„Wpływ podwójnego wiązania na rozwój dziecka”

Sądzę, że ukazywanie wpływu podwójnego wiązania na rozwój dziecka

należałoby zacząć od wyjaśnienia tego zjawiska. W literaturze pojawiają się trzy

określenia: podwójne wiązanie, podwójne związanie, podwójna komunikacja lecz

każde z nich oznacza to samo, mianowicie zjawisko sprzeczności w przekazie

informacji na poziomie wzajemnych relacji. Chodzi tu o sytuację, w której nadawca

komunikatu podaje równocześnie dwa sprzeczne przekazy. Według Gregora

Batesona, który wysunął hipotezę podwójnego związania, będziemy mogli o nim

mówić (podwójnym związaniu), gdy dwa zbiory komunikatów docierających do

jednostki są ze sobą na tyle sprzeczne, że uniemożliwiają wybór właściwej reakcji.

Mało tego. Bez względu na realizację jednego z wymagań (opisanego przez jeden

zbiór informacji) zawsze będzie wiązało się ono z nieprzyjemnymi sankcjami,

ponieważ realizując jedno nie realizujemy drugiego wymagania.

McKay, Davis i Fanning porównują podwójne komunikaty do jednoczesnego kopania

i głaskania psa. Podają także moim zdaniem bardzo znamienity przykład takiego

komunikatu w małżeństwie, gdy mąż z różnych przyczyn nie chce zabrać ze sobą

żony w jakąś podróż. Tłumaczy wtedy : „Chcę cię tam zabrać, naprawdę. Będę się

czuł bardzo samotny bez ciebie. Jednak nie sądzę, aby to była rozrywka dla ciebie.

Zanudzisz się tam na śmierć”

Możemy wyróżnić dwa rodzaje podwójnego wiązania: negatywne i pozytywne, lecz

autorzy bardzo sceptycznie podchodzą do tego drugiego rodzaju. Dlatego też zajmę

się tym zjawiskiem, rozumiejąc je jako nieprawidłowe i negatywne.

Czynnikiem, który ułatwia powstanie sytuacji podwójnego wiązania jest

niewątpliwie ludzka komunikacja i jej specyfika, bo przecież informacje są

przekazywane jednocześnie zarówno kanałem językowym (werbalnym), jak i

kanałem niewerbalnym. Prawidłowo przekazywana informacja powoduje niejako

sprzężenie komunikacji werbalnej i niewerbalnej, to znaczy, że komunikaty słowne

pokrywają się znaczeniowo z komunikatami niewerbalnymi.

W podwójnym wiązaniu występuje rozbieżność (sprzeczność) komunikatów.

Przykładem takiej sytuacji może być relacja matka – dziecko. Ta pierwsza jako osoba

znacząca odgrywa w życiu dziecka priorytetową rolę. Podwójne wiązania w tej relacji

mogą się pojawić jeżeli dziecko wywołuje w matce poczucie ambiwalencji, tzn., że

ona jednocześnie kocha i nienawidzi własne dziecko. Jest to możliwe, gdy kobieta

pragnie „zrobić” karierę, ale niespodziewanie i nieplanowo zachodzi w ciążę. Z

momentem urodzenia dziecka matka poświęca mu dużą ilość czasu i wysiłku, nie

mogąc się dalej realizować zawodowo. To może u niej niekiedy powodować

rozczarowanie, które będzie wyrażać się na poziomie komunikacji niewerbalnej,

podczas, gdy w komunikacji werbalnej matka będzie zaznaczać swoje przywiązanie i

miłość (co jest uwarunkowane normami obowiązującymi w społeczeństwie

nakazującymi matce opiekowanie się dzieckiem oraz z powodu jej poczucia

obowiązku i więzi łączących ją z dzieckiem). I oto dziecko biegnące na powitanie

matki w jej kierunku, widzące uśmiech i słyszące jej czułe słowa musi czuć się co

najmniej nie swojo – żeby nie powiedzieć niechciane – gdy matka zamiast witać je z

otwartymi ramionami, stoi ze skrzyżowanymi. Im bliżej dziecko podchodzi tym silniej

ujawnia się niechęć matki do niego. Gdy dziecko zrazi się i przestaje biec lub próbuje

uniknąć konfrontacji z matką, ta wysyła więcej informacji przyzywających dziecko. W

przypadku, gdy maluch nie przejawia pozytywnych reakcji matka oskarża je, że

przestało ją kochać, co niewątpliwie jest dla dziecka karą. Dziecko będzie ukarane

kiedy dokładnie zrozumie, co matka komunikuje, i będzie ukarane, kiedy zrozumie

niedokładnie – jest zatem uwięzione w podwójnym wiązaniu.

Festinger zakłada, że jeśli dwa zbiory informacji pozostają ze sobą w konflikcie

logicznym lub psychologicznym, wówczas pojawia się stan dysonansu, a w

konsekwencji przykre napięcie emocjonalne. Jeśli jednostka, w naszym przypadku

dziecko, u którego owy stan dysonansu powstaje nie potrafi naleźć sposobu jego

zlikwidowania, to utrzymujący się stan (lub jego permanentne pojawianie się) może

doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych takich jak schizofrenia.

G. Bateson badał komunikację schizofreników, w której dochodzi do największego

lekceważenia reguł porozumiewania się. W 1956 roku opublikował on artykuł, w

którym opisał podwójne wiązanie jako schizofrenogenne konteksty uczenia się.

Bateson zaobserwował, że rodziny schizofreników posiadają kilka

charakterystycznych, widocznych cech. Szczególnie wyraźny jest strach matek przed

własnymi słabymi, odrzucającymi, a nawet wrogimi uczuciami wobec dziecka. W tym

momencie muszę przyznać, że nie mieści mi się w głowie, że matka może mieć taki

stosunek do dziecka, lecz niestety chociażby polska rzeczywistość pokazuje nam

tego typu przykłady.

Także Bateson, wraz ze współpracownikami naukowymi, zauważyli, że w

odczytywaniu znaczenia zakodowanej w komunikacie informacji znacząca rolę

odgrywają metakomunikacyjne ramy. Będą to konteksty sytuacyjne danej wypowiedzi

(miejsce) i konteksty społeczne danej wypowiedzi (role społeczne uczestników

komunikacji i relacje w jakich pozostają. Takie ramy kontekstowe dostarczają

odbiorcy podpowiedź w jaki sposób interpretować uzyskiwane informacje, ponieważ

każdy komunikat zawiera jednocześnie wskazówki jak należy go rozumieć. Takie

wskazówki mogą być zaakcentowane : werbalnie, niewerbalnie, poprzez konteksty.

Bateson stwierdził, że długoletni interakcje, oparte w jakiejś części o podwójne

wiązanie, mogą wywołać u odbiorcy komunikatów niezdolność do rozumienia ram

metakomunikacyjnych. Oznaczałoby to, że dziecko, które w swoim życiu często

odbiera informacje sprzeczne nadawane przez jednego nadawcę stoi przed

koniecznością poradzenia sobie z takimi sytuacjami. W przypadku dziecka, które jest

niedojrzałe i dopiero uczy się - między innymi - odbierania komunikatów, bez

wątpienia dojdzie do wykształcenia się specyficznego sposobu spostrzegania

sytuacji społecznych jakim jest schizofrenia. Oznacza to, że dziecko usłyszy

komunikat i nie będzi wiedziało jak go przyporządkować, będzie zastanawiało się czy

aby ów komunikat (dla innych prosty i zrozumiały) nie jest pułapką. Takie dziecko nie

będzie zdolne zrozumieć abstrakcyjnych sformułowań, które większość z nas stosuje

codziennie. Nota bene uważam, że dziecko mimo niewykształconego jeszcze

myślenia abstrakcyjnego będzie w stanie, może nie tyle zrozumieć, co po prostu

będzie znało (na skutek wyuczenia) znaczenie tych komunikatów o zabarwieniu

abstrakcyjnym, których jego najbliższe otoczenie używa na co dzień.

U każdego z autorów pojawia się twierdzenie, że po wieloletnim

przyzwyczajeniu się do takich wzorców wystarczy tylko pojawienie się początkowej

sekwencji wydarzeń lub zaledwie jeden element, ażeby dziecko – swoista ofiara

podwójnego wiązania, która nauczyła się postrzegać świat według niego – wpadło w

panikę, nie miało poczucia bezpieczeństwa, czuło się bezradne, zgorzkniałe lub złe.

W przypadku, gdy będzie ono schizofrenikiem wzorzec ten może być źródłem

halucynacji.

Podwójne komunikaty przede wszystkim wprowadzają zamieszanie, powodują

zamęt w głowie dziecka, burzą jego poczucie bezpieczeństwa i nie pozwalają w

adekwatny sposób do sytuacji odczytywać znaczeń przekazywanych mu informacji.

Najbardziej destrukcyjne psychicznie w rozwoju dziecka są komunikaty rodzica typu

„podejdź bliżej – odejdź stąd” oraz „kocham cię – nienawidzę cię”.

Podwójne wiązanie mieści się niewątpliwie w ramach pseudokomunikacji z

całym negatywnym tego słowa znaczeniem. Można uniknąć tego rodzaju

komunikacji, ale trzeba być świadomym, że w ogóle się ją stosuje, a także należy

wiedzieć jak szalenie destrukcyjne potrafi być podwójne wiązanie, zwłaszcza dla

dziecka, które nie może tak po prostu odejść z domu, aby uniknąć tego typu sytuacji,

poprzez co jest zamknięte w błędnym kole podwójnego wiązania.

Bibliografia:

Walker W., Przygoda z komunikacją, Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne;

(red.) Sęk E., Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa1993, PWN;

Mckay M., Davis M., Fanning P., Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańsk

2000, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;

Nęcki Z., Komunikacja międzyludzka, Kraków 1996, Wydawnictwo Profesjonalnej

Szkoły Biznesu