Stanis

áaw Mordwa

2. BEZPIECZE

ēSTWO A KSZTAàTOWANIE PRZESTRZENI

2.1. Wprowadzenie

Przest

ĊpczoĞü, a konkretnie czyny przestĊpcze, mają miejsce w okreĞlo-

nych przestrzeniach. Uwa

Īa siĊ, Īe wáaĞciwa organizacja i zagospodarowanie

przestrzeni publicznych mo

Īe przeciwdziaáaü popeánianiu przestĊpstw

i wykrocze

Ĕ. Prowadzenie dziaáaĔ z zakresu tzw. prewencji przestrzennej

powinno dotyczy

ü zarówno ksztaátowania samej przestrzeni, jak równieĪ

Ğrodowiska spoáecznego. W przestrzeniach publicznych powinno dąĪyü siĊ
do eliminacji zachowa

Ĕ aspoáecznych na rzecz zwiĊkszania poczucia

terytorialno

Ğci i odpowiedzialnoĞci u mieszkaĔców. NaleĪy poprzez odpo-

wiednie dzia

áania staraü siĊ aby przestrzeĔ ksztaátowaáa poczucie bezpieczeĔ-

stwa u mieszka

Ĕców a nie u przestĊpcy, aby poprzez róĪne rozwiązania tzw.

„du

Īej i maáej architektury” popeánienie przestĊpstwa byáo jak najbardziej

utrudnione.

2.2. Wybrane teorie

Teoria Defensible space O. Newmana powsta

áa na skutek analizy przez

autora zwi

ązków miĊdzy poziomem przestĊpczoĞci a formami zabudowy.

Zdefiniowa

á on róĪne cechy przestrzeni, których obecnoĞü sprzyja zmniej-

szeniu mo

ĪliwoĞci popeániania wykroczeĔ bądĨ przestĊpstw. Taka przestrzeĔ

powinna charakteryzowa

ü siĊ: terytorialnoĞcią, nadzorem, zadbaniem

i u

Īytkowaniem. Szczególny nacisk O. Newman káadá na rozwój wĞród

mieszka

Ĕców poczucia terytorialnoĞci, które wedáug niego skutkuje zwiĊk-

szeniem poczucia bezpiecze

Ĕstwa, a takĪe wyzwala skáonnoĞü do reakcji na

zauwa

Īone zdarzenia przestĊpcze. TerytorialnoĞü tą osiągnąü moĪna, np.

poprzez wprowadzenie rzeczywistych lub symbolicznych barier mi

Ċdzy

przestrzeniami: prywatn

ą, póáprywatną, póápubliczną i publiczną. Kolejne

wa

Īne cechy przestrzeni to: 1) moĪliwoĞü ciągáego obserwowania terenu

przez mieszka

Ĕców (np. poprzez usuniĊcie wizualnych barier); 2) dbaáoĞü,

czysto

Ğü i ogólne opiekowanie siĊ nią; 3) naznaczanie jej, nawet okazjonalną

Stanis

áaw Mordwa

92

ale widoczn

ą obecnoĞcią mieszkaĔców; 4) skáonni do aktywnoĞci obywatel-

skiej mieszka

Ĕcy (Newman 1972). W póĨniejszych swoich pracach

O. Newman zauwa

Īyá, Īe nie we wszystkich przestrzeniach (np. komercyj-

nych, przemys

áowych) jego teoria sprawdza siĊ. Zatem wzbogaciá ją póĨniej

o takie elementy jak: uznanie miejsca jako wa

Īnego wymiaru przestĊpstwa,

w

áaĞciwe utrzymanie mienia, udoskonalanie przestrzeni w celu eliminacji

okazji do pope

ánienia przestĊpstw (Gáowacki, àojek, Urban 2008).

O. Newman rozwin

ąá swoje koncepcje bĊdąc takĪe pod niewątpliwym

wp

áywem ksiąĪki kryminologa R. Jeffery’ego Crime Prevention through

Environmental Design. W tej pozycji znalaz

áa siĊ teza, Īe potencjalny

przest

Ċpca moĪe odebraü przestrzeĔ, w której siĊ znajdzie, w sposób

pozytywny i komfortowy, co mo

Īe skáoniü go do popeánienia czynu. Ale

mo

Īe poczuü siĊ nieprzyjemnie, takĪe jako osoba nieakceptowana i nie

anonimowa – co mo

Īe ograniczyü wówczas jego skáonnoĞü do dziaáania.

Wed

áug R. Jeffery’ego moĪna tak zaprojektowaü przestrzeĔ aby wysyáaáa ona

przest

Ċpcy sygnaáy zniechĊcające i bodĨce ograniczające jego swobodĊ.

