MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Tomasz Sułkowski
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz udzielanie pierwszej pomocy 346[02].O1.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.05
 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie pierwszej pomocy ,
zawartej w programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawna ochrona pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. ObowiÄ…zki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.2.3. Ćwiczenia 11
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach działających na 15
rzecz osób niepełnosprawnych
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 18
4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy 19
4.4.1. Materiał nauczania 19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.4.3. Ćwiczenia 21
4.4.4. Sprawdzian postępów 22
4.5. Higiena pracy 23
4.5.1. Materiał nauczania 23
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.5.3. Ćwiczenia 25
4.5.4. Sprawdzian postępów 26
4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących w środowisku 27
4.6.1. Materiał nauczania 27
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.6.3. Ćwiczenia 29
4.6.4. Sprawdzian postępów 30
4.7. Åšrodki ochrony indywidualnej 31
4.7.1. Materiał nauczania 31
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.7.3. Ćwiczenia 32
4.7.4. Sprawdzian postępów 32
4.8. Ochrona przeciwpożarowa 33
4.8.1. Materiał nauczania 33
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.8.3. Ćwiczenia 40
4.8.4. Sprawdzian postępów 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Organizacja działań ratunkowych   łańcuch ratunkowy 43
4.9.1. Materiał nauczania 43
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.9.3. Ćwiczenia 45
4.9.4. Sprawdzian postępów 46
4.10. Ocena stanu poszkodowanego 47
4.10.1. Materiał nauczania 47
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.10.3. Ćwiczenia 48
4.10.4. Sprawdzian postępów 49
4.11. Udzielanie pierwszej pomocnej w nagłych wypadkach i zachorowaniach 50
4.11.1. Materiał nauczania 50
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 59
4.11.3. Ćwiczenia 59
4.11.4. Sprawdzian postępów 61
4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa 62
4.12.1. Materiał nauczania 62
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 66
4.12.3. Ćwiczenia 66
4.12.4. Sprawdzian postępów 68
4.13. Apteczka pierwszej pomocy 69
4.13.1. Materiał nauczania 69
4.13.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 70
4.13.3. Ćwiczenia 70
4.13.4. Sprawdzian postępów 71
5. Sprawdzian osiągnięć 72
6. Literatura 77
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej bezpieczeństwa i
higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
346[02].O1
Podstawy świadczenia usług
socjalnych
346[02].O1.01
Charakteryzowanie
psychofizycznych
i społecznych aspektów
rozwoju człowieka
346[02].O1.03
346[02].O1.04
346[02].O1.02
Kształtowanie umiejętności
Prowadzenie profilaktyki
Doskonalenie umiejętności
rozwiązywania problemów
i promocji zdrowia
interpersonalnych
346[02].O1.05 346[02].O1.06
Stosowanie przepisów
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny prawa w działalności
pracy oraz udzielanie socjalnej
pierwszej pomocy
Schemat jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- dokonywać oceny swoich umiejętności,
- komunikować się i pracować w zespole,
- analizować treść działania,
- samodzielnie podejmować decyzje,
- uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- wyszukać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,
- interpretować założenia teoretyczne i stosować je w praktyce,
- interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,
- charakteryzować zjawiska fizyczne,
- charakteryzować zjawiska biologiczne,
- identyfikować elementy anatomii człowieka,
- identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie stosowania przepisów bhp,
- określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp,
- rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
- określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku pracy,
- zastosować środki ochrony indywidualnej,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją ochrony
przeciwpożarowej,
- scharakteryzować organizację działań ratunkowych,
- ocenić stan poszkodowanego,
- udzielić pierwszej pomocy w urazach i nagłych zachorowaniach zgodnie
z obowiÄ…zujÄ…cymi procedurami,
- wykonać resuscytację krążeniowo-oddechową,
- skompletować apteczkę pierwszej pomocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy rozumiane jako przepisy Kodeksu
pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określających prawa i obowiązki
pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych
opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa
i obowiązki stron stosunku pracy. Hierarchia aktów prawnych obowiązujących w naszym
kraju, z uwzględnieniem specyficznych aktów prawa pracy wygląda następująco:
1. Konstytucja RP,
2. Ustawy, w tym Kodeks pracy,
3. Akty wykonawcze do ustaw, w tym głównie rozporządzenia,
4. Postanowienia układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5. Postanowienia regulaminów (w tym regulaminu pracy oraz regulaminu wynagradzania,
statutów).
Prawna ochrona pracy w szerokim rozumieniu obejmuje treść wszystkich norm prawa
pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych
interesów. W węższym rozumieniu pojęcie prawnej ochrony pracy dotyczy tej części norm
prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed
niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy. Właściwym przedmiotem
ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem
środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia. Jest to ten dział przepisów,
który w ochronę przed niebezpieczeństwami związanymi z procesami produkcji bierze nie
majÄ…tkowe interesy pracownika, lecz samÄ… pracÄ™.
Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest Kodeks Pracy (Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94).
Pozostałe przepisy ochrony pracy przedstawić można w czterech grupach:
- przepisy zapewniajÄ…ce bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- przepisy o szczególnej ochronie pracy kobiet,
- przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych,
- przepisy o organizacji i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad
i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów.
Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r., posiada
uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,
a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących
stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania
młodocianych i osób niepełnosprawnych, oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach
ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy Sejmie RP.
W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się natomiast kontrola
higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważna rolę
odgrywajÄ… organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. UrzÄ…d Dozoru Technicznego
czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan
bezpieczeństwa w zakładach pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest prawo pracy?
2. Jakie są najważniejsze akty prawne obowiązujące w naszym kraju dotyczące ochrony
pracy?
3. Jakie instytucje sprawują nadzór i kontrolę w zakresie przestrzegania prawa pracy oraz
zasad i przepisów bhp?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uporządkuj hierarchicznie poniższe akty prawne:
 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
 Konstytucja RP,
 Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy,
 Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 81 dotycząca inspekcji pracy
w przemyśle i handlu ratyfikowana przez Polskę 19 kwietnia 1995 r.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie są rodzaje i hierarchia podstawowych aktów prawnych dot. ochrony
pracy (burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek
/kolegów),
3) uporządkować podane akty prawne (od najważniejszego do najmniej ważnego),
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip  chart.
Ćwiczenie 2
Przytoczone niżej kompetencje przyporządkuj do odpowiednich instytucji:
- gromadzenie danych epidemiologicznych dotyczących niektórych chorób,
- inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
- kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy,
- nadzór i kontrola nad przestrzegania przez pracodawców prawa pracy,
- nadzór nad przestrzeganiem przepisów dot. czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników
związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,
- nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za
pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy,
- nadzór nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- realizacja zadań z zakresu zdrowia publicznego,
- sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się nad kompetencjami Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji
Sanitarnej (burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),
3) zaproponować podział podanych kompetencji,
4) wypełnić tabelę,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy z krótkim komentarzem dot.
kompetencji wymienionych instytucji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tabela do wypełnienia:
Państwowa Inspekcja Pracy Państwowa Inspekcja Sanitarna
1. & & & & & & & & & & & & & & 1. & & & & & & & & & & & & &
2. & & & & & & & & & & & & & & 2. & & & & & & & & & & & & &
3. & & & & & & & & & & & & & & 3. & & & & & & & & & & & & &
4. & & & & & & & & & & & & & & 4. & & & & & & & & & & & & &
5. & & & & & & & & & & & & & & 5. & & & & & & & & & & & & &
6. & & & & & & & & & & & & & & 6. & & & & & & & & & & & & &
- tablica flip  chart.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  prawo pracy ?
ðð ðð
2) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące ochrony pracy?
ðð ðð
3) określić instytucje powołane do sprawowania nadzoru i kontroli nad
przestrzeganiem prawa pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. ObowiÄ…zki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp
4.2.1. Materiał nauczania
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [17, rozdz. X], a w szczególności
dział dziesiąty  Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierujÄ…ca pracownikami sÄ… obowiÄ…zani do stosowania w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisów o ochronie
pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma
prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział
w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym,
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,
- współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy;
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z
przeznaczeniem,
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy,
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie sÄ… podstawowe obowiÄ…zki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie sÄ… podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiÄ…zana osoba kierujÄ…ca pracownikami?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Które z podanych niżej obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
zobowiązany jest wypełniać pracownik, które pracodawca, a które osoba kierująca
pracownikami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Osoba kier.
ObowiÄ…zki w zakresie bhp Pracodawca Pracownik pracowni-
kami
dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń
pracy i wyposażenia technicznego, a także
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich
stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi
i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy
dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej
oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy
organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym
oraz innym zaleconym badaniom lekarskim
i stosować się do wskazań lekarskich
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać
przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz
odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem
wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych
zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym
zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń
zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji
i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy
zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego
opiekÄ™ zdrowotnÄ… nad pracownikami
zapewniać wykonanie zaleceń społecznego
inspektora pracy
znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki mają pracownik, pracodawca i osoba
kierująca pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły
zapiszcie na kartce (burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
3) uporządkować zapisane obowiązki pracownika, a następnie skonfrontować własne
propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy.
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks pracy,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Które spośród podanych niżej obowiązków pracownika w zakresie bhp zobowiązany jest
wypełniać asystent osoby niepełnosprawnej
 znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym,
 wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,
 dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
 stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,
 poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
 niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy
wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec
współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia,
o grożącym im niebezpieczeństwie,
 współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie;
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki ma pracownik w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy, czy wszystkie dotyczą asystenta osoby niepełnosprawnej?  wszystkie
pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów
Twoich koleżanek/kolegów);
3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks pracy,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
ðð ðð
2) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
ðð ðð
3) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?
ðð ðð
4) wymienić podstawowe obowiązki osób kierujących pracownikami
w zakresie bhp? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w placówkach
działających na rzecz osób niepełnosprawnych
4.3.1. Materiał nauczania
Problemy oraz niepowodzenia życiowe osób niepełnosprawnych, ich marginalizacja
społeczna  oprócz ograniczeń wynikających z samej niepełnosprawności i czynników
indywidualnych  wiążą się często z brakiem właściwych relacji społecznych, zaufania,
wsparcia ze strony innych osób oraz  co wydaje się bardzo ważne brakiem przystosowania
otoczenia do różnorodnych potrzeb psychofizycznych. Dlatego tak ważne jest aby
w możliwie największym stopniu wyeliminować bariery powodujące wykluczenie społeczne
osób niepełnosprawnych w tym również bariery architektoniczne.
Budynki, w których przebywają osoby niepełnosprawne, powinny być dostosowane do
ich potrzeb i wymagań aby zapewnić bezpieczeństwo przebywających w nim osób.Ciągi
komunikacyjne piesze, parkingi i miejsca postojowe, powinny spełniać szereg warunków
określonych w przepisach techniczno-budowlanych (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).
Z podstawowych grup niepełnosprawności, czyli osób z dysfunkcją wzroku, słuchu
i z dysfunkcją ruchu, największych udogodnień typu budowlanego wymaga się dla osób
niepełnosprawnych ruchowo. Spełnianie ich potrzeb oraz wymagań zaspakaja w dużej mierze
oczekiwania osób o innych rodzajach niepełnosprawności i wpływa na podwyższenie
standardu wnętrz przeznaczonych również dla ludzi zdrowych. W świetle cytowanych wyżej
przepisów obiekty, w których mogą przebywać osoby niepełnosprawne muszą spełniać szereg
wymagań, które dotyczą samych budynków oraz ich najbliższego otoczenia.
Bramy i furtki w ogrodzeniach nie mogą otwierać się na zewnątrz działki i mieć progów
utrudniających wjazd osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich.
Miejsca postojowe (parkingowe) dla samochodów, z których korzystają osoby
niepełnosprawne, przebywające w budynku na stałe lub czasowo powinny być usytuowane
w odległości nie mniejszej niż 5 m od okien budynku. Miejsca te wymagają odpowiedniego
oznakowania, przepisy dokładnie określają minimalny rozmiar takich miejsc: szerokość 3,6 m
i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni  długość co najmniej 6 m
i szerokość co najmniej 3,6 m. Przyjmuje się średnio, że ok. 10% stanowisk, nie mniej jednak
niż 2, powinno być przeznaczonych dla samochodów, z których korzystają wyłącznie osoby
niepełnosprawne.
Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają
osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi
manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż
1,2 m. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne,
należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób
z pochylni.
Do wejść do budynku użyteczności publicznej powinny być doprowadzone od dojazdów
utwardzone dojścia o szerokości min. 1,5 m, co najmniej jedno dojście powinno zapewnić
osobom niepełnosprawnym dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których osoby te
mogą korzystać. Wymiary płaszczyzny podestu przy wejściu do budynku powinny
umożliwiać swobodne manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Stosowane wycieraczki
powinny umożliwiać bezpieczny przejazd wózkiem inwalidzkim i przejście osób
posługujących się kulami i laskami.
W budynku użyteczności publicznej, wyposażonym w dz
wigi, należy zapewnić osobom
niepełnosprawnym dostęp do nich i dojazd na wszystkie użytkowe kondygnacje. W nowo
wznoszonym niskim budynku niewymagającym wyposażenia w dz
wigi, należy zainstalować
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
urządzenia techniczne, zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje
z pomieszczeniami użytkowymi, z których będą korzystać.
Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń
wejściowych powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu. Drzwi wejściowe do budynku
i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć co najmniej szerokość 0,9 m
i wysokość 2 m, wysokość progów w drzwiach nie może przekraczać 20 mm, drzwi
otwierające się systemem tradycyjnym zamiast klamek, stwarzających możliwość zaczepienia
ubraniem, powinny być wyposażone w uchwytu. Skrzydła drzwiowe wykonane
z przezroczystych tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiału
zapewniającego bezpieczeństwo użytkowników w przypadku stłuczenia. Oznakowanie drzwi
to  na przykład  wprowadzenie odmiennego, silnie kontrastującego koloru lub faktury
obramowania drzwi w stosunku do tła, albo zastosowanie odmiennego koloru płaszczyzny
skrzydeł drzwiowych w stosunku do ściany.
Skrzydła okien powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich
otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu, także przez
osoby niepełnosprawne, jeżeli nie przewiduje się korzystania z pomocy innych
współużytkowników.
W pomieszczeniu przeznaczonym do zbiorowego pobytu osób niepełnosprawnych na
grzejnikach centralnego ogrzewania należy umieszczać osłony, ochraniające od
bezpośredniego kontaktu z elementem grzejnym.
Nawierzchnia dojść do budynków, schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych,
ciągów komunikacyjnych w budynku oraz podłóg powinna być wykonana z materiałów nie
powodujących niebezpiecznego poślizgu. Pochylnie przeznaczone dla osób
niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ruchu 1,2 m, krawężniki
o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze. Maksymalne nachylenie pochylni do
ruchu pieszego i dla osób niepełnosprawnych, poruszających się przy użyciu wózka
inwalidzkiego, nie może przekraczać 15%. Im dłuższa pochylnia, tym jej nachylenie powinno
być niższe, pochylnie mające długość ponad 9 m, powinny być podzielone na krótsze odcinki,
przy zastosowaniu spoczników o długości co najmniej 1,4 m.
W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej
jedno z ogólnodostępnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinno być przystosowane
dla tych osób przez:
- zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,
- stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,
- zainstalowanie odpowiednio przystosowanej, co najmniej jednej miski ustępowej
i umywalki, a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się
w budynku takie urządzenia, zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie
z urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Co najmniej jeden z dz
wigów służących komunikacji ogólnej w budynku
z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi powinien być przystosowany do przewozu
mebli, chorych na noszach i osób niepełnosprawnych. Dostęp do dz
wigu powinien być
zapewniony z każdej kondygnacji użytkowej. Odległość pomiędzy zamkniętymi drzwiami
przystankowymi dz
wigu a przeciwległą ścianą lub inną przegrodą powinna wynosić co
najmniej:
- dla dz
wigów osobowych  1,6 m,
- dla dz
wigów towarowych małych  1,8 m,
- dla dz
wigów szpitalnych i towarowych  3 m.
Zaleca się aby minimalna szerokość kabiny do przewozu osób niepełnosprawnych
wynosiła 1,1 m, a jej głębokość  1,4 m. Ponadto dla wygody i bezpieczeństwa
niepełnosprawnych użytkowników dz
wigu wskazane jest, aby:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- kaseta wezwań była umieszczona na wysokości 0,9  1,1 m od poziomu posadzki,
- kabina była wyposażona w poręcz prowadzoną na wysokości 0,9 m i listwę odbojową na
wysokości 0,2 m od poziomu podłogi kabiny oraz odkładaną ławeczkę,
- kaseta dyspozycyjna w układzie pionowym miała przyciski nie wyżej niż 1,4 m;
w układzie poziomym w pasie 0,9  1,2 m,
- przyciski poza wzrokowym oznakowaniem miały wprowadzone oznakowanie dotykowe
pismem Braille a,
- zainstalowany był system informacji głosowej.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są wymagania architektoniczne dla otoczenia budynków, w których przebywają
osoby niepełnosprawne?
2. Jakie warunki powinny spełniać schody i podjazdy w budynkach, w których przebywają
osoby niepełnosprawne?
3. W jaki sposób należy dostosować pomieszczenia higieniczno-sanitarnych dla potrzeb
osób niepełnosprawnych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy stopnia przystosowania budynku Twojej szkoły do potrzeb osób
niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić jakie rozwiązania architektoniczne zastosowano w budynku twojej szkoły,
zastanowić się które z nich tworzą bariery dla osób niepełnosprawnych (jeżeli takie
istniejÄ…),
3) zaproponować działania mające na celu eliminacje zdiagnozowanych barier;
4) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- flip chart.
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny do Twojej szkoły z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku
inwalidzkim. Wyniki oceny przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub fotoreportażu
wykonanego dowolnÄ… technikÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2) sprawdzić jakie bariery może napotkać osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim,
przemieszczająca się z miejsca Twojego zamieszkania do siedziby szkoły, sfotografować
te bariery,
3) wykonać prezentacje multimedialną wykorzystując wykonane zdjęcia lub fotoreportaż,
oraz uwzględniając charakterystykę napotkanych barier i działania mające na celu
eliminacje barier;
4) prezentacje lub fotoreportaż zaprezentować na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- cyfrowy aparat fotograficzny,
- komputer klasy PC z niezbędnym oprogramowaniem,
- projektor multimedialny.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować wymagania architektonicznie dla otoczenia
budynków, w których przebywajÄ… osoby niepeÅ‚nosprawne? ðð ðð
2) określić zasady przystosowania budynków dla potrzeb i wymagań osób
niepeÅ‚nosprawnych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.4. Ergonomiczne kształtowanie stanowiska pracy
4.4.1. Materiał nauczania
Ergonomia to przystosowanie procesów, stanowisk i środowiska pracy do możliwości
psychofizycznych człowieka. Ergonomia ma dwa zasadnicze cele. Jednym z nich jest
zapewnienie maksymalnej wydajności pracy, w taki sposób by nie spowodować pogorszenia
stanu zdrowia pracownika. Drugi to optymalizacja elementów stanowiska przez dostosowanie
ich do właściwości organizmu ludzkiego. Przedmiotem badań ergonomistów jest system
złożony z człowieka (lub wielu ludzi), obiektów technicznych (narzędzi pracy) oraz
zewnętrznych warunków działania (środowiska). Można więc powiedzieć, że ergonomia ma
jeden kluczowy cel: dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż
pracownika do warunków pracy.
Pierwotnie istniały dwa nurty działalności ergonomicznej, które do dziś uważa się za
przewodnie:
1. Ergonomia koncepcyjna  zajmująca się projektowaniem urządzeń, maszyn i stanowisk. Jej
celem jest osiągnięcie maksymalnego poziomu bezpieczeństwa przy minimalnym
obciążeniu fizycznym i psychicznym. Projektując elementy stanowiska pracy dostosowuje
się je do tzw. przeciętnego człowieka pod względem cech psychofizycznych.
2. Ergonomia korekcyjna  zajmująca się oceną i poprawą już istniejących stanowisk pracy,
maszyn i urządzeń. Proponuje udoskonalenia likwidujące lub zmniejszające uciążliwości
mające na celu usprawnienie wykonywanej pracy. Rozwiązania te często prowadzą do
zwiększenia wydajności, komfortu i zadowolenia pracowników. Ergonomia korekcyjna
pozwala na indywidualizację otoczenia w którym przebywa człowiek. Szczególne
znaczenie ma w projektowaniu środowiska, w którym przybywają osoby starsze lub
niepełnosprawne.
Nieco póz
niej powstała: ergonomia warunków pracy, ergonomia wyrobu, ergonomii
sportu, ergonomii prac biurowych, ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu, ergonomia
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, ergonomia świata dziecięcego.
Aby odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy niezbędne jest dokonanie analizy
obciążenia organizmu czynnikami występującymi w procesie pracy. Dlatego w analizie
obciążenia pracą bierze się pod uwagę dwa jego rodzaje:
1. Obciążenie fizyczne:
- obciążenie dynamiczne  np. kucie młotem ręcznym, wiosłowanie, przecinanie
materiału ręczną piłą, swobodny chód, bieg.
- obciążenie statyczne  większość prac biurowych, dz
wiganie ciężaru w pewnej
odległości od osi i środka ciężkości ciała, praca siedząca przy taśmach
montażowych.
- monotypowość ruchów  obciążanie tych samych, nielicznych grup mięśni, ciągle
w taki sam sposób, podczas gdy całe ciało jest w zasadzie w spoczynku.
- hipokinezja  niedobór wysiłku fizycznego lub mała aktywność ruchowa
2. Obciążenia psychiczne.
- stopień odpowiedzialności pracy,
- złożoność procesu pracy,
- dokładność wykonywanych operacji,
- powtarzalność czynności,
- szybkość przebiegu danego zjawiska.
Uregulowania prawne i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania
zasad ergonomii w procesach pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wymagania ergonomii zalecajÄ…:
1. PracÄ™ w pozycji neutralnej, to znaczy z zachowaniem fizjologicznych krzywizn
kręgosłupa, unikanie nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym
kręgosłupa, łokcie i barki rozluz
nione, nadgarstki w pozycji wyprostowanej. Należy
wybierać takie narzędzia, które ułatwiają utrzymanie nadgarstka w pozycji neutralnej.
2. Pracę w pozycji siedzącej wyprostowanej utrzymując kończyny górne zgięte w stawach
Å‚okciowych pod kÄ…tem okoÅ‚o 90°.
3. Zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie elementów
na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to znaczy często
używane przedmioty powinny być na  wyciągnięcie ręki , a bardzo często używane
przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.
4. Aby stanowisko pracy:
- nie wymuszało pracy w pozycjach niewygodnych,
- minimalizowało odległości między pracownikiem, a przedmiotem pracy,
- gwarantowało łatwy dostęp do narzędzi,
- zapewniało łatwy dostęp do często wykorzystywanych materiałów, narzędzi
i elementów sterowania,
- umożliwiało wykonywanie większości czynności na wysokości stawów łokciowych
(wyjątek-prace cięższe),
- było dopasowane do indywidualnych cech antropometrycznych pracownika,
- umożliwiało minimalizację liczby ruchów palców, nadgarstka, ramion i tułowia.
5. Podczas podnoszenia paczek, cięższych przedmiotów należy zwracać uwagę na
prawidłowe ułożenie kręgosłupa, tak aby nie powodować jednostronnych nacisków na
dyski międzykręgowe w obszarze lędz
wiowym.
6. Aby organizacja pracy:
- minimalizowała zmęczenie i obciążenia statyczne,
- sprzyjała zmianom pozycji pracy nie utrzymywaniu jednej pozycji przez długi okres
czasu,
- pozwalała na unikanie ucisku miejscowego na tkanki, poprzez stosowanie podkładek
elastycznych w miejscach narażonych na ucisk,
- sprzyjała utrzymywaniu porządku w miejscu pracy  przestrzeń do pracy winna
umożliwiać utrzymanie czystości i porządku (ładu organizacyjnego)
- zapewniała właściwe tempo pracy  cykl pracy,
- umożliwiała przerwy w pracy,
- umożliwiała rotacje pracy,
- umożliwiała zmianowość pracy.
W pracy powinny być zapewnione optymalne warunki środowiska w zakresie
odpowiedniego mikroklimatu, ochrony przed hałasem i wibracjami, odpowiedniego
oświetlenia.
Ergonomia zaleca stworzenie warunków do wykonywania regularnych ćwiczeń
fizycznych w szczególności przy pracach, w których występuje monotypia, a jeżeli to
możliwe  takie organizowanie pracy, aby urozmaicać jej rodzaj. Przez stosowanie zasad
ergonomii pracownik poprawia jakość życia zawodowego, zwiększa zaangażowanie
w czynności wykonywane w pracy, chroni swoje zdrowie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zajmuje siÄ™ ergonomia?
2. Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?
3. Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?
4. Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?
5. Jakie sÄ… skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj plakat informacyjny o najważniejszych skutkach pracy w nieergonomicznych
warunkach. Uwzględnij również informacje o ich przyczynach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać trzyosobowy zespół
2) przeanalizować informacje o zasadach ergonomicznego kształtowania warunków pracy
3) zastanowić się, jakie skutki może spowodować nieprzestrzeganie tych zasad,
4) wypisać propozycje,
5) zaproponować formę graficzną plakatu,
6) plakat zaprezentować na forum grupy
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- długopis.
Ćwiczenie 2
Opracuj założenia organizacji stanowiska do wykonywania zabiegów higieniczno-
pielęgnacyjnych. Uwzględnij poznane zasady ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać trzyosobowy zespół
2) przeanalizować informacje dotyczące ergonomii koncepcyjnej,
3) zastanowić się, jakie przedmioty i elementy wyposażenia powinny znajdować się na
stanowisku,
4) zapisać założenia organizacji stanowiska z uwzględnieniem wykazu niezbędnych
przedmiotów i elementów wyposażenia,
5) dokonać prezentacji i oceny opracowanych założeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia,
- zeszyt,
- długopis.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  ergonomia ?
ðð ðð
2) zastosować zasady ergonomii podczas organizacji własnego stanowiska
pracy? ðð ðð
3) określić skutki pracy w nieergonomicznych warunkach?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.5. Higiena pracy
4.5.1. Materiał nauczania
Higiena  nauka zajmująca się badaniem wpływu czynników środowiskowych
(naturalnych, sztucznych i społecznych) na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka. Jej
zastosowanie praktyczne ma na celu usunięcie z otoczenia czynników szkodliwych
i wprowadzenie czynników działających korzystnie, w celu zapewnienia jednostce
i społeczeństwu warunków zapewniających utrzymanie zdrowia i rozwoju, wiąże się
z profilaktykÄ… i lecznictwem [6].
Najskuteczniejszym sposobem kształtowania higienicznych i bezpiecznych warunków
pracy jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem pracy, które polega na umiejętności
przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero
wówczas, gdy wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.
Podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy powinny być
usystematyzowane w następującej hierarchii ważności:
- unikanie ryzyka w miejscu pracy,
- likwidowanie z
ródeł zagrożeń zawodowych,
- dostosowanie warunków pracy do psychofizycznych właściwości pracownika,
- zastępowanie niebezpiecznych technologii, maszyn, urządzeń, surowców mniej
niebezpiecznymi,
- stosowanie przede wszystkim ochron zbiorowych, a dopiero w ostateczności środków
ochrony indywidualnej.
Należy podejmować działania, obejmujące przede wszystkim:
- ocenÄ™ ryzyka zawodowego,
- stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko,
- zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed
zagrożeniami.
Kierownictwo każdej organizacji odpowiada za właściwie funkcjonujący system
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Informację i wskazówki dotyczące
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawiera również Polska Norma PN-N-18004
 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne .
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Jednym z elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest
profilaktyczna ochrona zdrowia, w jej ramach kierownictwo każdej organizacji zobowiązane
jest do:
- oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego zwiÄ…zanego z wykonywanÄ… pracÄ… oraz
stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko,
- informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Pod pojęciem ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń powodujących straty, związanych z wykonywaną pracą.
W szczególności należy mieć na uwadze prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy (stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę) lub
sposobu wykonywania pracy.
Do najważniejszych rzeczy, które w ramach ochrony zdrowia należy wykonać jest:
- zidentyfikowanie zagrożeń występujących na wszystkich stanowiskach (grupach
stanowisk) w firmie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- określenie, czy zagrożenia są znaczące,
- określenie, czy zapobieganie zagrożeniom odbywa się przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić ryzyko jak najmniejszym.
Oceny ryzyka zawodowego możemy dokonać metodą pięciu kroków. Podstawowe etapy
postępowania zgodnie z tą metodą przedstawiają się następująco:
1. Dokonanie przeglądu stanowisk pracy  identyfikacja zagrożenia.
2. Określenie kto i w jakim stopniu jest narażony na zagrożenia.
3. Oszacowanie ryzyka i ocena skuteczności zabezpieczeń.
4. Podjęcie decyzji mających na celu redukcję ryzyka.
5. Okresowe powtarzanie oceny.
Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy powinno być procesem ciągłym.
Wszystkie wymienione wyżej czynności należy powtarzać okresowo. Trzeba je również
podejmować na nowo w przypadku zmian zachodzących w miejscu pracy, np. gdy
wprowadzone zostały nowe rozwiązania organizacyjne, zastosowane zostały nowe
urządzenia, gdy nastąpiły zmiany personalne wśród pracowników itp.
Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym
i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
- utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników,
- przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia
lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
- osoby przyjmowane do pracy,
- pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy
przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia
lub warunki uciążliwe.
Pracownicy podlegajÄ… badaniom lekarskim:
- okresowym  w terminach określonych w obowiązujących przepisach (lekarz
przeprowadzający badania profilaktyczne może wyznaczyć krótszy termin następnego
badania, niż to określono w przepisach, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla
prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika),
- kontrolnym  w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni,
spowodowanej chorobą, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na
dotychczasowym stanowisku.
Elementem kreowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy są również
szkolenia w dziedzinie bhp. Kierownictwo każdej organizacji zatrudniającej pracowników
jest zobowiÄ…zane:
- odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków,
- zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie,
- zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczÄ…cymi wykonywanych przez nich prac,
- wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
na stanowiskach pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on
wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenia pracowników w dziedzinie bhp przed dopuszczeniem ich do pracy oraz
prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt
pracodawcy. Natomiast pracownik jest zobowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:
- szkolenie wstępne,
- szkolenie i doskonalenie okresowe.
Szkolenie wstępne obejmuje instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie
podstawowe. Instruktaż ogólny przechodzą wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy, a także
studenci odbywający praktyki studenckie oraz uczniowie szkół zawodowych odbywający
praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy  przed dopuszczeniem do wykonywania pracy.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapoznać uczestników szkolenia z zagrożeniami
występującymi na ich stanowisku pracy, sposobami ochrony przed zagrożeniami oraz
metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku. Szkolenie podstawowe ma
zapewnić pracownikom wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania lub organizowania
pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.
Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności
pracowników w dziedzinie bhp, nabytych w czasie szkolenia wstępnego, oraz zaznajomienie
ich z nowymi rozwiÄ…zaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkoleniom okresowym podlegajÄ…:
- nie rzadziej niż raz w roku  pracownicy zatrudnieni na robotniczych stanowiskach
pracy, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia
wypadkowe,
- nie rzadziej niż raz na 3 lata  pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
- nie rzadziej niż raz na 6 lat  pracodawca, kierujący pracownikami, projektanci, inni
pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bhp.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega zarządzanie bezpieczeństwem pracy?
2. Kto odpowiada za funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracowników?
3. Czym jest profilaktyczna ochrona zdrowia?
4. Czym jest ryzyko zawodowe?
5. Jak możemy ocenić ryzyko zawodowe?
6. Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?
7. Jakie są cele szkoleń z zakresu bhp?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj plakat przedstawiający podstawowe zasady działań w zakresie zarządzania
bezpieczeństwem i higieną pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie działania powinny być podjęte, aby spełnione były wszystkie
wymagania bhp,
3) zapisać wszystkie propozycję, stworzyć plakat,
4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy, skomentować zapisy zawarte na plakacie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Określ grupy pracowników, które powinny uczestniczyć w wymienionych niżej
szkoleniach z zakresu bhp. Jakie grupy pracowników zwolnione są z uczestnictwa
w szkoleniach bhp. Wyniki pracy przedstaw w formie plakatu.
Szkolenia z zakresu bhp: Instruktaż ogólny, Instruktaż stanowiskowy, Szkolenie
podstawowe, Szkolenia okresowe, Szkolenie wstępne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie;
2) zastanowić się, w jaki sposób można poklasyfikować wymienione rodzaje szkoleń,
3) do każdego szkolenia podać przykłady pracowników, którzy powinni w nich uczestniczyć,
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy w formie plakatu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia,
- arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cele zarządzania bezpieczeństwem pracy?
ðð ðð
2) wyjaśnić na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia?
ðð ðð
3) opisać działania podejmowane podczas oceny ryzyka zawodowego?
ðð ðð
4) scharakteryzować cele szkoleń z zakresu bhp?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.6. Klasyfikacja czynników szkodliwych występujących
w środowisku
4.6.1. Materiał nauczania
W procesie każdej pracy człowiek jest narażony na oddziaływanie wielu zagrożeń.
Zagrożeniem jest taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę,
na przykład:
- potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,
- z
ródło ryzyka,
- fizyczne lub chemiczne cechy materiału, systemu, procesu,
- obiekt lub sytuacja, okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
Wszelkie czynniki zagrożenia spowodowane mogą być błędami w organizacji procesu,
wyposażenia stanowiska pracy, materiałów, narzędzi, a także brakiem umiejętności
u człowieka. O poziomie bezpieczeństwa decyduje stan obiektów pracy, pomieszczeń pracy,
stanowisk i procesów pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym czy człowiek
w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu, a przez to uniknąć wypadku bądz
ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.
Zagrożenia są klasyfikowane na kilka sposobów w zależności od zastosowanego
kryterium klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium
podziału rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:
- zagrożenia fizyczne,
- zagrożenia chemiczne,
- zagrożenia biologiczne,
- zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).
W zależności od skutku, który powodują zagrożenia dla organizmu człowieka rozróżnia
się zagrożenia niebezpieczne i szkodliwe.
Elementy procesu rozpoznawania zagrożeń to:
- właściwe odczytywanie sygnałów,
- zrozumienie przebiegu procesów pracy,
- postrzeganie środowiska pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa,
- postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn) zagrożeń.
Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich
rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-miernikami
obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę
ze względu na powszechność występowania powodują:
- hałas,
- czynniki mikroklimatu,
- prÄ…d elektryczny,
- drgania,
- oświetlenie,
Hałasem jest zbiór dz
więków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu
pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny, a także pracujący ludzie. y
ródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na
narząd słuchu, ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dz
więkowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:
- hałas słyszalny o częstotliwości 16 herców do 16 000 herców,
- hałas infradz
więkowy o częstotliwości mniejszej niż 16 herców,
- hałas ultradz
więkowy o częstotliwości powyżej 16 000 herców do 1010 herców,
- hałas hiperdz
więkowy o częstotliwości powyżej 1010 herców.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:
- temperatura powietrza,
- prędkość ruchu powietrza,
- wilgotność powietrza,
- temperatura promieniowania.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:
- wysiłek fizyczny przy wykonywanych czynnościach,
- czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,
- cechy termiczne odzieży roboczej,
- wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który
gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.
PrÄ…d elektryczny to rodzaj powszechnej obecnie energii wytwarzanej w generatorach
energii bÄ…dz
ogniwach elektrochemicznych, która może być przesyłana na dowolną odległość
i wykorzystywana do rozmaitych zastosowań przez człowieka. Rozróżnia się prąd stały i prąd
przemienny, każdy stanowi zagrożenie. Prawie wszystkie przedmioty i sprzęty codziennego
użytku są zasilane energią elektryczną: lampy, grzejniki, żelazko, czajnik elektryczny,
suszarka, pralka automatyczna, odkurzacz, aparaty telefoniczne, domofon, kuchnie,
chłodziarki, krajarki, zmywarki, sprzęt audio wideo i inne. Urazy powstałe przy porażeniu
prądem zależą od jego natężenia, czasu i drogi przepływu przez człowieka.
