matura matematyka sierpien 2011

( matura_matematyka_sierpien_2011.pdf )

http://extrafiles.be/hfile/matura_matematyka_sierpien_2011#

Podobne: matura matematyka wsip 2014, matura matematyka odpowiedz 2014, matura matematyka czerwiec 2011 pdf,

matura z matematyki czerwiec 2016, matura matematyka 2015 sierpien pdf, matura matematyka odpowiedzi 2013,

matura matematyka odpowiedzi 2016, matura matematyka odpowiedzi 2014, matura matematyka odpowiedzi 2015,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej wypada bedzie dokonac

wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych obie sa podobnie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko organizm

zmarlego bedzie pohanbione, lecz wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jako wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast

trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o ludzi celach.

Fatum – odmiennie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie powinien spotkac dziecka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia.

Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wylonienia. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra

jak i rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad

jak Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca,

nie zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole konkretnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali

dywanowi w beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil

wolu i podzielil go dzieki dwie frakcji: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal

wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso.

Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep

wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do ludzi, czlowieka zbuntowanego przeciwko

bogom. To od momentu jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie milosci do ludzi.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu ludzi Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dysponuje taka energie jak

Pan, jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn robienie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, azeby Bog podarowal mu

sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego ludzi. Konrad wydaje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, zechce sie w celu niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak dotrzec do ciebie cieni, poniewaz zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala zgodnie z jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic dzieki ziemie, azeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

zanim. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano w piwnicy o zanim i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien

dzieki gore. Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3,

dziesiatym wespol. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialalnosci nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji dzieki ziemiach lokalnych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by

w taki sposob mogl z synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, poniewaz wosk byc moze sie stopic i azeby nie

schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na ziemie. Stal sie on

znakiem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie

byc zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Rowniez jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi,

azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem

cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie do wybranych przypadkow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zrodlo, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i

herosi greccy sa nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - sa archetypami uczuc i ustaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej swiadomosci w

jakims wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To,

jak niejasne pozostaje przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla dawnych pelnily

funkcje poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

dzieki teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni zrozumiec literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najlepszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny h2o, powietrza, gleby, ognia jak i rowniez nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali zaczatek tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez wytrwalego w pracy,

milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich ustaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), to znaczy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Same w w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami

odnoszacymi sie do zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona

Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie

ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie

kolejnego wylonienia. Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia wlasnego syna. Podczas gdy

waha sie przed pobraniem ostatecznej woli, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno -

Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka

faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, powinien rozwazyc, albo powinien wybrac dobro

swojego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku sposrod nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow wsrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania dzieki polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty przyklad – ukazuje, co czeka tchorza, dziecka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji.

Poeta poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie

zaakceptowac obcuje wraz z sztuka, natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie sposrod tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tym nie idzie o walke na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, ktora podmiot

liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzien, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest kaprysny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, ze niejednokrotnie nielatwo jest sie nam poniekad zorientowac, jak przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy powazac rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, pogodna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od otoczenia tyle, tak jak

potrzeba, nie zaakceptowac za wiele, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postura zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze mniemanie, ze redakcje

wierszy daje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia w piwnicy za egzystencji poeta, wydaje sie byc jego tworczosc. Poeta daje tym samym

termin swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci ludzi, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje historia legendarnych

lub historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i ludzi. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― jak i rowniez ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane faktycznie, ze mozemy je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

zespolonego z glowna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory ustaw i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos wspanialego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu do

dorastajacych ludzi. Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", to znaczy

zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy,

osobisty system wartosci, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje podopieczni.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak zaawansowanej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek

krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na

wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Jednak i wtedy smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, lecz nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

finalnie i nakazal Hadesowi, azeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana zwrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala powracac do malzonka na trzy miesiace w calej roku, wtedy to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W

ten wlasnie rodzaj starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc zmian por roku.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny jak i rowniez duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek,

ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

W celu Grekow mity mialy duze znaczenie. Dawny one w celu nich faktycznie cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich spora role. Obrazuje to fakt, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady dzieki dane rzeczy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu ludzi opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni dysponowali podobny poglad

na wiadomosci sprawy, jak my obecnie.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity dotychczasowy i sa obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i wiele, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Esencja i geneza mitu stalo sie szukanie rozwiazania na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i czlowiek, jaka wydaje sie byc jego przyroda i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

wartosci przeciwstawnych ale jednakowo waznych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie natomiast sam swiadectwo wyboru, bez

wzgledu na to, ktore sposrod wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim natomiast boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

poznac za strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie

siostry sa zupelnie rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna.

Pragnie uczcic sen wieczny brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie byc inna. Leka sie na

temat swoje istnienie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wzgledem niego. Okazuje sie byc

oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej losem wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie

buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie wtenczas slaba jak i rowniez przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli jego

bliscy. Jesliby uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic do anarchii jak i rowniez zguby

Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i nielitosciwy

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako lek zapobiegawczy. Przykladem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj autorytet.

Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc

konsekwentny. W trakcie konfrontacji sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic

zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy obraz sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed

kara za zlamanie praw boskich, ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak zwykly

czlowiek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo,

ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza dzieki

wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon okresla ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora sposrod postaci

wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy

publicznej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Kobieta

jednak zwaza, ze nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow

sumienia. Przytomnosc, ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic musu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz sen wieczny. Kreon rowniez

uwaza, ze racja wydaje sie byc po do niej stronie, powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma

niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie byc przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci

kompromisu. I to jest istota tragedii.

