Terminu „alkoholizm” używa się potocznie w dwóch znaczeniach: do określania
wszelkiego spożycia alkoholu, które wkracza poza miarem tradycyjnego czy zwyczajowego
picia, bądź dla oznaczenia choroby alkoholowej.
Rozpatrując problemy związane z nadużywaniem napojów alkoholowych należy jednak
wyraźnie rozróżniać dwa zjawiska. Pierwsze z nich to pijaństwo, przejawiające się w postaci
nadmiernej konsumpcji alkoholu, drugie to alkoholizm będący objawem chorobowym.
Pijaństwo krótko mówiąc, określa nawyk używania alkoholu w dawkach powodujących mniej
lub bardziej trwałe zakłócenia psychofizyczne w organizmie.
Nie objawia się ono jednak przymusem picia. Alkohol jest natomiast choroba,
stanem przewlekłej narkomanii, w której osoba nią dotknięta traci kontrolę nad piciem (nie
ma możliwości przerwania raz rozpoczętego picia w dowolnym, z góry obranym momencie) i
nie jest w stanie utrzymać się przez dłuższy czas w abstynencji, a w przypadku braku
alkoholu zachodzi konieczność poszukiwania go, niekiedy za wszelką cenę. Według obecnie
stosowanej terminologii mówimy wówczas o tzw. zespole uzależnienia alkoholowego.
Wprowadzony do organizmu alkohol zostaje szybko wchłonięty. Już z przewodu
pokarmowego przedostaje się do krwi a następnie do innych narządów ciała.
Atakując mózg alkohol wpływa na zwolnienie działania komórek mózgowych i
zachowanie wyższych czynności nerwowych. Większe dawki proporcjonalnie działają silnie
na wszystkie komórki mózgu. Powoduje zmniejszenie sprawności umysłowe i fizyczne. W
przekonaniu pijącego jednak- sprawność ta się podwyższa.
Wydaje mu się , że myśli szybciej, jaśniej, śmielej, podczas gdy jest odwrotnie.
W tej fazie picia alkoholu sprawia przyjemność, tłumi lęki i obawy, rozluźnia, człowiek staje
się rozmowniejszy, elokwentny. Później coraz bardziej ujawniają się skutki negatywne jak
nieskoordynowane ruchy, chwiejny krok, splątany język.
Wyróżniamy następujące fazy działania alkoholu na organizm w zależności od stężenia:
a) dysforyczne (do 1 o/oo)
- poprawa nastroju
- zaburzenia w spostrzeganiu
- wstępne zaburzenia psychomotoryczne
b) euforyczne (1-2 o/oo )
- zaburzenia krytycyzmu
- wyraźne zaburzenia psycho- i sensomotoryczne
c) ekscytacja (2-3 o/oo)
- zahamowanie uczuciowości wyżej, krytycyzmu i procesów
myślowych
d) narkotyczne (3-4 o/oo )
- zamroczenie narkotyczne
- zaburzenia oddechowe i układu krążenia
e) porażenne (pow.4 o/oo )
- zanik odruchów prostych
- drgawki, sinica
- porażenie ośrodków krążenia i oddechu
- rozluźnienie mięśniowe
- śmierć
1
Jest faktem niekwestionowanym, że na szybkość powstawania uzależnienia
istotny wpływ wywiera stopień dojrzałości organizmu, a szczególnie ośrodkowego układu
nerwowego ( głównie mózgu). Z badań wynika, że zaczną rolę odgrywa tu wiek, w którym
rozpoczęło się intensywne picie alkoholu. Pijąc intensywnie przed 20 rokiem życia można
uzależnić się już po kilku miesiącach, między 20-25 rokiem życia potrzeba na to średnio
około 3-4 lata.
Trudno jest odpowiedzieć na pytanie dotyczące przyczyn uzależnienia od
alkoholu, bowiem mechanizmy nie zostały jeszcze wystarczająco poznane. Na dzień
dzisiejszy przyjmuje się, że mamy tu do czynienia z czynnikami społecznymi,
psychologicznymi i duchowymi nakładającymi się na podłoże biologiczne.
Badania rodzinne dzieci pozwalają przypuszczać, że biologiczne czynniki genetyczne
odgrywają pewną rolę w powstawaniu uzależnienia. Dziedziczeniu ulega biochemiczne
podłoże, na którym może rozwinąć się alkoholizm.
Na uzależnienie mają również wpływ czynniki kulturowe, środowisko rodzinne i
dostępność alkoholu. Ważnym elementem są także cechy osobowości. Proces dojrzewania
osobowości jest wypadkową wpływu zarówno czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych.
Osoby niedojrzałe (dzieci, młodzież) mają znaczenie więcej niż inni problemów z
pokonywaniem różnorodnych trudności życiowych.
Często potrzebują „podpórek”. Dla jednych będą to leki, narkotyki lub łatwiejszy w dostępie
alkohol. Początkowo ułatwia funkcjonowanie, ale jednocześnie zaburza lub uniemożliwia
dojrzewanie, czyli proces prawidłowego kształtowania się osobowości jednostki.
W toku prowadzonych badań przez J.D.Hawnins’a czynnikami ryzyka
zwiększającymi zagrożenie młodzieży uzależnieniem od alkoholu są:
- zbyt niskie ceny alkoholu (1% wzrost cen obniża spożycie alkoholu o 0,5%)
-
łatwy dostęp do alkoholu (w tym naruszanie prawa o zakazie sprzedaży alkoholu
nieletnim)
-
proalkoholowe normy kulturowe (pobłażanie otoczenia, społeczna akceptacja
picia)
-
dostępność alkoholu na rynku
-
trudne warunki ekonomiczne społeczeństwa (rodziny0, skrajne ubóstwo
-
pijące kryminogenne środowisko
-
cechy biologiczne 9genetyczne, fizjologiczne, wrodzone, nabyte uszkodzenia
organizmu)
-
zachowanie rodziny modelujące picie alkoholu
-
reguły, styl i praktyka wychowania w rodzinie (zbyt małe lub zbyt duże
wymagania, niejasna rola w rodzinie, brak konsekwencji w wychowaniu)
-
konflikty w rodzinie (rozpad rodziny, obcość, wrogość)
-
słaba
więź
dziecka
z
rodzicami
i
rodziną
(poczucie
odrzucenia,
niedowartościowania, chłód emocjonalny, brak uwagi i czasu ze strony rodziców)
-
wczesne przejawy agresywnego zachowania
-
niepowodzenia w szkole lub przejawy wysokiej inteligencji i dobre wyniki w
nauce
-
zawężenie oczekiwań edukacyjnych (niski poziom aspiracji i niechęć do
kształcenia się)
-
izolacja społeczna we wczesnym okresie życia (odrzucenie przez rówieśników)
2
przynależność do grupy pijących rówieśników (silna potrzeba akceptacji przez
grupę)
-
alienacja, buntowniczość, niska religijność
-
pozytywne nastawienia i oczekiwania co do efektów picia alkoholu wzmacniane
reklamą lub przez idoli młodzieżowych
-
wczesna inicjacja alkoholowa
Większość wymienionych wyżej czynników w ostatnim okresie znacznie nasiliła
się jeśli chodzi o młodzież w Polsce. nagminnie łamane są ustawowe zakazy sprzedaży
alkoholu nieletnim, promuje się i reklamuje alkohol lub piwo. Coraz powszechniejsze są
imprezy, których nieodzowną częścią jest alkohol. Przy jednoczesnym wzroście punktów
sprzedaży, rozszerzyła się skala ubóstwa, wzrosła agresja i przestępczość nieletnich
szczególnie po spożyciu napojów alkoholowych. Obserwuje się także znaczne osłabienie
kondycji psychicznej i fizycznej, obniżanie się wieku inicjacji alkoholowej z 14 lat (1990r) do
11 lat obecnie. Panuje klimat ogólnego lekceważenia wartości i pogłębiania się barier
edukacyjnych.
W ostatnim okresie zbyt liberalnie podchodzi się do dostępności piwa i jego picia przez
nieletnich. Piwo nie jest traktowane jako alkohol mino, że go posiada i częste spożywanie
doprowadza także do uzależnienia. Okazuje się, że rodzice są zbyt tolerancyjni w stosunku do
dzieci, gdy te sięgają po piwo. Już dzieci 12 letnie i młodsze piją piwo tzw. ”bezalkoholowe”.
Mimo, ze zawiera w swoim składzie pewien procent alkoholu rodzice i dorośli nie
przywiązują do tego faktu większego znaczenia i nie widzą wyraźnego zagrożenia dla dzieci.
Ma na to również wpływ między innymi nie prawdziwa reklama w mediach.
J.D.Hawkins określił również grupę czynników chroniących młodych ludzi od napojów
alkoholowych, do których zaliczył: silna więź z rodzicami, zainteresowania nauka i własnym
rozwojem, regularność praktyk religijnych, skłonność do respektowania norm, wartości
społecznych i autorytetów. Niestety w bardzo wielu grupach środowiskowych siła tych
czynników znacznie osłabła. Zabiegani, przepracowani lub sfrustrowani, zmęczeni czy
znerwicowani rodzice nie maja czasu ani siły na stały kontakt, przebywanie i rozmowy z
dziećmi. Nie okazują zrozumienia, akceptacji, nie dają wsparcia w trudnych okresach
życiowych młodzieży. Z kolei dzieci izolują się od rodziców, nie uznają ich autorytetu. Brak
zajęć pozalekcyjnych, zainteresowań wyparło ze szkół młodych ludzi, którzy nie mają co ze
sobą zrobić.
Wszystko to powoduje konflikty, które narastając popychają młodzież do
szukania doraźnego wyjścia z problemów przy pomocy alkoholu. Na podstawie tych
spostrzeżeń W.B.Hansen opracował listę strategii profilaktycznych przed uzależnieniem
alkoholowym:
1. korygowanie nieprawidłowych i fałszywych przekonań dotyczących działania
alkoholu funkcjonujących wśród młodzieży
2. osobiste przeczenie o zaniechaniu spożywania alkoholu
3. budowanie własnego, społecznie akceptowanego systemu wartości
4. wiedza o realnych konsekwencjach picia
5. umiejętność odmawiania np.: w sytuacjach nacisku grupy rówieśniczej
6. dostarczanie alternatywnych wzorców zachowania
7. umiejętność podejmowania decyzji
8. umiejętność osiągania wymiernych i realnych celów
9. poczucie własnej własności
10. umiejętność rozładowywania stresu
3
12. umiejętność komunikacji interpersonalnej
Według Hansena wymienione strategie mają różną siłę skuteczności. Z punktu
widzenia profilaktyki skuteczne są tylko te, które uwzględniają kwestie zmiany przekonań
normatywnych, czyli dostarczają młodym ludziom rzetelnych informacji dotyczących
skutków spożywania alkoholu i zachęcają do odkrywania i porównywania własnych postaw i
zachowań z postawami grupy, łamią przesądy i mity. Istotnie są własne zobowiązania, wiedza
o negatywnych skutkach zdrowotnych i społecznych, umiejętność odmawiania presji grupy
rówieśniczej i medialnej. Pozytywem też jest przedstawianie alternatyw dostarczających
wiedzę o sposobach osiągania przyjemnych stanów emocjonalnych i dobrej zabawy bez picia
alkoholu.
Jednym z bardziej rozpowszechnionych i skutecznych programów profilaktyki
alkoholowej jest program NOE autorstwa K.Wojcieszka i przeznaczony dla młodzieży
szkolnej
Głównym celem programu jest zmiana przekonań normatywnych wobec picia alkoholu.
Odpowiada on hansenowskim strategiom profilaktycznym i stanowi dobra propozycję
intensywnego oddziaływania edukacyjno- profilaktycznego. Uczy odmawiania i spędzania
czasu bez picia alkoholu, ułatwia tworzenie więzi, szczerości i empatii.
Młodzi ludzie, którzy piją kaleczą siebie samych i ranią innych. To ich sposób pokazywania,
że nie radzą sobie z okresem dojrzewania, że potrzebują pomocy i zrozumienia. Dotyczy to
wszystkich dzieci nieśmiałych i agresywnych.
Nie wystarczą najlepsze programy i strategie działania. Gdy dziecko pije nie wolno go
odrzucać tylko zaproponować pomoc.
Aby wszystko to co robimy miało sens dziecko musi zrozumieć, że picie to tylko przykrywka
dla swoich problemów w rozwiązaniu których ktoś może pomóc.
Musi wiedzieć, że szukanie pomocy jest rzeczą ludzką, że to właśnie robią silni
ludzie, gdy z czymś sobie nie radzą. Mogą to być rodzice, psycholog, pedagog szkolny, lekarz
czy wychowawca. Nie uda się zwalczyć tego zjawiska bez zajęcia się problemami dziecka,
które powodują, że pije.
4
BIBLIOGRAFIA
J.Karol Falewicz „ABC problemów alkoholowych”, 1993r.
B.T.Woronowicz „Alkoholizm jako choroba”, 1994r.
A.Markiewicz „Alkohol i niektóre problemy z nimi związane”, 1989r.
A.Pacewicz „Jak pomóc dziecku nie pić”, 1997r.
„Problemy alkoholizmu” Nr 3/1998
„Remedium” Nr9/2000
„Świat problemów” Nr7/8/1995
5