Prąd elektryczny nie zagraża tylko wtedy, kiedy korzysta się z niego z należytą
ostrożnością. Najczęstszymi przyczynami poparzeń i porażeń są: ludzka lekkomyślność,
nieostrożność i brak podstawowej znajomości zasad bezpiecznego użytkowania energii
elektrycznej i urządzeń nią zasilanych. Przepływ prądu przez ludzkie ciało powoduje bolesne
skurcze mięśni, a w przypadku szczególnego mięśnia, jakim jest serce, prowadzi do fibrylacji,
czyli migotania komór. To najczęstsza przyczyna zgonów przy porażeniach prądem.
Oświetlenie jest to skutek odbicia promieniowania optycznego widzialnego (światła)
skierowanego na dowolny obiekt. Dzięki temu zjawisku następuje pobudzenie wzroku do
widzenia i postrzegania. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie i równomierność
światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj. Najkorzystniejszym
dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.
Oświetlenie sztuczne może być ogólne, miejscowe lub złożone (jednocześnie ogólne
i miejscowe). Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku.
W innych przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia
narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.
Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. y
ródłem drgań są
ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie
technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi,
pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groz
ne
dla człowieka są częstotliwości niskie 0,7 do 90 herców, gdyż mogą pokrywać się
z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka. Jest to
przyczyną wybroczyn i rozległych krwotoków, a nawet rozerwania narządów.
Zagrożenia mechaniczne są generowane przez pozbawione nadzoru technicznego
maszyny, narzędzia, oprzyrządowanie technologiczne, a także elementy infrastruktury
budowlanej i wyposażenia pomieszczeń. Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować
poprzez uważną obserwację wszystkich elementów środowiska pracy. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa konieczne jest przede wszystkim dostosowanie miejsca wykonywania pracy
do wymagań określonych w odpowiednich przepisach i normach oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Przed zagrożeniami możemy się chronić stosując środki ochrony indywidualnej, które
zostały opisane w następnym rozdziale.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3. Od czego zależą skutki porażenia prądem elektrycznym?
4. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w środowisku pracy?
5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6. Dlaczego kształtujemy czynniki mikroklimatu w środowisku pracy?
7. Co rozumiemy pod pojęciem mikroklimatu w środowisku pracy?
8. Jakie są najważniejsze przyczyny drgań i hałasu w środowisku pracy?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy asystenta osoby
niepełnosprawnej i spisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując
żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzucić
ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),
4) zaprezentować efekty pracy na forum grupy,
5) wziąć udział w podsumowaniu, odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są
najbardziej niebezpieczne w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 2
Dokonaj klasyfikacji zagrożeń mogących występować w środowiskach pracy, według
kryterium podziału rzeczowego, podział w każdym kryterium. Uwzględnij: skutki, jakie
powodują dla organizmu człowieka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie zagrożenia mogą wystąpić na stanowisku pracy (burza mózgów - nie
krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
3) uporządkować zapisane pomysły w grupy  według podanych wyżej kryteriów (odrzucić
ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),
4) zaprezentować efekty pracy w formie plakatu,
5) wziąć udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenia są
najbardziej niebezpieczne?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać klasyfikacji czynników szkodliwych występujących w procesie
pracy? ðð ðð
2) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?
ðð ðð
3) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku
pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.7. Åšrodki ochrony indywidualnej
4.7.1. Materiał nauczania
Środki ochrony indywidualnej  to wszelkie środki noszone lub trzymane przez
pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony
indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,
powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać
wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego
użytku.
Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony
indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy (art. 237 ż 1 k.p.) ponadto powinien
informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 ż 1 k.p.).
Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności
(określone w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, Dz. U. nr 166,
poz. 1360) ze zm. oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony
indywidualnej (Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 725). Pracodawca nie może dopuścić pracownika
do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony
indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.
Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków
ochrony indywidualnej zawarte jest w RozporzÄ…dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
z póz
n. zm. (tekst jedn.: Dz. U. 2003 r., nr 169, poz. 1650).
Rodzaje środków ochrony indywidualnej:
- odzież ochronna, np. fartuchy,
- środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
- środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
- środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
- środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
- środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
- sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
- dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
- środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony indywidualnej?
3. Jakie są rodzaje środków ochrony indywidualnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba pracująca
w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się i zapisać z jakich środków ochrony indywidualnej będzie korzystała osoba
pracująca w charakterze asystenta osoby niepełnosprawnej (praca indywidualna).
2) dobrać się do pracy w parach, odczytać swoje materiały, podczas dyskusji wybrać
wspólne, istotne cechy i stworzyć wykaz środków ochrony indywidualnej z których
będzie korzystała osoba pracująca w asystenta osoby niepełnosprawnej.
3) połączyć się w czwórki, a następnie czwórki w ósemki itd. i w ten sposób ustalić wykaz
środków ochrony indywidualnej dla osoby pracującej w charakterze asystenta osoby
niepełnosprawnej.
4) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony indywidualnej do wykonywania podstawowych czynności
higienicznych i pielęgnacyjnych
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się czy mogą wystąpić jakiekolwiek zagrożenia podczas zabiegów
higieniczno-pielęgnacyjnych.
2) zidentyfikować występujące zagrożenia (jeżeli wg Ciebie występują), dobrać
odpowiednie środki ochrony indywidualnej,
3) wyniki pracy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować rodzaje środków ochrony indywidualnej?
ðð ðð
2) dobrać środki ochrony indywidualnej odpowiednio do zagrożenia
wystÄ™pujÄ…cego w Å›rodowisku pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.8. Ochrona przeciwpożarowa
4.8.1. Materiał nauczania
Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się
ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym straty
materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt. Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie
tam, gdzie:
- nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwopalnych,
- materiały, substancje lub odpady łatwopalne pozostawione są bez odpowiedniego
nadzoru i zabezpieczenia,
- stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest
wysoka temperatura,
- materiały stosowane do celów technologicznych są łatwopalne,
- występuje proces samonagrzewana się materiałów,
- podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,
- występują wyładowania elektryczności statycznej,
- w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,
- materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)
i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),
- występują reakcje egzotermiczne,
- urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,
- nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.
Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby było możliwe
konieczne jest spełnienie czterech warunków:
- obecności materiału palnego (paliwa),
- obecności utleniacza,
- obecności z
ródła ciepła,
- obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość
spalania.
Przyczyny pożarów
Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy;
1. Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych
pomieszczeniach:
- pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub
w pobliżu materiałów palnych,
- rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne, np. na suchą trawę,
podłogę, podszycie leśne,
- zaprószanie ognia w pomieszczeniach, w których znajdują się materiały łatwopalne
np. benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,
- rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,
bezmyślne wypalanie traw,
- posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności
powietrza,
- zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na
suchym podłożu,
- nieprzestrzeganie zasad obchodzenia siÄ™ z ogniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
2. Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:
- wadliwie wykonane instalacje elektryczne,
- przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,
- z
le dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,
- niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.
3. Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:
- dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,
- brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,
- brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.
Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi takim jak: pioruny lub
samozapalenie się materiału łatwopalnego.
Grupy pożarów
Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup
pożarów (tabela 1):
Tabela 1. Grupy pożarów, stosowanie środków gaśniczych [8]
Grupa
Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze Rodzaje gaśnic
pożarów
Ciała stałe pochodzenia
organicznego, przy spalaniu woda, piana,
Proszkowe (z proszkiem
A których występuje zjawisko dwutlenek węgla,
fosforanowym i pianowe)
żarzenia (drewno, papier, węgiel, proszki gaśnicze;
tworzywa sztuczne,)
Ciecze palne i substancje stałe
piana, dwutlenek
topiące się wskutek wytworzonego śniegowe, proszkowe
B węgla, halony,
przy pożarze ciepła (benzyna, halonowe lub pianowe
proszki gaśnicze;
nafta, parafina, pak, naftalen,)
Gazy (metan, aceton, propan, proszki gaśnicze, zamiennie gaśnice
C
butan,) halony; proszkowe i halonowe
specjalne proszki
D Metale (magnez, sód, uran,) specjalne gaśnice proszkowe
gaśnicze;
Pożary grupy A  D występujące dwutlenek węgla, zamiennie gaśnice
E w obrębie urządzeń elektrycznych halony, proszki proszkowe, śniegowe,
pod napięciem gaśnicze halonowe
Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia
lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.
Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami
żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.
Działaniami mającymi na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat są:
- zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń,
- zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń,
- prowadzenie działań ratowniczych.
W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1. Używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych
przepisach,
- w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,
- w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami.
2. Garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu.
3. Rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze.
4. Wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych.
5. Przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:
- urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczajÄ…cej 100°C,
- linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,
- instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej.
6. Użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na
podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami
określonymi przez producenta.
7. Stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno
zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki.
8. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.
9. Składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji.
10. Ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuacjÄ™.
11. Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie;
12. Uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:
- urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,
- urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,
- wyjść ewakuacyjnych,
- wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.
Jak się zachować, co robić  gdy zauważymy pożar?
Nie wpadaj w panikę!  zachowaj spokój.
Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.
Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm.
W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
 Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdz
do pomieszczenia jeszcze nie
ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno  ale zachowaj ostrożność, aby się nie
pokaleczyć.
Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998)  nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj
z telefonu w sÄ…siednim budynku.
Nie wchodz
na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.
Nie wchodz
do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.
Każda instytucja powinna posiadać  Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego zawierającą
podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne postępowania, wzory
dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja postępowania na
wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie BHP.
Sprzęt gaśniczy
Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe
korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:
- proszkowe  zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów,
magazynów, hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur,
hoteli i mieszkań,
- pianowe  zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na
stacjach paliw, w magazynach cieczy Å‚atwo palnych, bazach transportowych,
- śniegowe  zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych,
- halonowe  zalecane do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych
powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych,
związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie
obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę a druga obsługuje wężyk z prądownicą.
Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany
jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.
Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie
miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się z
ródło ognia.
Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą do którego przymocowuje się wąż
z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na z
ródło ognia lub na część budynku,
którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru. Środki gaśnicze
stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia
każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić,
spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.
Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego
Gaśnica proszkowa  po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę
i wyciÄ…gamy zawleczkÄ™ blokujÄ…cÄ…, uruchamiamy dz
wigniÄ™ lub wciskamy zbijak i kierujemy
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można
w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dz
wigni uruchamiajÄ…cej lub dz
wigni
prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko
w pozycji pionowej.
Gaśnica pianowa  po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę
zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej
chwili przerwać zamykając zawór.
Gaśnica śniegowa  po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za
rÄ™kojeść (w gaÅ›nicach mniejszych należy obrócić dyszÄ™ o okoÅ‚o 90°) nastÄ™pnie odkrÄ™cić zawór
butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. W czasie działania należy
trzymać gaśnicę i dyszę tylko za uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili
przerwać przez zamknięcie zaworu butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać
jej dnem do góry. Należy natomiast chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi,
ustawiać z daleka od palenisk i grzejników. Ogrzanie gaÅ›nicy do temperatury powyżej 30° jest
niebezpieczne.
Gaśnica halonowa  po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko
zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba nacisnąć
dz
wignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe balonowe
gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe, działające pod
ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku, po uprzednim
zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu.
Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu.
W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem do góry. Stosując halon do
gaszenia pożaru wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego z wiatrem. Gasząc płonący
silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy lub pokrywy, bez
otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż gaz nie będzie znoszony przez wiatr
i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień. Z powodu toksycznego działania par
halonów, a szczególnie tetry, nie należy gaśnic balonowych używać w ciasnych, zamkniętych
pomieszczeniach.
Należy pamiętać, że:
- w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,
- nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży.
Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
Hydrant wewnętrzny  W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy :
- otworzyć szafkę,
- rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,
- otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,
- skierować strumień wody na z
ródło ognia.
Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice a druga
obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń
elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz
substancji, które z woda tworzą gazy palne np. karbid. W związku z powyższym pełne
wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko
w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).