Czytajac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka sposrod czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej rzeczy, a zwyciezyc mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W mojej opinii w tym przypadku mamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi wspaniala odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu

dodatkowo wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie to wiec kleska Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne z uwagi na nie same, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania

waznych zawartosci. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego.

Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc

exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie wycelowana jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o zawartosci

patriotycznej lub religijnej. Dzielo ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby lub instytucji. W celu Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

STROFOWANIE:

Jest to wpis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez mozemy tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z gatunkow epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia

maz losy chwatow na tle wydarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje

sie byc jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez danej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali

piesni obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami mogli byc wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i role kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - ryk bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do

kleski, czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne sa przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt wartosci i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tegoz wzgledu, ze

racje obu stron sa rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, zbytnio

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a

wlasnego syna - Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm wydaje sie byc

wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki

siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak i rowniez

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i

wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie sposrod 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyrazenie boze, natomiast gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo odrzucic, ale rezultaty sa

jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Mienie roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez

nedze. Kiedy skruszony syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy

sie z powrotow syna, ktory to byl jak umarly, natomiast teraz znow ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to

zawolanie do dostrzegania swoich defektow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, lecz

jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne zawartosci. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym

podlozu, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istotnosc uniwersalne tejze

przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc

obejmuje nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan jak i rowniez prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej jak

i rowniez odszedl od momentu wiary, lecz powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec

natomiast Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie sposrod

wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie

milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Po

dzis dzien samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego sporym cierpieniem autor probuje objasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

juz sam walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, natomiast nie halasuje badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i organizm

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), natomiast jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie

przygotowaniu sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Przykladem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo

wspomniec postawe sw. Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna

zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Wielki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego

zasobow sa: wiara, kosciol rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci

narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod

„Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, uwypukla jego sprawiedliwosc i troske o

poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona sposrod wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i

wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista adaptacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scenka

smierci herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, junak na do

niej miejsce wybiera wzgorze, azeby byc bardziej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego formy: miecz jak i rowniez rog. Przy swej ostatniej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami

moze okazac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co wzrasta na polu i wkrotce zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich ludzi. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje

zbior nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze sen wieczny zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow

jak by tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity.

Pisarstwo sredniowiecza posiadala jeden cel parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy kulturalne i uznawane w

danej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza zarysowuje taki

portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza tradycje chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre normy zachowania sie przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie dzieki polu jak i

rowniez niedlugo bedzie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany jest

dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz.

Wyraznie czuje sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie

sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje sen wieczny, ktora

zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow

jak by tego pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli

ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele lecz zostal w tamtym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac

przywileje. Budzi sie wsrod nich buta.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, ze powstala w calej 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci

przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w

calej XVI w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te,

ogarniajace czasem po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane sposrod odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Przy XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez

prosba, pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Mozemy powiedziec, ze na faktycznie przemyslane

jak i rowniez staranie dopracowane od strony internetowej formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tejze piesni, wykonywajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi sposrod 1407r., aczkolwiek juz wtedy byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki

Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa natomiast Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do

ktorej niejednokrotnie nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez

Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, to znaczy rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem

na to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lkanie swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz

przede wszystkim podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem literatury polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, to znaczy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc,

ozenek z krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa dodatkowo znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich egzystencji i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, sa rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo atrakcyjne w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub miejsce np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym chetniej boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, na przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim, stara sie czuc tak jak On, mniemac podobnie. Lecz przede wszystkim

podsluchujemy tu ryk matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, spoleczenstwom opowiada

swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miescie,

postrzegana poprzez ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny - prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, byc moze dlatego, ze jej skora juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - poniewaz jej

wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno sposrod podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich podopieczni, ale dodatkowo z powodu

pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa koniecznosci niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz

dodatkowo przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie wlasnej ojczyzny. Do niej

rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Natomiast Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek

smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, lecz nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje

sie byc przepelniona nadzieja, ze nasza jedna sen wieczny, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna

pierwowzor nie pozostanie musiala faktycznie cierpiec jak ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Swiadcza o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― to znaczy wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim wydaje sie byc refrenem,

a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― mamy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w calej wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma cechy krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione w calej tekst

apostrofy. Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kolegow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl sposrod codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis slow jest w calej „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w calej tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Jednostki uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala

mysl na temat zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia sa centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Lecz to czlowiek zostal

stworzony na obraz i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu madry jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc jak i rowniez jednosc sposrod Nim. Akcentuje

ona istotne wartosci dziecka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania wiedzy, do milosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od tych propozycji uczyc poprawnego

postepowania. Musimy przystanac na moment i rozwazyc o wlasnej sytuacji. Przykladem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej obecny w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te

wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas istotne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i

otoczenia. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o

paniach i na temat panach „minionego czasu―. Jakze jest to biezace w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, jak najwazniejsze, to

znaczy nasze istnienie. Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Przykladem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten bodziec jest obecny w wszelakiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje

sie byc nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie wystepuje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dysponuje dla jego zasobow

honor, ktory to we wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej wadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Wiersz

odwolywala sie zarowno do gatunkow charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie

obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw.

Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii to znaczy powstawaniu

zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii

chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa,

odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach lub w planowo wyznaczonych w dodatku miejscach na zewnatrz kosciola ( np.

„Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie byc misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat

wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy.

W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Jedynym ze znanych misteriow lokalnych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z egzystencji Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory

poprzez grzechy jak i rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie dziecka na wlasciwa droge. Zrodlowym

bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej mily zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Ci utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w calej niej do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, dziecka. W

sredniowieczu w centrum swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary ludzi, ktorzy postrzegali Stworce w

calej kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, azeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem"

szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania

tejze walki. Przy utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez "I nie zaakceptowac milowac

ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota. Szarzynski

wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze jak i rowniez

korzystanie z uciech zycia, jak wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 roku Jana Laskiego). Czas do niej

powstania do dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu polaczone sa sposrod

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko - bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej sposrod prosba na

temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw lokalnych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - w pierwszej kolejnosci polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w calej sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe organizm i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy

do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do wiary.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i organizm

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w w piwnicy

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i wierny damie swojego serca. Jak rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw narodzil sie w calej sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych uczuc i

mysli poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a wykaz uczuc

rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz z zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial ludzi do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu koncowego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte formowanie sie dzieki spotkanie wraz

z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy rozne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i organizm, bez finiszu nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, sposrod kosa w calej reku i tym podobne. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego z nas, ale na wstepie grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze dywanowi

czlowiek przejdzie przez istnienie skromniej, tym jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i obejmuje w w piwnicy wiele okreslen skierowanych pod jej linkiem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w pani a prosby uniwersalne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje wlasne dziecko, zechce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi

Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, wylacznie bano wiele..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi ludzi o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, poniewaz jest maz jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony,

bicie go poprzez zydow na przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, czuc. Wie, ze to obecnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala

charakter przede wszystkim sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu

lub normy budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni atrakcyjne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli ryk, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Poteznieje czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazan przybraly

charakter skladow literackich nie zawsze pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o egzystencji pasterzy lub wiesniakow. Klasa ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal wtenczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, sposrod

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal rowniez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla

w rodzaj realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). W celu sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury jak

i rowniez niecheci do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z stosownym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie dzieki jednym wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do literatury srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow wymownych, ze

na temat ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w

„Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszelkich

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest polaczone z zajeciami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl

J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi

w celu niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia

prawde poniekad ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla pani a wszystko, poniekad

osobiste ambicje i prywatne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania jak i rowniez mysl, ze zasluguje w

piwnicy nim na dobre imie.

30. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie

porannych mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje

sie sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Okazuje sie byc jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz

pana wini, pan ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wspaniala wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wioski, totez szczegolowo opisywal zajecia ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zaakceptowac

zabraklo bliskim gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

innych plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej jak i

rowniez sprzedawac drozej w innych okolicach.

Seks Reja do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie modelowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, ze moze maz pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii wspolzycie szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac

innych. Kto jest mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie egzystencji za slawe, niz sen wieczny

w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej

„Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod Turcja. Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po

szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac

chca istnien wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty

uosabia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza.

Czlowiek musi korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli

ich innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby.

Okazuje sie byc oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Oferuje im

walke, by placili na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie.

Kochanowski zechce by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu oferuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez

po szkodzie. Mimo szkody nie chca oni podreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja

sposrod tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed podobna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi lecz problem wydaje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to przewazajacym problemem przedstawiania interesow wlasnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja

to alegoria Naszego kraju, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie lokalnych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Trwalosc i potega panstwa jest zalezny od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien

poniekad z radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw w celu urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres

po temu", "Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa jak i

rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca,

dowcipu, radosci. Twierdzi tez, ze nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym motywem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza

wartosc - "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji dziecka wyrazanej

poprzez Platona - wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu

wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne mniemanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie

zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" -

Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych

propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza.

Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, spaja rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow walki trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym

miejscu problem dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem silnej troski na temat losy osobistej ojczyzny. Jednym

sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe

sposrod odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec na temat prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly

do upadku miast, nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane

ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny

(mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne detale,

ktore mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje

typowy krajowy balagan). Mysla przewodnia pelnego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego

sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie byc zas rozna. Wystarczy wykonac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i egzystencji, milosci. Preferencje filozoficzne najczesciej stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament na klesce

Mlodych polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow

dla wojsk, mysli na temat kraju natomiast nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry na szkodzie―

Lecz jesli mam racje i sposrod tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, mniemanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste

serduszko i tegoz „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy

stawiam trwalszy niz wraz z spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali istnienie na wioski. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie

uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest procesem do dumy. Po pracy mozna odetchnac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje dzieki wsi w

calej harmonii sposrod przyroda. W celu Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, poniewaz to w istocie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na temat

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Uciechy plynace sposrod zycia dziecka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej obcowaniu w

calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na temat swojej

milosci prosto sposrod serca, podsmiewajacych sie sposrod siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w

tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk mozemy podzielic dzieki dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory, ktore sa lub

przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan

sposrod mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic ludzi i stosunki dworskie. Naturalnie obrazy

malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Ow wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe lecz sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie jak

i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza nieomal kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu

lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej jak i rowniez celnej obserwacji i

marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie

tematycznie.