Koncentrowanie si

Ċ przez R. Jeffery’ego tylko na przestrzeni ĞciągnĊáo na

niego krytyk

Ċ, dlatego póĨniej wzbogacaá swoją teoriĊ o elementy zachowaĔ

sprawcy i jego nastawienie na percepcj

Ċ Ğrodowiska jako miejsca popeánienia

wykroczenia lub przest

Ċpstwa (za: Gáowacki, àojek, Urban 2008).

Pewne elementy koncepcji O. Newmana mog

áy mieü swoje Ĩródáo

w tezach J. Jacobs zawartych w ksi

ąĪce The Death and Life of Great

American Cities wydanej pierwotnie w 1961 r. i stanowi

ącej krytykĊ

modernizmu w architekturze i planowaniu. J. Jacobs co prawda nie wskazuje
tak jednoznacznych pomys

áów i konkretnych rozwiązaĔ przestrzennych jak

O. Newman. Ostro

Īnie jednak rozwaĪa przyczyny i daje teoretyczne

podstawy mo

Īliwych rozwiązaĔ. W aspekcie bezpieczeĔstwa uznaáa ona, Īe

g

áównym problemem miast jest separowanie siĊ mieszkaĔców we wáasnych

mieszkaniach i spadek ich aktywno

Ğci w strefach publicznych. Rozwiązanie

tego problemu widzia

áa ona w projektowaniu zabudowy bardziej zwartej,

z wprowadzeniem do

Ĕ wielu funkcji (nie tylko mieszkaniowej), co miaáo, jej

zdaniem, przywróci

ü ĪywotnoĞü osiedli i stworzyü nowy wymiar sąsiedztwa.

Zamiast projektowania rozlewaj

ących siĊ poza granice miast osiedli

z zabudow

ą jednorodzinną, J. Jacobs proponowaáa wprowadzenie wieloro-

dzinnej zabudowy o du

Īym áadunku estetyki i indywidualnym charakterze.

W jej koncepcji wa

Īną rolĊ odgrywaáo oĪywienie ulic. Miaáoby to byü

zrealizowane poprzez rozplanowanie g

Ċstej siatki uliczek pozwalających na

wykszta

ácenie siĊ wiĊzów sąsiedzkich. Ulice powinny byü tworzone

z zamys

áem wykorzystania ich przez lokalne spoáecznoĞci, a nie tylko dla

samochodów. Okna domów zwrócone na ulice i widoczni w nich mieszka

Ĕcy

(tzw. oczy spo

áeczne) miaáy zapewniü poczucie bezpieczeĔstwa. Nie bez

racji lansowa

áa tezĊ, Īe dostĊpnoĞü i atrakcyjnoĞü celu przestĊpstwa oraz

anonimowa obecno

Ğü sprawcy mogą zwiĊkszyü szanse na podjĊcie przez

Bezpiecze

Ĕstwo a ksztaátowanie przestrzeni

93

przest

ĊpcĊ dziaáaĔ. Ulice powinny byü tak urządzone aby osoby z zewnątrz

czu

áy tu siĊ obco. Podsumowując, aby to osiągnąü wedáug J. Jacobs powinny

by

ü speánione trzy warunki: 1) powinien byü wyraĨny rozdziaá przestrzeni

publicznej i prywatnej; 2) na ulice powinny by

ü zwrócone oczy mieszkaĔ-

ców; 3) ulica i chodnik powinna mie

ü swoich uĪytkowników. Gáówna

krytyka idei J. Jacobs koncentrowa

áa siĊ wokóá zaáoĪenia, Īe wĞród wiĊkszej

liczby ludzi na ulicach mo

Īe siĊ znaleĨü wiĊcej sprawców, skáonnych do

patologicznych dzia

áaĔ (Jacobs 1993).

Pocz

ąwszy od lat 90. próbowano bardziej wzbogaciü dotychczasowe

teorie o pierwiastek spo

áeczny. MiĊdzy innymi V. Soomeren zwróciá uwagĊ,

Īe dopiero poáączenie cech przestrzeni z naturą sprawcy i zachowaniami
ofiary dadz

ą moĪliwoĞü projektowania bezpiecznych przestrzeni. Ale Īeby

zrealizowane projekty okaza

áy siĊ efektywne, wedáug niego, muszą zostaü

zabezpieczone jeszcze dwa warunki: 1) przestrze

Ĕ musi byü na bieĪąco

utrzymywana i konserwowana; 2) w danym

Ğrodowisku naleĪy stworzyü

interdyscyplinarne partnerstwo z

áoĪone z mieszkaĔców, policji, planistów,

architektów, samorz

ądowców czy innych osób (za: àojek 2004a, b).

