h i t n u me r u
Podziwiając wspaniałe, średniowieczne budowle, ich geome-
tryczność i logikę konstrukcji, trudno nam jest przypuszczać,
jak wiele zależało od drobnowymiarowego elementu - cegły...
Cegła, która kojarzona była z biednym budownictwem,
dzięki gotyckim czasom została nobilitowana do materiału
stosowanego do wznoszenia wielkich katedr.
Zdawałoby się kruchy budulec, jednak dzięki inżynierskiej
myśli budowniczych, zdołał sprostać wyzwaniom, jakim były
potężne budowle ceglane XIV i XV wieku. Wnętrze nawy bocznej neogotyckiej katedry
w Warszawie
Da n i e l F r ą c
od koniec XII wieku w wyniku
przemian społeczno-gospodar-
Pczo-kulturalnych zaczął się
zmieniać krajobraz architektonicz-
ny. Odzwierciedleniem nowych prą-
dów cywilizacyjnych stały się
strzeliste budowle gotyckie. Na zie-
miach polskich nowy styl w archi-
tekturze zawitał w pierwszej poło-
wie XIII wieku. Nowe, Smiałe pro-
porcje możliwe były do osiągnięcia
dzięki upowszechnieniu się nowego
materiału budowlanego - cegle.
Cegła, w porównaniu z najtrwal-
szym dotychczasowym budulcem -
kamieniem, okazała się podobnie
wytrzymała na Sciskanie, jednak
o wiele lżejsza, o lepszej właSciwo-
Sci cieplnej, a dzięki niewielkim
wymiarom była łatwa w użyciu.
Cegły na ogół wyrabiano w po- Największa ceglana świątynia w Europie, Kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, powstawał
bliżu budowanego obiektu, ponie- w kilku etapach w latach 1343-1502. Długość budowli, łącznie z przyporami wieży, wynosi 105 m;
waż glina jako podstawowy suro- sklepienia sięgają do 29 m ponad posadzkę. Wysoką na 77,6 m masywną wieżę wieńczy galeryjka
wiec była dostępna niemal w każ- widokowa, z której podziwiać można panoramę miasta. Wiedzie do niej prawie 400 stopni!
dym regionie Polski. Cegłę niekiedy
sprowadzano. NajczęSciej drogą no ją do dołów uprzednio przygoto- Takie cegły potocznie nazywamy
wodną z innych rejonów kraju, a na- wanych (dół wyłożony drewnem palcówkami .
wet z zagranicy i przykryty dachem). W tych dołach Surowe cegły przenoszono do
Import cegły był niekiedy przez kilka lat trwało zalewanie wo- szop. Tam po częSciowym
uzasadniony, ponieważ czas jej dą, szlamowanie, mieszanie z pia- wyschnięciu wyjmowano z form.
wytwarzania trwał nawet kilka lat. skiem oraz urabianie, deptanie Do czasu całkowitego wyschnięcia
składowanego tak surowca. cegły wielokrotnie przekładano.
W Y T W A R Z A N I E C E G I E Ł Następnie glinę wkładano do pro- Następnie trzy tygodnie wypalano
stopadłoSciennych form bez dna w specjalnych piecach. Jednorazo-
Glinę przetransportowaną do i wieka. Nadmiar gliny usuwano wo wypalano (w zależnoSci od
cegielni składowano w kopcach, ręką - stąd do dziS możemy spotkać wielkoSci pieca) od 5 do 50 tysięcy
które wielokrotnie były przerzuca- cegły ze Sladami palców Srednio- cegieł. Po wypaleniu cegły sortowa-
ne. Mniej więcej po roku przekłada- wiecznych robotników cegielni. no. Te lepszej jakoSci trafiały na
14
1
4
T E K S T AA T W Y
MAODY TECHNIK
5/2004
kowanych, białych
powierzchniach lub
na tle Scian z cio-
sów.
