkowe. Kapusta - odporność na szkodniki, mniejsze wymiary główek.
ZWIERZĘTA TRANSGENICZNE, PRZYKŁADY MODYFIKACJI
Modyfikacje zwierząt mają na celu głównie:
1. Uzyskanie szybszego wzrostu zwierząt hodowlanych.
Modyfikacje polegające na wprowadzeniu genów produkujących hormon wzrostu.
W ten sposób modyfikowane były głównie ryby: karpie, łososie, ale także na zwierzętach
gospodarskich, świniach, królikach, owcach.
2. Uzyskanie zwierząt o pożądanych cechach w hodowli - szybciej rosnące świnie, ryby, zastosowaniu ich w produkcji białek, enzymów, innych substancji wykorzystanych w przemyśle
farmaceutycznym (jako bioreaktory), uodpornieniu na choroby. Polega to na wytwarzaniu w
organizmie zwierząt genetycznie zmienionych białek wykorzystywanych jako leki - czyli
wykorzystywanie ich jako bioreaktorów. Modyfikowane w tym celu są głównie krowy, kozy, owce, gdyż pożądane białka wytwarzane są w gruczołach mlecznych i wydzielane z mlekiem.
Produkowana jest antytrombina - ludzki enzym - czynnik krzepliwości krwi, pozwala na kontrolę
powstawania zakrzepów, produkcja antytrypsyny - stosowanej w leczeniu rozedmy płuc,
erytropoetyny - leczenie anemii.
Inne przykłady to:
Genetycznie zmodyfikowany buhaj, zawierający gen odpowiedzialny za produkcję białka
lakoferytyny - białka o znaczeniu farmaceutycznym, którego preparaty polecane są dla osób
zagrożonych niedoborami żelaza, dla kobiet, po przewlekłych chorobach wirusowych i
bakteryjnych, dla osób starszych. Owce wytwarzające ludzki enzym, który może pomóc w
leczeniu stwardnienia rozsianego.
3. Krowy dające więcej mleka, oraz mleko specjalnie przystosowane do produkcji serów.
Krowom wprowadzono dodatkowe kopie genów kodujących proteiny: beta- i kappa- kazeinę.
Kazeina jest składnikiem twarogów i białych serów. Modyfikacje powoduje to, iż z mleka łatwiej
jest uzyskać ser - można go uzyskać więcej z tej samej objętości mleka oraz szybciej.
4. Odporność na choroby. Podobnie jak w przypadku modyfikacji roślin, modyfikacje warunkujące oporność na niektóre choroby.
5. Modyfikowane świnie jako dawcy narządów.
Polskim akcentem w modyfikacji zwierząt jest transgeniczny knurek TG 1154. Został on stworzony
w ramach projektu pt. "Wykorzystanie genetycznie zmodyfikowanych świń dla pozyskiwania
organów do transplantacji u człowieka". Polska transgeniczna świnia ma wbudowany gen, który
może znieść immunologiczną barierę międzygatunkową pomiędzy świnią i człowiekiem.
6. Projekt „Enviropig” - ekologiczne GMO . Projekt ma na celu podwyższenie zawartości zasobów tlenu w zbiornikach wodnych, poprzez wyeliminowanie z odchodów trzody chlewnej fosforu.
Zmodyfikowany genetycznie prosiak wytwarza enzymy trawiące fosfor z paszy, powodując, że nie
przedostaje się on do wód gruntowych. GM świnie produkują o 75% mniej fosforu, tworząc
bezpieczny, ekologiczny nawóz. Okazuje się, że świnie są tańsze w hodowli i wystarczy im dieta
sojowa, gdyż przyswajają cały niezbędny do prawidłowego wzrostu fosfor. Zwierzęta są zdrowe, mają podobne tempo wzrostu i charakterystykę rozrodczą do swych konwencjonalnych
odpowiedników. Do stworzenia takiej świni potrzebny jest odpowiednio spreparowany gen fitazy –
enzymu trawiącego fosfor – zapożyczony od pałeczki okrężnicy Escherischia coli.
7. Inne:
- modyfikacje zwierząt laboratoryjnych do celów naukowych - myszy, szczurów,
- owce wytwarzające wełnę toksyczną dla moli i nie kurczącą się w praniu,
- lepsza jakość mięsa, mleka,
- transgeniczne koty dla alergików - ich sierść nie powoduje alergii,
- transgeniczne rybki akwariowe z genami z meduzy, dzięki którym fluoryzują w ciemności (rybki
są bezpłodne i nie mogą się krzyżować w przypadku wydostania się do środowiska).
8. Króliki wykorzystywane są m.in. do produkcji związków takich jak: interleukina, czynnik IGF1,
ludzki hormon wzrostu, alfa-glukozydaza, czy białko C biorące udział w krzepnięciu krwi.
9. Z mleka kóz uzyskuje się ludzką antytrombinę, czy włókno podobne do tego, jakie produkują
pająki.
W planach genetyków:
1. Agrofarmaceutyka - nowa gałąź przemysłu, która ma powstać za około 5 lat. Agrofarmaceutycy
zajmą się produkowaniem szczepionek przeciwko AIDS, cukrzycy, wściekliźnie czy wąglikowi. W
przypadku wirusa HIV odnaleziono już geny, które produkują przeciwciała zdolne do niszczenia
wirusa.
2. Wprowadzenie do codziennej diety odmian kukurydzy, ryżu, pszenicy, yam i fasoli zawierających
małe ilości kwasu fitynowego, co może zwiększyć biodostępność cynku i żelaza i wyeliminować
anemię w krajach trzeciego świata, gdzie z powodu tej przypadłości cierpi ok. 40-50% dzieci.
Mendoza i współpracownicy zbadali wpływ spożycia kukurydzy z niską koncetracją tego kwasu na
biodostępność cynku i żelaza u ludzi i stwierdzili, że biodostępność żelaza z tortilli przyrządzonej z tej kukurydzy była o 49% wyższa w porównaniu z dzikim typem kukurydzy – 8,2% vs 5,5%.
Jednakże obniżenie koncentracji kw. fitynowego w ziarnach i nasionach roślin jest limitowane
potrzebą tego kwasu dla procesu kiełkowania. Poza tym szerokie wprowadzenie fitaz do roślin
może zwiększyć absorpcję żelaza u dorosłych mężczyzn i kobiet pomenopauzalnych, u których
zapasy Fe są już duże. Z kolei nadmiar żelaza może prowadzić do rozwoju wielu chorób
cywilizacyjnych, łącznie z nowotworami i chorobami układu sercowo-naczyniowego.
3. Transgeniczne owady szansą na walkę z chorobami przenoszonymi przez komary
4. Transgeniczny łosoś z genem zapożyczonym od ryb arktycznych byłby odporniejszy na
nadmierne zagęszczanie krwi w niskich temperaturach
5. Modyfikacje ryb, które pozwolą na hodowanie gatunków morskich w zbiornikach słodkowodnych
Transgeniczne zwierzęta mogą więc znacznie uprościć proces pozyskiwania wielu leczniczych
związków oraz zmniejszyć nakłady finansowe niezbędne do ich pozyskania. Jak obliczyli amerykańscy
naukowcy zapotrzebowanie na IX czynnik krzepliwości krwi wynosi w USA około 4 kilogramów. Do uzyskania takiej ilości wystarczyłaby 1 transgeniczna krowa lub 13 owiec, 10 świń, czy też 700
królików. Podobnie roczne zapotrzebowanie na antytrąbinę – wynoszące 21 kg zaspokoić można
dzięki posiadaniu 3 krów lub 3700 królików tak zmodyfikowanych, że produkowałyby ten związek w
gruczołach mlekowych.
Wszystko byłoby prawdziwym cudem, gdyby nie fakt, że samo uzyskanie takich transgenicznych
zwierząt, będących mini fabrykami jest dość kosztowne. Jak podaje Amerykański Departament
Rolnictwa uzyskanie 1 zmodyfikowanej krowy to suma około 300 – 500 tyś dolarów, owcy 60 tysięcy a
świni 25 tysięcy dolarów.
Modyfikacje zwierząt nie są tak popularne jak roślin, głównie ze względu na trudności w samym
procesie modyfikacji, proces jest bardzo skomplikowany i trwa długo, koszty są bardzo duże.
Zwierzęta modyfikowane genetycznie często chorują, czy są bezpłodne.
PROCEDURA POSTĘPOWANIA O WYDANIE ZEZWOLENIA NA WPROWADZENIE PRODUKTU
GM DO OBROTU
art. 5 – 7 rozporządzenia 1829/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy
1. Przedsiębiorca, który chce wprowadzić po raz pierwszy na rynek krajowy nową żywność składa
wniosek do Głównego Inspektora Sanitarnego, który informuje o wniosku Europejski Urząd ds.
Bezpieczeństwa śywności i przesyła wniosek wraz z dołączoną dokumentacją. Szczegółowe
określenie dokumentacji, która ma być dołączona do wniosku zawiera ust.3 art.5.
2. EUdsBś informuje państwa członkowskie i Komisję o wniosku, przesyłając wniosek wraz z
dołączonymi przez wnioskodawcę dokumentami.
3. EUdsBś w okresie 6 miesięcy zobowiązany jest do opracowania i wydania opinii i raportu
zawierającego opis przeprowadzonej oceny i stwierdzającego uzasadnienie opinii, która może być
korzystna lub negatywna odnośnie wprowadzenia do obrotu objętego wnioskiem środka
spożywczego. Stanowisko swoje przedkłada Komisji, państwom członkowskim i wnioskodawcy.
Opinia zawiera m.in. ocenę ryzyka środowiskowego.
4. Projekt decyzji Komisji konsultowany jest z Komitetem ds. Łańcucha śywnościowego i Zdrowia
Zwierząt.
Zezwolenia wydawane są na okres 10 lat i mogą być przedłużone zgodnie z procedurą określoną w
art. 11 tego rozporządzenia.
Występuje także konieczność znakowania GMO. Nie dotyczy to tylko produktu modyfikowanego
bezpośrednio, ale także żywności, pochodzącej z transgenetycznego organizmu (np. olej sojowy z
modyfikowanej soi) i zawierających w swym składzie GMO czy produkty GMO (ciasteczka, w składzie
których znajduje się olej sojowy z genetycznie modyfikowanej soi). Etykieta takiego produktu powinna zawierać informację: „Ten produkt zawiera genetycznie modyfikowane organizmy” lub „produkowany z
genetycznie modyfikowanego...”. Wprowadzono próg przypadkowej zawartości GMO, poniżej którego
nie ma obowiązku znakowania produktów, wynosi 0,9%.
Strefy Wolne od GMO
Strefą wolną od GMO jest obszar, w obrębie którego nie są uprawiane rośliny modyfikowane
genetycznie, nie są przetwarzane, ani sprzedawane.
Strefę wolną od GMO może być: województwo, powiat, gmina, miejscowość, a także przetwórnia,
sklep, czy gospodarstwo.
