UKŁAD MOCZOWY (systema urinaria)

Elementy układu moczowego:

• nerek ( ren)

• moczowody ( ureter)

• pęcherz moczowy ( vesica urinaria)

• cewka moczowa ( urethra feminina / urethra masculina)

NERKI

1. Znajdują się w przestrzeni międzyotrzewnowej, w tyle jamy brzusznej pomiędzy kręgiem

Th11 a L3. Prawa nerka jest położona nieco niżej niż lewa.

a) powierzchnie: tylna, przednia

b) brzegi: boczny, przyśrodkowy

c) koniec: górny, dolny

2. Wnęka nerki – zagłębienie brzegu przyśrodkowego prowadzące do zatoki nerkowej.

Przechodzą przez nią: moczowód, naczynia krwionośne oraz nerwy.

3. Nerka pokryta jest przez trzy błony:

a) torebka włóknista zbudowana z dwóch blaszek:

• wewnętrznej zrastającej się z powierzchnią nerki; jest to błona podwłóknista =

błona mięśniowa

• zewnętrznej, luźno związanej z błoną zewnętrzną

b) torebka tłuszczowa pełniąca funkcję ochronną oraz utrzymująca nerkę w położeniu

na odpowiednim poziomie

c) powięź nerkowa – u góry przyczepiona do przepony, u dołu przechodząca w powięź miednicy; dzieli się na dwie części – przednerkową oraz nerkową.

4. Budowa miąższu nerki:

a) KORA – znajduje się na obwodzie, wciska się między rdzeń tworząc słupy nerkowe dzieląc tym samym rdzeń na fragmenty (dochodzi więc do zatoki

nerkowej).

b) RDZEŃ – znajduje się w części przyśrodkowej miąższu. Dzieli się na tzw.

piramidy, których podstawy są skierowane do powierzchni nerki, a szczyty (tzw.

brodawki nerkowe) ku zatoce nerkowej. Z podstaw piramid wychodzą pasma

rdzeniowe, które wpychają się między korę dzieląc ją na zraziki (płaciki) nerki.

5. Zatoka nerkowa – przedłużenie wnęki nerki. W jej skład wchodzą elementy błoniaste łącznotkankowe:

a) kielichy nerkowe mniejsze obejmujące szczyty piramid; 4-8 kielichów mniejszych

tworzą:

b) kielichy nerkowe większe; 2-3 takie kielichy tworzą

c) miedniczkę nerkową, której przedłużeniem poza nerką jest moczowód.

6. Budowa strukturalna (wewnętrzna) nerki:

a) nefron – ciałko nerkowe zbudowane z torebki Bowmana (część zewnętrzna) oraz kłębuszka nerkowego (naczyń włosowatych tętniczych) w części wewnętrznej; w

nefronie powstaje mocz pierwotny; znajduje się zarówno w korze jak i w rdzeniu

b) kanalik kręty pierwszego rzędu – znajduje się w korze

c) pętla Menle’go – znajduje się w rdzeniu

d) kanalik kręty drugiego rzędu = wstawka – znajduje się w korze

7. Unaczynienie: tętnice nerkowe z aorty brzusznej

1. Unerwienie: splot nerkowy ze splotu trzewnego

MOCZOWODY ( ureter)

1. Jest to narząd położony głownie zaotrzewnowo rozpoczynający się w przedłużeniu

miedniczki nerkowej. Przewodzi mocz z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego.

Dzieli się na dwie części:

a) część brzuszna podzielona na odcinki przynerkowe i podnerkowe; na poziomie kresy granicznej zagina się i biegnie dalej jako

b) część miednicza, która kieruje się w kierunku przyśrodkowym, w odcinku dolnym krzyżuje się z nasieniowodem lub tętnicą maciczną po czym przebija skośnie

ścianę pęcherza w pobliżu jego dna w miejscu odpowiadającemu kątowi

bocznemu (trójkąta?) pęcherzowego; jest podzielona na odcinki: ścienny oraz

trzewny (którego końcowy odcinek – odcinek śródścienny wnika do przewodu

moczowego)

2. Budowa zewnętrzna:

a) ściany:

