Czym jest ten tajemniczy i manipulujący nami stres? Stres kontroluje reakcje ciała, wpływa na
wydajność pracy, efektywność działania. Stres inspiruje do \
ycia, ale jest te\
odpowiedzialny za
jego szybki, nagły koniec: śmierć pod wpływem stresu.
Wiele osób uwa\
a, \
e stres jest zjawiskiem typowym dla naszego stulecia i powstał w
następstwie rozwoju cywilizacyjnego. Takie interpretowanie stresu nie jest jednak właściwe.
Stres podobnie jak w naszym \
yciu, był obecny równie\
w \
yciu naszych praprzodków. Ró\
nice
dotyczą jedynie jego z
ródeł. Stres towarzyszy nam ka\
dego dnia z ró\
nym natę\
eniem. Mo\
e
wpływać na nas pozytywnie i motywować, albo negatywnie i wtedy będzie parali\
ować nasze
działania.
Zjawisko stresu wg. Selye'go (1960) przebiega w trzech fazach, a mianowicie:
1. Stadium reakcji alarmowej . Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z
powodu naszego niedoświadczenia i konfrontacji z nowa sytuacją.-faza mobilizacji
" a. Faza szoku: spadek ciśnienia, temperatury
" b. Faza przeciwdziałania szoko
" c. Podjęcie przez organizm aktywnych wysiłków obronnych, wzrost ciśnienia
krwi, temperatury ciała
2. Stadium odporności, kiedy nauczyliśmy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń
radzić sobie ze stojącym przed nami zaburzeniem.- faza przystosowania; jednocześnie
organizm słabiej toleruje działanie szeregu innych bodz
ców, poprzednio nieszkodliwych.
3. Stadium wypalenia, uogólnione pobudzenie całego organizmu, podobnie jak w stadium
reakcji alarmowej, które jednak nie słu\
y ju\
zwalczaniu stresora, jest natomiast
wskaz
nikiem rozregulowania funkcji fizjologicznych i utraty zdolności obronnych przez
organizm, zu\
ycia zapasów energii, prowadzące do zmęczenia lub załamania się
homeostazy (a w przypadku krańcowym do śmierci).
4. Stadium przewlekłego stresu.
Czym jest stres, jakie są jego z
ródła?
W myśl jednej z wielu definicji stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowiącym niespecyficzny
sposób reakcji organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania: fizyczne, psychiczne lub
somatyczne. Mogą być traktowane jako następstwo pozytywnego lub negatywnego zdarzenia,
wobec którego staje człowiek. Tak więc, stresem określa się wszystkie bodz
ce, które zmieniają
stopień naszej gotowości do działania. Dzięki nim \
ycie nie jest monotonne czy wręcz nudne.
Je\
eli natomiast dociera do nas zbyt wiele bodz
ców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort.
Je\
eli wcią\
jesteśmy poddawani silnemu oddziaływania bodz
ców, znacząco obni\
a się nasze
samopoczucie, zdrowie i wreszcie mo\
e dojść do całkowitej dezorganizacji naszego \
ycia.
Natura stresu wymaga więc od nas \
ebyśmy potrafili kontrolować odbierane bodz
ce. Dobre
opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort \
ycia- uchroni przed nudą z jednej strony
oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony. Tak więc zdolność kontrolowania
poziomu stresu jest bardzo istotna.
Aby to wyjaśnić, nale\
y prześledzić po kolei działania które wywołują stres.
Punktem wyjścia jest zidentyfikowanie z
ródeł stresu, z
ródeł nieprzyjemnych odczuć. Wiele osób
uświadamia sobie, \
e pewne aspekty \
ycia czy pracy są przyczyną stresu. Niewielu z nas wie, \
e
z
ródłem stresu mo\
e być równie\
środowisko czy pokarm, który spo\
ywamy na co dzień.
Oto główne przyczyny stresu:
" Stres biologiczny: doświadczamy go w sytuacjach zagro\
enia \
ycia lub zdrowia.
Organizm uwalnia wówczas du\
e ilości hormonu zwanego adrenaliną. Stan w jakim się
znajdujemy mobilizuje nas do walki lub do ucieczki.
" Stres psychologiczny: pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed
wymaganiami, które postrzegamy jako przerastające nasze mo\
liwości. Mo\
e
wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem.
" Środowisko i praca jako z
ródło stresu: przykładem mo\
e być hałas, tłok,
zanieczyszczenie, bałagan ale mo\
e wynikać równie\
z trudności w pracy.
" Zmęczenie, wyczerpanie: stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania
wytę\
onej pracy. Mo\
e pojawić się kiedy stawiamy sobie zbyt du\
e wymagania lub
nieracjonalnie zarządzamy czasem.
Strategie, które pozwolą ci efektywnie radzić sobie ze stresem muszą być dostosowane do
specyfiki z
ródła stresu.
Przejdę teraz do dokładnego omówienia poszczególnych z
ródeł stresu.
Nale\
y omówić poszczególne z
ródła stresu
Stres biologiczny
W sytuacji fizycznego lub emocjonalnego zagro\
enia organizm sięgając po swoje rezerwy, stara
się sprostać wyzwaniu jakie przed nim stoi. Pojawia się wówczas odpowiedz
w postaci stresu
związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego i nerwowego. Organizm
mobilizuje się do działania. Przyśpieszeniu ulega tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu a
mniej do skóry i narządów trawiennych. Proces ten anga\
uje zwiększone wydzielanie
adrenaliny. W odpowiedzi na to zachodzi szereg zmian, najwa\
niejszymi są:
" Natychmiastowy dostęp do rezerw węglowodanów, które stanowią z
ródło energii
wszystkich procesów biochemicznych- stąd na przykład mięśnie czerpią niezbędne
paliwo w sytuacji ucieczki przed napastnikiem.
" Natychmiastowe skierowanie krwi do organów o strategicznym znaczeniu kosztem np.
ukrwienia skóry. Ma to na celu zminimalizowanie strat energii jaką dysponuje organizm.
" Niekiedy sytuacji zagro\
enia \
ycia towarzyszą mdłości lub biegunka- organizm dą\
y w
ten sposób do zmniejszenia masy ciała by łatwiej sprostać zaistniałym trudnościom.
Niejednokrotnie ka\
dy z nas doświadczył tych zmian, które zwykliśmy nazywać strachem. W
sytuacjach, w których liczy się siła lub wytrzymałość stres poprzez wzrost wydzielania
adrenaliny pomaga nam lepiej, efektywniej działać. Kiedy natomiast liczy się precyzja ruchów i
skupienie, warto umieć wyeliminować wpływ zwiększonego wydzielania adrenaliny.
Dzięki wzrostowi wydzielania adrenaliny jesteśmy zdolni do du\
ego wysiłku w krótkich
odcinkach, a dzięki temu bardziej wydajni w pracy.
Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian
chorobowych w organizmie, zaś kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłu\
a się, mo\
e dojść do
śmierci.
Stres psychologiczny
Sposób w jaki doświadczasz stresu jest modyfikowany przez twoją osobowość.
W zale\
ności od tego czy jesteś typem osobowości A czy B, ró\
ne będą reakcje na ten sam
zestaw stresorów. Osoby, które niejako rozkwitają pod wpływem silnych bodz
ców, to z całą
pewnością typ A. Natomiast osoby posiadające osobowość typu B preferują spokój i ciszę, w
takich warunkach osiągają optymalne wyniki pracy.
Stres mo\
e powodować wzrost poziomu noradrenaliny. Przejawia się to zwiększonym
poczuciem pewności i podnieceniem (charakterystyczne dla typu osobowości A). Konsekwencją
jest podświadome odsuwanie wykonania obowiązków na ostatnią chwilę by w ten sposób
wytworzyć większe napięcie, które podniesie efektywność pracy. Taki sposób działania niesie w
sobie ryzyko niewywiązania się w terminie z planowanych zajęć wskutek pojawienia się
nieoczekiwanych spraw.
Taka postawa mo\
e równie\
mieć niekorzystny wpływ na osoby bliskie: partnera, rodziców,
współpracowników- dla których taki poziom napięcia jest silnym stresem.
Inne jeszcze cechy osobowości mogą wyzwalać stres, są to:
" Perfekcjonizm- osoba przyjmuje niezwykle wysokie standardy i nie jest w stanie im
sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres;
" Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze
strony osób otaczanych atencja mo\
e prowadzić do uczucia roz\
alenia i w konsekwencji
stresu;
Środowisko i praca jako z
ródło stresu
Niekiedy nasze otoczenie i praca wywołują nieprzyjemne odczucia, stanowią z
ródło stresu.
Warto zatem zastanowić się jakie składowe naszego otoczenia mogą prowadzić do dyskomfortu:
Środowisko
Ró\
norodne czynniki wchodzące w skład naszego środowiska, czy otoczenia, mogą wywoływać
stres. Nieprzyjemnymi bodz
cami mogą być:
" tłok, ograniczone poczucie prywatności,
" niewystarczająca przestrzeń \
yciowa lub przestrzeń niezbędna do pracy,
" hałas,
" bałagan, nieporządek,
" zanieczyszczenie środowiska,
" zła organizacja w miejscu pracy.
Czynniki chemiczne i pokarmowe
Rzadko uświadamiamy sobie, ze z
ródłem nieprzyjemnych doznań mogą być produkty
\
ywnościowe, które spo\
ywamy. Oto przykłady:
" Kofeina: podnosi poziom hormonu stresu, utrudnia sen i mo\
e zwiększać dra\
liwość;
"  Zastrzyk węglowodanów dostarczony pod postacią czekoladek czy innych słodyczy: na
zwiększony poziom cukrów organizm reaguje wydzieleniem zwiększonej ilości insuliny.
W konsekwencji nagły przypływ energii ustępuje miejsca osłabieniu, które pojawia się
wskutek działania insuliny nakierowanego na obni\
enie poziomu cukru we krwi.
" Nadmiar soli: Wywołuje wzrost ciśnienia krwi i uczucie stresu.
y
ródłem stresu, poza wymienionymi, mo\
e być ponadto niezrównowa\
ona dieta- obfitująca w
pewne składniki, a pozbawiona innych. Natomiast w przypadku otyłości organizm doświadcza
stresu fizycznego obcią\
ającego narządy wewnętrzne oraz emocjonalnego, który wynika z braku
zadowolenia z obrazu siebie.
Stres jako pochodna stylu \
ycia
Wielokrotnie z
ródłem stresu są codzienne zdarzenia, m.in.:
" nadmiar lub brak zajęć,
" konieczność sprostania wymaganiom, które przewy\
szają mo\
liwości czy umiejętności,
" konieczność sprostania nieprzewidzianym trudnościom,
" presja czasu,
" zmiany pewnych procedur,
" brak niezbędnych informacji, pomocy czy wsparcia,
" brak jasno określonego celu,
" niejasne oczekiwania szefa czy współpracowników,
" odpowiedzialność za ludzi, bud\
et czy politykę,
" budowanie kariery zawodowej:
oczekiwanie na awans, frustracja wynikająca z niedopasowania do pełnionej roli,
konieczność sprostania nowym obowiązkom wynikającym z awansu,
brak jasnego planu rozwoju kariery,
brak mo\
liwości,
zagro\
enie utratą pracy,
" Stres wynikający z określonych struktur:
Oczekiwania szefa lub przeło\
onego,
Ingerowanie innych osób w naszą pracę,
Wymagania klientów,
Załamanie planów zawodowych,
A nawet----telefon!
" Rodzina jako z
ródła stresu:
Problemy finansowe,
Nieporozumienia w relacjach z partnerem,
Problemy zdrowotne,
Zmiany w rodzinie- narodziny, śmierć, ślub, rozwód.
następstwo ka\
dego- pozytywnego lub negatywnego- zdarzenia, wobec którego staje człowiek.
Innymi słowy, stresem określa się wszystkie bodz
ce, które zmieniają stopień twojej gotowości
do działania. Dzięki nim \
ycie nie jest monotonne czy wręcz nudne. Je\
eli natomiast dociera do
nas zbyt wiele bodz
ców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort. Je\
eli wcią\
jesteśmy
poddawani silnemu oddziaływania bodz
ców, znacząco obni\
a się nasze samopoczucie, zdrowie i
wreszcie mo\
e dojść do całkowitej dezorganizacji naszego \
ycia. Natura stresu wymaga więc od
nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodz
ców. Dobre
opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort \
ycia- uchroni przed nudą z jednej strony
oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony.