Rynek papierów wartościowych. Akcje
i obligacje
- zasady funkcjonowania rynku papierów
wartościowych w Polsce
Papierami
wartościowymi
możemy
nazwać
dokumenty
stwierdzające
przysługujące ich właścicielom prawa majątkowe, których realizacja jest możliwa tylko po
ich okazaniu lub zwrocie.
Z
punktu
widzenia
zadań
jakie
mają
spełniać
papiery
wartościowe,
dzielimy je na :
• takie , które spełniają funkcje rozliczeniowe: czeki , weksle,
• przynoszące dochód: akcje czy obligacje,
• pełniące funkcje zastawnicze: weksle, akcje i obligacje przekazywane wierzycielom ,
mogące stanowić zabezpieczenie zaciągniętego długu.
Wymienione dokumenty mogą być wystawione jako :
• Bezimienne (na okaziciela), których właścicielem jest osoba aktualnie będąca w ich
posiadaniu.
• Imienne, będące własnością osoby na nich wymienionej.
Charakteryzując
poszczególne
papiery
wartościowe
zaczniemy
od czeku.
Czek jest dokumentem wystawionym w formie przewidzianej prawem, stanowiącym
udzielone bankowi bezwzględne polecenie wypłaty oznaczonej kwoty pieniężnej z
rachunku bieżącego wystawcy na rzecz prawnego posiadacza tego dokumentu.
W zależności od sposobu realizacji rozróżnia się:
– czeki
gotówkowe
–
płatne
wymienionej
osobie
lub
okazicielowi
w gotówce,
– rozrachunkowe
–
płatne
przez
przelanie
z
rachunku
wystawcy
na rachunek aktualnego właściciela,
– czeki zakreślone – wypłacane wyłącznie osobom lub instytucjom ustalonym w umowie
pomiędzy właścicielem czeku a bankiem.
W zależności od miejsca wystawienia i płatności wyróżnia się czeki:
– krajowe, wystawione i płatne w danym kraju,
– zagraniczne, wystawione i płatne za granicą ,
– bankierskie, wystawione przez bank w jednym, a płatne przez bank w innym kraju.
Weksel jest dokumentem stanowiącym zobowiązanie do bezwarunkowego zapłacenia
przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej sumy pieniężnej w
oznaczonym terminie i miejscu.
Rozróżnia się dwa rodzaje weksli:
– Weksel własny, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia określonej sumy
na rzecz innej osoby,
– weksel ciągniony, w którym wystawca zleca innej osobie zapłacenie określonej sumy
na rzecz własną lub osoby trzeciej
Analizując rynek papierów wartościowych , mówiąc o akcjach i obligacjach
nie sposób pominąć omówienia przy tej okazji tematu giełdy papierów wartościowych.
Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w maju
1817 r. w Warszawie . W XIX wieku przedmiotem obrotu giełdowego były przede
wszystkim
weksle
i
obligacje
.
Handel
akcjami
rozpoczął
się
na większą skalę dopiero w połowie XIX wieku.
W latach międzywojennych oprócz głównej giełdy warszawskiej istniały także mniejsze
giełdy między innymi w Lwowie, Poznaniu, Krakowie i Lwowie.
Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełdę warszawską zamknięto.
Dynamiczny rozwój gospodarki rynkowej ,towarzyszący mu proces prywatyzacji,
stworzenie
odpowiednich
rozwiązań
instytucjonalnych
i prawnych dotyczących rynku kapitałowego oraz polityczne i ekonomiczne zmiany , jakie
miały
miejsce
pod
koniec
lat
osiemdziesiątych
sprawiły
,
że
w Polsce powstały warunki do utworzenia Giełdy Papierów Wartościowych
12 kwietnia 1991 roku, a więc po ponad 50-ciu latach został podpisany akt ponownego
założenia Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie .
Rozważano
kilka
rozwiązań
w
końcu
zdecydowano
się
na
nawiązanie
do wzorców zagranicznych giełd papierów wartościowych a konkretnie Spółki giełd
Francuskich .
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie została założona przez Skarb Państwa jako
spółka akcyjna.
Akcjonariuszami
giełdy
mogą
być
wyłącznie
banki,
firmy
maklerskie
oraz Skarb Państwa,
Transakcje na giełdzie mogą zawierać wyłącznie jej członkowie
Walne Zgromadzenie Giełdy jest jej najwyższym organem . Prawo do udziału
w nim mają wszyscy akcjonariusze giełdy .
Do jego kompetencji należy dokonywanie zmian w statucie , zatwierdzanie regulaminu
giełdy , wybór członków rady giełdy.
Rada giełdy nadzoruje działalność giełdy dopuszcza do obrotu giełdowego papiery
wartościowe, decyduje o nadaniu lub cofnięciu statusu członka giełdy.
Zarząd kieruje bieżącą działalnością giełdy , określa zasady wprowadzania papierów wartościowych do obrotu, nadzoruje działalność maklerów giełdowych i domów
maklerskich.
Zarząd składa się z prezesa i dwóch członków.
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych charakteryzuje się następującymi cechami:
Giełda ta nie jest instytucją komercjalną czyli nie jest nastawiona na osiąganie zysku, nie
może prowadzić żadnej innej działalności gospodarczej z wyjątkiem wydawania i
sprzedaży publikacji dotyczących giełdy, nie kupuje i nie sprzedaje papierów
wartościowych czyli nie dokonuje transakcji na własny rachunek.
Przedmiotem
obrotu
giełdowego
są
papiery
wartościowe
dopuszczone
do obrotu.
Decyzję o dopuszczeniu podejmuje Rada Giełdy o ile są spełnione następujące warunki :
– papiery wartościowe są dopuszczone do publicznego obrotu przez Komisję Papierów
Wartościowych.
– zbywalność papierów wartościowych nie jest ograniczona ,
– rozproszenie własności akcji zapewnia odpowiednią płynność i prawidłowy przebieg
transakcji giełdowych,
– zostały udostępnione informacje, które pozwalają inwestorom na ocenę aktywów
emitenta, źródeł ich finansowania, perspektyw rozwoju, zysków i strat.
Rada giełdy może dopuścić do notowania spółki mimo niespełnienia tych warunków , o ile
uzna , że obrót tymi papierami na rynku giełdowym może osiągnąć wielkość
zapewniającą odpowiednią płynność i prawidłowy przebieg transakcji , a interes
uczestników transakcji nie będzie zagrożony..
Dopuszczone przez radę giełdy papiery wartościowe wprowadza do obrotu Zarząd Giełdy
, określając między innymi datę pierwszego notowania i tryb wprowadzenia.
Od chwili dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego ich emitent
zobowiązany jest dostarczyć giełdzie systematycznie sprawozdania dotyczące swojej
działalności , a także niezwłocznie udostępnić informacje, które mogą wpłynąć na
rynkową cenę akcji.
Dostarczone przez spółkę informacje giełda niezwłocznie podaje do publicznej
wiadomości w celu zapewnienia jednakowego dostępu do informacji mogących mieć
wpływ na kształtowanie się cen papierów wartościowych.
Giełda ta działa na podstawie Kodeksu Handlowego z 1934 roku, oraz Ustawie o
publicznym
obrocie
papierami
wartościowymi
i
funduszami
powierniczymi
z 1991 roku, posiada swój Statut ,oraz Regulaminy takie jak ; Regulamin Giełdy,
Regulamin Funduszu Gwarancyjnego oraz Regulamin Sądu Giełdowego.
Obrót papierami wartościowymi odbywa się na rynku akcji i rynku obligacji .
Akcja jest dokumentem stwierdzającym udział kapitałowy w przedsiębiorstwie tworzącym
spółkę akcyjną , jest dowodem członkostwa tej spółki
Akcje wydawane są ich właścicielom ( akcjonariuszom) w zamian za pieniądze albo
wkłady rzeczowe .
Dla
akcjonariusza
akcje
są
korzystną
formą
lokaty
oszczędności,
choć
nie pozbawioną ryzyka.
Zakup akcji od spółki lub jej przedstawiciela dokonuje się w ramach rynku pierwotnego .
Natomiast kolejne transakcje sprzedaży dokonywane są na rynku wtórnym
np. na wspomnianej już wcześniej giełdzie papierów wartościowych.
Spółki natomiast emitują akcje w celu zgromadzenia lub powiększenia już istniejącego
kapitału .
Rynek akcji składa się z trzech segmentów :
– podstawowego
– równoległego
– wolnego
Na rynku podstawowym znajdują się akcje firm charakteryzujących się wysokim
kapitałem oraz dużą płynnością akcji.
Natomiast na rynku równoległym znajdują się spółki , które posiadają mniejszy kapitał
zakładowy.
Wolny
rynek
akcji
jest
miejscem
notowań
akcji
mniejszych
spółek,
które
nie spełniają wymogów wejścia na rynek podstawowy lub równoległy
Rynek giełdowy jest powszechnie dostępny .Każdy inwestor, który zamierza kupić lub
sprzedać
papiery
wartościowe
na
giełdzie,
dokonuje
tego
za pośrednictwem licencjonowanych maklerów giełdowych.
Notowania akcji na giełdzie umożliwiają rynkową wycenę majątku firmy , a tym samym
ustalenie rynkowej ceny akcji.
Notowania te mają miejsce na Sesji Giełdowej i mogą mieć charakter ciągły
lub okresowy.
Notowania na rynku Akcji odbywają się pięć razy w tygodniu..
Obligacja jest dokumentem , na którym wystawca zobowiązuje się do zwrotu nabywcy
określonej
na
nim
sumy
pieniędzy
w
ustalonym
terminie
oraz do płacenia za ten okres odsetek.
Niekiedy dokument ten może zawierać zobowiązanie emitenta do pewnych dodatkowych
świadczeń na rzecz nabywcy.
Dla emitenta obligacje są wygodnym narzędziem zaciągania pożyczki.
Jest to pożyczka na okres dłuższy niż jeden rok.
Dla nabywcy obligacje są stosunkowo bezpieczną formą lokaty pieniędzy.
W porównaniu z lokatami bankowymi zapewniają wyższe oprocentowanie, natomiast w porównaniu z akcjami ich przewaga polega na tym , że zapewniają co prawda niższy , ale
za to gwarantowany , wypłacany przed dywidendą dochód .
Dają też pewność zwrotu pieniędzy wyłożonych na ich zakup czego nie daje zakup akcji.
Środków pochodzących z emisji obligacji nie można przeznaczyć na inne cele, niż to
zapowiedziano w treści tego dokumentu.
Na giełdzie warszawskiej istnieją dwa segmenty rynku obligacji:
– Powszechny rynek obligacji
– Blokowy rynek obligacji
Na rynku powszechnym notowania prowadzone są w systemie jednolitego kursu dnia
według takich samych zasad jak na rynku akcji.
Kurs obligacji nie jest jednak określany w złotych, lecz w procentach.
Uczestnikami rynku blokowego obligacji są instytucjonalni inwestorzy; fundusze
inwestycyjne oraz banki.
Każdy inwestor , który chce dokonać transakcji giełdowej , musi posiadać rachunek
pieniężny oraz rachunek papierów wartościowych w biurze maklerskim lub w banku.
System rozliczeń oparty jest na następujących zasadach :
Po pierwsze polega na równoczesnym przekazywaniu papierów i pieniędzy,
po drugie polega na całkowitym rozliczeniu transakcji w ciągu 3 dni od sesji giełdowej,
po trzecie na rozliczeniu papierów wartościowych , z uwagi na ich niematerialną formę
,przeprowadzone jest w postaci zapisów ewidencyjnych, prowadzonych przez Krajowy
Depozyt oraz biura maklerskie.
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jest instytucją , której zasady działania
wzorowane
są
na
najnowszych
rozwiązaniach
obowiązujących
w krajach wysoko rozwiniętych.
System depozytowy zapewnia jego uczestnikom pełne bezpieczeństwo obrotu papierami
wartościowymi .
Jest on oparty na zasadach obowiązujących w bezgotówkowym systemie operacji
bankowych.
Obliczanie i przygotowywanie danych do rozliczeń oraz ewidencja przeprowadzane są
przy pomocy systemu informatycznego.
System informatyczny giełdy ma kilka rodzajów zastosowań jeden z nich dotyczy obsługi
sesji notowań giełdowych drugi Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych.
Kolejnym obszarem zastosowań informatyki jest rozpowszechnianie wyników sesji
giełdowych
Opracowywane przez system komputerowy tabele z rezultatami sesji przekazywane są
automatycznie np. do serwisów Reutera , telegazety TV Polskiej oraz wyświetlane są na
tablicach elektronicznych w sali notowań .
Zaletą komputerowego przekazywania serwisów giełdowych jest szybkość przekazu
informacji.
Wyniki
notowań
giełdowych
są
w
nich
dostępne
równocześnie
z ich ogłoszeniem na parkiecie giełdy.
Inwestor , przeprowadzający za pośrednictwem domu maklerskiego transakcje giełdowe ,
nie dostarcza ani nie otrzymuje papierów wartościowych w formie fizycznej .
Transakcje te są odnotowywane na jego rachunku w biurze maklerskim
Warszawska Giełda Papierów Wartościowych rozwija się bardzo dynamicznie . W okresie
zaledwie kilku lat funkcjonowania stała się wiodącą giełdą a krajach Europy Środkowej i
Wschodniej.