Pierwszą Strefą wolną od GMO została gmina Chmielnik, dnia 23 lipca 2004 uchwałą Rady Gminy
Chmielnik. Aktualnie Strefami jest też większość województw, dziesiątki gospodarstw w Polsce.
Uchwały organów samorządu terytorialnego – Rad Miast, Gmin, Powiatów, sejmików województw
(zwane w uchwałach rezolucją albo stanowiskiem) w sprawie niedopuszczania na swój obszar GMO -
wyrażają jedynie stanowisko tych organów, które je podjęły. Nie mają charakteru prawa miejscowego,
nie zobowiązują rolników do zaniechania uprawy genetycznie zmodyfikowanych odmian roślin.
"Strefy Wolne od GMO" są akcją zorganizowaną przez organizacje sprzeciwiające się sprzedaży żywności transgenicznej i uprawie roślin modyfikowanych genetycznie. Ustanowienie danego
województwa "Strefą Wolną od GMO" jest jedynie chęcią władz, aby na danym obszarze nie były uprawiane rośliny GMO.
narodowych i rezerwatach jest ustawowy zakaz wprowadzania organizmów genetycznie
zmodyfikowanych (Ustawa o Ochronie Przyrody, Art. 15 par. 1, podpunkt: 26).
Prawo wspólnotowe regulujące GMO
Od 1 maja 2004 r. w zakresie produkcji i wprowadzania do obrotu nowej żywności obowiązuj a w
Polsce bezpośrednio następujące rozporządzenia:
Rozporządzenie nr 258/97/WE z dnia 27 stycznia 1997 r. w sprawie nowych produktów
spożywczych i nowych składników żywności
Rozporządzenie nr 1829/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie
zmodyfikowanej żywności i paszy
Rozporządzenie nr 1830/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. dotyczące możliwości
śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwości
śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów
zmodyfikowanych genetycznie
Bibliografia:
„Bezpieczeństwo i Higiena śywności” – miesięcznik nr 5, 6, 8
dwumiesięcznik nr 1, 4, 5
Katarzyna Imielska
Stosunki międzynarodowe
Rok: 3
Semestr:5
Temat: śywność modyfikowana genetycznie (cz.II)
1.Kontrola GMO
Nadzór nad zagadnieniem żywności modyfikowanej genetycznie pełni w Polsce Państwowa
Inspekcja Sanitarna. To jeden z ważniejszych kierunków jej działalności.
Mając na uwadze prawo konsumentów, (ale też innych producentów czy dystrybutorów) do
uczciwej informacji o pochodzeniu spożywanych i wykorzystywanych produktów, wzmożony nadzór nad żywnością modyfikowaną genetycznie jest niezwykle istotny.
Wzmocniony system urzędowej kontroli produkcji i dystrybucji żywności GM pozwala
wyeliminować nieuczciwe praktyki handlowe stosowane przez przedsiębiorców, umyślnie zatajających
informacje o zawartości organizmów zmodyfikowanych genetycznie w swoich produktach.
Podstawowe akty prawne regulujące wprowadzanie na rynek żywności GM obowiązujące w
Polsce to:
1. Ustawa z dnia 11.05.2001r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (tekst jednolity Dz. U.
Nr 31, poz. 265 z późn. zm.).
2. Dyrektywa 18 / 2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 marca 2001r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
3. Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003r.
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy.
4. Rozporządzenie (WE) nr 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003r.
dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz
możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów
zmodyfikowanych genetycznie i zmieniające dyrektywę 2001/18/WE.
5. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 641/2004 z dnia 6 kwietnia 2004r w sprawie szczegółowych zasad wykonywania rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady
odnoszącego się do wniosków o zatwierdzanie nowego typu żywności i paszy genetycznie
zmodyfikowanej, powiadamiania o istniejących produktach, oraz przypadkowym lub technicznie
nieuniknionym występowaniu materiału genetycznie zmodyfikowanego, który pomyślnie przeszedł
ocenę ryzyka.
6. Rozporządzenie (WE) nr 1946/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2003r. w sprawie transgenicznego przemieszczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
Postę powanie przy wprowadzeniu do obrotu ż ywnoś ci GM.
Do 1 maja 2004 r. zezwolenia na wprowadzenie do obrotu żywności GM na terenie Polski
wydawał Główny Inspektor Sanitarny. Obecnie zezwolenia są wydawane na poziomie Unii
Europejskiej, poprzez Komisję Europejską.
I. Wniosek o wydanie zezwolenia:
Wniosek powinien być przesłany do właściwego i kompetentnego urzędu krajowego Państwa
Członkowskiego. W Polsce – Główny Inspektorat Sanitarny ( formularz wniosku na stronach
internetowych GIS).
Właściwy urząd krajowy powinien:
– w terminie 14 dni od daty otrzymania wniosku na piśmie poświadczyć wnioskodawcy jego otrzymanie,
– bezzwłocznie poinformować EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa śywności, organ Komisji
Europejskiej),
– udostępnić EFSA wniosek i wszelkie informacje przekazane przez wnioskodawcę,
–EFSA bezzwłocznie informuje pozostałe Państwa Członkowskie oraz Komisję o wniosku i udostępnia
im wniosek oraz wszelkie uzupełniające informacje przekazane przez wnioskodawcę,
–EFSA sporządza streszczenie dokumentacji i udostępnia opinii publicznej (z zachowaniem ochrony
danych osobowych).