Koc gaśniczy  służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do
palącego się przedmiotu. Sposób użycia:
- wyjąć koc z futerału,
- rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.
Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,
przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne
rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia
MSWiA z dnia 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138). ż 28 ust.1). Rozporządzenie wprowadza
obowiązek wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania
Polskich Norm wydawanych od 1992 r., odpowiedników norm europejskich EN (PN  EN).
Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań
świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika
 od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji.
Tabela 2. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [13]
Alarmowy sygnalizator
Palenie tytoniu zabronione
akustyczny
Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu Drabina pożarowa
zabronione
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Zakaz gaszenia wodÄ…
pożarniczego lub
urzÄ…dzenia ostrzegajÄ…cego
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
Nie zastawiać
pożarniczego lub
urzÄ…dzenia ostrzegajÄ…cego
Zestaw sprzętu pożarowego Uruchamianie ręczne
Niebezpieczeństwo pożaru -
Hydrant wewnętrzny
materiały łatwopalne
Gaśnica Materiały utleniające
Niebezpieczeństwo
Telefon do użycia w stanie
wybuchu - materiały
zagrożenia
wybuchowe
Tabela 8. Wybrane znaki ewakuacyjne [14]
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Wyjście ewakuacyjne;
Kierunek do wyjścia do drogi Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo; w lewo;
Kierunek drogi ewakuacyjnej; Drzwi ewakuacyjne;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Przesunąć w celu otwarcia; Kierunek do wyjścia drogi w lewo;
Kierunek do wyjścia do drogi
Kierunek do wyjścia drogi w prawo; ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo;
Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę Pchać aby otworzyć;
w prawo;
Ciągnąć aby otworzyć; Stłuc aby uzyskać dostęp;
Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
Miejsce zbiórki do ewakuacji;
znajduje siÄ™;
Pojemnik z maskami ucieczkowymi; Rękaw ratowniczy;
Telefon alarmowy do wezwania
Drabina ewakuacyjna;
pierwszej pomocy;
Pierwsza pomoc; Ciągnąć;
Pchać; Wyjście EXIT;
Droga ewakuacyjna; Wyjście awaryjne;
Okno ewakuacyjne; Uwaga stopień;
Pchać aby otworzyć; Ciągnąć aby otworzyć;
Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga próg;
ewakuacyjnej w górę w prawo;
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych ewakuacyjnej dla
w prawo; niepełnosprawnych w lewo;
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół; ewakuacyjnej w górę;
Kierunek do wyjścia drogi Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo; ewakuacyjnej w dół w lewo;
Kierunek do wyjścia drogi
Uwaga niski strop;
ewakuacyjnej w górę w lewo;
Uwaga strome schody; Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Zakaz korzystania z dz
wigu
Prysznic;
osobowego w razie pożaru;
Prysznic do przemywania oczu; Nosze;
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5. Jakie znasz grupy pożarów?
6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7. Jak zachowasz się gdy zauważysz pożar?
8. Jakie znasz środki gaśnicze?
9. Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
10. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
11. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
12. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz zaprezentowane na rozdanych arkuszach wybrane znaki ewakuacyjne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się co oznaczają zaprezentowane znaki ewakuacyjne,
2) obok znaków wpisać ich znaczenie,
3) efekty prac zaprezentować w dyskusji podsumowującej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- formularz ćwiczenia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
- pisaki,
- flip-chart.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
akcję ewakuacyjną w sytuacji symulowanego pożaru, który wybucha
w sąsiedniej sali. Podejmij wszystkie niezbędne działania w opisanej sytuacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyznaczyć osoby, które będą koordynowały akcję ewakuacyjną,
2) przeprowadzić ewakuację klasy zgodnie z oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi,
3) zastanowić się jakie działania jeszcze powinieneś podjąć aby zapewnić bezpieczeństwo
wszystkich osób przebywających w płonącym budynku,
4) omówić przebieg ewakuacji  dyskusja,
5) zastanowić się czy ewakuacja odbyła się zgodnie z obowiązującymi zasadami, które jej
elementy można było przeprowadzić sprawniej, bezpieczniej,
6) zapisać swoje spostrzeżenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
- znaki ewakuacyjne,
- długopis/ołówek,
- kartki papieru.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie pożarowe?
ðð ðð
2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?
ðð ðð
3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego
materiaÅ‚u oraz sposobu jego spalania? ðð ðð
4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego lub
pożaru? ðð ðð
5) scharakteryzować środki gaśnicze?
ðð ðð
6) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od
grupy pożarów? ðð ðð
7) rozróżnić znaki ochrony przeciwpożarowej?
ðð ðð
8) obsłużyć sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.9. Organizacja działań ratunkowych  łańcuch ratunkowy
4.9.1. Materiał nauczania
Osoba udzielająca pierwszej pomocy (nie mając nawet wykształcenia medycznego) staje
się automatycznie RATOWNIKIEM. Zadania ratownika są ograniczone, ale niezbędne. Po
pierwsze należy ocenić rodzaj i rozmiary zaistniałego wypadku. W zależności od tego trzeba
podejmować szybkie, ale rozsądne decyzje. Nawet chcąc dobrze, a zarządzając na przykład
transport chorego z urazem kręgosłupa z całkiem bezpiecznego miejsca, wyrządza się
ogromnÄ… szkodÄ™.
Zadaniem osoby udzielajÄ…cej pierwszej pomocy jest opieka nad chorym do przyjazdu
pogotowia ratunkowego, w celu niedopuszczenia do dalszych ciężkich komplikacji.
W nagłych przypadkach pomocy należy udzielać już w pierwszych minutach od zdarzenia lub
wystąpienia ostrych objawów schorzenia. Od tego zależy powodzenie przebiegu akcji.
Ratownik nie może przeprowadzać zabiegów będących wyłącznie w gestii personelu
medycznego! W zasadzie nie powinno się podawać żadnych środków farmakologicznych. Nie
jest to oczywiście regułą, gdy trzeba tylko pomóc poszkodowanemu w zażyciu leków, które
ten ma przy sobie (np. astmatycy, cukrzycy). Przygodny ratownik nie może stosować również
innych inwazyjnych czynności medycznych (wkłucia, nastawianie złamań, itp.)
Do obowiązków ratownika należą przede wszystkim czynności doraz
ne ratujące życie. Są
to: ewakuacja ofiary z okolicy zagrożenia, resuscytacja/reanimacja, opanowanie groz
nego
krwawienia, ułożenie na boku, walka ze wstrząsem, zabezpieczenie miejsca wypadku.
Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy
W świetle prawa, zgodnie z artykułem 162 kodeksu karnego, prawny obowiązek
udzielania pomocy wygląda następująco:
ż 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia
nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażania siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu  podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.
ż 2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się
zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których możliwa jest natychmiastowa pomoc ze
strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.
Wzór  łańcucha ratunkowego
Przebieg udzielania pomocy w nagłych wypadkach, najlepiej przedstawia A
ańcuch
Ratunkowy. Składa się z kilku ogniw, które we wzorcowym przebiegu akcji ratunkowej
zachodzą na siebie. Najważniejszym elementem łańcucha jest udzielenie pomocy na miejscu
i póz
niejsze zapewnienie, w możliwie najkrótszym czasie, kwalifikowanej pomocy lekarskiej.
WEZWANIE PIERWSZA POGOTOWIE
ZABEZPIECZENIE ROZPOZNANIE
POMOCY POMOC RATUNKOWE
Rys. 1. Wzór łańcucha ratunkowego [8]
Bardzo ważna jest kolejność poszczególnych elementów w łańcuchu oraz fakt, że brak
któregoś z jego ogniw prowadzi do zakłócenia całej akcji ratunkowej. Jeśli nie zostanie
wezwane Pogotowie, to fachowa pomoc nie przyjedzie na miejsce. Jeśli nie zostaną
rozpoczęte czynności sztucznego oddychania i masażu serca w przypadku ich braku
u poszkodowanego, to po przybyciu karetki może być już za póz
no.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Zabezpieczanie
Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.
Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo,
a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem
wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.
Do najgroz
niejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak
ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.
Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio
miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie
istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice.
Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są
niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej
ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki należy kierować
ludzi w kierunku wyjść ewakuacyjnych. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak,
aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia
strat materialnych. Dobrym rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania
się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym
bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie
pomocy z zewnÄ…trz.
Do środków ochronnych należą m.in.: okulary ochronne, maska, rękawice i odzież
ochronna. Podstawowym wyposażeniem każdej osoby udzielającej pierwszej pomocy są
rękawiczki lateksowe. Są one minimalnym zabezpieczeniem ratującego przed bezpośrednim
kontaktem z materiałem biologicznym poszkodowanego (krew, tkanki, płyny fizjologiczne,
wydaliny itp.). Dopiero po zabezpieczeniu siebie można przystąpić do oceny miejsca
zdarzenia, bowiem od tego zależy bezpieczeństwo i ewentualne określenie zagrożenia dla
ratujących, pacjentów i świadków zdarzenia.
Rozpoznanie  liczba poszkodowanych
Przed przystÄ…pieniem do segregacji, wezwania pomocy i udzielania pierwszej pomocy,
należy dokładnie i dość szybko spenetrować miejsce zdarzenia i odnalez
ć wszystkie ofiary
wypadku. Może to brzmi trochę śmiesznie, bo niemożliwe wydaje się pominięcie
poszkodowanego lub jego szukanie "po krzakach", ale często bywa tak, że ofiary są
odrzucane nawet kilkadziesiąt metrów od centrum wypadku lub leżą nieprzytomne
w przydrożnym rowie. Zdarza się, że samochód najedzie na pieszego, a ten traci przytomność
i zostaje uwięziony pod pojazdem. Wtedy na pierwszy rzut oka, będąc zdenerwowanym
sytuacją, nie dostrzega się nikogo innego prócz poszkodowanych siedzących w pojez
dzie.
Dlatego lokalizacja wszystkich ofiar jest tak ważna. Nie tylko z tego względu, że trzeba
w miarę możliwości wszystkim nieść pomoc, ale wzywając służby ratunkowe należy podać
dokładną ilość i przybliżony stan WSZYSTKICH poszkodowanych. Należy pamiętać, że
jedna karetka może transportować tylko jednego pacjenta w pozycji leżącej, zatem jeśli z
le
określimy ilość potrzebujących pomocy wydłuża się znacznie czas oczekiwania, gdyż
przybyłe na miejsce służby ratownicze muszą ponownie wezwać kolejne zespoły.
Kolejne ogniwa łańcucha ratunkowego zostały opisane w następnych rozdziałach
Poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto może zostać ratownikiem?
2. Jakie sÄ… zadania i obowiÄ…zki ratownika?
3. Jakie sÄ… prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy?
4. Czym jest łańcuch ratunkowy?
5. Jakie są ogniwa łańcucha ratunkowego?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj i wykonaj plakat przedstawiający łańcuch ratunkowy. Zamieść na nim krótki
komentarz do każdego ogniwa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) uzgodnić jakie ogniwa tworzą łańcuch ratunkowy, nazwać je,
3) zaproponować komentarze do wszystkich ogniwa, wszystkie pomysły zapiszcie na kartce
(burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) zaproponować formę graficzną plakatu, wykonać plakat,
5) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- flip-chart.
Ćwiczenie 2
Jesteś świadkiem upadku starszej osobowy, poruszającej się o kulach. Upadek miał
miejsce na zewnątrz budynku, podczas wejścia na krawężnik o wysokości kilkunastu cm.
Osoba po upadku porusza siÄ™, jednak nie podnosi siÄ™. Jak siÄ™ zachowasz w opisanej sytuacji.
Zaproponuj algorytm postępowania uwzględniając założenia łańcucha ratunkowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) uzgodnić kolejne kroki postępowania  wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza
mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
3) ustalenia zapisać na dużym formacie w formie algorytmu postępowania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- flip-chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić osoby, które mogą zostać ratownikiem?
ðð ðð
2) scharakteryzować zadania ratownika?
ðð ðð
3) określić podstawy prawne udzielania pierwszej pomocy?
ðð ðð
4) scharakteryzować ogniwa łańcucha ratunkowego?
