Czas. Stomat., 2005, LVIII, 7
Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia  przegląd
piśmiennictwa
Genetic factors in the pathogenesis of periodontitis  a literature review
Agnieszka Droz
dzik
Z Zakładu Periodontologii Katedry Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii PAM w Szczecinie
Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Banach
Streszczenie Summary
W patogenezie zapaleń przyzębia poza płytką bak- Apart from dental plaque, other risk factors, includ-
teryjną ważną rolę odgrywają również inne czynniki ing genetic factors, also play an important role in the
ryzyka, wśród nich czynniki genetyczne. pathogenesis of periodontitis.
W pracy na postawie piśmiennictwa omówiono In this literature review, the effect of gene polymor-
wpływ polimorfizmu genów cytokin interleukiny-1 phisms of the cytokines interleukin-1 (IL-1), tumour
(IL-1), czynnika martwicy nowotworów ą (TNF-ą), necrosis factor ą (TNF-ą), interleukin-4 (IL-4) and in-
interleukiny-4 (IL-4) oraz interleukiny-10 (IL-10) na terleukin-10 (IL-10) on the onset and severity of peri-
wystąpienie i przebieg zapaleń przyzębia. odontitis has been discussed.
Zebrano również wyniki badań dotyczących zależ- Results of studies on the relationship between gene
ności pomiędzy polimorfizmem genów kodujących po- polymorphisms of Fc receptors and N-acetyltransfer-
wierzchniowe receptory Fc oraz N-acetylotransferazę ase 2 (NAT2) and periodontal tissue destruction have
typu 2 (NAT2) a zmianami destrukcyjnymi w przyzę- also been reported.
biu.
HASA
A INDEKSOWE: KEYWORDS:
zapalenie przyzębia, genetyczne czynniki ryzyka, cy- periodontitis, genetic risk factors, cytokines, polymor-
tokiny, polimorfizm phism
Zapalenia przyzębia to grupa różnorodnych seł i lekkie do umiarkowanych postaci zapale-
przewlekłych chorób, które klinicznie manife- nia przyzębia są szeroko rozpowszechnione (2).
stują się zaczerwienieniem dziąsła, krwawieniem Prawdopodobnie inne niż płytka bakteryjna i nie
podczas zgłębnikowania, obecnością kieszonek do końca poznane czynniki ryzyka odgrywają
przyzębnych na skutek utraty przyczepu łącz- istotną rolę w patogenezie ciężkich postaci zapa-
notkankowo-nabłonkowego, a także widoczną leń przyzębia. Potwierdzają to epidemiologicz-
w badaniu radiologicznym utratą kości wyrost- ne i molekularne badania flory bakteryjnej jamy
ka zębodołowego. U podłoża zapalenia przyzę- ustnej wskazujące, że chociaż płytka bakteryjna
bia znajduje się zaburzona równowaga pomiędzy jest niezbędna dla zapoczątkowania i rozwoju
immunologiczno-zapalną odpowiedzią gospoda- zapalenia przyzębia, odmienności przebiegu i
rza i zakażeniem bakteriami Gram- ujemnymi. charakteru zapalenia u poszczególnych pacjen-
Zaawansowane formy zapalenia przyzębia do- tów nie można wytłumaczyć wyłącznie ilością i
tyczą relatywnie niewielkiego odsetka populacji, jakością płytki bakteryjnej (17).
pomimo że związane z płytką zapalenie dzią- W badaniach ostatnich lat dowiedziono, że dla
486
2005, LVIII, 7 Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia
wielu przewlekłych chorób, niezależnie od etio- pojedynczego genu, dziedziczącego się zgodnie
logii, istnieją czynniki modyfikujące, które nie z zasadami Mendla.
powodują bezpośrednio choroby, ale wpływają Szczególnie dobrze udokumentowane jest ro-
na jej przebieg. W przypadku zapalenia przyzę- dzinne występowanie zlokalizowanego agresyw-
bia czynniki modyfikujące podatność gospoda- nego zapalenia przyzębia (LAgP), które zastąpi-
rza i przebieg zapalenia podzielono na właściwe ło młodzieńcze zlokalizowane zapalenie przy-
czynniki ryzyka (palenie tytoniu, stres, cukrzyca, zębia w klasyfikacji z 1989 roku opracowanej
osteoporoza, wrodzone i nabyte defekty immu- przez Światowe Warsztaty Periodontologiczne
nologiczne) oraz determinanty (wiek, płeć, status (26). Sugerowano, że ten typ zapalenia przyzębia
społeczny oraz czynniki genetyczne) (6). dziedziczy się z chromosomem X dominująco
Badania bliz
niąt sugerują, że różnice w prze- (32). Największe i najbardziej przekonywujące
biegu klinicznym i nasileniu przewlekłego za- badania dotyczące LAgP przeprowadzone przez
palenia przyzębia są uwarunkowane wpływem Marazitę i wsp. (21), obejmujące ponad sto kau-
czynników genetycznych w ponad 50% przy- kaskich i afro-amerykańskiech rodzin potwier-
padków (25). Odpowiedni genotyp może wa- dziły autosomalne dominujące dziedziczenie tej
runkować podatność na zapalenie przyzębia, jak jednostki. Odmiennie, w populacjach niektórych
również może być odpowiedzialny za klinicz- krajów północnej Europy i Ameryki Południowej
ne zaawansowanie, a także skuteczność ich le- wyniki badań wskazują na dziedziczenie rece-
czenia zarówno chirurgicznego, jak i niechirur- sywne (20), co może sugerować występowanie
gicznego. Badania genetyczne związane z cho- różnych pod względem genetycznym form zlo-
robami przyzębia dotyczą również wzajemnych kalizowanego agresywnego zapalenia przyzębia
interakcji czynników genetycznych oraz pato- lub też wpływ odmiennych czynników środowi-
genów. Ustalono m.in. całkowitą sekwencję ge- skowych. W populacji japońskiej i chińskiej, jako
nomu ponad 60 gatunków bakterii, w tym rów- czynnik ryzyka rozwoju przewlekłego i agresyw-
nież bakterii chorobotwórczych dla przyzębia nego zapalenia przyzębia zaproponowano po-
(Porphyromonas gingivalis, Actinobacillus ac- limorfizm genu receptora witaminy D (VDR)
tinomycetemcomitans, Treponema denticola, (41). Wang i wsp. (38) zasugerowali zależność
Fusobacterium nucleatum) ( 28). genetyczną zapaleń przyzębia z regionem ko-
Trudności w badaniach genetycznych wynika- dującym antygeny głównego układu zgodności
ją ze złożonej natury zapaleń przyzębia, tj. trud- tkankowej (HLA) na chromosomie 6 oraz ge-
ności w klasyfikacji fenotypów, licznych współ- nami regionu chromosomu 9q32-33. Wśród ge-
zależności pomiędzy gospodarzem, bakteriami, nów tego ostatniego regionu znajdują się geny
czynnikami środowiskowymi i genetycznymi. cyklooksygenazy 1, kluczowego enzymu w bio-
Rozwój metod biologii molekularnej sprawił, syntezie prostaglandyn typu konstytutywnego,
że możliwe stało się określenie swoistych ge- natomiast wzmiankowany region chromosomu
nów związanych ze zwiększoną podatnością na 6 zawiera geny zaangażowane w odpowiedz
im-
zapalenia przyzębia, które należą do chorób o munologiczną. Badania przeprowadzone przez
złożonej patogenezie będącej wyrazem interak- Holla i wsp. (11) dotyczące polimorfizmu genów
cji pomiędzy wieloma genami i czynnikami śro- HLA klasy III, w tym geny dla czynnika martwi-
dowiskowymi. Uwarunkowania genetyczne w cy nowotworów � (TNF-�), enzymu przekształ-
przypadku tych chorób nie są wystarczające do cającego angiotensynę (ACE), dla endoteliny-1
ich rozwoju, a objawy zwykle pojawiają się u (ET-1) dowiodły związku różnych kombinacji
dorosłych (10). Rola czynników genetycznych powyższych genotypów z przewlekłym zapale-
w zapaleniach przyzębia została potwierdzona niem przyzębia (CP).
w wielu badaniach, nie udało się jednak opisać Wiele dotychczasowych badań nad patogene-
487
A. Droz
dzik. Czas. Stomat.,
zą chorób wieloczynnikowych, w tym zapaleń li, że swoisty genotyp składający się z allelu 2
przyzębia, poświęconych było określeniu roli IL-1A889 i IL-1B+3954 może być genetycznym
genów kandydatów, tj. genów, które determi- wskaz
nikiem określającym nasilenie zapalenia
nują fizjologiczne procesy związane z wystę- przyzębia. U osób niepalących papierosów po-
powaniem i ciężkością przebiegu choroby (33). między 40 a 60 rokiem życia z ciężkim zapale-
Szczególnie intensywne badania dotyczą poli- niem przyzębia 78% charakteryzowało się tym
morfizmów pojedynczych genów (single-nuc- genotypem, podczas gdy tylko 26% chorych z
leotide polymorphism-SNP). Genetyczny poli- postacią łagodną posiadało tę cechę. Powyższy
morfizm to sekwencja nukleotydów w określo- genotyp zwiększał prawdopodobieństwo cięż-
nej pozycji cząsteczki DNA dająca przynajmniej kiego przebiegu choroby 18,9-krotnie w odnie-
dwie różne postacie strukturalne pojawiające się sieniu do osób z łagodnym zapaleniem przyzę-
w populacji z częstością większą niż 1% (18). bia. W póz
niejszych badaniach wykazano, że
Polimorfizm pojedynczych nukleotydów może chorzy przewlekle leczeni z powodu zapalenia
być wynikiem delecji, insercji lub substytucji po- przyzębia i posiadający złożony genotyp obej-
szczególnych nukleotydów i należy do najpopu- mujący allele 2 genów IL-1 są 2,7-krotnie bar-
larniejszych markerów genetycznych ludzkiego dziej narażeni na utratę zębów w porównaniu do
genomu. Szczególnym zainteresowaniem cieszą osób z odmiennym układem alleli. Co więcej,
się badania polimorfizmu genów związanych z wśród chorych palaczy posiadających allel 2 IL-
regulacją czynności układu immunologicznego, 1A oraz IL-1B ryzyko utraty zębów wzrastało
zwłaszcza genów cytokin, które odgrywają klu- 7,7- krotnie (22).
czową rolę w regulacji procesów immunologicz- Na podstawie badań wykonanych przez
no-zapalnych. Poszczególne cytokiny nie działa- Kormana opracowano komercyjne testy gene-
ją w izolacji, ale raczej jako złożony układ, dzięki tyczne wykorzystujące polimorfizm genów kodu-
któremu możliwe jest współdziałanie elementów jących IL-1ą i IL-1�. Jednakże zauważyć należy,
wrodzonej i nabytej odporności w obronie prze- że powyższe badania wykazują wiele niedosko-
ciw infekcjom. nałości. Zostały wykonane na nielicznej grupie
Wśród najczęściej badanych czynników gene- badanych obejmującej jedynie 18 chorych, nie-
tycznych związanych z chorobą przyzębia wy- palących, z zaawansowanym zapaleniem przyzę-
mienia się genotyp interleukiny 1 (IL-1). Ta pro- bia. Ponadto badania retrospektywne nie umoż-
zapalna cytokina odgrywa obok czynnika mar- liwiają dokładnego oszacowania ryzyka względ-
twicy nowotworów ą (TNF-ą) i interferonu ł nego zachorowania. Brak jest również danych o
(IFN-ł) fundamentalną rolę w zapaleniach przy- prognostycznym znaczeniu testów genetycznych
zębia, przyczyniając się do destrukcji kości i oraz ocenie osób z dodatnim genotypem bez ob-
tkanki łącznej. Interleukina-1 jest produkowana jawów klinicznych choroby. Dlatego też wyniki
przez komórki gospodarza (keratynocyty, ma- powyższych testów genetycznych powinny być
krofagi, fibroblasty) w odpowiedzi na lipopo- interpretowane z dużą ostrożnością (8).
lisacharydy uwalniane ze ściany komórkowej W ostatnio wykonanych badaniach próbowano
bakterii Gram-ujemnych (17). Klaster genu IL-1 ustalić związek pomiędzy genotypem IL-1 a za-
zawiera geny IL-1A, IL-1B oraz IL-1RN, które paleniami agresywnymi. Diehl i wsp. (4) badając
kodują odpowiednio białka IL-1ą, IL-1� oraz afro-amerykańskie i kaukaskie rodziny stwier-
IL-1ra. dzili, że złożony genotyp składający się z allelu
Pierwsze obserwacje dotyczące znaczenia 1 IL-1A oraz IL-1B (określony wcześniej jako
polimorfizmu pojedynczych nukleotydów po- związany z niskim ryzykiem wystąpienia prze-
wyższych genów zostały opublikowane przez wlekłego zapalenia przyzębia) jest czynnikiem
Kornmana i wsp. (16). Autorzy ci stwierdzi- ryzyka rozwoju uogólnionego i zlokalizowane-
488
2005, LVIII, 7 Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia
go agresywnego zapalenia przyzębia. W póz
niej- TNF-ą związana jest z zaawansowaną destruk-
szych badaniach Parkhill i wsp. ( 29) wykazali, cją tkanek obserwowaną w przebiegu zapalenia
że łącznie z paleniem papierosów genotyp IL-1� przyzębia. Polimorfizm genetyczny w regionie 5
oraz złożony genotyp IL-1� i antagonisty recep- tego genu kodującego TNF-ą związany jest z od-
tora IL-1ra są związane z wysokim ryzykiem roz- powiedzią na zakażenie i może odgrywać istotną
woju agresywnego zapalenia przyzębia. rolę w niektórych postaciach zapalenia przyzębia
Próbowano również ustalić związek polimor- (10). Soga i wsp. (35) badając polimorfizmy po-
fizmu genów cytokin przeciwzapalnych, tj. in- jedynczych nukleotydów genu TNF-ą w pozycji
terleukiny-4 (IL-4) oraz interleukiny-10 (IL- -1031, -863, -857, stwierdzili, że częstość wystę-
10), obie głównie produkowane przez limfocyty powania przynajmniej jednego wariantowego al-
Th2. IL-4 pobudza proliferację limfocytów B i lela wśród pacjentów z ciężkim przewlekłym za-
w konsekwencji syntezę immunoglobulin klasy paleniem przyzębia była znacząco wyższa, niż w
IgG i IgE, stymuluje różnicowanie limfocytów grupie osób zdrowych.
T oraz hamuje odpowiedz
zapalną makrofagów, Tematem wielu badań dotyczących uwarunko-
np. syntezę IL-1 (7). Miejscowy niedobór IL-4 wań genetycznych w chorobach przyzębia jest
może więc zwiększać predyspozycję do wystą- polimorfizm powierzchniowych receptorów Fc
pienia zapalenia przyzębia (34). Wykazano, że wiążących immunoglobuliny. Receptory te są
polimorfizm w regionie promotora i intronu genu elementem, poprzez który ludzkie komórki fa-
IL-4 jest związany z agresywnym zapaleniem gocytujące komunikują się ze środowiskiem ze-
przyzębia. wnętrznym (30). Wśród komórek posiadających
Pozytywny polimorfizm (PP+ i IP+) odnoto- receptory powierzchniowe dla przeciwciał klasy
wano u 27,8% pacjentów z agresywnym zapale- IgG (FcłR) znajdują się leukocyty występujące
niem, natomiast w grupie kontrolnej i w grupie z w obrębie nacieku zapalnego w przebiegu zapa-
zapaleniem przyzębia przewlekłym żadna z osób lenia przyzębia. Przy współudziale receptorów
badanych nie była nosicielem tego markera (27). FcłR bakterie opłaszczone przez przeciwciała
IL-10 pobudza limfocyty B, nasila ich prolife- mogą być fagocytowane. Z kolei antygeny bak-
rację i różnicowanie, odgrywając istotną rolę w teryjne mogą ulegać fagocytozie przy udziale
regulacji komórkowej i humoralnej odpowiedzi receptorów FcłR przez komórki prezentujące
immunologicznej (9). Gen kodujący IL-10 wy- antygen (monocyty, makrofagi, limfocyty B).
kazuje polimorfizm w regionie regulatorowym Dodatkowo bakterie opsonizowane przez prze-
w pozycjach -1087, -819, -592. Haplotyp GCC ciwciała klasy IgG mogą aktywować limfocyty
związany jest ze wzrostem syntezy IL-10 w od- T i komórki NK poprzez FcłR i stymulować je
powiedzi na czynniki zapalne (3), natomiast ha- do uwalniania cytokin (42). Istnieją trzy zasad-
plotyp ATA wydaje się zwiększać podatność na nicze typy receptorów Fc dla immunoglobuliny
przewlekłe zapalenie przyzębia u kobiet (31). G: FcłRI (CD64), FcłRII (CD32) oraz FcłRII
Podobnie jak IL-1 kluczową rolę w patogene- (CD16). Największe powinowactwo do immu-
zie chorób przyzębia odgrywa czynnik martwi- noglobulin ma receptor FcłRI, który jest jedy-
cy nowotworów ą (TNF-ą). Produkowany jest nym receptorem wiążącym wolne przeciwciała.
głównie przez monocyty/makrofagi we wcze- Pozostałe dwa receptory mają mniejsze powino-
snej fazie odpowiedzi zapalnej. TNF-ą stymulu- wactwo do przeciwciał i wiążą tylko IgG połą-
je bezpośrednio resorpcję kości przez osteoklasty czone z antygenem (39). Dotychczas nie wyka-
(13), a także nasila uwalnianie enzymów tkanko- zano związku pomiędzy polimorfizmem geno-
wych  metaloproteinaz niszczących zewnątrz- wym receptora FcłRI i zapadalnością na zapale-
komórkową macierz dziąsła, ozębną i kość wy- nie przyzębia, mimo że receptor ten uczestniczy
rostka zębodołowego. Dlatego wysoka synteza w reakcjach toczących się w zmienionym zapal-
489
A. Droz
dzik. Czas. Stomat.,
nie przyzębiu (42). Gen jednego z trzech typów ceptora FcłRIIIa, który występuje na monocy-
receptora FcłRIIa wykazuje polimorfizm, kodu- tach, makrofagach i komórkach NK występuje
jąc receptor o dużym (genotyp H/H 131) i o ma- w dwóch odmianach wariantowych FcłRIIIa-
łym (genotyp R/R 131) powinowactwie do prze- V158 i FcłRIIIa- F158. Pierwsza z nich wyka-
ciwciał IgG (30). U osób homozygotycznych z zuje większe powinowactwo do immunoglobuli-
genotypem H/H 131, w odróżnieniu do homozy- ny IgG1 i IgG3, co więcej forma ta może wiązać
got R/R 131, fagocytoza opsonizowanych przez IgG4 w odróżnieniu do odmiany FcłRIIIa- F158.
IgG2 bakterii przez granulocyty obojętnochłon- Chociaż allel FcłRIIIa- F158 częściej występo-
ne jest efektywniejsza (1). wał u japońskich pacjentów z przewlekłym za-
Pierwsze doniesienie dotyczące związku po- paleniem przyzębia i z okresami zaostrzeń (37),
między polimorfizmem genu receptora FcłRIIa to allel V158 został uznany jako czynnik ryzyka
a zapaleniem przyzębia opublikowali Kobayashi wystąpienia zaawansowanego zapalenia u japoń-
i wsp. (14). Autorzy ci w badaniach populacji ja- skich i niemieckich pacjentów z przewlekłym
pońskiej stwierdzili większą częstość występo- zapaleniem przyzębia na podstawie badań prze-
wania genotypu FcłRIIa-R/R 131 u pacjentów z prowadzonych przez Kabayashi i wsp. (15) oraz
przewlekłym zapaleniem przyzębia z okresami Meisela i wsp. (23).
zaostrzeń. Również w badaniach dotyczących Polimorfizm receptora FcłRIIIb, uwarunko-
pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia wany występowaniem dwóch alleli, tj. FcłRIIIb-
przeprowadzonych przez Yamamoto i wsp. (40) NA1 i FcłRIIIb-NA2, związany jest z substytucją
genotyp R/R131 został uznany za czynnik ryzyka czterech aminokwasów w obrębie regionu wią-
wystąpienia i ciężkości przebiegu zapalenia u pa- żącego fragment Fc immunoglobulin. Receptor
cjentów palących papierosy. Natomiast badania FcłRIIIb-NA2 wiąże kompleksy IgG1 i IgG3 z
częstości występowania powyższego genotypu mniejszym powinowactwem od FcłRIIIb-NA1.
przeprowadzone przez Wilsona i wsp. (39) u pa- W populacji japońskiej stwierdzono związek al-
cjentów ze zlokalizowanym agresywnym zapa- lela FcłRIIIb-NA2 z agresywnym zapaleniem
leniem przyzębia wskazały genotyp FcłRIIa-R/ przyzębia (12) oraz większą częstość zaostrzeń u
R131 jako czynnik ryzyka rozwoju LAgP u rasy pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia
czarnej. Natomiast Loos i wsp. (19) wskazali (14). Natomiast badania przeprowadzone przez
na odmienny genotyp, tj. FcłRIIa-H/H131 jako Fu i wsp. (5) sugerują, że powyższy allel oraz
czynnik ryzyka rozwoju i ciężkiego przebiegu genotyp NA2/NA2 są czynnikami ryzyka wystą-
zarówno przewlekłego, jak i agresywnego zapa- pienia zlokalizowanego agresywnego zapalenia
lenia przyzębia. Na podstawie uzyskanych wy- przyzębia u afroamerykanów.
ników Loos i wsp. uważają, że w wyniku sil- Jak wyżej wspomniano, jednym z właści-
nego wiązania IgG2 do nadmiernie aktywnego wych czynników ryzyka wystąpienia zapale-
receptora FcłRIIa (H131) dochodzi do zwięk- nia przyzębia jest palenie papierosów. Ryzyko
szonej aktywacji granulocytów obojętnochłon- z nim związane jest zależne od polimorfizmu
nych. Prawdopodobnie nadmiernie aktywowane N-acetylotransferazy typu 2 (NAT2) uczestni-
neutrofile uwalniają zwiększone ilości czynni- czącej w metabolizmie występujących w dymie
ków uszkadzających tkanki przyzębia (enzymy tytoniowym ksenobiotyków. W badaniach prze-
lizosomalne, metaloproteinazy) w porównaniu prowadzonych przez Meisela i wsp. (24) wśród
do słabiej aktywowanych, tj. pochodzących od pacjentów z ciężką postacią zapalenia przyzębia
chorych z genotypem FcłRIIa-R/R131. dominował fenotyp wolnego acetylatora, uważa-
Badano również wpływ polimorfizmu re- ny za czynnik rozwoju innych, zależnych od pa-
ceptorów FcłRIIIa i FcłRIIIb na zapadalność lenia chorób, w szczególności nowotworów.
i przebieg zapalenia przyzębia (36,37). Gen re- Przytoczone obserwacje wskazują na ważną
490
2005, LVIII, 7 Czynniki genetyczne w patogenezie chorób przyzębia
S.: Genetic factors in the pathogenesis of periodonti-
rolę czynników genetycznych w patogenezie za-
tis. Periodontol., 2000, 1997, 14, 202-215.
paleń przyzębia. Bez wątpienia istnieją obec-
nie technologiczne możliwości analizowania i
11. Holla L. I., Fassmann A, Vasku A., Znojil
zrozumienia patogenetycznych podstaw chorób
V., Vanek J., Vacha J.: Interactions of lymphotox-
o nie w pełni wyjaśnionej etiologii, takich jak in alpha (TNF- beta), angiotensin-converting en-
zyme (ACE), and endothelin-1 (ET-1) gene poli-
zapalenie przyzębia, na poziomie molekularno-
morphisms in adult periodontitis. J. Periodontol.,
-genetycznym. Zapalenie przyzębia powinno
2001, 72, 1, 85-89.  12. Kobayashi T., Sugita N.,
być postrzegane jako zaburzenie uwarunkowa-
Van der Pol W. L., Nunokawa Y., Westerdaal N. A.,
ne wielogenowo, w którym wiele współdziałają-
Yamamoto K., Van de Winkel J. G., Yoshie H.: The
cych odmiennych genów wpływa na możliwość
Fcgamma receptor genotype as a risk factor for gen-
jego wystąpienia.
eralized early-onset periodontitis in Japanese pa-
tients. J. Periodontol., 2000, 71, 9, 1425-1432.  13.
Kobayashi T., Takahashi N., Jimi E., Udagawa N.,
Piśmiennictwo
Takami M., Kotake S., Nakagawa N., Kinosaki M.,
Yamaguchi K., Shima N., Yasuda H., Morinaga T.,
1. Abadi J., Zhong D., Dobroszycki J., Pirofski
Higashio K., Martin T. J., Suda T.: Tumor necrosis
L. A.: Fcgamma RIIA polymorphism in human im-
factor alpha stimulates osteoclast differentiation by a
munodeficiency virus-infected children with in-
mechanism independent of the ODF/RANKL-RANK
vasive pneumococcal disease. Pediatr. Res., 1997,
interaction. J. Exp. Med., 2000, 191, 2, 275-286. 
42, 3, 259-262.  2. Albandar J. M., Rams T. E.:
14. Kobayashi T., Westerdaal N. A., Miyazaki A., Van
Global epidemiology of periodontal diseases an
der Pol W. L., Suzuki T., Yoshie H., Van de Winkel
overview. Periodontol., 2000, 2002, 29, 1, 7-10.  3.
J. G., Hara K.: Relevance of immunoglobulin G Fc
Berglundh T., Donati M., Hahn-Zoric M., Hanson
receptor polymorphism to recurrence of adult peri-
L.A., Padyukov L.: Association of the -1087 IL-10
odontitis in Japanese patients. Infect. Immun., 1997;
gene polymorphism with severe chronic periodon-
65, 9, 3556-3560.  15. Kobayashi T., Yamamoto K.,
titis in Swedish Caucasians. J. Clin. Periodontol.,
Sugita N., Van der Pol W. L., Yasuda K., Kaneko S.,
2003, 30, 3, 249-254.  4. Diehl S. R.,Wang Y.,
Van de Winkel J. G., Yoshie H.: The Fcgamma re-
Brooks C. N., Burmeister J. A., Califano J. V., Wang
ceptor genotype as severity factor for chronic peri-
S., Schenkein H. A.: Linkage disequilibrium of in-
odontitis in Japanese patients. J. Periodontol., 2001,
terleukin-1 genetic polymorphisms with early-onset
72, 10, 1324-1331.  16. Kornman K. S., Crane A.,
periodontitis. J. Periodontol., 1999, 70, 4, 418-430.
Wang H. Y., di Giovine F. S., Newman M. G., Pirk
 5. Fu Y., Korostoff J. M., Fine D. H., Wilson M. E.:
F. W., Wilson T. G. Jr, Higginbottom F. L., Duff G.
Fcgamma receptor genes as risk markers for locali-
W.: The interleukin-1 genotype as a severity factor
zed aggressive periodontitis in African-Americans.
in adult periodontal disease. J. Clin. Periodontol.,
J. Periodontol., 2002, 73, 5, 517-523.  6. Genco R.
J.: Current view on risk factors for periodontal dise- 1997, 24, 1, 72-77.  17. Kornman K. S., di Giovine
F. S.: Genetic variations in cytokine expression a
ase. J. Periodontol., 1996, 67 (10 suppl), 1041-1049.
risk factor for severity of adult periodontitis. Ann.
 7. Gonzales J. R., Kobayashi T., Michel J., Mann
M., Yoshie H., Meyle J.: Interleukin-4 gene polymor- Periodontol., 1998, 3, 1, 327-338.  18. Lipski S.:
phisms in Japanese and Caucasian patients with ag- Farmakogenomika i farmakogenetyka podstawą
wytwarzania i stosowania skutecznych i bezpiecz-
gressive periodontitis. J. Clin. Periodontol., 2004;
31, 5, 384-389.  8. Greenstein G., Hart T. C.: A cri- nych leków. Farm. Pol., 2002, 58, 8, 355-362.  19.
Loos B. G., Leppers-Van de Straat F. G., Van de
tical assessment of interleukin-1 (IL-1) genotyping
when used in a genetic susceptibility test for seve- Winkel J. G., Van der Velden U.: Fc gamma receptor
re chronic periodontitis. J. Periodontol., 2002; 73: polymorphisms in relation to periodontitis. J. Clin.
231-247.  9. Hajeer A. H., Lazarus M., Turner D., Periodontol., 2003, 30, 7, 595-602.  20. Lopez N. J.:
Mageed R. A., Vencovsky J., Sinnott P., Hutchinson Clinical, laboratory, and immunological studies of a
I. V., Ollier W. E.: IL-10 gene promoter polymor- family with a high prevalence of generalized pre-
phism in rheumatoid arthritis. Scand. J. Rheumatol., pubertal and juvenile periodontitis. J. Periodontol.,
1998; 27, 2, 142-145.  10. Hart T. C., Kornman K. 1992, 63, 5, 457-468.
491
A. Droz
dzik. Czas. Stomat.,
21. Marazita M. L., Burmeister J. A., Gunsolley diseases: is the climb worth the view? Periodontol.,
J. C., Koertge T. E., Lake K., Schenkein H. A.: 2000, 2002, 30, 79-90.  34. Shapira L., Van Dyke
Evidence for autosomal dominant inheritance and T. E., Hart T. C.: A localized absence of interleu-
race-specific heterogenity in early-onset periodon- kin-4 triggers periodontal disease activity: a novel
hypothesis. Med. Hypotheses, 1992, 39, 4, 319-322.
titis. J. Periodontol., 1994, 65, 6, 623-630.  22.
Mc Guire M. K., Nunn M. E.: Prognosis versus ac-  35. Soga Y., Nashimura F., Ohyama H., Maeda H.,
Takashiba S., Murayama Y.: Tumor necrosis factor-
tual outcome. IV. The effectiveness of clinical pa-
alpha gene (TNFą) -1031/ -863, -857 single-nucleo-
rameters and IL-1 genotype in accurately predict-
tide polymorphism (SNPs) are associated with severe
ing prognoses and tooth survival. J. Periodontol.,
adult periodontitis in Japanese. J. Clin. Periodontol.,
1999, 70, 1, 49-56.  23. Meisel P., Carlsson L. E.,
2003, 30, 6, 524-531.  36. Sugita N., Kobayashi T.,
Sawaf H., Fanghaenel J., Greinacher A., Kocher T.:
Ando Y., Yoshihara A., Yamamoto K., Van de Winkel
Polymorphisms of Fcgamma  receptors RIIa, RIIIa,
J. G., Miyazaki H., Yoshie H.: Increased frequency of
and RIIIb in patients with adult periodontal diseas-
Fcł RIIIb-NA1 allale in periodontitis-resistant sub-
es. Genes Immun., 2001, 2, 5, 258-262.  24. Meisel
jects in an elderly Japanese population. J. Dent. Res.,
P., Timm R., Sawaf H., Fanghanel J., Siegmund W.,
2001, 80, 3, 914-918.  37. Sugita N., Yamamoto
Kocher T.: Polymorphism of the N-acetyltransfer-
K., Kobayashi T., Van der Pol W. L., Horigome T.,
ase (NAT2), smoking and the potential risk of peri-
Yoshie H., Van de Winkel J. G., Hara K.: Relevance
odontal diseases. Arch. Toxicol., 2000, 74, 6, 343-
of Fcgamma RIIIa-158V-F polymorphism to recur-
348.  25. Michalowicz B. S., Aeppli D., Kuba R. K.,
rence of adult periodontitis in Japanese patients.
Bereuter J. E., Conry J. P., Segal N. L., Bouchard T.
Clin. Exp. Immunol., 1999, 117, 2, 350-354.  38.
J. Jr, Pihlstrom B. L.: A twin study of genetic vari-
Wang S., Sun C., Gillanders E., Wahg Y. F., Duffy
ation in proportional radiographic alveolar bone
D., Bock C., Freas-Lutz D., Zhang Y. J., Lopez N.,
height. J. Dent. Res., 1991, 70, 11, 1431-1435.  26.
Schenkein H. A., Diehl S.: Genome scan for suscep-
Michalowicz B. S.: Genetic and heritable risk fac-
tibility loci to the complex disorder early onset peri-
tors in periodontal disease. J. Periodontol., 1994;
odontitis. Am. J. Hum. Genet., 1996, 59, abstr. 1386.
65 (5 suppl), 479-488.  27. Michel J., Gonzales J.
 39. Wilson M. E., Kalmar J. R.: FcłRIIA (CD32): a
R., Wunderlich D., Diete A., Herrmann J. M., Meyle
potential marker defining susceptibility to localized
J.: Interleukin-4 polymorphisms in early onset peri-
juvenile periodontitis. J. Periodontol., 1996, 67, 3,
odontitis. J. Clin. Periodontol., 2001, 28, 5, 483-488.
323-331.  40. Yamamoto K., Kobayashi T., Grossi
 28. Nares S.: The genetic relationship to periodon-
S., Ho A. W., Genco R. J., Yoshie H., De Nardin E.:
tal disease. Periodontol., 2000, 2003, 32, 36-49.  29.
Association of Fcgamma receptor IIa genotype with
Parkhill J. M., Hennig B. J., Chapple I. L., Heasman
chronic periodontitis in Caucasians. J. Periodontol.,
P. A., Taylor J. J.: Association of interleukin-1 gene
2004, 75, 4, 517-522.
polymorphisms with early-onset periodontitis. J.
Clin. Periodontol., 2000, 27, 9, 682-689.  30. Rascu
41. Yoshihara A, Sugita N., Yamamoto K.,
A., Repp R., Westerdaal N. A., Kalden J. R., Van de
Kobayashi T., Miyazaki H., Yoshie H.: Analysis
Winkel J. G.: Clinical relevance of Fcgamma recep-
of vitamin D and Fcł receptor polymorphisms in
tor polymorphism.: Ann. NY. Acad. Sci., 1997, 815,
Japanese patients with generalized early-onset peri-
282-295.
odontitis. J. Dent. Res., 2001, 80, 12, 2051-2054. 
42. Yuan Z. N., Schreurs O., Gjermo P., Helgeland
31. Scarel-Caminaga R. M., Trevilatto P. C.,
K., Schenck K.: Topical distribution of Fcgamma RI,
Souza A. P., Brito R. B., Camargo L. E., Line S.
Fcgamma RII and Fcgamma RIII in inflamed human
R.: Interleukin 10 gene promoter polymorphisms
gingiva. J. Clin. Periodontol., 1999, 26, 7, 441-447.
are associated with chronic periodontitis. J. Clin.
Periodontol., 2004, 31, 6, 443-448.  32. Schenkein
H. A., Van Dyke T. E.: Early-onset periodonti- Otrzymano: dnia 25.I.2005 r.
tis: systemic aspects of etiology and pathogenesis.
Periodontol., 2000, 1994, 6, 7-25.  33. Schenkein Adres autorów: 70-11 Szczecin, ul. Powstańców Wlkp.
H. A.: Finding genetic risk factors for periodontal 72.
492