II. Opinia EFSA:
Wydając opinię, EFSA powinna zachować termin 6 miesięcy od daty otrzymania
prawidłowego wniosku. W każdym przypadku, gdy EFSA dąży do uzyskania od wnioskodawcy
dodatkowych informacji termin ulega przedłużeniu.
III. Zezwolenie:
W terminie trzech miesięcy od otrzymania opinii EFSA, Komisja składa do Stałego Komitetu ds. Łańcucha śywnościowego i Zdrowia Zwierząt projekt decyzji, którą zamierza podjąć w odniesieniu
do wniosku z uwzględnieniem opinii EFSA, wszelkich przepisów prawa wspólnotowego oraz innych czynników istotnych dla przedmiotowej sprawy.
Jeżeli projekt decyzji nie jest zgodny z opinią EFSA, Komisja przedstawia wyjaśnienie
rozbieżności. Projekt poddany pod głosowanie musi otrzymać kwalifikowaną większość głosów.
Komisja bezzwłocznie informuje wnioskodawcę o podjętej decyzji i publikuje szczegóły decyzji w Dzienniku Urzędowym UE.
Procedura wydania zezwolenia może trwać nawet do kilku lat.
Zezwolenie wydane zgodnie z procedurą określoną w Rozporządzeniu obowiązuje w całej
Wspólnocie przez 10 lat. Procedura przewiduje możliwość przedłużenia, decyzji zezwalającej, należy
w tym celu przedłożyć wniosek na rok przed upływem terminu pierwszej decyzji.
Kontrole GMO w ż ywnoś ci.
Zawartość GMO w artykułach spożywczych powinna być wyraźnie sygnalizowana właściwym
oznakowaniem na opakowaniu oraz stosowną informacją w dokumentach towarzyszących partii
wyrobu na każdym etapie produkcji i obrotu.
Podstawowe wymagania dla żywności GM (wg rozporządzenia 1829/2003):
•śywność ta nie może wywierać szkodliwych efektów dla zdrowia ludzkiego, zdrowia zwierząt oraz środowiska.
•Nie może wprowadzać w błąd konsumenta.
•Nie może różnić się od żywności konwencjonalnej, którą ma zastąpić na rynku
Celem działań pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest ocena przestrzegania
postanowień wyżej wspomnianych rozporządzeń, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień
dotyczących:
- prawidłowości znakowania surowców oraz wyrobów gotowych, przeznaczonych do obrotu
(weryfikacja oświadczeń znajdujących się na etykietach i w dokumentacji towarzyszącej, poparta pobieraniem próbek do analiz laboratoryjnych na obecność białka zmodyfikowanego genetycznie),
- wdrożonych procedur i systemów umożliwiających śledzenie surowców i produktów oraz
odtworzenie źródeł ich pochodzenia (miejsce pochodzenia może sugerować modyfikację
genetyczną, zważywszy, iż większość soi i kukurydzy dostępnych na naszym rynku pochodzi z importu),
- wiedzy i świadomości przedsiębiorców w zakresie wymagań obowiązujących przepisów
dotyczących żywności zawierającej, składającej się lub wytworzonej z GMO, w tym zasad
wprowadzania jej do obrotu.
Wzmożony nadzór w ww. zakresie realizowany jest głównie poprzez:
- wnikliwe kontrole zakładów produkcyjnych, w których stosowane są surowce potencjalnie
zawierające lub składające się z organizmów zmodyfikowanych genetycznie lub też
wyprodukowane z tych organizmów (dotyczy zwłaszcza wytwórni wykorzystujących surowce sojowe i kukurydziane),
- właściwy nadzór nad importem żywności, zwłaszcza pochodzącej z krajów spoza Unii Europejskiej,
- gruntowne kontrole placówek hurtowego i detalicznego obrotu żywnością oferujących w sprzedaży
żywność zawierającą lub potencjalnie zawierającą składniki zmodyfikowane genetycznie.
Produkty podlegające kontroli obecne na rynku to:
- żywność na bazie soi (tofu, oleje, sosy, mąka, pieczywo, ciastka, lecytyna, itp.)
- żywność na bazie kukurydzy (płatki, oleje, chipsy, skrobia, mąka, kukurydziane dodatki do żywności).
Interpretacja wyników kontroli:
● produkt nieautoryzowany → jeśli danego produktu nie ma na liście produktów
zatwierdzonych w UE, to nie może być obecny na rynku wspólnotowym (np. kukurydza Bt10).
● produkt autoryzowany → dopuszczony do obrotu; wymóg znakowania.
● istnieją wyjątki od wymogów znakowania żywności GM, np. jeśli producent tej żywności jest
w stanie udowodnić, że obecność materiału genetycznie zmodyfikowanego jest przypadkowa lub technicznie nieunikniona, lub jeśli materiał genetyczny posiada przychylną opinię komitetów naukowych Wspólnoty lub EFSA, wydaną przed wejściem w życie rozporządzenia 1829/2003
Komisja Europejska opublikowała listę materiałów genetycznie zmodyfikowanych, które
uzyskały w/w przychylną opinię komitetów naukowych; dostępną na stronie internetowej:
http://www.europa.eu.int/comm/food/food/biotechnology/gmfood/events_en.pdf
W przypadku wątpliwości, należy skontaktować się z Krajowym Systemem Informowania o
Produktach Niebezpiecznych, który jeżeli chodzi o żywność zaczął działać od stycznia 2003 roku jako zintegrowany system ostrzegania o produktach niebezpiecznych dla zdrowia.
W krajach Unii Europejskiej i Ameryki Północnej żywność transgeniczna może być:
• stosowana bezpośrednio w żywieniu ludzi, np. pomidory o przedłużonej świeżości;
• surowcem do produkcji konkretnych wyrobów spożywczych, np. frytki otrzymane z ziemniaków
odpornych na stonkę;
• surowcem do produkcji dodatków bądź składników żywności, np. lecytyna wyprodukowana z
genetycznie modyfikowanej soi;
• używana bezpośrednio w przemyśle spożywczym, jak np. zmodyfikowane drożdże w piwowarstwie i
piekarnictwie, preparaty chymozyny w serowarstwie, zakwasy, enzymy itp.;
• genetycznie zmodyfikowane rośliny mogą być wykorzystywane jako pasza bądź jej komponent w
żywieniu drobiu, trzody chlewnej, bydła.
W UE od roku 1990 obowiązuje prawo regulujące zagadnienia związane z problematyką
GMO; dotyczy ono:
-prowadzenia badań nad GMO,
- uprawy roślin typu GMO oraz sprzedawania żywności uzyskanej
Od września 2004 w UE można uprawiać kukurydzę z transgenem MON 810.
Na liście żywności lub jej składników pochodzących z roślin transgenicznych występującej na
rynku UE do kwietnia 2004 umieszczono 16 produktów (5 - pochodzących z kukurydzy, 7- z rzepaku,
2 - z bawełny, 1 - z soi, i witamina B2. Genetycznie zmodyfikowana kukurydza, soja, rzepak i bawełna są w polskich sklepach już od dawna. Nawet 70% artykułów, które kupujemy codziennie może
teoretycznie zawierać dodatki wyprodukowane z GMO; sojowa lecytyna jest w czekoladzie,
kukurydziane mączki i białko sojowe w jogurtach i wędlinach.
Od roku 1998 UE nie wydaje już zezwoleń na wprowadzanie na rynek żywności
modyfikowanej genetycznie.
UE jest sceptycznie nastawiona do żywności modyfikowanej genetycznie, a także
wewnętrznie podzielona, co do stosunku poszczególnych państw wobec poszczególnych produktów.
Przeciwieństwem konsumentów europejskich zdają się być Amerykanie, którzy na co dzień chętnie
sięgają po produkty transgeniczne.
Ochrona konsumenta
"W celu wspierania interesów konsumentów i dla zagwarantowania wysokiego poziomu konsumpcji,
Wspólnota wnosi wkład w ochronę zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych
konsumentów, jak i do wspierania ich prawa do informacji, wychowania i kształcenia zorganizowanego
dla ochrony swych interesów."
Tego, że ochrona konsumenta na rynku unijnym jest kwestią bardzo ważną, dowodzi artykuł
153 TWE poświęcony właśnie zagadnieniu ochrony konsumenta. I tym samym stał się częścią polityki
wspólnotowej.. Artykuł 153 TWE oprócz tego, że Wspólnota chroni życie, zdrowie i interesy
konsumenta, wspiera też konsumentów w zakresie "prawa do informacji, wychowania i kształcenia
zorganizowanego dla ochrony swoich interesów".
Komisyjny Dekalog
20 lipca 2004 roku Dyrekcja Generalna ds. ochrony zdrowia i konsumentów Komisji
Europejskiej, uchwaliła dziesięć podstawowych zasad ochrony konsumenta w UE. Dokument nie
stanowi formalnych wytycznych Komisji odnośnie wykładni prawa unijnego. Jednak zejście poniżej
wytyczonych standardów może zostać uznane za naruszenie traktatu, co może skończyć się sprawą
w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości i w efekcie sporą karą finansową.
10 podstawowych zasad ochrony konsumentów w Unii Europejskiej
1. Konsumenci mają możliwość zakupu artykułów według własnego uznania i w wybranym
przez siebie miejscu
2. Konsumenci mają prawo do zwrotu niesprawnych artykułów
3. Konsumentów chronią wysokie normy bezpieczeństwa żywności i innych towarów
konsumpcyjnych
4. Konsumenci mają prawo wiedzieć, co spożywają
5. Konsumentom należy zapewnić uczciwe warunki umów
6. Konsumenci mają prawo do zmiany zdania
7. Konsumentom należy ułatwiać porównanie cen
8. Konsumenci nie mogą być wprowadzeni w błąd
9. Konsumentom należy zapewnić ochronę podczas urlopu
10. Konsumentom należy zapewnić pomoc w skutecznym rozstrzyganiu sporów
transgranicznych
Szczególnie ważne przy zagadnieniu GMO są punkty 3 i 4.
Dyrekcja Generalna Zdrowie i Ochrona Konsumentów
Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów odpowiada za kwestie związane z życiem
codziennym wszystkich obywateli Europy. Ogólnym celem DG jest działalność na rzecz lepszej
jakości życia, głównie przez zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i
interesów gospodarczych konsumentów oraz zdrowia publicznego.
Przedmiotowy ogólny cel realizowany jest przez działalność legislacyjną oraz działania podejmowane
w trzech wzajemnie ze sobą powiązanych obszarach polityki:
1. Polityka ochrony konsumentów (art. 95 i 153 Traktatu)
wspieranie bezpieczeństwa i innych interesów konsumentów na rynku wewnętrznym;
proponowanie inicjatyw legislacyjnych i innych inicjatyw na korzyść konsumentów, oraz przyczynianie się do ich prawidłowego stosowania w całej Unii Europejskiej;
zapewnienie, aby interesy konsumentów były należycie uwzględniane w rozwoju innych polityk Unii
Europejskiej;
zwiększenie możliwości konsumentów w zakresie dokonywania świadomych wyborów, za pomocą
skuteczniejszych inicjatyw informacyjnych i edukacyjnych, oraz wzmocnienie ich reprezentacji w
opracowywaniu polityk UE.
2. Zdrowie publiczne (Art. 95, 152 i 300 Traktatu)
m.in. realizacja programu Zdrowia Publicznego(2003-2008)
zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego w ramach rozwoju wszystkich polityk
Wspólnoty;
podejmowanie działań na rzecz poprawy zdrowia publicznego w Unii Europejskiej celem zapobiegania chorobom i schorzeniom i eliminowania źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego;
zapewnienie niezależnej i przejrzystej oceny ryzyka przez komitety naukowe SANCO;
3. Bezpieczeństwo żywności, zdrowie zwierząt, dobrostan zwierząt i zdrowie roślin (art. 37, 95 i
152 Traktatu)
zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa żywności, zdrowia zwierząt, dobrostanu zwierząt i
zdrowia roślin w Unii Europejskiej, za pomocą spójnych środków obejmujących drogę "od
gospodarstwa do stołu" i odpowiednie monitorowanie, przy jednoczesnym zapewnieniu efektywnego
funkcjonowania rynku wewnętrznego;
zapewnienie skutecznych systemów kontroli i ocena zgodności z normami UE w sektorach
bezpieczeństwa i jakości żywności, zdrowia zwierząt, dobrostanu zwierząt, żywienia zwierząt i zdrowia roślin w UE oraz w państwach trzecich w odniesieniu do wywozu do UE;
zarządzanie stosunkami międzynarodowymi z państwami trzecimi oraz organizacjami
międzynarodowymi w zakresie bezpieczeństwa żywności, zdrowia zwierząt, dobrostanu zwierząt,
żywienia zwierząt i zdrowia roślin;
zarządzanie ryzykiem w oparciu o dokonania naukowe
4. współpraca z Europejskim Urzędem ds. Bezpieczeństwa śywności
European Food Safety Authority (EFSA), Europejski Urząd Bezpieczeństwa śywności
Europejski Urząd Bezpieczeństwa śywności jest przede wszystkim odpowiedzialny za
doradztwo naukowe we wszystkich kwestiach związanych pośrednio lub bezpośrednio z
bezpieczeństwem żywności.( Upoważniony jest do sprawowania kontroli nad wszystkimi etapami
wytwarzania produktów spożywczych, od pierwszego producenta aż do produktu spożywczego
oferowanego konsumentowi, a także produktów stosowanych jako karma dla zwierząt). Zadaniem
Urzędu jest ocena ryzyka związanego z łańcuchem żywności, badanie wszelkich czynników
mogących mieć pośredni lub bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo żywności, w szczególności tego,
co wiąże się ze zdrowiem zwierząt, warunkami chowu zwierząt i zdrowiem roślin. Urząd jest także
upoważniony do badań nad zagadnieniami związanymi z organizmami genetycznie modyfikowanymi,
nie tylko przeznaczonymi do konsumpcji przez czy zwierzęta.
Food and Veterinary Office, Biuro ds. śywności i Weterynarii
Podstawowym zadaniem Biura ds. śywności i Weterynarii jest czuwanie nad tym, czy
wspólnotowe przepisy prawne odnoszące się do bezpieczeństwa żywności, zdrowia zwierząt, zdrowia
roślin i warunków bytowych zwierząt są stosowane we właściwy sposób.
Biuro ds. śywności i Weterynarii ma za zadanie:
rozwijać efektywne systemy kontroli bezpieczeństwa i jakości produktów spożywczych w dziedzinie
weterynarii i kwestii fitosanitarnych;
kontrolować przestrzeganie prawa wspólnotowego europejskiego dotyczącego bezpieczeństwa i
jakości produktów spożywczych w państwach członkowskich UE i w państwach trzecich, z których
eksportuje się do UE, zwłaszcza w dziedzinie weterynarii i kwestii fitosanitarnych;
współpracować w opracowywaniu wspólnotowej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa i jakości produktów spożywczych, jak również w dziedzinie weterynarii i kwestii fitosanitarnych;
informować zainteresowanych o rezultatach badań.
Podstawowa działalność Biura polega na dokonywaniu inspekcji w państwach członkowskich i krajach
trzecich oraz kontrolowaniu, czy właściwe władze wdrażają i stosują legislację europejską. Rezultaty inspekcji Biura ds. śywności i Weterynarii, publikowane w formie raportów, wpływają na
przygotowywaną wspólnotową legislację w zakresie doprecyzowania lub nowelizacji przepisów. Biuro
ds. śywności i Weterynarii zatrudniało w 1997 r. około 50 osób, obecnie personel liczy blisko 160
osób, liczba inspektorów potroiła się, a około 70 inspektorów z tej grupy uczestniczy w kontrolach w terenie.
3.WTO a stosunek UE do żywności transgenicznej
Światowa Organizacja Handlu potępia zakaz wydany w tym roku przez Austrię, Belgię,
Francję, Niemcy, Włochy i Luksemburg na import kilku pojedynczych produktów, uznanych wcześniej
przez Brukselę za bezpieczne. Decyzja WTO nie dotyka kluczowych kwestii transatlantyckiego sporu,
zwłaszcza tego zasadniczego: czy żywność modyfikowana genetycznie jest zdrowa. Nie kwestionuje
ona również sposobu unijnej kontroli importu żywności i produktów rolnych modyfikowanych
genetycznie, ani prawa krajów do zakazania importu takiej żywności z przyczyn zdrowotnych lub
ekologicznych. USA, Kanada i Argentyna mają za złe Unii zamykanie swojego rynku na produkty
modyfikowane genetycznie. Pomimo tego orzeczenie WTO pozostawiło obecny unijny system
zatwierdzania żywności modyfikowanej genetycznie w niezmienionej formie.
