Pojęcie i klasyfikacja kosztów
na potrzeby decyzyjne i kontrolne
Koszt reprezentuje wartość utraconą dla osiągnięcia innej wartości, przy czym naleŜałoby doprecyzować kaŜdorazowo:
1.
osoby lub grupy społeczne naraŜone na utratę
wartości
2.
rodzaj (charakter) wartości traconych
3.
zasady wyceny tych wartości
4.
zakres kosztów odnoszonych na obiekt
5.
obiekt, którego koszty liczymy
6.
zakres zdarzeń odwzorowanych poprzez koszty,
7.
cel pomiaru kosztów
8.
czas, w którym nastąpi lub nastąpiła utrata wartości, 9.
efekt osiągnięty dzięki ponoszeniu kosztów.
Pojęcie kosztu w rachunkowości finansowej Definicja ustawowa:
Koszty to wiarygodnie określone zmniejszenia
osiągniętych korzyści w okresie
sprawozdawczym w formie zmniejszenia
wartości aktywów lub zwiększenia wartości
zobowiązań. Koszty te prowadzą
do zmniejszenia kapitału własnego
lub zwiększenia jego niedoboru
w inny sposób niŜ wycofanie środków przez
udziałowców lub właścicieli.
• Straty nadzwyczajne
• Wydatki
• Nakłady
• Koszty uzyskania przychodu w rozumieniu
ustaw podatkowych
z poszczególnego źródła są wszelkie
koszty poniesione w celu osiągnięcia
przychodów, lub zachowania albo
zabezpieczenia źródła przychodów,
z wyjątkiem tych, które są ustawowo
wyłączone.
Natomiast w prawie bilansowym warunkiem
ponoszenia kosztów nie jest osiąganie
przychodów lub innych ekwiwalentów.
Pojęcie kosztu w rachunkowości zarządczej Ze względu na odmienność funkcji realizowanych przez rachunek kosztów w systemie informacyjnym
przedsiębiorstwa w ramach rachunkowości finansowej i zarządczej, wyróŜnić moŜna:
- retrospektywny rachunek kosztów,
funkcjonujący w ramach RF, oraz
- prospektywny rachunek kosztów,
podporządkowany regułom i zadaniom RZ.
Stąd teŜ dla celów RZ istnieje potrzeba
operowania kategoriami kosztów w odmiennych
zakresie.
Pojęcie kosztu w rachunkowości zarządczej Koszty w rachunkowości zarządczej –
to wyraŜ ają cy wartoś ci tracone
parametr rachunku
mikroekonomicznego prowadzonego
w celu planowania i kontroli działań
jednostki gospodarują cej.
Koszty w rachunkowości finansowej
Pozycje właściwe
tylko RF
Elementy wspólne
Pozycje właściwe
Elementy wspólne
tylko RZ
Koszty w rachunkowości zarządczej
Pozycje kosztów właściwe tylko RZ
To te elementy kosztów, których prawo bilansowe - ze względu na obowiązujące nadrzędne zasady
memoriału i cen historycznych – nie akceptuje.
Są to:
•
koszty alternatywne, koszty utraconych
korzyści ( opportunity cost)
•
koszty utajnione ( implicit cost)
•
koszty ryzyka prowadzonej działalności ( risk cost)
•
koszty wynikające z zastosowania
odtworzeniowej wartości zuŜywanych
czynników produkcji, a nie ich cen
historycznych
Pozycje właściwe tylko RF – to głównie pozycje będące konsekwencją
zastosowania zasad współmierności i
ostroŜności.
RZ eksponuje następujące cechy kosztów:
•
pierwotny charakter względem
przychodów,
•
celowość i ekwiwalentność,
•
wewnętrzny charakter,
•
zwrotność.
Klasyfikacja kosztów na potrzeby RZ
W szczególności, dla potrzeb decyzyjnych, przede wszystkim: 1. Wyodrębnia się koszty utraconych
korzyści,
2. Klasyfikuje się koszty według istotności
związanej z decyzją
3. Klasyfikuje się koszty według reakcji
na zmiany wielkości działalności
4. Klasyfikuje się koszty ze względu
moŜliwość wpływu na ich ponoszenie czy
ich wysokość
Klasyfikacja kosztów na potrzeby RZ
Koszty utraconych korzyści to wartość korzyści utraconych w wyniku niepodjęcia najlepszej
opcji działania (inaczej – są to sumy dochodów
utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych
zasobów /np. pracy i kapitału/ w najlepszych z
istniejących alternatywnych zastosowań).
Na przykład:
1. Podjęcie dodatkowej produkcji wyrobu „a” spowoduje konieczność zmniejszenia produkcji wyrobu „b” o 100 sztuk
2. MarŜa osiągana na jednej sztuce wyrobu „b” wynosi 5 zł
3. Utracona marŜa w wysokości 500 zł z zaniechanej produkcji wyrobu
„b” powinna być potraktowana jako koszt podjęcia produkcji wyrobu
„a”
Klasyfikacja kosztów na potrzeby RZ
Koszty istotne (zaleŜne) – to koszty wykazujące związek z określonym
wariantem decyzyjnym. Ich poniesienie
jest konsekwencją podjętej decyzji.
Koszty nieistotne (niezaleŜne) - to koszty, które zostaną poniesione bez względu na
podjętą decyzję. Kosztami nieistotnymi
mogą być koszty wynikające z wcześniej
podjętych decyzji ( koszty zapadłe) lub
koszty, których wysokość będzie
niezaleŜna od wybranej opcji decyzyjnej.
Klasyfikacja kosztów na potrzeby RZ
Ze względu na sposób reagowania kosztów na rozmiary działalności wyróŜniamy:
• Koszty zmienne to koszty, których
wysokość zmienia się wraz ze zmianą
rozmiarów działalności
• Koszty stałe to koszty, które nie reagują na zmiany w poziomie tych czynników –
w określonym okresie czasu i w ramach
pewnego przedziału istotności.
Koszty zmienne mogą reagować na
wielkość produkcji w róŜny sposób.
Pod tym względem rozróŜnia się koszty
zmienne:
1. proporcjonalne - wzrastają w tym
samym tempie co produkcja
2. progresywne - rosną szybciej niŜ
produkcja
3. degresywne - rosną wolniej niŜ produkcja
W krótkim okresie wyróŜnia się:
1. koszty stałe o charakterze względnym
2. koszty stałe o charakterze bezwzględnym W długim okresie – wszystkie koszty zachowują
się jak zmienne ☺
A jak moŜna przedstawić jednostkowy koszt stały i jednostkowy koszt
zmienny?
Jak się zachowuje koszt jednostkowy?
Klasyfikacja kosztów na potrzeby kontrolne 1. Koszty kontrolowane - są zaleŜne od
kierownika jednostki (odpowiada za nie)
2. Koszty niekontrolowane - na ich
wysokość nie ma wpływu dany kierownik
jednostki
Metody podziału na koszty stałe i zmienne W praktyce stosowana są m.in.:
a) metody niestatystyczne, w tym:
•
metoda księgowa,
•
metoda inŜynieryjna,
b) metody statystyczne, w tym:
•
metoda graficzna (wizualna),
•
metoda wielkości krańcowych,
•
metoda średnich podokresów,
•
metoda regresji liniowej.
Metody statystyczne opierają się na
załoŜeniu, Ŝe koszty całkowite są zaleŜne
od czynnika zmienności (np. wielkość
produkcji) w sposób liniowy. ZaleŜność tą
moŜna określić jako:
KC = Kjzm * x + KS
Metoda graficzna
Istota metody wartości krańcowych polega na wyznaczeniu jednostkowego kosztu zmiennego na podstawie
odchyleń krańcowych wielkości produkcji oraz kosztów całkowitych. Odchylenia te są wyznaczane na podstawie minimalnych i maksymalnych wielkości produkcji oraz wielkości kosztów całkowitych.
K
= k
* X + K
K
= k
* X + K
MAX
jzm
S
MIN
jzm
S
Wzory na tablicy ☺
Metoda średnich podokresów jest odmianą metody wielkości krańcowych.
Dane statystyczne porządkuje się rosnąco
od najniŜszych do najwyŜszych rozmiarów
działalności i dzieli się je na dwie grupy.
Z wydzielonych w ten sposób części wyznacza
się średnie wielkości produkcji, jak równieŜ
średnie wartości kosztów.
Znając te wielkości postępuje się analogicznie,
jak w przypadku metody wielkości krańcowych.
Wzory na tablicy ☺
Istotą metody regresji jest jak najlepsze
dopasowanie linii kosztów do wszystkich
obserwacji. Dokonuje się tego wykorzystując
metodę najmniejszych kwadratów.
Polega ona na znalezieniu takiego równania linii
prostej kosztów, aby suma kwadratów
pionowych odległości pomiędzy tą linią, a
danymi rzeczywistymi była mniejsza niŜ suma
kwadratów odległości między danymi
empirycznymi, a jakąkolwiek inną krzywą.