"Zency". Przy utworze tym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego,

dzielem dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych wesela i zamozne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor

miedzy panskim dozorca - Starosta, ktory to wystepuje stale z nieodlacznym symbolem swej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem". Jest to utwor

na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Tez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, albo czasem za sprawa tego postepowaniu ogol wraz

z ksiedzem nie znajda sie dzieki lewicy, innymi slowy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Nie atakuje jeszcze

ksiedza, twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na

temat odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Jednostki znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak

otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze dzieki stu urzednikow,

jeden wydaje sie byc sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne

swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez

Sejm i jego bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia

zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, natomiast nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy:

Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem zrobic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie

zaakceptowac pozwala na nowo zwozic ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna,

bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie

czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i

rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie byc zadowolony wraz z swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak

i rowniez Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy

mlodosci wskazuje cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac.

Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka mozemy sie nauczyc bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic musi posiadac wylacznie poczucie

sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic

dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu jak i rowniez

majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna

nalezy sadzic drzewa jak i rowniez krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy sposrod

truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z ludzi przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Beda

juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo daje takze: maselko, serek, jajka swieze, sa tez kurki, jagniatka,

ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i ludzie zle pracuja. Zima niesie

najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i zima nalezy nadzorowac gospodarstwa. Wybrac

sie na targ tez mozemy z produktami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, w calej innej obszarze drozej.

Doswiadczamy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny

stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

To wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia. Chlop

podobnie o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi na temat tancu jak

i rowniez radosci. Zacheca wszystkich do pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i

bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy jak i rowniez tance.

Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan form, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale jak i rowniez zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach

zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji jak i rowniez

umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola dziecka w globie, zastanawiaja powyzej

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przede wszystkim w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych

propozycji swoje niemalze wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga―

jest piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo stworzenia otoczenia oraz dziecka, a takze

harmonie miedzy nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski

przypomina dwie postury charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy

najwazniejsze wydaje sie byc miec czyste sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do rozrywki, ale racjonalnie i w calej sposob umiarkowany.

Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie.

Przy „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane

jako umiejetnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim

zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty wydaje sie byc obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci

przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie―

Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i honor. Problematyke dziel sztuki porusza

dodatkowo w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji dzieki

posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela sa tez

swietne nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy okres

po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia

epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne nasladowania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze

jeden standard – wariant renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny konstruowania, jest

wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski,

A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, istnienie zgodne sposrod natura. Odpowiedni ozenek,

obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie oznaczaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje

rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, uciech plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie

obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba na temat swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc

nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana jako

czyste etyka, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

pokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jakas z najwazniejszych wartosci, wzgledem ktorej rozne dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac szuka wiele do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i jego prawdziwych wartosci w poniektorych utworach kolegow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale wypada przy

tym afirmowac zycie jak i rowniez w pelni tu korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny

broniacy poprzednio atakami fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie

byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat

ustroju doskonalym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia

sie tu rowniez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych ludzi jest rozne prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w

celu mieszczan. Mysle ze, tenze problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, ze ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajowy obywatel, lecz zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w bardzo wielu sytuacjach moga

sie chociazby kupic. Czesto ludzie na wysokich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich kwestii jest o wiele przedluzone. Kolejnym

problemem, ktory to porusza Modrzewski jest uzycie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i

rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa

nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i

operuje nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie w calej malych miasteczkach,

zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu przypadkach musza chodzic do ludzi odleglych o wiele kilometrow. Poza tym szkoly moga miec zazwyczaj za male

srodki pieniezne na progres pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, nieraz nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze na temat wojnie natomiast

mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach

gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie byc

obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - ktorykolwiek badz

czlowiek musi byc legalnie przygotowany do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy

nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy przepis prawny sposrod udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, azeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny okresla zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy

niezalezny od momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez ludzi

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy oraz sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone dzieki ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski sugeruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, to znaczy brak milosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny wydaje sie byc

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Ow dwie wartosci (Bog jak i rowniez ojczyzna) winny sie wiazac w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla zacna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, krzepy, zdrowie,

szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory sejmowe, walki

domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod

wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

- oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra sugestia, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako podstawy istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie sa spojni,

nie zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic niezgode u

katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, takze publicznego, jak i prywatnego.

Heretycy nie sa w stanie nawet odparowac panstwa poprzednio poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do

przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony

prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga

byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wtenczas

wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej - np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc jak i

rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja miejsce w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada maz, iz rozplenienie sie tego typu chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w celu

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa

w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu.

Dostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze

nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odnalezc mozna standard prawego obywatela.

Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany sposrod

pozycji kalwina i w calej duzej frakcji stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest szczegolnie widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na

temat lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami,

zamilowanie do egzystencji w przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez

obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego

jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze papieza,

oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec

istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad zwyczajnych ludzi.