ðð ðð
5) zorganizować pierwszą pomoc zgodnie z założeniami łańcucha
ratunkowego? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.10. Ocena stanu poszkodowanego
4.10.1. Materiał nauczania
Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy
podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:
- przytomności (świadomości),
- drożności dróg oddechowych,
- obecności lub braku oddychania,
- akcji serca i wydolności krążenia.
Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma
ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje
możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast
oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco póz
niej. Ocenę można przerwać tylko
w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.
Ocena przytomności
Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie
płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia.
Ocena drożności dróg oddechowych
W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:
należy otworzyć usta poszkodowanego i szybko, jednym rzutem oka sprawdzić, czy w jamie
ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce (np. wymiociny, krew, kawałki jedzenia, protezy
zębowe). Jeśli tak jest, trzeba je usunąć, wykonując dwoma palcami okrężny ruch w jamie
ustnej. Podczas usuwania ciał obcych między zęby poszkodowanego warto wsunąć przedmiot
chroniący nasze palce przed przypadkowym odgryzieniem lub wcisnąć palec w polik
poszkodowanego tak, aby znalazł się pomiędzy jego górną a dolną szczęką.
Następnie, w celu zapobieżenia zapadaniu się języka, odchylamy delikatnie głowę
pacjenta do tyłu, trzymając jedną ręką za czoło, a drugą za brodę. Zastrzeżeniem do
zastosowania tego manewru jest uraz kręgosłupa w odcinku szyjnym. Jeśli zachodzi
podejrzenie, że tak właśnie jest (wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, widoczne
obrażenia głowy i szyi), udrożnienie dróg oddechowych przeprowadza się unosząc tylko
żuchwę ku przodowi. Można to uzyskać, naciskając do przodu kciukami kąty żuchwy lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się przed zęby górne
Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej
pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się
języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego
kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu
zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.
Ocena oddychania
Oddech sprawdza się przy pomocy 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.
W tym celu należy pochylić się nad poszkodowanym i przybliżyć swoje ucho do ust i nosa
pacjenta. Dodatkowo kładziemy rękę na klatce piersiowej chorego. W ten sposób mamy
możliwość usłyszenia szmerów wdychanego i wydychanego powietrza, wyczucia podmuchu
na małżowinie usznej i poliku oraz zaobserwowania poruszania się klatki piersiowej, która
podczas oddychania opada i podnosi się. Czynność tę wykonujemy przez 5 10 sekund. Jeśli
oddech nie został usłyszany, wyczuty i zaobserwowany, oznacza to bezdech.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Po stwierdzeniu bezdechu każemy osobie która nam pomaga wezwać pogotowie (jeśli nie
ma osób trzecich, trzeba samemu wezwać pomoc). Jeżeli poszkodowanym jest dziecko,
należy wykonać 5 wdechów wstępnych, dopiero po nich rozpocząć masaż serca.
Ocena krążenia krwi
Zaraz po stwierdzeniu braku oddechu (u osoby dorosłej) i wezwaniu pogotowia należy
wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej. We współcześnie stosowanych wytycznych
prowadzenia akcji ratującej życie zrezygnowano ze sprawdzania tętna, gdyż czynność ta jest
trudna (zwłaszcza u pacjentów z nitkowatym tętnem) i często powodowała pomyłki zarówno
wśród laików jak i personelu medycznego. Układy oddechowy i krążeniowy są ze sobą ściśle
powiązane, zatem zatrzymanie się jednego z nich prowadzi niemalże natychmiast do
zatrzymania funkcji drugiego (bez oddechu  serce nie bije, gdy brak akcji serca  zatrzymuje
się oddech). Szczegółowy opis prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej znajduje się
w punkcie 4.1.2. Poradnika dla ucznia.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności składają się na ocenę stanu poszkodowanego?
2. W jaki sposób dokonujemy oceny przytomności poszkodowanego?
3. W jaki sposób dokonujemy oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?
4. W jaki sposób dokonujemy oceny obecności lub braku oddychania u poszkodowanego?
5. W jaki sposób dokonujemy oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?
6. W jaki sposób dokonujemy oceny obrażeń ciała poszkodowanego?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj oceny stanu poszkodowanego w zainscenizowanym wypadku porażenia prądem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) stworzyć 2 - osobowy zespół,
2) dokonać podziału na role (poszkodowany  udzielający pomocy),
3) zainscenizować wypadek porażenia prądem,
4) zademonstrować na partnerze sposób sprawdzania przytomność pacjenta,
5) dokonać oceny stanu poszkodowanego,
6) skonsultować z nauczycielem poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 koc,
 kartki,
 długopis.
Ćwiczenie 2
W sytuacji symulowanej dokonaj sprawdzenia oddechu u poszkodowanego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę poszkodowanego, ratownika
i obserwatora.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- standardowo wyposażona apteczka,
- środki ochrony indywidualnej (rękawiczki).
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać oceny przytomności poszkodowanego?
ðð ðð
2) dokonać oceny drożności dróg oddechowych u poszkodowanego?
ðð ðð
3) sprawdzić oddech u poszkodowanego?
ðð ðð
4) dokonać oceny wydolności krążenia u poszkodowanego?
ðð ðð
5) dokonać oceny obrażeń ciała poszkodowanego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.11. Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach
i zachorowaniach
4.11.1. Materiał nauczania
Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju
niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego
i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego albo są dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownik, wkraczając na scenę
zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do
akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia, bez odpowiednich narzędzi
ratowniczych i, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. Często zdarza się, że
udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe,
gdyż wkroczenie do akcji wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w takich
przypadkach polega na wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego
miejsca osób postronnych. Innym rodzajem zagrożeń jest możliwość zakażenia się w czasie
kontaktu z poszkodowanym. W warunkach pierwszej pomocy niebezpieczny może być
kontakt z jego krwią, śliną, moczem i wymiocinami. Można uniknąć takiego kontaktu,
stosując środki ochrony indywidualnej ratownika: rękawiczki, ekran lub specjalne okulary
i maseczkÄ™ do sztucznego oddychania.
Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają
siÄ™ do:
- używania rękawiczek gumowych,
- niedotykania ręką  w rękawiczce lub bez  oczu, nosa czy błon śluzowych,
- wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich
materiałów opatrunkowych,
- mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek,
- nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,
- używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących
w niektórych zestawach opatrunkowych.
Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na
względzie, należy przestrzegać następujących zasad:
- w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii,
- unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry,
- stosować rękawiczki ochronne,
- skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).
Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami
udzielania pierwszej pomocy.
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz
odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.
2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi
szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może
się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny.
Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków
wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.
4. Nie przenoÅ› poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. PrzenieÅ› go tylko wtedy, gdy
dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.
5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest
konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.
6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.
Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.
7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez
ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.
8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.
Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.
Postępowanie ratownika jest uzależnione od zdiagnozowanych u poszkodowanego
objawów.
Zaburzenia przytomności
Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje
się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność.
Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe
uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na
bodz
ce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóz
nieniem; sÄ… niezorientowani
co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan
nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przedwstrząsowych i zawału
mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu
emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności
mogą być różne:
- uraz głowy, z raną skóry lub bez,
- brak tlenu w powietrzu,
- zatkanie dróg oddechowych (ciało obce),
- słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia
krwi  omdlenie,
- choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa,
- zatrucia,
- padaczka,
- porażenie prądem,
- wylew krwi do mózgu  udar mózgu,
- nadmierne ochłodzenie,
- udar cieplny,
- zbyt wysoka temperatura.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania
z poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań:
 otwórz oczy ,  jak się nazywasz? ,  gdzie mieszkasz? ,  gdzie się znajdujesz? ,  na co
chorujesz? oraz ocenie reakcji na bodz
ce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrzÄ…sanie
ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie
oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby
nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości
przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których
oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych
(PPŻ)  patrz punkt 4.11.1 Poradnika dl ucznia. Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni
reagujÄ… na bodz
ce bólowe tak samo jak przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo
pogarsza ich stan.
Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)
W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40 50% rannych umiera z powodu obrażeń
czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby
otrzymali stosownÄ… pomoc na miejscu wypadku.
Zasady postępowania w urazach głowy są następujące:
- poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych,
usunąć z jamy ustnej ciała obce, krew bądz
wymiociny, a także wydobyć zapadający się
język, delikatnie odchylając głowę,
- jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest
odginanie głowy,
- należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała 
przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,
- należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,
- w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie
okrywa ranę jałowym opatrunkiem,
- wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem
złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów  należy jedynie
zastosować jałowy opatrunek.
WstrzÄ…s
Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki
organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania
produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji
niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są
nieodwracalne zmiany w komórkach, które  w razie braku leczenia i przedłużania się
wstrząsu  ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek,
tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko
udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.
Przyczyny wstrzÄ…su:
- ciężkie uszkodzenie ciała,
- nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok),
- ciężkie oparzenie,
- ciężkie zakażenie,
- ostra niewydolność mięśnia sercowego,
- zatrucie.
Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia
kręgowego. Objawy wstrząsu to:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
- osłabienie,
- niepokój,
- blada, zimna, wilgotna skóra,
- zimny pot,
- przyspieszone, nieregularne tętno,
- przyspieszony, płytki oddech,
- nudności,
- wymioty,
- wzmożone pragnienie,
- zaburzenia świadomości,
- szerokie z
renice, słabo reagujące na światło,
- ochłodzenie części dystalnych kończyn,
- sine wargi i koniuszek nosa.
Postępowanie ratownicze: Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest
przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez
kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu)
z kończynami dolnymi uniesionymi na wysokość około 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest
nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec
zachłyśnięciu.
Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia,
unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.
Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna
i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.
Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony,
a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy
lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać
sprawnie, pewnie i szybko.
Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno
i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu
bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ. Transport
poszkodowanego dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod opieką lekarza.
Krwotok
Krwotok jest to wydostanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek
urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500 ml krwi może
być niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego
zagrożenia życia. Bardzo trudno jest ocenić ilość utraconej krwi. W przypadku krwotoku
wewnętrznego jest to praktycznie niemożliwe. Niebezpieczne są urazy nadbrzusza, ze
względu na możliwość rozerwania śledziony lub wątroby. W ocenie stanu poszkodowanego
pomocne sÄ…:
- ocena tętna  każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min,
- ocena ciśnienia krwi  spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80 70 mmHg (blada
skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej
lub, tym bardziej, jego brak),
- ocena stanu świadomości  pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie.
W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane
z zaopatrzeniem zranionego miejsca.
Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po
kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno
lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego
naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka
może znieść nawet dużą utratę krwi (50 60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby
utrata około 1 litra krwi stanowi już groz
bÄ™ powstania wstrzÄ…su.
Cechami zagrażającego wstrząsu są:
- przyspieszenie tętna  powyżej 100 uderzeń na minutę,
- spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80 70 mmHg,
- pobudzenie ruchowe, niepokój,
- często zaburzenia orientacji,
- bladość skóry,
- szum w uszach,
- mroczki przed oczami,
- zawroty głowy,
- skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej,
- nudności i wymioty.
Postępowanie w przypadku krwotoku.
Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle
samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstajÄ…cy w miejscu krwawienia zamknie ubytek
naczynia. W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.
Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy
natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych
krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi
w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na
kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej  tętnica udowa.
Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie
krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład
z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje
się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka  uciskając ranę i jej okolicę  wpływa na
zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.
Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie
doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno
stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego itp.). Opaska musi być
szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje wówczas, gdy żyły powierzchowne zostaną
zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do
tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, następuje przepełnienie naczyń i nasilenie
krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć
opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych
przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te
przypadki to:
- rana, w której utkwiły ciała obce,
- otwarte złamanie,
- amputacja,
- krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na
kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy  do
czasu przybycia pomocy  dociskać palcami.
Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.
Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien połykać krwi. Jeśli krwotok lub inne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe  i wyłącznie wtedy  poszkodowanego
należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku, aby krew swobodnie
wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie 
wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa
gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groz
ny. Zdarza siÄ™
po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.
Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi,
rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie.
Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu
kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy  na stan świadomości
poszkodowanego.
Postępowanie w przypadku amputacji
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment
został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest
nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę
uciskowÄ….