4.WHO A GMO
Według Światowej Organizacji Zdrowia śywność GM jest równie bezpieczna jak
konwencjonalna oraz może przynieść wiele korzyści. Poprzez możliwość uzyskiwania większych
zbiorów, lepszej ich jakości oraz zwiększenie różnorodności roślin, jakie mogą być uprawiane na
danym obszarze, ich uprawa może prowadzić do lepszego odżywiania i poprawy zdrowia,
podnoszenia standardu życia ludności na terenach gdzie żywności brakuje. Niemniej jednak
konieczne są nieustanne kontrole nowych produktów modyfikowanych genetycznie przed
wprowadzeniem ich na rynek zarówno pod kątem wpływu na ludzkie zdrowie, jak i na środowisko
naturalne - wynika z najnowszego raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Raport "Modern
food biotechnology, human health and development" prezentuje potencjalne korzyści oraz zagrożenie związane z żywnością modyfikowaną genetycznie.
Ryzyko wiąże się z tym, iż geny wprowadzane do roślin są zupełnie nowe, nie istniały
wcześniej w łańcuchach pokarmowych i ich obecność może spowodować zmiany w aktualnym
genetycznym charakterze roślin. Dlatego potencjalne skutki dla zdrowia ludzkiego powinny zostać
zawsze oszacowane, poprzez długoterminowy monitoring, umożliwiający wczesne wychwycenie
wszystkich możliwych szkodliwych skutków, przed rozpoczęciem ich upraw i wprowadzeniem na
Oszacowanie ryzyka związanego z wpływem na zdrowie i środowisko było zawsze
przeprowadzane przed wprowadzaniem nowych genetycznie modyfikowanych produktów na rynek.
Pod tym względem są one przebadane gruntowniej niż konwencjonalne produkty. Do tej pory
spożywanie żywności modyfikowanej genetycznie nie spowodowało żadnych negatywnych skutków
dla zdrowia.
WHO wraz z Organizacją Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i
Programem Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska (UNEP) wspólnie pomagają krajom
wprowadzającym produkty GM przeprowadzić badaniach pod każdym kątem ich wpływu na ludzkie
zdrowie i środowisko naturalne.
5. Wady i zalety żywności modyfikowanej
W początkowym okresie inżynieria genetyczna miała poprawić smak uzyskanej żywności, a
nawet tworzyć organizmy wspomagające leczenie niektórych chorób. Kolejne lata stosowania GMO
ujawniły uboczne efekty i różne uboczne skutki. W krajach Ameryki, gdzie GMO jest powszechnie
produkowana, zaobserwowano zwiększenie zachorowań i objawów ostrej alergii, były też przypadki
śmiertelne.
Organizm ludzki może przejąć niektóre cechy z genów roślin zmodyfikowanych i zmienić
działanie antybiotyków na człowieka. Wiadomo, że toksyczne białko produkowane przez rośliny w celu
ochrony przed pestycydami kumuluje się w organizmach spożywających je zwierząt i ludzi. Fałszywy
jest też mit, że GMO wymaga mniejszej ilości środków ochrony roślin. Chwasty rosnące w otoczeniu
takich roślin stopniowo uodparniają się i trzeba stosować coraz większe ilości herbicydu, który zatruwa rośliny i jałowi glebę. Nie można też kontrolować obszaru wysiewu, nasiona roślin zmodyfikowanych,
mieszają się z roślinami czystymi genetycznie. Zmiana technologii produkcji w rolnictwie skutkuje
zmniejszeniem różnorodności roślin, jest to niebezpieczne w przypadku choroby, która objęłaby całą
monokulturę, powodując jej wyginięcie, nie pozostawiając alternatywnych upraw.
Największy problem to brak pełnej wiedzy na temat przyszłych skutków spożywania GMO.
Nie ma żadnych średnio - lub długookresowych badań, które wykazałyby ewentualne skutki GMO dla
zdrowia ludzi, ale od kiedy żywność GMO pojawiła się na rynku w USA, tj. 1994 roku, nie ma żadnych
doniesień - o jej negatywnym wpływie na zdrowie ludzkie.
Przeciwnicy żywności transgenicznej zwracają uwagę na różnego rodzaju zagrożenia: reakcje
alergiczne. Z drugiej strony tradycyjna żywność również wywołuje alergie - mało tego - biotechnologia pozwala tak ulepszyć rośliny, żeby nie były alergiczne, np. ziemniaki, które nie mają alergenu w pyłku.
Istnieje możliwość uodpornienia się bakterii na antybiotyki, ale geny odporności na antybiotyki
właśnie zostały „wzięte” z bakterii - czyli bakterie te geny już posiadają. By doszło do przeniesienia genów dających odporność na antybiotyk z rośliny transgenicznej do bakterii musiałoby dojść do tzw.
„horyzontalnego przeniesienia genów” czyli do przeniesienia genu rośliny do bakterii. Jak do dzisiaj to
- są to tylko spekulacje.
Inni przeciwnicy zwracają uwagę (argumenty Greenpeace) na to, że organizmy te zachowują zdolność do rozmnażania się, a co więcej mogą krzyżować się z innymi występującymi w środowisku
naturalnym roślinami. W rzeczywistości mogą się krzyżować z blisko spokrewnionymi roślinami, o ile
transgen zapewnia przewagę selekcyjną.
P1: Stwarza to możliwość szerokiego rozprzestrzeniania się zmodyfikowanych organizmów w nowych
środowiskach (np. drzewka oliwne w Kalifornii). Mogą powstać superchwasty. Uważa się, że
wprowadzenie organizmów zmodyfikowanych genetycznie stwarza ogromne zagrożenie, gdyż raz
uwolnionych odmian nie można już wycofać.
Superchwasty jednakże powstają i powstawały przy stosowaniu tradycyjnych praktyk
agrotechnicznych - usuwa się je z upraw stosując inny związek chemiczny albo ręcznie.
Przeciwnicy zwracają również uwagę na niedoskonałą konstrukcję GMO. Np. w kukurydzy
odpornej na szkodniki (do kukurydzy wprowadzono gen kodujący białko dające odporność na
szkodnika - białko to było produkowane w łodydze, liściach i pyłku i migrowało wokół pola, spadając na inne rośliny - w ten sposób ginęły również motyle). Białko powinno być produkowane w łodydze i
liściach, a nie w pyłku - to również zapewnia odporność. Wtedy nie ma problemu z motylami.
Przeciwnicy uważają, że jeżeli jemy „zboża odporne na insekty”, które produkują szkodliwą dla
insektów substancje - to my ją również spożywamy.
Z drugiej strony ta szkodliwa dla insektów substancja to białko, które nie szkodzi człowiekowi, gdyż
mamy zupełnie inną budowę przewodu pokarmowego niż owad i łatwo trawimy to białko jak wiele
innych. Preparat z tego białka przez wiele lat był sprzedawany jako najbardziej przyjazny dla
człowieka związek służący do ochrony roślin przed insektami. Co więcej - to co jemy obecnie -
produkty tradycyjnego rolnictwa są otrzymywane z roślin spryskiwanych insektycydami - np.
związkami fosforoorganicznymi, które są b. szkodliwe dla człowieka. Tak więc np. kukurydza
transgeniczna odporna na szkodniki jest bardziej przyjazna dla człowieka i środowiska niż ta
tradycyjnie uprawiana.
W Indiach wytworzono gatunek ziemniaka, wzbogacony o gen pobrany z szarłatu, dzięki temu
roślina zawiera 2-4 razy więcej cennych kwasów aminowych niż zwykłe ziemniaki. W Afryce
Południowej hodowcy bawełny zdecydowanie wolą modyfikowaną genetycznie bawełnę, która jest
odporna na szkodniki - wydajność plonów wzrosła z 50 do 89 % i zaoszczędzono na pestycydach. Dr
Ingo Potrykus wyhodował tzw. złoty ryż (o wysokiej zawartości prowitaminy A), chroniący przed
zaburzeniem wzroku miliony dzieci w Indiach.
W ciągu kilku lat pojawią się lecznicze warzywa i owoce, takie jak pomidory zawierające dużo
flawonoidów (chroniących przez chorobami serca) oraz rzepak z podwójną zawartością witaminy E.
Naukowcy w USA uzyskali niedawno kapustę zawierająca wyizolowane z alg i grzybów geny kodujące
nienasycone kwasy tłuszczowe omega -3 i omega - 6 (w jakie obfitują tłuste ryby morskie). Mają być
uzyskane odporne na mróz pomidory, melony i ziemniaki. Pojawiają się rośliny uprawne odporne na
wirusy, choroby grzybowe i ozon, a nawet takie, które będą oczyszczać glebę z nadmiaru metali
ciężkich.
śywność modyfikowana genetycznie jest o wiele bardziej wnikliwie badana niż inna.
6.Wnioski
Podsumowując:
• niezbędna jest jawność badań;
• konieczna jest informacja i oznakowanie żywności modyfikowanej genetycznie;
• gwarantowane musi być prawo konsumenta do wyboru między żywnością modyfikowaną
a "czystą" .
Coraz częściej mówi się o zastosowaniu "zasady przezorności" przyjętej podczas "Szczytu Ziemi" w Rio de Janeiro w 1992 roku. Mówi ona o zaprzestaniu działania, jeśli nie jesteśmy
przekonani o jego nieszkodliwości. Przecież skutki stosowania GMO będą znane dopiero w odległym
czasie i nie da się ich dziś w żaden sposób przewidzieć.
Źródła:
http://ww2.tvp.pl/3558,20050518206285.strona
http://wirtualny.bialystok.pl/_archiwum/?popen=news&id_art=2165&kom=dodaj
http://www.halat.pl/transgen.html
http://zdrowo.livenet.pl/gmo.html
http://www.biotechnolog.pl/news-173.htm
http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2005/pr29/en/index.html
http://www.ppr.pl/artykul.php?id=76822
http://www.wszpwn.com.pl/wszpwn/index.jsp?place=Lead07&news_cat_id=336&news_id=808&layout
=13&page=text
http://www.ppr.pl/artykul.php?id=62964
http://biznes.onet.pl/14,1362821,,3254,ft.html
http://www.giih.gov.pl/aktualnosci/archiw_02.05/k.haidar.htm
http://www.nadzieja.pl/czytelnia/artykuly/nowe/zywnosc_genetycznie_zmieniona.html
http://www.nadzieja.pl/czytelnia/artykuly/nowe/zywnosc_genetycznie_zmieniona.html
http://www.wsse.bialystok.pl/gmo.htm
http://www1.ukie.gov.pl/www/serce.nsf/0/30a20d943247adf6c1256e850049e306?open