Podobnie jak J. Jacobs, R. Clarke jako g

áównego sposobu zapobieĪenia

przest

ĊpczoĞci upatrywaá w organizacji ulic (Clarke 2004). Rozwiązanie

widzia

á jednak w ograniczeniu dostĊpnoĞci do osiedla. PowaĪnym proble-

mem w realizacji jego koncepcji by

áo przekonanie do tego pomysáu miesz-

ka

Ĕców, którzy obawiali siĊ utrudnieĔ w ruchu pojazdów. R. Clarke przeko-

nywa

á, Īe ograniczenia w ruchu pojazdów utrudnią przestĊpcom rozpoznanie

terenu przed pope

ánieniem czynu, a takĪe skomplikują im szybkie opuszcze-

nie terenu z „

áupem”. A efekty takie moĪna by uzyskaü poprzez montowanie

bram i furt.

M. Felson rozwin

ąá teorie „podaĪy okazji przestĊpczych” i „perspektywy

dzia

áaĔ rutynowych” (Felson 2002). Lapidarnie ujmując M. Felson postawiá

tez

Ċ, Īe to okazja czyni przestĊpstwo. Aby doszáo do czynu przestĊpczego,

musi zaistnie

ü okazja, ale Īeby ona zaistniaáa muszą byü speánione dwa

warunki: 1) po

Īądany cel jest bliski i osiągalny; 2) cel jest niezabezpieczony.

Zdaniem M. Felsona, ka

Īdy czáowiek bĊdący w zasiĊgu dziaáania okazji

mo

Īe zostaü przestĊpcą, co oznacza, Īe zostanie nim nie jest zaleĪne tyle od

samego cz

áowieka co od Ğrodowiska, w którym on przebywa. Kolejne

przyczyny pojawiania si

Ċ przestĊpczoĞci to: zmiany w mentalnoĞci spoáe-

cze

Ĕstw, osáabienie samokontroli sprawców, rozpad wiĊzi spoáecznych,

wi

Ċksza anonimowoĞü mieszkaĔców. I wáaĞnie w dziaáaniach przeciwstawia-

j

ących siĊ podanym przyczynom przestĊpstw, M. Felson jako znany praktyk,

widzia

á sposoby poprawy bezpieczeĔstwa mieszkaĔców. Podobnie jak

M. Felson, P. i P. Brantinghamowie b

Ċdąc takĪe nauczycielami akademicki-

mi zas

áynĊli bardziej ze swoich dziaáaĔ na rzecz praktyki. Wykonali oni

projekt poprawy bezpiecze

Ĕstwa w Vancouver. We wspóápracy z architekta-

mi, planistami i policj

ą Brantinghamowie wdroĪyli rozwiązania kryminologii

Stanis

áaw Mordwa

94

Ğrodowiskowej. W efekcie ich dziaáaĔ kompleks mieszkalny zagroĪony
uprzednio

Ğrednim poziomem przestĊpczoĞci, obecnie jest bezpieczny, jest

czysty i uporz

ądkowany, a w nowo zaprojektowanym centrum rekreacyjnym,

do którego przybywa wielu obcych m

ĊĪczyzn, nie pojawiáy siĊ rozboje

i bójki. Osi

ągnĊli takie efekty dziĊki wczeĞniejszemu zdefiniowaniu czterech

wymiarów przest

Ċpstwa: prawo, sprawca, cel i miejsce. Za priorytetowe

uznawali tak

Īe oznaczanie tych warunków przestrzeni fizycznej i spoáecznej,

które stwarzaj

ą okazje do popeániania przestĊpstw oraz modyfikowali je

w taki sposób, aby przest

Ċpstwa nie byáy popeániane (Brantingham 1990).

2.3. Koncepcja: Zapobieganie przest

ĊpczoĞci poprzez ksztaátowanie

przestrzeni (CPTED – od Crime Prevention through Environmental

Design)

Do po

áowy lat 90. ubiegáego wieku powstaáo wiele opracowaĔ dotyczą-

cych zwi

ązków miĊdzy przestrzenią a skáonnoĞcią do popeániania prze-

st

Ċpstw. Pojawiaáy siĊ takĪe praktyczne zastosowania i projekty wprowadza-

j

ące w Īycie badania naukowe. Powstaáa jednak myĞl, Īe konieczne jest

stworzenie wspólnego forum wymiany my

Ğli i doĞwiadczeĔ w zapobieganiu

i przeciwdzia

áaniu wandalizmowi i przestĊpczoĞci poprzez realizowanie

projektów

Ğrodowiskowych. W 1996 r. w Calgary w Kanadzie zorganizowa-

no pierwsz

ą miĊdzynarodową konferencjĊ poĞwiĊconą problematyce Crime

Prevention through Environmental Design – CPTED (od tytu

áu ksiąĪki

C. R. Jeffery’ego). Na tym spotkaniu plani

Ğci, urbaniĞci, architekci i specja-

li

Ğci od spraw bezpieczeĔstwa stworzyli MiĊdzynarodowe Stowarzyszenie

CPTED (International CPTED Association – ICA), por. www.cpted.net.
G

áównym zadaniem nowopowstaáej organizacji byáo opracowanie wspólnych

standardów badawczych i praktycznych zastosowa

Ĕ. Od tamtej konferencji,

na corocznych obradach, doskonalone s

ą metody tworzenia bezpiecznych

i zapewniaj

ących ogólnie lepszą jakoĞü Īycia Ğrodowisk zurbanizowanych.

