Opis poszczególnych przedmiotów
(Sylabus)
Nazwa Przedmiotu: HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ
Kod przedmiotu:
Typ przedmiotu: Przedmiot obowiÄ…zkowy
Poziom przedmiotu: podstawowy
rok studiów, semestr: rok II, semestr III i IV
Liczba punktów ECTS: 3 + 6
Metody nauczania: 60 godz. ćwiczeń, konsultacje 1godzina
tygodniowo.
Język wykładowy: polski
Stopień oraz imię i nazwisko wykładowcy: dr Adam W. Wojtunik
Wymagania wstępne:
Cele przedmiotu (efekty kształcenia i kompetencji): Celem nauczania na studiach
filozoficznych jest przyswojenie przez studentów podstawowej wiedzy z zakresu Historii
filozofii nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem, w semestrze zimowym: problemu
metody, przezwyciężenia sceptycyzmu oraz kontrowersji między empiryzmem a
racjonalizmem i irracjonalizmem. W semestrze letnim zajęcia koncentrują się na filozofii
niemieckiego idealizmu, kantowskiej teoretycznej filozofii krytycznej oraz jej rozwojowi na przełomie
XVIII i XIX wieku. Przedmiot winien również dostarczyć studentom zasobu niezbędnych pojęć
ułatwiających im samodzielne studiowanie literatury z zakresu Historii filozofii nowożytnej.
Semestr zimowy
LP. Treści merytoryczne przedmiotu LICZBA
GODZIN
Wczesny okres filozofii nowożytnej w relacji do myśli średniowiecznej
1
i renesansowej. Zdobycze myśli odrodzeniowej; Periodyzacja rozwoju
myśli filozoficznej włoskiego odrodzenia; Relatywizm i sceptycyzm 4
Monteigne a.
1
Kartezjusz: rozległość sfery wątpienia oraz zagadnienie metody,
2
ewidentystyczna koncepcja prawdy, cogito ergo sum i dualizm psycho-
fizyczny, definicja substancji, problemu  mostu epistemologicznego ,
4
ontologiczny dowód na istnienie Boga, istnienie ciał, etyka
tymczasowa; Okazjonalizm (Malebranche, Geulinex).
Bacon: Cechy charakterystyczne i program reformy wiedzy,
3
praktycystyczny ideał poznania, teoria idoli, teoria indukcji 2
eliminacyjnej, eksperyment a doświadczenie.
Pascal: krytyka kartezjańskiego racjonalizmu, zakres zastosowania
4
metody geometrycznej, porządek serca i rozumu, wielkość i nędza 2
człowieka,  zakład Pascala , sceptyczny i egzystencjalny charakter
filozofii Pascala.
Spinoza: zastosowanie metody geometrycznej na gruncie etyki,
5
substancja i jej atrybuty, Deus sive natura, modi skończone i
nieskończone, eliminacja przyczynowości celowej, koncepcja wolności, 2
intelektualna miłość Boga.
Hobbes: koncepcja materializmu mechanistycznego; Czy konflikty
6
wypływające z egoizmu koniecznie muszą prowadzić do wojny
wszystkich przeciwko wszystkim?; Bezpieczeństwo a wolność; prawa 3
suwerena i elementy totalitaryzmu w filozofii politycznej Hobbesa.
Leibniz: prawdy rozumowe (twierdzenia konieczne) a prawdy
7
faktyczne (twierdzenia przygodne), zasada racji dostatecznej i jej
konsekwencje, Harmonia pestabilita i najlepszy z możliwych światów; 3
pluralizm idealistyczny, prawo ciągłości i panlogizm, teodycea.
Locke: kwestia z
ródeł i zakresu poznania ludzkiego, problem podstaw i
8
stopni wierzeń, opinii oraz przeświadczeń, pojecie idei, idee proste i
4
złożone, krytyka teorii idei wrodzonych; Locke a filozofia społeczna
Berkeley: idee jako przedmiot poznania, odrzucenie idei
9
abstrakcyjnych, stanowisko nominalistycznego w sporze o uniwersalia,
esse = percipii i problem solipsyzmu, immaterializm, uznanie istnienia 2
jaz
ni i Boga.
Hume: impresje a idee, teoria kojarzenia idei, analiza zwiÄ…zku
10
przyczynowo-skutkowego, doprowadzenie założeń empiryzmu do
4
ostatecznych konsekwencji.