Aczkolwiek mnich ow jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal

wydaje sie byc anegdotka na temat plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie

urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa

uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i

rowniez lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez

protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie

nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec

pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, ze jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow niedawnych zrzucony

I miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych jak

i rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie stara sie dowiedziec, jak obecnie historia sie sposrod Urszulka. Pyta o rodzaj pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na nie

zaakceptowac odpowiedzi wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc

ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow

dusz na smierci, do miejsc w ktorych przebywala poprzednio wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie

pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie ponownie ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen - we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje sie byc

szczesliwa. Postura ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej,

- oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu coreczki,

ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie: Orszulo moja wdzieczna,

gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc meritum calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym lata swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jakis z wiela

policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po czlowieczemu

co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca meritum boskiej woli - Urszula poprzez sen wieczny w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula jak i rowniez narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy konkretnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem w celu

prezentowania zachowan i ustaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, to znaczy wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi polskiej

Ostatnia sposrod panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc sasiadom

wsi jak i rowniez jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi wesola!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal na motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, przedstawia bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu

Szymonowica decyduje zatem nie idea, ale rodzaj, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn

oparta dzieki motywach potocznych i skrzeczy razem sposrod Oluchna dzieki ciezka robote oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn

"uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI

stuleciu jest, wedle Szymonowica, stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci.

Pisarz nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji otoczenia i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury,

a do niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie sposrod ukochanym pod

umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Sprawia to posadzenie o zdrada i alians z odrebna pasterka – Doryda, jak konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wowczas zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena

pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez

wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego egzystencji do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly wraz z zmiany wiary, gdyz najwidoczniej Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy szok

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia rowniez lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety na temat wynik

bezustannej walki, jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie zacna materialne jak i rowniez pokusy

doczesne, ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W

swojej walce z silami ciemnosci czlowiek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc

Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy

wlasnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tegoz, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co mentalne, a

najwznioslejsza wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu sciezke do egzystencji wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium historyczny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Sens rozwazan pisarza

ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas

jeszcze silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale obecnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

poprzednio tym, ze niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie sa fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak maja

wykonywac powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski rodzaj glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc marszalkow

stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio losy

ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa jak i

rowniez obzarstwa, natomiast niezdolna do zadnego trudu, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda mogli w

przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie sposrod dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zadziwiac wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jako dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie, lub

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, natomiast ci jak sa dzieki jego czele powinni oferowac

przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, ze milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

zada wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej negatywnych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba zawsze sa to:

brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez zacna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego

kraju, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

maz na gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

- zakaz apelacji od lokalnych sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia potegi krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauczania Rej ceni dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i rowniez

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug.

Za wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku, przynosza wiele

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, polow, co zapewnia pozytek jak i rowniez daje

radosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i sprzedawac drozej w

calej innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przede wszystkim ksztaltowanie jego charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal na temat urzedach ogolnych nie

ceniac ich zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tegoz wysokiego formy spolecznego musi posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety

na najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci granic Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej - poety. Dusza poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn nasza

przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem h2o i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci sposrod natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie byc pochwala egzystencji na wioski w gronie rodzinnym. Praca ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze doglebne poznanie filozofii starozytnej, przede wszystkim epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic

w zyciu. Wielki wplyw dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z forma znakomitego polskiego poety, ktory to jako jakis z pierwszych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten wydaje sie

byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej wartosci Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze czasochlonnie po jego smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane

poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z egzystencji codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii

stoickiej, jakkolwiek nie da sie zamaskowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego

rozwazania na tenze temat sa zawarte miedzy innymi w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu dziecka moze byc w celu niego rownolegle "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota

zwiazana wydaje sie byc tak zwana dobra slawa, tzn. zacna opinia u wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na

temat spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w calej niej wlasne przemyslenia jak i

rowniez sugestie, jak w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc

na poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie

zalety stanowiace cnote sa cenne, ale najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym,

jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, azeby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu

ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. W celu porownania wspomina takze na temat ludziach

tulajacych sie na swiecie w calej poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie byc zyc dzieki roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow zdobytych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, natomiast nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy stale znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby jego wnuki dotychczasowy dobrze wychowane

i azeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, milosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby porywac

dzien, jak i rowniez stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia dziecka jest szczescie, rozumiane jako zycie zgodne z zasadami cnoty, gwarantuje

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciech

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci otoczenia, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania z chwili, cieszenia

sie sposrod zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac

w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dotychczasowy tak roznorodne. Sprzyjala dywanowi recepcja

antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do otoczenia i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo

duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we

fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie

istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. Przy autobiograficznej

fraszce „Na gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra tegoz swiata nie

zaakceptowac zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie jak i

rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna

sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z przyroda odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i stalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

calej korzystaniu sposrod rozumu, ale i takze w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem

wzgledem Boga, ale tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia oraz obawy

poprzednio smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi

radzenie sobie sposrod problemami, oferowac sile duchowa i trwale szczescie oraz czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory

to wielokrotnie w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec

dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego autora po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go wykorzystuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow na porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, aczkolwiek w ktoryms stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w katastrofy

greckiej, przebiega podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes dzieki rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w calej tytule

katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe

klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie

przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad

wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek

zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban

narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie,

grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Do gor jak i rowniez lasow, napisana

w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i jednoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie sposrod przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie

do Proteusza (starogrecki bozek, ktory proch dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Obecnie zas pyta

z ktoryms niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj zupelnie inny humor, inne sa tez tematy. W duzej ilosci utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku rodzinnego

(Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej

waznym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, ze w jego zyciu

najwazniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet ten pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala takze sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

wiele utworow, nalezacych do roznych wariantow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje wiele problemow jak i rowniez zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tegoz pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka jego utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu ludzi. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka w celu jednostki, lecz dla

wszelkich, bowiem aplikowac sie byc moze do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie 20 wersach w calej lapidarny rodzaj przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nalezacy do mnie

rzad sposrod tymi pany: szedlem spac trzezwo, natomiast wstane na gazie. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na celem osmieszenie jak i rowniez

krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa

autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w zatem kazdy musi usilnie starac sie, aby zostawic po w piwnicy dobre

przypomnienie. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Pan odroznil dziecka od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego

pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien edukowac swych odbiorcow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania autentycznej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni sposrod bronia w calej reku wojowac z wrogiem

ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko

dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i

rowniez dzieci dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma

faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, ze i poprzednio szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a

konkretnie – poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to w istocie odroznia ten narod

od momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w

celu pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu pokazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal dzieki strazy porzadku juz od momentu

poczatku egzystowania naszego ciebie, ale albo takie dzialanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do

glebi sie zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, azeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie

jakis element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwa – mozemy tu rozpoczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jakas z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

sposrod mitologii jak i rowniez przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz zle spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo

zaczerpnal sposrod antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw istot, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, wlasne losy spaja

z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na rzeczy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie powyzej

konsekwencjami wszystkich czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Dzielo ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta

z mitologii i przedstawia jeden sposrod epizodow walki trojanskiej. Przy utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych pomieszczeniach mowi

posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest mi

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg ustaw postaci, pierwotnego zachowan; od momentu patriotow poczawszy, a

dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy

sposrod losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega

poprzednio zgubnym zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w niniejszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to

zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze w istocie w tejze epoce produkuje sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi

ukojenie, uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni na

temat Sobotce―: „wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki

prace, ktora wszystkim daje radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez zapewnia zadowolenie. Taki obraz uosabia „Zywot dziecka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze inna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla

egoistycznie, sa chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb egzystencji. Ksiadz nie

zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie jest

wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie

z kolei sposrod „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz.

Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski zadnej z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol,

Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, ze „bez praw nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad

- w odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje

sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac

powinien rowniez kuratele wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal

zywnosc jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow poprzednio wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm sposrod

Rotterdamu, wyznawca irenizmu - czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, poniewaz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodocianego obywatela jak i rowniez do wagi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o potrzebe

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo prosto

zapamietac, poniewaz dzis wydaje sie byc on rowniez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W wieku renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa w calej „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze roku. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu oraz

starosc, oraz smierc. Znamionuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i w calej bliskosci sposrod natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin

to czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke

jak i rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia - taki wzor ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach

P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca porzadne. Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem

natomiast Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny.

Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal odmiane dialogu. Interlokucja ten wydaje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych w celu polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban zahacza

problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o

swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski

wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od

chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach

domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl

przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola,

uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie

wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w calej 1575 r.

Poeta obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w

calej boju jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie

„Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze niesie w calej sobie zawartosci uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego

wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on rozsadny,

nieprzekupny, dba o biznesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o

prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta

nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z strony negatywnych wladcow,

obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dorobek poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury

patriotyczne wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny ksztalt,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich

obowiazkow, lecz mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi

rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― w calej pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, lecz bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, okresla go matka i grzmi do do niej synow - czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc zachorowan

spolecznych - obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa jak i

rowniez grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI stuleciu, przedwczesne

proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat

ksztalt swego stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu podobnie obce jezyki klasyczne:

lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dotychczasowy dziela Erazma z

Rotterdamu i terazniejszych tworcow lokalnych. Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych gatunkow,

poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w

calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy

horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, lecz takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze myslicielskie poglady autora, ktory uznaje swiat zbytnio

wielka harmonie, znajduje ogromne wartosci natury i wioski, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tegoz terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia okresow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete poprzez nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem ery nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla wiele sporow jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama trafila do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, natomiast w

panstwach Europy polnocnej od finiszu XV do konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie

takie czynniki jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po sezonie

rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala edukowac i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i form zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w centrum badan

jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

rozwoju osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej

jednostki ludzkiej. Przy mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i nic co czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w calej

Spirze dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia to znaczy uwolnienia ludzi od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dysponuje swoj zycie

zapisany w calej gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo lub pieklo, natomiast zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i

zbieranie dobr. Swoje to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem sa wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury duchowej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych

i praw niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej,

na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. To: brak milosci ojczyzny, deficyt zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie sposrod "chciwosci domowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i wzruszajacy

mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

milosci dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie byc w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej zgody

szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Strofowanie IV jak i rowniez V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa klapa dla

Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i do

potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne sposrod upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma autentycznej wolnosci.