Wa

Īnym aspektem dziaáaĔ ICA jest takĪe tworzenie i profesjonalizacja

mi

Ċdzynarodowego ruchu oraz promowanie i udostĊpnianie wypracowanych

metod, rozwi

ązaĔ i strategii opartych na CPTED.

Wspó

áczeĞnie uksztaátowana strategia CPTED to jedno z narzĊdzi, które-

go zastosowanie w po

áączeniu z innymi rozwiązaniami, moĪe doprowadziü

do znacznego ograniczenia (a nawet zlikwidowania) wielu niepo

Īądanych

zjawisk patologicznych. Szczególnie sprawdza si

Ċ jako Ğrodek przeciwdziaáa-

j

ący popeánianiu wykroczeĔ i przestĊpstw. Dzieje siĊ to na skutek wprowa-

dzania ró

Īnych rozwiązaĔ planistycznych i urbanistycznych wspartych

organizowaniem lokalnych spo

áecznoĞci gotowych do wspóáodpowiedzialno-

Ğci, reagowania na niepoĪądane zdarzenia i wspóádziaáania z organami
bezpiecze

Ĕstwa i samorządu.

Bezpiecze

Ĕstwo a ksztaátowanie przestrzeni

95

Praktyczne rozwi

ązania zastosowania strategii CPTED mogą byü róĪne

w zindywidualizowanych przestrzeniach, opiera si

Ċ ona ogólnie na czterech

prostych zasadach (Czarnecki, Siemi

Ĕski 2004; àojek 2004a, b; Gáowacki,

àojek, Urban 2008):

– Naturalna obserwacja. Wprowadzenie tego elementu prowadzi do poja-

wienia si

Ċ u przestĊpcy uczucia, Īe jego dziaáania mogą byü obserwowane.

Generalnie chodzi o takie rozplanowanie przestrzeni i zaanga

Īowanie ludzi

(nieformalnych – mieszka

Ĕców, formalnych – np. zatrudnionych straĪników)

aby zmaksymalizowa

ü moĪliwoĞü Ğledzenia tego co dzieje siĊ w otoczeniu.

Sytuacj

Ċ taką moĪna osiągnąü poprzez np. wytyczenie ciągów pieszych czy

parkingów aby mo

Īliwa byáa ich obserwacja z okien sąsiadujących budyn-

ków, sk

áonienie mieszkaĔców aby podciągali rolety, umiejscowienie

o

Ğwietlenia tak aby miejsc zacienionych byáo jak najmniej, uĪycie kamer

w miejscach zacienionych, u

Īycie oĞwietlenia w sposób umoĪliwiający

rozpoznanie twarzy przechodnia itp.

– Kontrola dost

Ċpu. WyraĨne rozgraniczenie miĊdzy przestrzenią prywat-

n

ą i publiczną wpáywa pozytywnie na ograniczenie przestĊpczoĞci. Taką

kontrol

Ċ moĪna uzyskaü wprowadzając formalne i nieformalne rozgranicze-

nia (pasy, p

áaty zieleni) oraz ograniczenie do minimum liczby wejĞü na teren.

Wej

Ğcia takie powinny byü wyraĨnie oznakowane. Skanalizowanie ruchu

pieszego wewn

ątrz osiedla, rozmieszczenie miejsc parkingowych dla

odwiedzaj

ących poza kontrolowanym obszarem i wprowadzenie sáupków

dyskryminacyjnych (albo szlabanów) w bramach daje mo

ĪliwoĞü áatwiejsze-

go obserwowania osób przebywaj

ących na „naszym” terenie. WáaĞciwe

kontrolowanie dost

Ċpu osobom obcym wzmaga poczucie bezpieczeĔstwa

u mieszka

Ĕców, a jednoczeĞnie obniĪa pewnoĞü siebie u przestĊpcy.

– Terytorialno

Ğü. Wywoáanie u mieszkaĔców uczucia identyfikacji

z wyznaczon

ą przestrzenią (póáprywatną lub póápubliczną) moĪe zaowoco-

wa

ü pozytywnymi skutkami. U ludzi pojawi siĊ uczucie wspóáwáasnoĞci tego

obszaru, przez co stan

ą siĊ oni wspóáodpowiedzialni za to co siĊ na nim

wydarzy. W przypadku zaistnienia jakiego

Ğ zdarzenia bardziej prawdopo-

dobnie jest,

Īe ktoĞ to zgáosi na policjĊ. Ponadto w przestrzeni, która ma

swoich „w

áaĞcicieli” áatwiej jest zidentyfikowaü swoich i obcych (których to

potem mo

Īna obserwowaü). TerytorialnoĞü moĪna uzyskaü poprzez opty-

malne usytuowanie budynków, p

áotów, rozgraniczeĔ, znaków i napisów oraz

poprzez wyra

Ĩne wyznaczenie granicy. Wewnątrz wyodrĊbnionego terenu

mo

Īna wprowadziü áawki, spróbowaü skáoniü mieszkaĔców do wiĊkszej

aktywno

Ğci i czĊstszego pobytu w otoczeniu mieszkania. Na takim teryto-

rium przest

Ċpca jest Ğwiadomy, Īe moĪe byü skontrolowany.

– Zarz

ądzanie i konserwacja. Teren czysty, zadbany i w dobrym stanie

technicznym

Ğwiadczy o tym, Īe ma on swojego wáaĞciciela, kogoĞ kto go

nadzoruje i dba o niego. Teoria „wybitych szyb” G. L. Kellinga i C. M.
Wilsona (Kelling, Cole 2000) zak

áada, Īe jeĞli wandal napotka wybite okno

Stanis

áaw Mordwa

96

to mo

Īe go to skáoniü do wybicia nastĊpnego lub dokonania innych znisz-

cze

Ĕ. Natomiast przestrzeĔ, w której szkody są szybko naprawiane, odstrasza

chuliganów. Wspieraj

ącymi ten aspekt dziaáaniami moĪe byü dobór dobrej

jako

Ğci, odpornych, rzadko psujących siĊ urządzeĔ, wáaĞciwy dobór zieleni,

o któr

ą nie trzeba ustawicznie dbaü.

W zgodzie z za

áoĪeniami koncepcji CPTED rozwiniĊto Program Secure

by design. Program ten jest praktycznym zastosowaniem teorii O. Newmana.
Pocz

ątkowo gáównie w Holandii uznano, Īe przestrzeĔ bezpieczna powinna

powstawa

ü jeszcze w fazie projektowania. JuĪ wówczas naleĪy stosowaü

odpowiednie rozwi

ązania „odpychające” wandali i przestĊpców. Wobec

ewidentnych sukcesów wynikaj

ących z zastosowania tego programu

w Holandii (np. spadek liczby w

áamaĔ ze 120 tys. do 68 tys. w latach 1995–

2004, przy jednoczesnym wzro

Ğcie poczucia bezpieczeĔstwa), zaczĊto go

stasowa

ü takĪe w Wielkiej Brytanii, krajach skandynawskich, Niemczech

i we Francji.

Istniej

ą niestety pewne przeszkody w moĪliwoĞci zastosowania i efek-

tywno

Ğci dziaáania zaáoĪeĔ CPTED. Pierwszą przeszkodą jest sáaba znajo-

mo

Ğü wĞród projektantów i wáadz samorządowych idei CPTED, którą moĪna

by zlikwidowa

ü poprzez dziaáania edukacyjne i szkoleniowe. Kolejny

problem to istniej

ący opór przeciwko zmianom. Zawsze znajdują siĊ

sceptycy, którzy nie uznaj

ą wyników badaĔ i obserwacji dowodzących

przydatno

Ğci rozwiązaĔ CPTED. Mogą takĪe pojawiü siĊ postawy przeciwne,

uznaj

ące, Īe CPTED jest jedynym panaceum przeciwdziaáania przestĊpczo-

Ğci, nie wymagającym stosowania dotychczasowych, tradycyjnych rozwią-
za

Ĕ. Takim entuzjastom trzeba ukazaü, Īe CPTED jest tylko pewnym

elementem, cz

ĊĞcią ogóáu moĪliwych rozwiązaĔ. Czwarte zagroĪenie

zastosowalno

Ğci CPTED wynika z prostego faktu, iĪ wiĊkszoĞü rozwiązaĔ

przestrzennych zosta

áa zaprojektowana bez zastosowania rozwiązaĔ Secure

by design. Pó

Ĩniejsze ich wprowadzanie w uĪytkowanym Ğrodowisku moĪe

wymaga

ü znacznych przeksztaáceĔ zabudowy i przestrzeni, co z kolei wiązaü

si

Ċ moĪe z wysokimi nakáadami finansowymi i pewnymi kosztami spoáecz-

nymi i politycznymi (www.cpted.net).