Semestr letni
2
L Treści merytoryczne przedmiotu LICZBA
P. GODZIN
Teoretyczne i społeczne z
ródła oświecenia francuskiego. Rola inspiracji
angielskich. Podstawowe idee: program intelektualny oświecenia
(d Alambert); materializm mechanistyczny i jego warianty (Holbach,
Diderot, Helwecjusz); deizm (Wolter); sensualistyczna interpretacja
empiryzmu genetycznego (Condillac); skrajnie mechanistyczna
antropologia (La Mettrie); utylitaryzm Helwecjusza; rozwinięcie i
rozpowszechnienie idei postępu (Fintenelle, Turgot, Condoret)  jej
1)
z
ródła i ograniczenia. Oświeceniowi outsiderzy: antyprogresiwizm i 4
utopizm myśli plebejskiej: Morelly i Mably; racjonalistyczna metafizyka
i antycywilizacyjna utopia Deschampsa. Rousseau na rozdrożu: między
oświeceniem a idealizacją natury i stanu naturalnego. Nowa wersja
umowy społecznej.
Szczególny charakter oświecenia niemieckiego. Rola religijnej inspiracji
protestanckiej. Pietyzm i introwertyzacja religji oraz uznanie
podmiotowości człowieka; podmiotowość człowieka w historycznej
analizie Biblii. y
ródła teoretyczne: tradycja pochodząca od Leibniza
2) (Ch. Wolff) i Spinozy w kształtowaniu się niemieckiej myśli
oświeceniowej. Herderowska filozofia dziejów. Teoriopoznawcze 2
założenia Ch. Wolffa projektu skrajnie racjonalistycznej ontologii,
ontologia a metafizyka, refleksja, reprezentacja-przedstawienie, byt,
abstrakcja i istota. Zasada sprzeczności i zasada racji dostateczniej.
Podział kantowskiej filozofii na okres przedkrytyczny i krytyczny;
program krytycznej filozofii transcendentalnej, metafizyka jako nauka,
 Rewolucja kopernikańska , sądy syntetyczne a priori, dwa pnie
poznania: naoczność zmysłowa i intelekt, funkcja rozumu i zastosowanie 4
3) kategorii, rzecz sama w sobie i odparcie idealizmu, krytyka racjonalnej
psychologii, kosmologii, teologii, od rozumu teoretycznego do
praktycznego.
Kontrowersje wokół kantowskiej filozofii na przełomie XVIII i XIX
wieku. Kantyści (K. L. Reinhold, J. Schultz, G. E. Schulze, S.
Maimon, J.G. Fichte) i antykantyści (J. G. Herder, J.G. Hamman, F. 2
4)
H. Jacobi). Rzecz sama w sobie jako problem generujÄ…cy odmienne
interpretacje kantowskiej filozofii.
Fichte: Teoria wiedzy jako nauka o nauce, poszukiwanie podstawowej
zasady filozofii, dwa poziomy teoretyczne teorii wiedzy, polemika z
 filozofiÄ… elementarnÄ… K.L. Reinholda, idealizm a dogmatyzm, czyste ja
5)
i intuicja intelektualna, zasady naczelne teorii wiedzy, transcedentalzim 2
Fichtego i Kanta, rozum praktyczny a teoretyczny, świadomość moralna i
nauka etyki.
3
Hegel: wczesne pisma teologiczne, idealizm racjonalistyczno-
dialektyczny, nauka logiki, filozofia przyrody, fenomenologia
świadomości, sfera ducha subiektywnego, obiektywnego i absolutnego, 4
6)
filozofia dziejów i teoria państwa. Wyodrębnienie się prawicy i lewicy
heglowskiej  od Rugego i Bauera do Feuerbacha.
Czworakie korzenie reguły podstawy dostatecznej jako teoriopoznawczy
fundament systemu Schopenhauera, konieczność w świecie
przedstawień, zjawisko a przedstawienie, koncepcja metafizyki
subiektywno-empiryczniej i pojęcie samowiedzy, trudności z przyjęciem
7) woli jako rzeczy samej w sobie, teoria objektywizjacji woli, ontologiczny
irracjonalizm i pesymizm, Schopenhauera krytyka Kanta, estetyczna 4
kontemplacja, zaprzecznienie woli życia i pesymistyczna
eudajmonologia, pojęcie wyzwolenia i nicości. Wpływ filozofii
Schopenhauera na różne obszary kulturowe.