Wylicza prawa nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski

akceptuje stany spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci,

zbytki, kradziez zacna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza wiele kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tekst

zwiazana wydaje sie byc z pierwszym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Reprezentanci trzech

nadrzednych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia

fundamentalne problemy interesujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy

deficyt stalego systemu alarmowego obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt

moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki

wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna

interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego:

nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to

jeden sposrod pierwszych lokalnych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow sposrod prosba, azeby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest zginac mlodo, ale w

rodzaj bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) rozumienie zycia jako wiecznej wojny o byt

2. postura uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on calkowity podziwu w celu prostoty jak i rowniez kontaktu

sposrod natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce istotne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w tamtym

miejscu zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

uczucie do wioski, tamtego egzystencji, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii

pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, natomiast kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, ale to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac fita na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami

chalupy wydaje sie byc starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na dalszy los, przygniatajaca wizja, bitwa o byt, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl wykorzystywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac problemy duchowe dziecka. Te sfery ludzkich

trudnosci nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizerunek

Malczewskiego pt: ―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 ulamkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozy odnosza sie zatem do losow czlowieka. Zachowuje sie zatem jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak tenze probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona

poprzez burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil

obecnie calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie byc z osoba, ktory dzieki starosc wydaje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia niz

ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" na temat dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny.

Hymn nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego istote skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi jak i rowniez przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Zmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy

poszczegolnego krajobrazu zmieniajacego sie pod wplywem czasu dnia.

1. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: odcien, ksztalt

czterech. Nastroj: zachwyt, zaduma powyzej wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, szczedzi sie, wydaje sie byc delikatna, poszukuje

wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy poprzednio jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza

kurczowo utrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci.

Koniecznosc trwogi przed smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, poniewaz dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i odmiane uprawianych

gatunkow, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie spaja sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy tworca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i mniemanie o jego wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), to znaczy przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, ze zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, lecz moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie w zyciu bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z nadrzednych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wrecz tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor tenze ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna postuluje obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w calej bitwie

pod Chicimiem w calej 1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic

patriotyzm, gotowosc do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie sposrod 10 frakcji dosc szczegolowo opisujacych

wczesniej obustronne preparowania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien na dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i

Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke ludzi wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny.

Poucza, ze uwage terazniejszych nalezy skierowac na rzeczy naprawde istotne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w tych

propozycji zywy obraz owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Naszym kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Przy 1655 roku rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w

1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi w calej krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc obejmuje 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, to znaczy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej walce jak i rowniez

sasiadami w zyciu ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: team dodatnich jakosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

W celu poezji barokowej charakterystyczne sa dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przede wszystkim tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w rodzaj mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu

takimi jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zagadnieniem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi wyrazisty kontrast sposrod pierwszym - jest

dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika

sposrod kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie pokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa:

sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego

szlachcica, przekazuja wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, mniemanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji dzieki tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat

zaniedbaniach formy rycerskiego jak i rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy

skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie",

"Zbytki polskie", "Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz wydaje sie byc mysl, ze kobiety sa niestale w calej

uczuciach. Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, ze predzej mozemy je zrobic (uspokoic

morze, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec stalosc w calej uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota jak i rowniez okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w

celu artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy

trupem a szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe ery.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska posiadala wiec zaskoczyc odbiorce, panowac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, lokalnych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj

krajowy rodowod uznawala za kluczowy tworcami tegoz nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten okresla sie dodatkowo sarmackim od

momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial literatury na 2 nurty wydaje sie byc wygodny, lecz nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec gentlemenski i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, ktorzy znacznie sie roznia –

mozna zatem mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w calej XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - w pierwszej kolejnosci oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie - rozbudowana

ideologie szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez

najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji -

istnienie na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze skladniki orientalizmu,

wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie byc najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Tej pamietniki obejmuja okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci natury - sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych lokalnych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach 1688 - 1696

"Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie wiele wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go fakt, ze w kraju, ktory nie wystepuje za jak oplacic armii, ludzie

nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory ustaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach wlasnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny ludzi i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny ustaw szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa polskiego, ktore

chyli sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o

prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje czysta dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze

lepszy" Potocki porusza szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to nie moze obronic sie

poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym

rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu

bitwy pod Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu. Autor

wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie powyzej poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi maz o

obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Duzo jest w calej

nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

sytuacje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow sa znakomitym zrodlem poznania ludzi i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki

wytwarza mu chec zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach zagranicznych, ktore

dotychczasowy wynikiem jego zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia

wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas

ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac

swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke jego bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal

modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W odrebnej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe sposrod ukochana.

Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz egzystencji ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za prawdziwy

stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i zalety wlasne. Wraz z

"Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki"

odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady ludzi, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jako utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal wiele przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe sposrod ich

oddzialywania na istnienie polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk sa w stanie

one sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki sposrod nimi sluzyly mu przede wszystkim bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja obraz zycia w calej XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa znakomita ilustracja tamtych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne

utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pierwszy rzut oka utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony

juz w calej tytule, natomiast przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za

mlody ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i tradycje. Zarzuty te

pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob

Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego strategii wewnetrznej,

natomiast jednoczesnie wydaje sie byc atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej ulomnosci i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

byc pesymistyczna - wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez szablonowe

cechy Mlodych polakow, ktorzy przy alkoholu stale sa odwazni, swietnie pojmuja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i pod lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej historia

sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi

na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla w calej sposob jednoznaczny i prosty. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez co

autor chcial uwydatnic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w calej satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika

do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie

bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje osiagaja V. w

calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek wsrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych pucharem,

co wiele trunku mial szanse pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl sposrod slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie byc „Wstep do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zapewniajac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem dzieki jedna sposrod najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie

na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to gadanina dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w

niewoli i nie zaakceptowac zna zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje wlasne zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, ze jest to

cokolwiek normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie sposrod twierdzeniem mlodocianego. On kiedys byl nieograniczony, zostal aczkolwiek

uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, obrazuje sie dzieki fakt, ze

powstala ona po glownym rozbiorze Naszego kraju, moze zatem Krasicki pragnal napisac na temat nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod

zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, lecz zyl w calej nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, lecz byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

ludzi naturalne, takimi, jakimi sa, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna o wiele wiecej uzyskac.