2.4. Przyk

áady zastosowaĔ

W 1998 r. w

áadze miejskie brytyjskiego Nottingham podjĊáy dziaáania na

rzecz poprawy bezpiecze

Ĕstwa w mieĞcie. Efektem wspóápracy organów

samorz

ądowych, policji, planistów i developerów byáo opracowanie wytycz-

nych, które szczegó

áowo pokazywaáy jak projektowaü Ğrodowisko miejskie.

(Community Safety... 1998). Opracowaniu „przewodnika projektowania”
przy

Ğwiecaáy cztery nadrzĊdne zasady: 1) zminimalizowaü zagroĪenie

przest

ĊpczoĞcią i podnieĞü poczucie bezpieczeĔstwa mieszkaĔców w ich

Bezpiecze

Ĕstwo a ksztaátowanie przestrzeni

97

domach, a tak

Īe w miejscach publicznych; 2) poniewaĪ strach przed

przest

ĊpczoĞcią moĪe byü wiĊkszy wĞród niektórych grup spoáecznych

(osoby starsze, dzieci, kobiety, niepe

ánosprawni, mniejszoĞci etniczne)

postanowiono zabezpieczy

ü przede wszystkim ich potrzeby; 3) walka

z zagro

Īeniami nie moĪe polegaü na przeniesieniu przestĊpczoĞci z jednego

obszaru na inne; 4) stworzenie bardziej zrównowa

Īonego Ğrodowiska

zamieszkania. Dok

áadne wskazówki zawarte w opracowaniu dotyczyáy

ogólnego uk

áadu przestrzennego, miejsc parkingowych i ciągów komunika-

cyjnych, dost

Ċpu do przestrzeni prywatnych, otwartych przestrzeni publicz-

nych,

ĞcieĪek rowerowych i chodników, rozwiązaĔ architektonicznych

budynków. W poszczególnych dzia

áach tego opracowania przedstawiono

razem 26 podstawowych rozwi

ązaĔ. Ponadto przedstawiono zalecania

dotycz

ące okien, wejĞü i drzwi, murów, ogrodzeĔ i bram oraz uksztaátowania

terenu i jego o

Ğwietlenia. Wszystkie przedstawione rozwiązania i zalecenia

podporz

ądkowane byáy trzem celom (znanym juĪ z koncepcji CPTED):

maksymalizacja kontroli przestrzeni, wzmo

Īenie poczucia wáasnoĞci,

precyzyjne rozdzielenie przestrzeni prywatnej i publicznej. Dzia

áania podjĊte

w Nottingham przynios

áy pozytywne efekty w walce z przestĊpczoĞcią.

Opracowanie zosta

áo rozpropagowane pod nazwą programu „Bezpieczne

miasto” i zosta

áo zastosowane i rozwiniĊte w miastach na caáym Ğwiecie.

W latach 90. w Holandii badania dotycz

ące projektowania przestrzeni

przeprowadzono w

Ğród firm obrotu nieruchomoĞciami, developerów,

przedsi

Ċbiorstw budowlanych, inspektorów budowlanych itp. Badano

mo

ĪliwoĞü wprowadzenia certyfikowania przestrzeni bezpiecznych (miesz-

kania, budynki, osiedla itd.). Wobec du

Īego zainteresowania wypromowano

program certyfikowania Policyjnym Znakiem Jako

Ğci Bezpieczne Mieszka-

nie. Certyfikat wydawany by

á przez policjĊ jako instytucjĊ niezaleĪną

i budz

ącą zaufanie. Szybko okazaáo siĊ, Īe na rynku nieruchomoĞci nabywcy

ch

Ċtniej skáaniają siĊ ku lokalizacjom posiadającym takie certyfikaty.

Zacz

Ċáy je wiĊc zamawiaü agencje nieruchomoĞci aby zwiĊkszyü sprzedaĪ.

Developerzy starali si

Ċ o certyfikaty jeszcze na etapie projektowania

zabudowy. Posiadacze mieszka

Ĕ i budynków demonstrowali posiadanie

certyfikatu w celu odstraszenia wandali i przest

Ċpców. Dla wáadz samorzą-

dowych posiadanie certyfikowanych osiedli by

áo elementem wyróĪniającym

gminy.

Certyfikat mog

ą otrzymaü osiedla nowe, zrewitalizowane, a takĪe wáaĞci-

ciele domów jednorodzinnych. Aby go dosta

ü trzeba speániü 23 wymogi

podstawowe, a tak

Īe 60% z 28 warunków dodatkowych. Oceniane są one dla

mieszkania, budynku, a tak

Īe dla jego otoczenia. Przykáadowe wymagania to

budynek mo

Īe mieü najwyĪej 50 mieszkaĔ (nie prowadzi to do alienacji

i anonimowo

Ğci wĞród mieszkaĔców), jedna klatka schodowa przypada na

nie wi

Ċcej niĪ 10 mieszkaĔ, wejĞcie do budynku musi byü widoczne

i o

Ğwietlone po zmroku, drzwi do budynku powinny byü przeĨroczyste,

Stanis

áaw Mordwa

98

odporne na w

áamania i samoczynnie zamykaü siĊ, korytarz w budynku musi

by

ü równomiernie oĞwietlony, nie posiadaü zauáków i zakamarków. Kon-

strukcja samego budynku nie mo

Īe umoĪliwiaü wspinania siĊ, a w jego

otoczeniu nie mo

Īe byü nasadzeĔ wysokich drzew. Liczba dróg dojazdowych

jest limitowana w zale

ĪnoĞci od liczby mieszkaĔców (Gral, Urban 2002).

Zalet

ą holenderskiego certyfikowania jest zwrócenie uwagi nie tylko na

mieszkanie i dom ale tak

Īe na jego otoczenie. Certyfikat taki oznacza nie

tylko spe

ánienie wymogów antywáamaniowych i zniechĊcających przestĊp-

ców ale tak

Īe Ğwiadczy o zwiĊkszeniu poczucia bezpieczeĔstwa wĞród

mieszka

Ĕców.

W Siechnicach pod Wroc

áawiem zrealizowano pierwsze w Polsce osiedle

wed

áug reguá „bezpiecznej przestrzeni”. Na „Osiedlu BáĊkitnym” zastosowa-

no g

áównie takie rozwiązania jak zwarta konstrukcja domów, brak natural-

nych os

áon, odpowiednia aranĪacja maáej architektury i zieleni.

W opracowaniu R. G

áowackiego, K. àojka i A. Urbana (2005) szczegó-

áowo przedstawiono realizacjĊ elementów koncepcji CPTED odnoĞnie
poprawy jako

Ğci bezpieczeĔstwa na terenie Przedszkola Miejskiego nr 3

w Szczytnie. Zaplanowane tam przedsi

ĊwziĊcia dotyczyáy m. in. ogranicze-

nia nieformalnego ci

ągu komunikacyjnego (naprawa ogrodzenia, sáupek

dyskryminacyjny w bramie wjazdowej), zwi

Ċkszenia moĪliwoĞci zewnĊtrz-

nej obserwacji terenu (korekta zieleni), zapobiegania syndromowi „wybitych
szyb” (dokonywanie szybkich napraw i dbanie o estetyk

Ċ), zaangaĪowania

ró

Īnych podmiotów (Policja, StraĪ Miejska, wáadze miasta, okoliczni

mieszka

Ĕcy).

2.5. Podstawy prawne w Polsce

Najwa

Īniejszym aktem prawnym podnoszącym potrzebĊ odpowiedniego

kszta

átowania przestrzeni w aspekcie bezpieczeĔstwa jest Ustawa o plano-

waniu przestrzennym i zagospodarowaniu przestrzennym

1

. Ju

Ī w art. 1

znajdujemy sformu

áowanie, Īe w planowaniu przestrzennym powinno

uwzgl

Ċdniaü siĊ zwáaszcza „wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeĔ-

stwa ludzi i mienia, a tak

Īe potrzeby osób niepeánosprawnych” oraz „potrze-

by obronno

Ğci i bezpieczeĔstwa paĔstwa”. Natomiast w art. 16 tejĪe ustawy

wpisano,

Īe sposób uwzglĊdniania problematyki związanej z przygotowa-

niem i przeciwdzia

áaniem „zagroĪeniom zewnĊtrznym, a zwáaszcza agresji

militarnej” oraz „zagro

Īeniom wewnĊtrznym, a zwáaszcza zagroĪeniom

bezpiecze

Ĕstwa i porządku publicznego” w zagospodarowaniu przestrzen-

nym okre

Ğli w rozporządzeniu wáaĞciwy minister do spraw gospodarki

1

Ustawa. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27

marca 2003 r.

Bezpiecze

Ĕstwo a ksztaátowanie przestrzeni

99

przestrzennej w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. W

áaĞciwe

rozporz

ądzenie wydaá Minister Infrastruktury

2

, który w § 1.2. stwierdzi

á

m. in.,

Īe:

„uwzgl

Ċdnianie potrzeb bezpieczeĔstwa paĔstwa w zagospodarowaniu

przestrzennym ma na celu przygotowanie i przeciwdzia

áanie zagroĪeniom

wewn

Ċtrznym, w szczególnoĞci przez zapewnienie warunków do:

1) reagowania na:
a) zagro

Īenia zdrowia i Īycia ludzi,

b) katastrofy i kl

Ċski Īywioáowe,

c) zagro

Īenia gospodarczego i ekonomicznego funkcjonowania paĔstwa,

d) przest

ĊpczoĞü i akty terroryzmu;

2) ochrony bezpiecze

Ĕstwa i porządku publicznego;

3) ochrony bezpiecze

Ĕstwa powszechnego;

4) wykonywania zada

Ĕ z zakresu ochrony: osób, obiektów, zabytków

i urz

ądzeĔ”.

W tym

Īe rozporządzeniu przed organami odpowiedzialnymi za bezpie-

cze

Ĕstwo postawiono nastĊpujące zadania:

skáadanie wniosków dotyczących studium uwarunkowaĔ i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy,

opiniowanie projektu studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospoda-

rowania przestrzennego gminy,

uzgadnianie projektu miejscowego planu zagospodarowania prze-

strzennego i projektu planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

Jak wi

Ċc widaü przepisy dotyczące bezpieczeĔstwa są ogólnikowe i spro-

wadzone jedynie do deklaracji, s

ą takĪe pozbawione sformuáowaĔ precyzyj-

nych wymogów i konkretnych rozwi

ązaĔ. Niestety moĪliwoĞci egzekwowa-

nia powy

Īszych postanowieĔ są zatem w polskiej praktyce planistycznej

trudne do wyegzekwowania. Jednak nie uniemo

Īliwiają prowadzenia

po

Īądanej polityki przestrzennej w zakresie bezpieczeĔstwa. Organy

zlecaj

ące plany i ich autorzy są ku temu niczym nie skrĊpowane. W praktyce

jednak, wobec braku nadzoru merytorycznego nad tre

Ğcią planów, w czĊĞci

dotycz

ącej bezpieczeĔstwa wpisywane są gáównie hasáa i ogólniki – bez

konkretnych wytycznych i zada

Ĕ do realizacji. Oprócz braku merytorycznej

kontroli wojewody nad planem, przyczyn

ą záego stanu rzeczy jest takĪe

niewi

ąĪący charakter zgáaszanych uwag i opinii. Istniejące rozwiązania

prawne daj

ą zatem moĪliwoĞü tworzenia bezpiecznych rozwiązaĔ prze-

strzennych zainteresowanym inwestorom prywatnym, a jednocze

Ğnie nie

obliguj

ą niestety do odpowiednich dziaáaĔ instytucji publicznych i samorzą-

dów.

2

Rozporz

ądzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobu uwzglĊdniania

w zagospodarowaniu przestrzennym potrzeb obronno

Ğci i bezpieczeĔstwa paĔstwa

z dnia 7 maja 2004 r.

Stanis

áaw Mordwa

100

2.6. Podsumowanie

W przedstawionym tek

Ğcie starano siĊ przedstawiü róĪnorodne podejĞcia

do problemu: jak ukszta

átowaü ludziom przestrzeĔ aby czuli siĊ w niej

bezpiecznie?, co zrobi

ü aby zredukowaü zagroĪenie przestĊpczoĞcią? Prace

nad odpowiedzi

ą na te pytania prowadzone byáy w wielu Ğrodowiskach przez

naukowców i praktyków. W efekcie powsta

áy na gruncie interdyscyplinar-

nym ró

Īnorodne koncepcje zakáadające wpáyw róĪnych czynników

i proponuj

ące róĪne rozwiązania. Warto jednak zwróciü uwagĊ, Īe od samego

pocz

ątku zwracano uwagĊ na waĪną rolĊ czynnika spoáecznego jako

narz

Ċdzia zapobiegania przestĊpczoĞci. Stwierdzono, Īe same rozwiązania

czysto techniczne i organizacyjno-prawne nie rozwi

ąĪą problemu. Powstaáy

w efekcie koncepcje i projekty zaanga

Īowania mieszkaĔców w Īycie ich

Ğrodowiska mieszkalnego. Rozwiązania te polegają zarówno na sprawowaniu
kontroli wzrokowej nad najbli

Īszym sąsiedztwem, na aktywnym uczestnic-

twie w „

Īyciu ulicy”, na stwarzaniu warunków wyksztaácenia siĊ spoáeczno-

Ğci lokalnej i sąsiedzkiej jak i na pojawianiu siĊ wiĊzi spoáecznych i prze-
strzennych oraz poczuciu odpowiedzialno

Ğci i dbaáoĞci za zajmowaną

przestrze

Ĕ.

Abstract

Security and Creation of Public Space

In this chapter author presents the most important theories on creating safe space.

The most influential of them were detailed examined i.e. Newmana, Jeffry, Jacobs,
Van Soomeren, Clarke, Nelsona and Brantinghams’ theories. Next the Crime
Prevention through Environmental Design program were discussed. In the last part
of the chapter examples of program implementation were presented.