Marks: wczesna publicystyka polityczno-filozoficzna, teoria pracy
wyobcowanej i natura wyzysku, ideologia niemiecka, materializm
8)
dialektyczny i materialistyczna koncepcja dziejów, próby zniesienia 2
sprzeczności kapitalizmu.
Kierkegaard: idea egzystencji, jednostka i tłum, dialektyka stadiów i
9) 2
konieczność dokonania wyboru, dramat wiary.
Myśl pozytywistyczna XIX wieku. Oświeceniowe korzenie pozytywizmu
 ciągłość idei: D Alembert, Sant-Simon, Comte. Program
metodologiczny Comte a. Nauka jako wiedza o faktach. Comte owska
klasyfikacji nauk  eliminacja filozofii, wyodrębnienie socjologii. Prawa
statystyki i dynamiki społecznej. Trzy fazy rozwoju społecznego. Holizm
w pojmowaniu społeczeństwa  nadrzędność całości wobec jednostki 
jako punkt wyjścia kultu Ludzkości. Swoisty charakter pozytywizmu
angielskiego; ciągłość tradycji empirycznej: Hume, Bentham i J.S. Mill
10)
jako twórca pozytywizmu angielskiego. Nominalistyczny punkt wyjścia,
teoria indukcji, psychologizm; indywidualizm, utylityryzm i liberalizm w
4
myśli społecznej. Wolność jako warunek społecznego rozwoju i dobra
jednostki. Spencer: pozytywizm ewolucjonistyczny, różnicowanie i
integracja jako zasady rozwoju; szczeble ewolucji poznania i program
 filozofii syntetycznej  poznanie jako środek przystosowania.
Naturalistyczna interpretacja społeczeństwa, organicyzm, skrajny
liberalizm i perspektywa darwinizmu społecznego. Modyfikacje tradycji
pozytywistycznej w empirokrytycyzmie (Avenarius, Mach).
Metody oceny:
4
Metody oceny:
1. Systematyczny udział w zajęciach;
1.1. Trzy nieusprawiedliwione nieobecności  brak zaliczenia;
1.2. Dwie nieobecności należy zaliczyć w kolokwium ustnym lub pisemnym;
2. Odpowiednie przygotowanie do każdego tematu zajęć wykazane aktywnością własną studenta.
Spis zalecanych lektur:
 Filozofia XVII wieku, red. L. Kołakowski, W-wa 1959. Teksty: Hueta, Bayle a, s. 135-
143, 172-187.
 M. Montaigne: Próby, W-wa 1957, t. II, s. 133-193.
 A. Nowicki, Filozofia włoskiego Odrodzenia, Wstęp.
 F. Bacon: Novum Organum, W-wa 1955, s. 49-90, 172-210; Nowa Atlantyda  Dom
Salomona.
 K. Leśniak, Bacon, W-wa 1983.
 R. Descartes: Rozprawa o metodzie (całość); Medytacje o pierwszej filozofii, W-wa
1958, t. I s. 14-118; Zasady filozofii, W-wa 1960, s. 7-97.
 F. Alquié, Kartezjusz, Warszawa 1989.
 B. Pascal: Myśli, W-wa 1989, s. 31-162, 230-244.
 T. Płużański, Pascal, Warszawa 2001;
 B. Spinoza: Pisma wczesne, W-wa 1969, s. 211-227, 255-261, 316-327; Etyka, W-wa
1991, s. 3-75.
 L. Kołakowski, Dwoje oczu Spinozy, [w:] Antynomie wolności. W-wa 1978
 T. Hobbes: Elementy filozofii, t. I, s. 11-23, 78-105, 138-146; t. II, s. 203-233; Lewiatan,
W-wa 1954, s. 34-42, 147-163.
 R. Tokarczuk, Hobbes, Lublin 1995.
 G. W. Leibniz: Wyznanie wiary filozofa, W-wa 1969, s. 87-94, 97-146, 297-317; Nowe
rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. I, s. 3-37.