Przykladem zastosowania poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w

globie dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie byc po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci

jest opowiedziana historyjka: slabe, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak

i rowniez okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, niedysponowany i w calej

lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego dziecka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca poniekad wiare w calej Boga

jak i rowniez smieje sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale rowniez w „upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Naszego

kraju. Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski na temat kraj,

sposrod leku poprzednio utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno stanowic

szczescie ojczyzny. Poniewaz szczescie spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej

stanowic powinna zdatnosc obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czym poparl znacznie program

reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Gadal o wymogu utworzenia stalej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Wraz z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o

nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra dzieki

owczesne spoleczenstwo.

Do ewidencje utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast

utrzymana wydaje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob

wplynac na renome publiczna oraz na postawe polityczna konkretnych poslow.

Dzielo ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

zmian ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow

jednoczesnie konkretnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez

toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jako

prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to:

Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Natomiast ich wrogowie to: tata Teresy –

Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swojego zycia

silna i wyzwolona z pod obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale zwykle bez sensu; zdumiewa sie,

ze Starosta pozwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); wreszcie okazuje sie, ze Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego

deficyt zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety);

elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zyskac; Szarmancki wydaje

sie byc czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc

Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly,

niczego interesujacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Oddzialywanie na progres tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil,

ze cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm

wprowadzal wrazenie – byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on minimalny udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Esencja jego stalo sie rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl maz pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku oddano do uzytku ogolnego potezne zbiory Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 roku krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole

Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i

rowniez wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane dzieki angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i roznorodne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton,

dokument, listy do redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego

szlachcica, biora w obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, pisza o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Naszego kraju. Wydawany

poprzez 21 latek. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku zalozono na warszawskim rynku pierwszy w calej dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 roku dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W

1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol

przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej kompleks prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala

obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami

nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia

stosownego poziomu nauczania potrzebne sa dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775 roku powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego

celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali w calej

nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, lecz jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie skladniki bohaterskie jak i rowniez komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje za posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast

powaznym jak i rowniez podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora

wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw jak i rowniez

rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne

stylem calkowitym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wtedy kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity

hymn dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu.

Podlozem jego macy jest uczucie, ogarniajaca pelny narod. Przy imie tejze milosci zada od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz!

― – krzyczy w calej uniesieniu. Tej pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac,

oczywiscie w celu jego zacna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada

pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory

podobnie poswiecil sie dla zacna ludzi. Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest skazany

na kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w reputacja szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos w calej dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, w ktorym miejscu

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tym Slowacki pragnal dac riposta

na watpliwosc dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, ze rzady ludzi

ludzi dotychczasowy jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie byc zamach dzieki cara. Ludnosc jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, lecz potrzebuje wodzow.

Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozemy zatem w calej dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest tu oceniane jako bardzo przydatne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal

wyrzucony w bloto, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc

caly narod, niz uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe

spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm

stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z

Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub

miejsca pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci lub po smierci.

Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Poeta uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu

Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze

maz do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych ludzi, bo sen wieczny

Browne’a wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi zacnych,

prawych jak i rowniez uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic do walki narody. Ale nim wielka kwestia Browna

bedzie przez innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla

ludzi. Esencja sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny.

Idealu tegoz nie mozna uzyskac ale mozemy don zmierzac. Muzyka czyni z ludzi istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci wydaje sie byc porownanie

do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, ze zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w

tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu wielkich ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uiscic kazda osobowosc za wlasna odmiennosc,

oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie, ktore

istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady trzech jednosci: okres miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: akcja rozgrywa sie w

duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne:

ogromne monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), pokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, niz ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

opowiesci i postepu. Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki

hamowal czynnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wspaniala, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie

jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach

polskosci. Wyposazyl je zatem autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa jak i rowniez monarchy. W

celu Sienkiewicza jego bohater na temat wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor uwypukla kilka elementarnych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, a wiec

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym

najezdzca przez pelny narod krajowy oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju w czasie najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak brawury, by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej

scenie spisku. Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens

tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy

wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc

przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Ukazujac szeroko podstawy kleski patrzyl z bardzo duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania

niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak wiary narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie

Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie

od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera wiele aluzji jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa zachowac sie pod Termopilami, w ktorym

miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tegoz brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie zyskal udzialu w calej powstaniu, a wiec identyfikuje

sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska

wzgledem powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje naszej

firmie tylko represje popowstancze ( wydarzenia sposrod 1823 roku, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu

walk mozemy zostac poinformowanym z polaczeniu naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne

postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz

stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie

na czyjes cierpienie. W celu widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic sposrod nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego, sa

przeznaczone fajnego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wespol z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia oraz szydzi sposrod tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna

maz szczescia ziemskiego, bo ten fakt podobnie opoznia jak i rowniez utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomocna dlon w czynieniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( sa nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele przede wszystkim sredniej szlachty, choc ukazuje sie rowniez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu lub klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie