Wyjaśnij znaczenie Teorii Czystej Formy.
Teoria czystej formy jest wytworem rozwoju dramaturgii dwudziestolecia
międzywojennego, z nurtu sztuki awangardowej teatru groteski i drwiny. Jej
autorem jest Stanisław Ignacy Witkiewicz, pseud. Witkacy. Był to syn malarza,
krytyka artystycznego, prozaika, sam stał się najpierw malarzem, lecz porzucił
malarstwo na rzecz twórczości dramatycznej, prozatorsko-filozoficznej i
teoretyczno-estetycznej. Najbogatsza była jego twórczość dramatyczna (ok. 30
utworów), m.in. Tumor Mózgowicz, Szewcy, Szalona Lokomotywa, W małym dworku.
Swoje poglądy na temat estetyki i teatru wyłożył w tekstach teoretycznych:
Szkice estetyczne, Teatr. Wstęp do teorii czystej formy w teatrze. Był też
autorem dwóch powieści: Pożegnanie jesieni i Nienasycenie.
Teorię Czystej Formy Witkacy zbudował na gruncie malarskim, dopiero później
przeniósł ją na poezję i teatr. Akcentuje ona kompozycję, grę barw i form przy
obojętnym stosunku do tematu i poszczególnych elementów podmiotowych
wprowadzonych do utworu. W praktyce teatralnej Czysta Forma prowadzi do
charakterystycznych dla marzeń sennych asocjacji myśli, fantazji scenicznych,
wieloznacznego sensu teatralnych postaci (mogą mówić i robić różne rzeczy na
raz, przeistaczać się w inne, zmieniać role). Wyznacza ona także
nadrealistyczny charakter utworu: dialog pozbawiony zostaje sensownych połączeń
pojęciowych, logiki, wzbogacony jest często czysto nonsensownym neologizmem,
dowcipem, ciętością, choć postacie mogą wypowiadać myśli niezgodne z ich
działaniem. Ogromne znaczenie mają wizje sceniczne Witkacego: barwa, kształt,
ruch sceniczny, dekoracje i kostiumy, nawet chudość bądź otyłość postaci
odgrywają istotną rolę.
Teoria Czystej Formy jest przeciwstawieniem się tradycji, zarówno dramatu
naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Witkacemu nie podobał się teatr
naśladujący rzeczywistość. Taki teatr okłamywał widza wmawiając mu, że to na co
patrzy to prawda, a środki, jakimi się posługuje, są znane i opatrzone. Także
teatr symboliczny operując spotęgowanym nastrojem, symbolem nie jest w stanie
wstrząsnąć widzem ani pozwolić mu przeżyć Tajemnicy Istnienia. Gdyż i jego
efekty są już znane, schematyczne. Czysta Forma ma zaskakiwać widza, wprowadzać
go w świat uczuć metafizycznych, dać mu nowy wymiar przeżywania. Widz miał śnić
dziwny sen
Szczególnie reprezentatywny dla twórczości dramaturgicznej Witkacego jest utwór
Szewcy. Przedstawia on surrealistyczny obraz przyszłego społeczeństwa zgodny z
przekonaniami pisarza
końcowe sceny Szewców, dramatu o rewolucji, buncie i
przewrocie, zapowiadają totalną niwelację i mechanizację społeczeństwa.