5
 H. Elzenberg, Podstawy metafizyki Leibniza, Kraków 1918.
 J. Locke: Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, W-wa 1955, T.I, s.23-57, 91-118;
T.II, s.334-367;
 J. Locke: Dwa traktaty o rzÄ…dzie, W-wa 1992, s.165-198.
 G. Berkeley: Traktat o zasadach poznania ludzkiego, W-wa 1956, s. 7-59.
 Z. J. Czarnecki, Historyczne przesłanki i teoretyczne cele immaterialistycznej
metafizyki G. Berkeleya,  Annales UMCS Lublin 1976;
 H. Elzenberg, Domniemany immanentyzm Berkeleya w świetle analizy tekstów, [w:]
Szkice filozoficzne Romanowi Ingardenowi w darze, Warszawa-Kraków 1964, s. 27-
48;
 D. Hume: Badania dotyczÄ…ce rozumu ludzkiego, W-wa 1977, s. 17-96.
 S. Jedynak, Hume, Warszawa 1974;
 J. G. Herder: Myśli o filozofii dziejów, W-wa 1962, t. I, rozdz. 1-2 oraz 14-15.
 Filozofia niemieckiego Oświecenia, (red.) T. Namowicz, K. Sauerland, M. J. Siemek,
W-wa 1973, teksty: Ch. Wolff: O Bogu, s. 57-61; Najlepszy z możliwych światów, s.
61-63; Jak poznajemy, iż jesteśmy... , s. 146-149. I. Kant: Granice mechanistycznej
interpretacji świata, s. 80-85; Jedyna możliwa podstawa dla dowodu na istnienie Boga,
s. 85-96. J. W. Goethe: Natura, s. 103-106; Komentarz do aforystycznej pracy
 Natura , s. 107-108. G. E. Lessing: Chrześcijaństwo rozumu, s. 74-77; O
rzeczywistości poza Bogiem, s. 77-78; Wychowanie rodu ludzkiego, s. 282-294. J. G.
Herder: Jeszcze jedna filozofia historii, s. 435-448. M. Mendelssohn: Spinozyzm i
panteizm, s. 126-132.
 H. Jakuszko, Idea wolności w niemieckiej myśli teologiczno-filozoficznej od Lutra do
Herdera, Lublin 1999;
 E. Adler, Herder i Oświecenie niemieckie, Warszawa 1965;
 B. Paz
, Epistemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa, Wrocław 2002
 B. Andrzejewski, Problem noumenu w kantyzmie i neokantyzmie, [w:] W kręgu
inspiracji Kantowskich, pod red R. Kozłowskiego, Warszawa  Poznań 1983.
 N. Leśniewski, O interpretacyjnym statusie kantowskich rzeczy samych w sobie.
Próba ujęcia radykalno-hermeneutycznego, [w:] Filozofia Kanta i jej recepcja, pod
red. R. Kozłowskiego, Poznań 2000.
 J. G. Fichte: Teoria wiedzy, t. I, W-wa 1996, s. 467-499; Powołane człowieka, Kety
2002.
 M. Siemek, Idea transcendentalizmu u Fichtego i Kanta, Warszawa 1977;
6
 Kant: Krytyka czystego rozumu, W-wa 1957, Przedmowa do drugiego wydania, t. I, s.
21-56; Wstęp, t. I, s. 59-90; Estetyka transcendentalna, t. I, s. 93-137; O podstawie
podziału..., t. I, s. 420-450; Dialektyka transcendentalna, t. II, s. 3-50; Uzasadnienie
metafizyki moralności, W-wa 1953, rozdz. III, s. 86-110; Krytyka praktycznego rozumu,
W-wa 1972, O dialektyce czystego rozumu, s. 180-234; Krytyka władzy sądzenia, W-wa
1964, Metodologia teleologicznej władzy sądzenia, par. 83-91, s. 421-493.
 O. Höffe, Immanuel Kant, Warszawa 1994;
 A.J. Noras, Kant a neokantyzm badeński i marburski, Katowice 2000;
 J. Rolewski, Nowa metafizyka Kanta, Toruń 2002
 M. Kiljanek, Kant. Samoświadomość i poznanie dyskursywne, Poznań 2000;
 A.L. Zachariasz, I. Kant i jego epoka a idea transcendentalizmu wobec statusu współczesnej wiedzy
teoretycznej, [w:] Kryzys kultury europejskiej, pod red. L. Żuk-A
apińskiej, Rzeszów 1997;
 A.L. Zachariasz, Leona Petrażyckiego krytyka filozofii transcendentalnej I. Kanta, [w:]  Studia
Filozoficzne nr 5 (186) 1981;
 A.L. Zachariasz, Poznanie Teoretyczne. Jego konstytucja i status, Rzeszów 1999, s.67-109.
 M. Żelazny, Idea wolności w filozofii Immanuela Kanta, Warszawa 2001.
 G. W. F. Hegel: Fenemenologia ducha, W-wa 1963, t. I, Przedmowa, s. 7-35, rozdz.
 Samowiedza , s. 199-266; Nauka logiki, W-wa 1967, t. I, Wstęp, s. 31-66; Od czego
należy zacząć w nauce, s. 69-90, rozdz. 1, s. 91-135; Wykłady z filozofii dziejów, W-wa
1958, t. 1, Wstęp (całość), s. 25-86, 154-164; Encyklopedia nauk filozoficznych, W-wa
1990, Przemówienie inauguracyjne, s. 38-58; Duch absolutny, s. 557-584; Wykłady z
historii filozofii, W-wa 1994, t. I, Wstęp do historii filozofii, s. 23-83.
 L. Feuerbach: O istocie chrześcijaństwa, W-wa 1959, s. 39-86, s. 433-446.
 R. Panasiuk: Lewica heglowska, Warszawawa 1969;
 M. Siemek, Hegel i filozofia, Warszawa 1998;
 M. Żelazny, Heglowska filozofia ducha, Warszawa 2000;
 Schopenhauer: Åšwiat jako wola i przedstawienie, t. I 1995, s. 629-640; Åšwiat jako wola i
przedstawienie, t. 2, s. 273-285, 457-469;
 W. Abendroth: Artur Schopenhauer, tłum. R. Różanowski, Wrocław 1998;
 Artur Schopenhauer. Rekonstrukcje  recepcje  Interpretacje, pod red. Andrzejewski B., Przyłębski
A. Poznań 1991;
 H. Bad, Czy Schopenhauer był filozofem?, Lwów 1909, ss.54.
 Bobko: Kant a Schopenhauer. Miedzy racjonalnością a nicością. Rzeszów 1996;
 J. Garewicz, Rozdroża pesymizmu. Jednostka i społeczeństwo w koncepcji Artura
Schopenhauera, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965;
 J. Garewicz, Schopenhauer, Warszawa 2000;
7
 J. Marzęcki, Artur Schopenhauer wobec filozofii Indii, Warszawa 1992;
 L. Miodoński, Filozofia religii Arthura Schopenhauera, Wrocław 1996;
 L. Miodoński. Wprowadzenie do filozofii Artura Schopenhauera, Wrocław 1997;
 K. Marks: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, Rękopisy
ekonomiczno filozoficzne (Przedmowa, Praca wyobcowana), (w:) K. Marks, F. Engels,
Dzieła, t. I, W-wa 1962; Tezy o Feuerbachu, Ideologia niemiecka, t. I, cz. 1, rozdz. A, B,
C, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t.III, W-wa 1962.
 L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Londyn 1988;
 K. Marks: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, Rękopisy
ekonomiczno filozoficzne (Przedmowa, Praca wyobcowana), (w:) K. Marks, F. Engels,
Dzieła, t. I, W-wa 1962; Tezy o Feuerbachu, Ideologia niemiecka, t. I, cz. 1, rozdz. A, B,
C, (w:) K. Marks, F. Engels, Dzieła, t.III, W-wa 1962.
 L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Londyn 1988;
 S. Kierkegaard: Okruchy filozoficzne, rozdz. 3, s. 44-66; Bojaz
ń i drżenie, W-wa 1966, s.
23-137.
 K. Teoplitz, Kierkegaard, Warszawa 1973.
 L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna (od Hume a do Koła Wiedeńskiego),
Warszawa 1966;
 Comte: Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, (całość), W-wa 1973.
 J. S. Mill: Utylitaryzm, W-wa 1959, s. 13-20, 38-39, 54-65; O wolności, W-wa 1959,
s. 129-131, 197-199, 270-275.
 H. Spencer: Wybór tekstów z
ródłowych, (w:) L. Kasprzyk: Spencer, W-wa 1967.
/podpis prowadzÄ…cego/ /podpis Kierownika
8