• błona śluzowa (warstwa wewnętrzna) z charakterystycznym dla dróg

wyprowadzających mocz nabłonkiem przejściowym

• błona mięśniowa zbudowana z trzech warstw mięśni gładkich o przebiegu

okrężnym

• błona zewnętrzna – tkanka łączna włóknista, luźna

b) zwężenia:

• górne – nerkowe – szyjka moczowodu

• środkowe – brzeżne – skrzyżowanie moczowodu z naczyniami biodrowymi

• dolne – pęcherzowe – ujście do pęcherza moczowego

PĘCHERZ MOCZOWY ( vesica urinaria)

1. Jest to jamisty narząd mięśniowy zbierający mocz i opróżniany co pewien czas przez wydalanie moczu na zewnątrz poprzez cewkę moczową. Leży w miednicy mniejszej

załonowo (za spojeniem łonowym, czyli opróżniany nie wystaje powyżej spojenia). Jest umocowany na tzw. więzadle pępkowo-pośrodkowym (pozostałości zarośniętego przewodu omoczni). W górno-tylnej części jest pokryty otrzewną (gdy jest wypełniony

leży wewnątrzotrzewnowo). W tym położeniu utrzymuje go także aparat podporowy

(mięśnie dna miednicy). Dzieli się na: dno, trzon, szczyt oraz szyjkę, która przechodzi w

cewkę moczową.

2. Ściany pęcherza moczowego:

a) błona śluzowa – gruba, bogato unaczyniona z nabłonkiem przejściowym, pofałdowana, w trójkącie gładka

b) błona mięśniowa – włókna mięśniowe przybierają kształt siatki tworząc mięsień zwieracz pęcherza

c) błona surowicza – warstwa zewnętrzna

3. Trójkąt pęcherza moczowego jest wyznaczony przez trzy kąty i skierowany ku dołowi.

Dwa pierwsze kąty są utworzone przez prawy i lewy moczowód, a trzeci kąt przez ujście

cewki moczowej

CEWKA MOCZOWA ŻEŃSKA ( uretrae feminina)

• początek: ujście wewnętrzne w ścianie pęcherza moczowego

• koniec: ujście zewnętrzne w obrębie przedsionka pochwy

• długość ok. 3-5 cm

• przebieg mniej więcej prostoliniowy

• jej przejście przez dno miednicy (przeponę moczowo-płciową) dzieli cewkę na dwa

odcinki: nadprzeponowy oraz podprzeponowy

CEWKA MOCZOWA MĘSKA ( urinarae masculina)

1. W większej części jest wspólna dla układu moczowego i płciowego; długość ok. 24-25

cm. Dzieli się na trzy części:

a) odcinek sterczowi (od ujścia wewnętrznego do miejsca w którym cewka opuszcza

gruczoł krokowy). Wyróżnia się w nim część śródścienną objętą przez ściany

pęcherza moczowego oraz część objętą przez stercz – razem mają one długość 4-5

cm. Na tzw. wzgórku nasiennym uchodzą przewody nasienne, a między nimi

łagiewka nasienna.

b) odcinek błoniasty długości ok. 1 cm – przechodzi przez przeponę moczowo-

płciową, cewka ulega tu przewężeniu

c) odcinek gąbczasty długości ok. 20 cm – biegnie w obrębie ciała gąbczastego prącia, występują zagłębienia, tzw. zatoki cewki moczowej kończy się na dole

łódkowatym ujściem zewnętrznym

2. Budowa zewnętrzna cewki moczowej:

a) krzywizny:

• przedłonowa – między częścią umocowaną, a częścią zwisającą

• podłonowa – obejmuje spojenie łonowe, nie podlega odkształceniom

b) ściany:

• błona śluzowa – w części sterczowej nabłonek przejściowy

- w części gąbczastej nabłonek wielowarstwowy,

cylindryczny

- w dole łódkowym nabłonek niezrogowaciały, płaski,

wielowarstwowy

• tkanka podśluzowa z gruczołami cewkowymi wydzielającymi śluz

• błona mięśniowa okrężny przebieg mięśni gładkich tworzący mięsień zwieracz cewki moczowej w ujściu wewnętrznym

3. Drogi wyprowadzające mocz:

Nazwa polska

Nazwa łacińska

Lokalizacja

cewka zbiorcza

tubuli renales coligentes

rdzeń, piramidy

przewody brodawkowe

ductus papillaris

rdzeń, piramidy (ujścia na

szyjkach piramid)

kielichy mniejsze

calices renales minores

kielichy większe

calices renales majores

zatoka nerkowa

miedniczka nerkowa

pelvis renalis

moczowody

ureter

pęcherz moczowy (zbiorniczek moczu) vesica urinaria

cewka moczowa

urethra

4. Drogi wyprowadzające plemniki:

Nazwa polska

Nazwa łacińska

Lokalizacja

cewki nasienne proste

tubuli seminiferi recti jądro, szczyty zrazików jądra

sieć jądra

sete testi

jądro, śródjądrze

cewki

wyprowadzające ductuli efferentes

głowa najądrza

jądra

testis

przewód najądrza

ductus

najądrze w obrębie trzonu i ogon

epidydidymidis

nasieniowód

ductus deferent

moszna, kanał pachwinowy, miednica

przewód wytryskowy

ductus ejaculatorius

gruczoł krokowy

cewka moczowa

urethra masculina

dolna część części sterczowej poniżej wzgórka

nasiennego, częśc błoniasta i gąbczasta wspólne

dla dróg moczowych i płciowych

UKŁAD PŁCIOWY

Narządy płciowe:

WEWNĘTRZNE

ZEWNĘTRZNE

MĘSKIE

• jądra

• prącie

• najądrza

• moszna

• nasieniowody

• przewód wytryskowy

• pęcherzyki nasienne

ŻEŃSKIE

• jajniki

• przedsionek pochwy

• jajowody

• srom niewieści

• macica

• pochwa

JĄDRO ( testis)

1. Gruczoł produkujący plemniki i hormony (obie funkcje są ze sobą ściśle powiązane).

Jądra leżą w mosznie, na zewnętrznej jamie brzusznej. Nie rozwijają się jednak w niej, lecz z czasem przechodzą przez kanał pachwinowy i przecinając ścianę jamy brzusznej

„schodzą” do moszny. Są otoczone błoną białawą na zewnątrz zbitą tkanką łączną.

2. Budowa zewnętrzna:

a) powierzchnie:

• boczna

• przyśrodkowa

b) brzegi:

• przedni

• tylny

c) końce:

• górny

• dolny

3. Wewnątrz jądra znajduje się miąższ. Błona biaława na tylno-górnym brzegu jądra tworzy

skupiska. Jest to tzw. śródjądrze od którego odchodzą w głąb jądra pasemka łącznotkankowe dzielące miąższ na około 200 zrazików o kształcie przypominającym stożek. W każdym zraziku znajdują się 3 – 4 cewki nasienne kręte wysłane nabłonkiem płciowym i produkujące plemniki (spermatogeneza). Cewki w górnej części zrazika łączą

się i tworzą po jednej cewce nasiennej prostej (I odcinek dróg wyprowadzających nasienie). Wchodzą one do śródjądrza, łączą się, oplatają i tworzą tzw. sieć jądra ( sete

testi)

4. Unaczynienie: tętnice jądrowe z aorty brzusznej

5. Unerwienie: splot międzykrezkowy

NAJĄDRZE ( epidydymis)

• leży w mosznie, od góry i tyłu leży na jądrze

• dzieli się na głowę, trzon i ogon

• cewki wyprowadzające jądra – wychodzą z sieci jądra i wchodzą do głowy najądrza gdzie łączą się w jeden przewód biegnący w trzonie i ogonie – przewód najądrza, którego przedłużeniem na zewnątrz jest nasieniowód;

• w obrębie przewodu najądrza gromadzą się plemniki i przebywają tam kilka dni.

• ściany zbudowane z komórek wydzielających enzymy

• zachodzi spermiogeneza – dojrzewanie plemników (nim plemnik dojrzeje nie jest zdolny do zapłodnienia)

NASIENIOWÓD ( ductus defferens)

Podzielony na trzy części:

a) zewnątrzbrzuszną leżącą w mosznie

b) pachwinową przechodzącą przez kanał pachwinowy

c) miedniczą biegnącą w miednicy

Nasieniowód kończy się w momencie wejścia do gruczołu krokowego.

GRUCZOŁ KROKOWY – prostata – stercz

Rozpoczyna się w miednicy mniejszej pod pęcherzem moczowym, jest przebity przez cewkę

moczową i utrzymywany przez tkankę łączną właściwą.

Budowa zewnętrzna:

• płaty prawy i lewy połączone węziną gruczołu krokowego

• podstawa (w stronę pęcherza moczowego) i wierzchołek (w stronę przepony moczowo-płciowej) otaczający cewkę moczową

• powierzchnie: przednia przylegająca do spojenia łonowego oraz tylna przylegająca do odbytnicy

Z gruczołów cewkowo-pęcherzykowych uchodzą przewody wyprowadzające, które następnie

łączą się i tworzą kilkanaście przewodzików gruczołu krokowego uchodzących na wzgórku nasiennym do cewki moczowej.

PRZEWÓD WYTRYSKOWY ( ductus ejaculatorius) – przedłużenie nasieniowodu, dokładniej jego część biegnąca w gruczole krokowym; uchodzi na wzgórku nasiennym do cewki moczowej.

Końcowy odcinek nasieniowodu jest poszerzony – tworzy tzw. bańkę nasieniowodu – tu uchodzą pęcherzyki nasienne (vesicula seminalis) produkujące substancje odżywcze i nadające ruch plemnikom.

PRĄCIE (penis) – narząd kopulacyjny i służący do wydalania moczu

1. Budowa zewnętrzna:

a) odnogi ( cruxa)

b) nasada ( radix)

c) trzon ( corpus)

d) żołądź prącia ( glans penis) – tu znajduje się napletek + wędzidełko napletkowe (fałd skórny przytrzymujący napletek od strony ciała gąbczastego).

Gruczoły napletkowe wydzielają łój napletkowy (tzw. mastkę). Na szczycie

żołądzi znajduje się ujście cewki moczowej.

Odnogi oraz nasada są osłonięte przez skórę krocza i moszny

2. Budowa wewnętrzna:

a) dwa ciała jamniste – położone od strony grzbietu

b) ciało gąbczaste

• otacza cewkę moczową po stronie przeciwnej do ciał jamistych

• otoczone błoną białawą wytwarzającą przegrody prącia między

ciałami jamnistymi

• okryte przez powięź głęboką, powięź powierzchowną oraz skórę

(brak tkanki podskórnej)

c) ciała jamniste i ciało gąbczaste są to jamki wyścielone śródbłonkiem i

otoczone beleczkami łącznotkankowymi, które są zrośnięte z błoną białawą

oraz wypełnione krwią, której ilość jest zmienna. Krew ta jest doprowadzana

przez tętnice ślimakowe. Odpływa ona z jamek żyłami jamistymi wpadającymi

do żyły grzbietowej prącia.

MOSZNA ( scrotum)

1. Ściany:

a) owłosiona skóra zawierająca dużo barwnika

b) błonka kurczliwa (mięśnie gładkie stopniem swego obkurczenia regulują temperaturę

w mosznie; jest ona o 2-3°C niższa niż w jamie brzusznej co sprzyja spermatogenezie)

2. Przegroda moszny dzieli ją na część prawą i lewą.

GRUCZOŁY OPUSZKOWO-CEWKOWE

• narząd parzysty wielkości w obrębie przepony moczowo-płciowej

• przewód gruczołowy uchodzi w części gąbczastej cewki moczowej

• są to gruczoły cewkowo-pęcherzowe pokryte nabłonkiem jednowarstwowym

walcowatym wydzielającym śluz

JAJNIK ( ovarium)

1. Narząd płciowy żeński wewnętrzny, gruczoł dokrewny o kształcie migdałkowym. Posiada:

a) dwa końce: jajowodowy i maciczny

b) dwa brzegi: wolny oraz krezkowy z wnęką jajnika (zagłębieniem przez które przechodzą naczynia i nerwy)

c) dwie powierzchnie: przyśrodkową oraz boczną

2. Leży wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej poniżej kresy granicznej, do przodu od

stawu krzyżowo-biodrowego w tzw. dołku jajnikowym ( tossa ovaria) – miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej

W tym położeniu utrzymują go:

a) krezka jajnikowa będąca uwypukleniem błony tylnej więzadła szerokiego

macicy; w niej przebiegają naczynia i nerwy jajnikowe, które wzdłuż krezki

wnikają do wnęki jajnika

b) więzadło wieszadłowe jajnika

c) więzadło właściwe jajnika

Otoczony błoną białawą.

3. Budowa wewnętrzna:

a) kora składa się ze zrębu utworzonego przez unaczynioną tkankę łączną właściwą luźną, wśród której leżą pęcherzyki jajnikowe pierwotne (u kobiet dojrzałych głównie

pęcherzyki dojrzałe: jajo + nabłonek + otoczka)

b) rdzeń – tkanka łączna właściwa luźna z włóknami sprężystymi; występują naczynia,

mięśnie; BRAK komórek płciowych

4. Powiększające się pęcherzyki jajnikowe (ok. 400 000 pęcherzyków, 400 zdolnych do

koncepcji) sięgają powierzchni jajnika tworząc wzgórek jajonośny z pęcherzykiem jajnikowym (pęcherzyk Graafa).

5. W pobliżu jajnika znajdują się szczątkowe narządy: nadjajnik i przyjajnik

6. Unaczynienie: tętnica jajnikowa od aorty brzusznej i gałęzie jajnikowe (od tętnicy macicznej i jajowodowej)

7. Unerwienie: splot trzewny oraz splot miedniczy

JAJOWODY ( tuba uterina) – długość 10-20 cm, średnica 3-9 mm

1. Jajowód zawieszony jest na krezce jajowodu, leży w miednicy mniejszej wzdłuż górnego

brzegu więzadła szerokiego macicy. Rozpoczyna się w jamie otrzewnej w pobliżu jajnika,

uchodzi do macicy na granicy dna i brzegu trzonu. Jest narządem wewnątrzotrzewnowym.

2. Podział:

a) ujście brzuszne – łączy światło jajowodu z jamą otrzewnej

b) lejek – lejkowato poszerzony odcinek utworzony przez pęcherzykowate wypustki tzw.

„strzępki jajowodu”; ogranicza ujście brzuszne oraz wychwytuje jaja od jajnika

c) bańka – środkowa część jajowodu zwężając się przechodzi w

d) cieśń

e) część maciczna – śródścienna, w ścianie macicy

f) ujście maciczne – światło jajowodu otwiera się do jamy macicy

3. Budowa ściany jajowodu:

a) błona śluzowa – fałdy równoległe do osi długości, zbudowana z jednowarstwowego nabłonka walcowatego migawkowego i nabłonka gruczołowego

b) błona mięśniowa – zbudowana z dwóch warstw mięśni podłużnych (zewnętrznej i wewnętrznej) przedzielonych warstwą mięśni okrężnych (środkową)

c) błona surowicza = otrzewna trzewna

4. ZAPŁODNIENIE – następuje w bańce jajowodu, tu również mają miejsce pierwsze podziały zygoty do stadium blastocysty po czym zapłodniona komórka przemieszcza się

w świetle jajowodu i zagnieżdża się w ścianie macicy (implantacja).

5. Unaczynienie: tętnice jajowodowe od tętnicy biodrowej wewnętrznej

6. Unerwienie: splot jajowodowy od splotu miedniczego

MACICA ( uterus)

1. Macica leży w miednicy mniejszej do tyłu od spojenia łonowego, do przodu od odbytnicy.

Jest to wewnątrzotrzewnowy narząd mięśniowy. Otrzewna obejmuje ścianę przednią do

poziomu cieśni oraz całą ścianę tylną przechodząc na odbytnicę i tym samym

wytwarzając zagłębienie maciczno-odbytnicze.

2. Budowa zewnętrzna:

a) brzegi macicy: prawy i lewy

b) powierzchnie: pęcherzowa i jelitowa

c) trzon ( corpus) z dnem – w jego obrębie leży jama macicy w kształcie trójkąta (wierzchołkiem skierowanego w dół), do którego podstawy obustronnie uchodzą

jajowody; z kolei wierzchołek objęty jest pochwą

d) cieśń – na granicy trzonu i szyjki

e) szyjka macicy – dzieli się na część nadpochwową (objętą tkanką łączną) oraz część

pochwową pokrytą nabłonkiem i wystającą do pochwy

f) kanał szyjki macicy – przestrzeń w obrębie trzonu

g) ujście macicy – światło macicy łączy się z pochwą, ograniczone wargą przednią i tylną

3. Macica leży w tzw. miernym przodozgięciu (trzon jest pochylony w stosunku do szyjki o kąt 70-100°) oraz przodopochyleniu (oś pochwy jest pochylona do osi macicy o 90-100°). W położeniu tym macica jest utrzymywana przez aparat podporowy, czyli

mięśnie dna miednicy: przeponę moczowo-płciową i przeponę miedniczną oraz aparat

wieszadłowy:

• więzadło podstawowe macicy

• więzadło maciczno-pęcherzowe

• więzadło odbytniczo-maciczne

• więzadło obłe macicy

• więzadło szerokie macicy

4. WIĘZADŁO SZEROKIE MACICY: fałd otrzewnej zbudowany z błony przedniej, błony tylnej oraz przestrzeni między nimi (tzw. przymacicza)

a) obejmuje macicę, jajniki i jajowody

b) dzieli się na trzy pasma:

• górne – krezka jajowodu

• środkowe – krezkę jajnika

• dolne – krezkę macicy

c) łączy brzegi macicy z miednicą mniejszą

d) w przymaciczu:

• splot nerwowy maciczno-pochwowy

• końcowy odcinek moczowodu

• tętnica maciczna

5. Ściana macicy:

a) perimetrium (OMACICZ) – otrzewna pokrywająca macicę

b) myometrium – błona mięśniowa – stanowi ją sieć włókien poprzecznie

prążkowanych o zmiennym przebiegu

c) błona śluzowa – bez tkanki podskórnej – utworzona przez nabłonek

walcowaty jednowarstwowy; zawiera gruczoły maciczne

6. Unaczynienie: tętnica maciczna od tętnicy biodrowej wewnętrznej

7. Unerwienie: splot maciczny (ze splotu miedniczego)

POCHWA ( vagina)

1. Elastyczny przewód mięśniowo-błonowy łączący szyjkę macicy z przedsionkiem pochwy.

Leży w miednicy mniejszej, biegnie skośnie do tyłu i do góry, do przodu i ku dołowi.

2. Budowa zewnętrzna:

a) część śródmiednicza oraz część przeponowa

b) ściana przednia oraz ściana tylna

c) sklepienie pochwy w przeponie moczowo-płciowej, zachyłek w górnej części

obejmujący część pochwową szyjki macicy

d) wejście do pochwy – przedsionek pochwy w sromie

3. Budowa ściany pochwy:

a) błona śluzowa zbudowana z nabłonka wielowarstwowego płaskiego, brak

gruczołów, wytwarza słup przedni i tylny zmarszczek

b) tkanka mięśniowa

c) tkanka łączna (najbardziej na zewnątrz)

SROM NIEWIEŚCI ( pudendum femininum)

1. Srom niewieści składa się z:

a) wzgórka łonowego ( mons pubis)

b) warg sromowych większych ( labia majora pudendi) – zespalają się spoidłem przednim i tylnym warg, ograniczają szparę sromu

c) warg sromowych mniejszych ( labia minor pudendi) – ograniczają przedsionek pochwy, połączone wędzidełkiem przednim i tylnym

d) łechtaczki ( clitoris) znajdującej się powyżej warg sromowych. Jest to narząd szczątkowy odpowiadający męskiemu prąciu, zbudowany z dwóch ciał jamistych

(prawego i lewego), otoczonych błoną białawą, zakończona szczątkową żołądzią

łechtaczki.

e) ujścia zewnętrznego cewki moczowej z gruczołami okołocewkowymi z obu stron

ujścia – z tyłu od łechtaczki

f) ujścia zewnętrznego pochwy z gruczołami przedsionka pochwy po bokach – z tyłu za

łechtaczką i za ujściem zewnętrznym cewki

2. Do przedsionka pochwy uchodzą:

a) gruczoły przedsionkowe mniejsze – gruczoły śluzowe występujące w obrębie całego

przedsionka

b) gruczoły przedsionkowe większe – położone w głębi warg sromowych mniejszych

gruczoły wielkości fasoli

Wydzielina gruczołów przedsionkowych zwilża przedsionek pochwy, stanowi barierę

przed wtargnięciem drobnoustrojów (kwaśne pH).

3. Unerwienie: od nerwu sromowego i płciowo-udowego