C E G L A N E
M U R Y
Mury z cegieł
wznoszono war-
stwowo na zapra-
wie wapiennej.
Zewnętrzne po-
wierzchnie murowa-
ne były z najlep-
szych cegieł, nato-
miast częSć Srodko-
wą stanowiły gor- (...) dzięki uwolnieniu z muru ścian zew-
szej jakoSci cegły nętrznych można było stosować wielkie
i gruz zalany zapra- okna (...)
wendyjski i gotycki, zwany również
Układ bazylikowy polskim.
Ze względu na dużą hydro-
lico muru, gorsze do jego wnętrza skopijnoSć, fundamenty pod mury
i na nieeksponowane częSci Scian. ceglane były kamienne.
Wytwarzanie cegieł było cza-
so- i pracochłonne, dlatego używa- S K L E P I E N I A C E G L A N E
no ich wielokrotnie - korzystano
z cegieł pochodzących z rozbiórek. Cegła pozwalała na nowe
Budownictwo ceglane napotykało możliwoSci przesklepiania wielkich
jeszcze inne przeszkody w szer- przestrzeni. Powierzchnię sklepień
szym zastosowaniu. Wynikały one dzielono na prostokątne pola, które
między innymi z przyczyn prestiżo- w narożnikach miały podparcie
wych - budynki kamienne były bar- w postaci słupów lub filarów. W ta-
dziej doceniane - kojarzone z an- kich prostokątnych polach prowa-
tycznymi budowlami, ceglane - dzono przekątne - ceglane żebra
z biednymi budowlami pierwszych (patrz ilustracja obok). To właSnie
chrzeScijan. Nie bez znaczenia były
również właSciwoSci termiczne
murów z cegieł. Były one kilka razy
zimniejsze od Scian drewnianych,
stąd tak trudno było zrezygnować
z drewna. Poza tym budownictwo
ceglane było bardziej drewnochłon-
ne niż drewniane: dla wypalenia
3 3
1m cegieł zużywano 1,2 m drewna.
NajczęSciej spotykane wy-
miary cegły to długoSć około 26 -
27 cm, szerokoSć około 12-13 cm,
gruboSć 6 - 7 cm. (Podstawowy Układ gotycki (polski)
wymiar cegły pod koniec XX w. to
25x12x6,5 cm.) wą. Spoiny między cegłami były od
Naturalny kolor cegły to czer- razu starannie kształtowane.
wień. Niekiedy zdarzało się, że Drobnowymiarowe cegły
wzmacniano tę czerwień przez ma- wymagały odpowiedniego układa-
lowanie murów na czerwono. Niek- nia i spoinowania, by Sciana nie
tóre cegły powlekano glazurą, by rozwarstwiła się, a siły naprężeń
uzyskać odpowiednią połyskliwoSć. nie niszczyły spoin. Dlatego też
Glazura na ogół była brunatna, układano cegły tak, by spoiny w
czarna lub żółta i zielona. Aby pod- pionie nie tworzyły jednej linii. Naj-
kreSlić walory kolorystyczne, cegla- bardziej popularnymi sposobami Układ wendyjski
ne elementy eksponowano na tyn- układania cegieł był tzw. wątek
15
1
5
MAODY TECHNIK
5/2004
h i t n u me r u
maty geometryczne
sklepień. Obok pod-
stawowej formy -
sklepienia cztero-
dzielnego, pojawiły
się sklepienia sze-
Sciodzielne oraz
gwiaxdziste - najbar-
dziej rozrzexbione.
Najpopular-
Sklepienie gwiazdziste w katedrze św. Jana niejszą formą geome-
w Warszawie. tryczną konstrukcji
był ostry łuk. Pozwa-
one stanowiły usprawnienie pracy lał on budować wyso-
konstrukcji, a przy tym do budowy kie sklepienia. Dzięki
sklepień nie było potrzeby stosowa- smukłoSci ostrego
nia szczególnie specjalnych ruszto- łuku naprężenia
wań. Wypełnienia między żebrami poziome rozpierające
(wysklepki) mogły być układane na podpory u podstawy
nich bez potrzeby szalowania całej łuku były znacznie
powierzchni sufitu. Oprócz tego, mniejsze niż w przy-
żebra konstrukcyjne umożliwiały padku zastosowania
sprowadzenie sił naprężeń punkto- półkola. Poza tym
wo, do narożników pól prostokąt- ostry łuk szybko stał
nych, dzięki czemu zrezygnowano się bardzo modny
z grubych Scian zewnętrznych. Ta i był wiodącym moty- Sklepienie czterodzielne
prosta i czytelna zasada konstru- wem elewacji oraz
owania niosła za sobą jeszcze jedną wnętrz budynków gotyckich. na na zewnątrz budynku, co pociąga
wielką, jak na owe czasy, korzySć. za sobą niebezpieczeństwo wypy-
Otóż dzięki uwolnieniu z muru S K A R P Y chania Scian. Aby zapobiec takiemu
Scian zewnętrznych można było I Ł U K I P R Z Y P O R O W E zjawisku, w punktach skupienia na-
stosować wielkie okna, a więc do prężeń (patrz schemat układ bazyli-
wnętrz mogło dotrzeć więcej Swia- Wielkie konstrukcje sklepień kowy, układ halowy) budowano po-
tła dziennego. wymuszały budowę odpowiedniego tężne skarpy, które dłuższym bokiem
Wraz z rozwojem mySli kon- podparcia. W miejscach podpór były skierowane prostopadle do
strukcyjnej powstawały nowe sche- wypadkowa sił jest ukoSna i zwróco- Sciany i osi sklepienia.
Auki przyporowe w neogotyckim kościele o układzie bazylikowym
16
1
6
Sklepienie sześciodzielne Skarpy kościoła halowego pod wezwaniem NMP na Piasku we Wrocławiu
MAODY TECHNIK
5/2004
LEKSYKON TRUDNIEJSZYCH POJĘĆ
Gotyk styl panujący w sztukach plastycz-
nych w Europie od połowy XII do początku sklepienia naw
XVI w., charakteryzujący się w architekturze głównych zajmo-
stosowaniem sklepienia krzyżowo-żebrowego wały dużo miej-
oraz systemu skarp i łuków przyporowych, a sca w nawach
także form ostrołuku, podkreSlający strzeli- bocznych
stoSć budowli, odznaczający się również spe- WymySlo-
cyficznymi cechami w rzexbie, malarstwie i no więc inny spo-
rzemioSle artystycznym. (za Encyklopedią sób przenoszenia
Multimedialną PWN) sił ukoSnych -
ćwierćkoliste łuki
Szlamować usuwać szlam, oczyszczać ze przyporowe, któ-
szlamu stawy i inne zbiorniki wody; odmulać. re umożliwiały
(EM PWN) rezygnację z gru- Wielki refektarz na Zamku Średnim w Malborku (w trakcie renowacji).
bych przypór i Między żebrami sklepień widoczne ceglane wysklepki. Fot. Michał
Lico muru zewnętrzna częSć muru. skarp. Konstruk- Zimnicki, zdjęcie pochodzi z serwisu www.zamek.malbork.com.pl
cje z udziałem
Glazura cienka, szklista powłoka nakładana łuków przyporowych dawały więcej
na niektóre wyroby ceramiczne (naczynia, przestrzeni wewnątrz obiektów,
płytki, kafle itp.) w celu nadania im trwałoSci, jak również interesujące efekty pla-
zabezpieczenia przed przenikaniem wody, a styczne na zewnątrz. Pajęczyna sto-
także dla upiększenia; szkliwo. (EM PWN) sunkowo smukłych łuków przyporo-
wych dekorowana pinaklami stano-
Sklepienie konstrukcja budowlana wykona- wiła o lekkoSci nawet wielkich
na najczęSciej z kamienia naturalnego, sztucz- katedr (koSciół Sw. Marii Magdale-
nego lub z cegły, o przekroju krzywoliniowym, ny we Wrocławiu).
służąca do przykrycia okreSlonej przestrzeni W układzie halowym, gdzie
budynku. (EM PWN) nawy boczne zrównują się z głów-
ną, składowe naprężeń między
HigroskopijnoSć zdolnoSć do wchłaniania, nawami równoważą się i eliminują
podciągania wody przez struktury porowate siły skoSne. Cała trudnoSć przeciw-
materiału, przedmiotu. działania siłom poziomym przenosi
się na Sciany zewnętrze. Rozwiązy-
Nawa częSć budowli, koScioła, na planie wano ten problem znanym już spo-
prostokąta, znajdująca się między rzędami sobem. Otaczano budowlę wielkimi
słupów lub filarów, równoległa do osi budyn- skarpami. To nadawało bryłom
ku, koScioła. budowli pewnego rytmu elewacji
Układ bazylikowy układ wielonawowy, zbu-
Ostry łuk pozwala na:
dowany na planie prostokąta, o nawie Srodko- Układ halowy
a) modne wykończenie budynku
wej wyższej i przeważnie szerszej, oSwietlonej
b) budowę wysokich sklepień
oknami umieszczonymi w górnej częSci Scian, (katedra Sw. Jana w Warszawie)
c) solidne podparcie budowli
ponad dachami naw bocznych, niższych. (EM Zdarzały się również i takie przy-
PWN) padki, że ze względów użytkowych
otaczano skarpy dodatkową Scianą.
Układ halowy układ o podziale nawowym, W ten sposób od zewnątrz otrzymy-
mający wszystkie nawy jednakowej wysoko- wano gładką Scianę, a od wewnątrz
Sci, kryte wspólnym dachem, charakterystycz- dodatkową powierzchnię do wyko-
ny dla architektury gotyckiej XIV w., szczegól- rzystania (koSciół franciszkanów
nie koSciołów w Srodkowej Europie. (EM pod wezwaniem Panny Marii w To-
PWN) runiu).
Przy większych budowlach W N Ę T R Z A
naprężenia były już tak silne, że
wymuszały istnienie bardzo Zasada rozkładu i przepływu
masywnych skarp. Stanowiło to naprężeń ze sklepień, poprzez że-
niekiedy uciążliwoSć, ponieważ bra na słupy i filary, stworzyła no-
oprócz wielkiego zużycia materiału, wy charakter przestrzeni. RozSwie-
skarpy nadawały budynkom cięż- tlone przez wielkie okna wnętrza,
koSci i bardzo surowego wyrazu ze smukłymi podziałami Scian, strze-
wnętrz, co nie zawsze było akcep- listymi słupami i filarami, z których
towanym widokiem. Poza tym w wychodziły wiązki żeber, przypomi-
układzie bazylikowym budynków, nały pomieszczenia pod baldachi-
masywne skarpy równoważące mem lub ogród palm.
17
1
7
Filar w katedrze św. Jana w Warszawie
MAODY TECHNIK
5/2004
MINI QUIZ MT
CZYTAM, WIĘC WIEM
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Rys budowlany 7Projektowanie robót budowlanych w obiektach zabytkowychwynagrodzenie roboty budowlane!!! Prawo Budowlane cz 10BN?7186 Prefabrykaty budowlane betonu Rury cisnieniowe o przekroju kolowym BETRASWYMAGANIA BHP DOTYCZACE OBIEKTOW BUDOWLANYCH I TERENU ZAKLADU czesc II drogiegzamin materiały budowlanekosztorys budowlany 110702 ORLIKPrawo budowlane Warunki techniczne i inne akty prawne(1)instrukcja bhp przy obsludze budowlanej lopaty mechanicznejWniosek o wydanie pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanegomechanika budowli Ĺ›cinaniewięcej podobnych podstron