W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub
częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki
i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i  bez
wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów  wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę
należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.
Ciało obce w ranie
Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nieusuwanie z rany ciał obcych, szczególnie
głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś
nieumiejętna próba usunięcia go może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często
zdarza się, że po usunięciu ciała obcego otwierają się uciśnięte dotychczas naczynia
krwionośne, co może spowodować masywne krwawienie. Ratownik powinien ostrożnie
nakrywać jałową gazą ranę wraz z ciałem obcym, nie poruszając go i nie zmieniając jego
pozycji.
Ciało obce w oku
Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami
zewnętrznymi i wysychaniem oraz, ze względu na bakteriobójcze właściwości łez,
zapobiegają zakażeniom gałki ocznej. Od wewnątrz powierzchnia powiek jest wyścielona
spojówką. Ciała obce wpadające do oka to zwykle kurz, drobne owady, rzęsy, ale także
odpryski metalu i szkła czy drzazgi, które mogą wbić się w spojówkę lub, co gorsza,
w rogówkę. Ciało obce w oku wywołuje ból, pieczenie i świąd, a potem, w związku
z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie
widzenia.
Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego
usunięcia go. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy ciało obce (pył, drobiny kurzu i pyłu
węglowego, drobne owady) spoczywa luz
no w worku spojówkowym i można wypłukać je
czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia  wymagana
jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić
go do patrzenia przed siebie i nieruszania gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza.
Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jest to jakiś związek chemiczny) należy bezwzględnie
wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej
15 minut. W razie wniknięcia do oka wapna (szczególnie niegaszonego) należy najpierw
usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna
(reakcja ta ma miejsce podczas płukania oka) wydzielają się duże ilości ciepła. Bardzo
dokładne usunięcie okruchów zapobiega póz
niejszym powikłaniom, a często ślepocie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Oparzenie
Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na
cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek
zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.
Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała
szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią
jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem
ciepÅ‚a, a tkanki podskórne majÄ… dużą pojemność cieplnÄ…. Jeżeli temperatura przekracza 43°C,
to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać
stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone,
polewajÄ…c je wodÄ… o temperaturze okoÅ‚o 20°C przez 20 30 minut.
Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:
- odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe  jego
gaszenie),
- gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,
- ochładzanie przez 20 30 minut lub dłużej,
- założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,
- przy oparzeniach rozległych  rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym
prześcieradłem,
- zapewnienie pomocy medycznej,
- leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy
krocza.
W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami
chemicznymi, czyli ubranie, bieliznę, buty i skarpety, należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo ważne, gdyż środek chemiczny
zazwyczaj szybko penetruje całe ubranie. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek
chemiczny z ciała. y
ródłem niebezpieczeństwa w przypadku oparzenia chemicznego jest
bowiem działanie toksyczne środków chemicznych. Oparzenia tego typu wymagają
fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).
Porażenie prądem elektrycznym
Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze z
ródłem prądu
elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe
uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo z
ródło prądu.
Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej
minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach  40%, po 5
minutach  25%, a po 8 minutach  już tylko 5%.
W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV
należy:
- wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,
- otworzyć właściwe łączniki, lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania,
- przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami,
- zewrzeć przewody od strony zasilania,
- wyjąć bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy:
- odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,
- zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.
W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu
przekraczającym 1 kV należy:
- wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,
- odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy
czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego,
- upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaz
nikiem napięcia.
Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu
z prądem. Zaopatruje się je w sposób typowy dla oparzeń, natomiast rany innego rodzaju 
w sposób odpowiedni do ich charakteru. Jeśli dojdzie do omdlenia (utraty przytomności),
a oddychanie i tętno są zachowane, należy unieść na kilkanaście sekund kończyny dolne
i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna  postępować
w sposób opisany w rozdziale o podstawowych sposobach podtrzymywania czynności
życiowych (PPŻ).
Złamania kości i uszkodzenia stawów
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie
przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.
Rozpoznanie złamania:
- obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,
- nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania
podudzia),
- nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie
odłamów kostnych.
Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia
takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że
każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub
dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.
Powikłania przy złamaniu kości i uszkodzeniu stawów:
1. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości zawsze
zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle
do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże
naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np.
w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.
2. Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy
złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje
chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również
wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często
z pozostawieniem ubytków tkankowych.
Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach:
- nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,
- ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,
- poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
- nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać,
- przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy,
- dalszą część kończyny należy  dopasowć do bliższej części,
- kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne  jedna do drugiej,
- należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością,
- nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa,
- nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości,
- nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,
powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek,
- w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.
Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:
- unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami,
- unieruchamiane odpowiednim ułożeniem,
- unieruchamiane chustami trójkątnymi.
Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma
potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania  lekarz sam, na
miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.:
gdy poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania
przeciwwstrzÄ…sowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez
ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może
spowodować więcej szkody niż samo złamanie.
Zachłyśnięcie (aspiracja)
Najczęściej spotykanym przypadkiem jest zachłyśnięcie, czyli dostanie się ciała obcego
do tchawicy. Ma to miejsce bardzo często podczas rozmowy przy jedzeniu. Od razu wyzwala
się naturalny odruch obronny organizmu w postaci kaszlu. Poszkodowany nie może złapać
oddechu i wpada w panikę. Jeśli pomoc nie zostanie udzielona bardzo szybko, w efekcie
braku tlenu następuje bezdech.
Pierwszą czynnością jaką powinniśmy wykonać jest namawianie poszkodowanego do
kaszlu. Jeśli ta naturalna metoda obronna organizmu nie przynosi efektu, ratownik powinien 5
razy wykonać próbę uderzania płaską dłonią w plecy pacjenta między łopatkami. Trzeba
pamiętać, żeby w czasie wykonywania tego manewru, głowa pacjenta znajdowała się niżej
niż jego tułów. Najważniejsze, aby ujście dróg oddechowych było skierowane w dół.
Gdy zabiegi te nie pomogą, pozostaje jeszcze wykonanie tzw. chwytu Heimlicha. Jeśli
pacjent jest przytomny ratownik staje za nim i obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie
zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie. W ten
sposób ciało obce zostaje  wyciśnięte z tchawicy w skutek zwiększenia się tłoczni brzusznej
działającej następnie na klatkę piersiową. Czynność tę wykonujemy 5 razy lub do momentu
wydostania się ciała obcego. Jeśli pacjent leży (ale jest przytomny!), ratownik klęka przed
nim układając obie dłonie na nadbrzuszu ponad pępkiem. Następnie gwałtownym lecz
płynnym ruchem wciska brzuch. Manewr Heimlicha jest jednak dość ryzykowny, gdyż grozi
uszkodzeniami narządów wewnętrznych. Dlatego stosuje się go tylko w przypadkach
skrajnych, bezpośrednio zagrażających życiu. Poza tym nie powinien być stosowany przez
osoby przypadkowe. Manewru Heimlicha nie wolno stosować u: kobiet ciężarnych, małych
dzieci, nieprzytomnych oraz u bardzo otyłych.
Jeśli ratowana osoba traci przytomność udrażniamy jej drogi oddechowe i sprawdzamy
oddech, ponieważ u nieprzytomnych wiotczeją mięśnie wokół krtani, co niekiedy powoduje
udrożnienie dróg oddechowych. Jeżeli oddech nie powrócił, należy wykonać 5 prób wdechów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
(tak aby chociaż 2 wdechy były skuteczne), a w przypadku niepowodzenia rozpocząć
uciskanie klatki piersiowej (tak jak podczas masażu serca).
Astma
Astma to schorzenie polegające na trudnościach w oddychaniu. W zależności od rodzaju
choroby, astma może mieć postać nagłego ataku jak również długotrwałych problemów
w swobodnym oddychaniu. Czas trwania ataku może być dość krótki (kilka minut), albo
trwać kilka dni. Poszkodowany podczas ataku astmy dusi się i stara się głęboko oddychać.
Przyczyną astmy mogą być: czynniki psychiczne, chroniczne schorzenia dróg oddechowych,
alergia. Ratujący powinien usadzić osobę z atakiem na krześle przodem do oparcia, ponieważ
ułożenie rąk na oparciu uruchamia mięśnie wspomagające oddychanie. Następnie należy
poluz
nić ubranie pacjenta (rozpiąć koszulę, krawat pod szyją) i otworzyć okno (jeśli znajduje
się w pomieszczeniu). Ważne jest zapewnienie jak najwięcej wolnej przestrzeni
i niedopuszczanie gapiów, ponieważ osoba z atakiem potrzebuje całkowitego spokoju
i koncentracji na własnym oddechu. Jeśli poszkodowany posiada przepisany przez lekarza
aerozol na astmę możemy (pomimo zasady nie podawania żadnych leków w pierwszej
pomocy przedmedycznej) pomóc go zażyć. Jeśli atak nie ustępuje przed dłuższy czas lub
nasila siÄ™ koniecznie wzywamy Pogotowie Ratunkowe.
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy?
2. Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika?
3. Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy?
4. Jakie sÄ… podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
5. Jak przebiega proces udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub
nagłych zachorowań?
6. Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia?
7. Jak pomagamy osobie nieprzytomnej?
8. Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy?
9. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok
zewnętrzny?
10. Jakie objawy wskazują na złamanie?
11. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania
otwartego?
12. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
13. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który skaleczył się w dłoń pękniętą szklanką.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjmij rolÄ™ ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonaj zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
4) oceń pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamień się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzaj aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowa gaza, opatrunek
przylepcowy, opatrunek uciskowy.
Ćwiczenie 2
Udziel pierwszej pomocy podopiecznemu, który doznał złamania kości przedramienia
kończyny górnej w sytuacji symulowanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwróć uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtórzyć aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia
kończyny, deseczki,
- standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże elastyczne, jałowy
opatrunek, trójkątna chusta.
Ćwiczenie 3
Udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd w sytuacji symulowanej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fantom,
- maseczka do sztucznego oddychania,
- standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna
chusta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
ðð ðð
2) scharakteryzować przebieg procesu udzielania pomocy
poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagÅ‚ych zachorowaÅ„? ðð ðð
3) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?
ðð ðð
4) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy?
ðð ðð
5) udzielić pierwszej pomocy w przypadku złamania?
ðð ðð
6) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem?
ðð ðð
7) udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
4.12.1. Materiał nauczania
Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania u poszkodowanego
drożności dróg oddechowych, wspomagania oddychania i krążenia krwi bez użycia innego
sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po zatrzymaniu krążenia jest
tym większa, im szybciej rozpocznie się ratowanie poszkodowanego. PPŻ obejmuje
następujące elementy:
- ocenę wstępną stanu poszkodowanego,
- utrzymanie drożności dróg oddechowych,
- wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),
- uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).
Kombinację tych czterech elementów nazywa się resuscytacją krążeniowo-oddechową.
Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu usunięcia
przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie, aczkolwiek
zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi i pozwalają
na pełne przywrócenie życia.
Postępowanie w zakresie PPŻ:
1. potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij;
2. odchyl głowę, wysuń żuchwę;
3. patrz, słuchaj, wyczuwaj;
4. oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund;
5. uciskaj 100 razy na minutę w stosunku: 30 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy wykonujesz
PPÅ» sam lub w 2 osoby.
Tabela 4. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego (według obowiązujących wytycznych ILCOR
z 2005 roku)
Reanimacja Dziecko
Niemowlę Dorosły
krążeniowo- 1 - do okresu
do 1 roku życia od okresu pokwitania
oddechowa pokwitania
Rozpoczęcie działań 5 wdechów, a 5 wdechów, a
30 ucisków
ratujących od następnie 30 ucisków następnie 30 ucisków
jeden palec poniżej jeden palec powyżej dwa palce powyżej
Miejsce ucisku
linii sutkowej dołu mostka dołu mostka
Głębokość ucisku
(generalnie: 1/3 1,5 - 2,5 cm 2,5 - 3,5 cm 4 - 5 cm
głębokości mostka)
Częstotliwość ucisku
100 na minutÄ™ 100 na minutÄ™ 100 na minutÄ™
mostka (nie ilość!!!)
Proporcje wdech -
2 : 30 *) 2 : 30 *) 2 : 30
ucisk
*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się
proporcje 2 : 15.
Pozycja boczna
Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej
zasad PPÅ»:
1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
2. Sprawdz
, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje.
3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądz
słownie, podejmij działanie:
- pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu
w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,
- co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc.
4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):
- wezwij pomoc,
- usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować
oddychanie; dotyczy to także z
le umocowanych sztucznych zębów,
- poluz
nij ciasne ubranie wokół szyi,
- udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy i wysunięcie brody (żuchwy), co
spowoduje odciągnięcie zapadniętego języka od tylnej ściany gardła. Połóż dłoń na
czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu, trzymając kciuk
i palec wskazujący w taki sposób, aby  jeśli to będzie potrzebne  móc zamknąć nos
poszkodowanego przy sztucznym oddychaniu, (najlepiej zrobić to w pozycji,
w której poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców
drugiej ręki, umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego, podnieś (wysuń) brodę,
aby udrożnić drogi oddechowe; jeśli sprawia ci to trudność, odwróć
poszkodowanego na plecy i wtedy udrożnij drogi oddechowe tak, jak to zostało
opisane powyżej,
- staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie
odcinka szyjnego kręgosłupa.
5. W celu zapewnienia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się
je wysłuchać i wyczuć:
- obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego,
- nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,
- staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem  jest to jedyny pewny
objaw oddychania,
- zanim stwierdzisz brak oddychania, przez 10 sekund obserwuj jego oznaki,
wysłuchuj ich i staraj się je wyczuć,
- sprawdz
tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy
szyjnej,
- sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.
6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś:
- ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu,
- wezwać pomoc,
- wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha
bez przeszkód.
Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne
jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji. Należy przede wszystkim upewnić się, że
język nie tamuje dróg oddechowych. Istotne jest także zminimalizowanie ryzyka
zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów powinien on
być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie. Zapobiega ona zapadaniu się języka, przez
co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.
JednÄ… z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika,
ustalone przez NATO, są następujące:
- zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni,
- uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto,
- udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
- ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia,
- przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku
bliższym sobie,
- chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie
odrywajÄ…c stopy od ziemi,
- podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek,
- połóż jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od ciebie, a drugą  na dalej
od ciebie leżącym biodrze i przyciągnij poszkodowanego do siebie, przewracając go na
bok. Jedną rękę poszkodowanego ułóż pod jego policzkiem, a drugą, wyprostowaną
w łokciu, z tyłu,
- popraw ułożenie poszkodowanego,
- odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe,
- regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.
Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub
większość z nich. Gdy poszkodowanym jest ciężki mężczyzna, ułożenie go w opisanej
pozycji może być bardzo trudne, zwłaszcza gdy ratownikiem jest kobieta. Można wtedy
ułożyć poszkodowanego inaczej. Zaleca się jednak, aby w tej pozycji leżał krótko. Zasady
postępowania są następujące:
- zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego,
- uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,
- przesuń jego ramię w bok,
- chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie,
- zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie,
- popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były
zgięte w prawą stronę,
- odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są
udrożnione,
- regularnie sprawdzaj oddychanie.
1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,
wykonaj następujące czynności:
- wezwij pomoc  wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idz
po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie,
- konieczne ułóż poszkodowanego na plecach,
- usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze
umocowanych protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania
(jeśli ją masz),
- wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka
piersiowa uniesie siÄ™ i opadnie,
- odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego,
- zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na
czole poszkodowanego,
- pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do
góry,
- wez
głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego,
upewniając się, że ma on dobrze uszczelniony nos,
- mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwujÄ…c unoszenie siÄ™
klatki piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy  objętość
wdmuchiwanego powietrza wynosi 700  1000 ml,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
- utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń
swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,
- wez
następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10
wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,
- jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego,
ale sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno
zanika, musisz rozpocząć masaż serca.
- Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza:
- sprawdz
jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody,
- sprawdz
, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy
język, zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych,
- zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia,
- jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdz
do oceny stanu krążenia.
2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj
jak niżej:
- wezwij pomoc  wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego
i idz
po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,
- przewróć poszkodowanego na plecy,
- upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu,
- udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę,
- wykonaj 2 wdmuchnięcia,
- rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca),
- przesuwaj palcami  wskazującym i środkowym  wzdłuż dolnego brzegu klatki
piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj punkt, w którym żebra łączą się,
- utrzymując środkowy palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej,
- ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku, nad palcem wskazującym
pierwszej ręki; powinien to być środek dolnej połowy mostka,
- umieść swoje dłonie jedna na drugiej i złącz (spleć) palce obu rąk, co zapobiegnie
wywieraniu ucisku na żebra; nie wywieraj ucisku na nadbrzusze ani na najniższą
część mostka,
- pochyl siÄ™ nad poszkodowanym, pionowo w stosunku do jego klatki piersiowej,
wyprostuj łokcie i naciskaj pionowo w dół na mostek w taki sposób, aby obniżał się
około 4  5 cm,
- zwolnij nacisk, nie odrywając dłoni od mostka poszkodowanego, a następnie
powtarzaj ucisk z częstością około 100 uciśnięć na minutę; uciśnięcie i zwolnienie
ucisku powinno zabierać tyle samo czasu,
- po 30 uciśnięciach klatki piersiowej odchyl poszkodowanemu głowę, unieś brodę
i wykonaj dwa efektywne wdmuchnięcia,
- natychmiast po tym ponownie umieść ręce na mostku,
- kontynuuj sztuczne oddychanie i uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)
w stosunku 2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.
W sytuacji gdy jest dwóch ratowników, należy podzielić role. Jeden ratownik wykonuje
sztuczne oddychanie (wdmuchnięcia), drugi  ucisk klatki piersiowej w stosunku
2 wdmuchnięcia na 30 uciśnięć.
Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może
się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań
ratowników. Zasady są następujące:
1. Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna
resuscytacjÄ™, drugi idzie po pomoc.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
2. Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po
dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza przez pierwszego. Podczas gdy jeden ratownik
wdmuchuje powietrze, drugi powinien określić prawidłową pozycję na mostku
i przygotować się do rozpoczęcia ucisku natychmiast po drugim wdmuchnięciu
powietrza. Lepiej jest, kiedy ratownicy zajmujÄ… pozycje po przeciwnych stronach
poszkodowanego.
3. Powinno się robić serie 30 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć
ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym
opóz
nieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.
4. Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie
powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których nie należy uciskać
klatki piersiowej; uciski powinny być wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu
powietrza do klatki piersiowej, gdy ratownik odsunie swoje usta od twarzy
poszkodowanego.
5. Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami  zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę
piersiową czuje się zmęczony  powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to
możliwe. Ratownik uciskający klatkę piersiową powinien zapowiedzieć zmianę oraz
wykonaniu serii 30 uciśnięć szybko zająć miejsce przy głowie poszkodowanego,
a następnie utrzymując udrożnione drogi oddechowe, 2 razy wdmuchnąć powietrza do
klatki piersiowej poszkodowanego. Podczas tego manewru drugi ratownik powinien
zmienić pozycję w taki sposób, aby rozpocząć uciski natychmiast po wdmuchnięciu
powietrza.
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy składają się na resuscytację krążeniowo-oddechową?
2. Jak wyglÄ…da pozycja boczna?
3. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
4. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
5. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji
wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?
4.12.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na fantomie sztucznÄ… wentylacjÄ™ usta  usta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fantom,
- środki ochrony indywidualnej: maseczka do sztucznego oddychania, rękawice,
- płócienna chusteczka.
Ćwiczenie 2
Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej w sytuacji symulowanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę ratownika poszkodowanego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanymi zasadami,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać trzykrotnie, abyś mógł pełnić rolę obserwatora, poszkodowanego,
ratownika.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- koc lub mata, na której będzie można ułożyć poszkodowanego,
- środki ochrony indywidualnej: rękawice.
Ćwiczenie 3
Korzystając z fantomu wykonaj wspólnie z koleżanką/kolegą resuscytację krążeniowo-
oddechowÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć rolę jednego z dwóch: ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać wspólnie z koleżanką/kolegą zadanie zgodnie z poznanym
algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fantom,
- maseczka do sztucznego oddychania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
4.12.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować elementy resuscytacji krążeniowo-oddechowej?
ðð ðð
2) przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
ðð ðð
3) wykonać wentylację płuc poszkodowanego?
ðð ðð
4) wykonać masaż serca?
ðð ðð
5) ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
4.13. Apteczka pierwszej pomocy
4.13.1. Materiał nauczania
Apteczka pierwszej pomocy jest zestawem leków, środków opatrunkowych, a także
niektórych przyborów i narzędzi lekarskich. Powinna być umieszczona w szafce lub
odpowiedniej walizeczce oznakowanej czerwonym krzyżem. Apteczka musi znajdować się
w miejscu łatwo osiągalnym, ale niedostępnym dla dzieci. Powinna zawierać tylko proste leki
podstawowe i to w niedużych ilościach. Należy ją okresowo uzupełniać. Natomiast leki
o przedawnionej dacie ważności trzeba usunąć i zniszczyć. Opakowania, w których
przechowywane są leki, muszą być wyraz
nie i jednoznacznie oznakowane. Nie wolno
przechowywać leków w opakowaniach nie oznakowanych ani umieszczać ich w pustych
opakowaniach po innych lekach bez zmiany oznakowania.
Skład apteczki pierwszej pomocy może być w pewnym stopniu modyfikowany,
w zależności od wieku osób, dla których jest przeznaczona, ich ewentualnych przewlekłych
chorób, miejsca w którym się znajduje, co się z tym wiąże sytuacji, w której może być
wykorzystana: samochód, pomieszczenia biurowe, dom, hala zakładu chemicznego. Niemniej
jednak do podstawowego wyposażenia każdej apteczki pierwszej pomocy należą:
- bandaże  opaski z gazy, bawełny, wełny, gumy lub innego materiału. Bandażuje się nimi
części ciała w celu przymocowania opatrunku i przytrzymania kompresu,
unieruchomienia stawu lub kończyny, wzmocnienia i unieruchomienia powłok po
zabiegach operacyjnych. Bandaż elastyczny, wykonany jest z rozciągliwego materiału,
przez co uciska owinięte miejsce doskonale nadaje się do krwawiących ran,
- chusta trójkątna  ma wielorakie zastosowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy. Można
z niej wykonać opatrunek głowy, temblak lub, po odpowiednim złożeniu, opatrunek
ósemkowy. Chusta może być wykonana z muślinu, lnu, lub innego nierozciągliwego
materiału. Można ją zrobić samemu, domowym sposobem, przecinając na skos kawałek
kwadratowego materiału o boku równym metr,
- folia termoizolacyjna  tzw.  Folia NRC ,  Folia życia lub  Koc ratunkowy . Jest
niezbędna przy wypadkach drogowych, narciarskich itp. Chroni przed groz
ną dla życia
utratą ciepła, przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych i sygnalizuje, że
osoba nią przykryta potrzebuje pomocy. Koc należy rozłożyć na całą szerokość
i dokładnie owinąć poszkodowanego, pozostawiając odkrytą tylko twarz. Jeśli jest zimno
należy rannego okryć srebrną powierzchnią do ciała, jeśli gorąco powierzchnią złotą do
ciała,
- kompresy gazowe (jałowe)  wykonane z gazy 100% bawełnianej hydrofilowej, bielonej
bezchlorowo. Są sterylne, co pozwala na bezpośrednie zastosowanie na rany. Gazy
dostępne są w różnych rozmiarach (np.: 5x5, 7x7, 9x9, 50x50, 100x100 cm),
- maseczka do sztucznego oddychania  zabezpieczajÄ…ca ratownika w minimalnym stopniu
przy wykonywaniu sztucznego oddychania. Maseczka ma różne formy. Najczęstsza jest
maseczka foliowa z otworem do wykonywania wdechów. Przeważnie na każdej znajduje
się instrukcja postępowania stosowna do rodzaju maseczki,
- nożyczki  nożyczki apteczkowe, powinny być używane tylko i wyłącznie do tego celu.
Gwarantuje to w minimalnym stopniu bezpieczeństwo przed zakażeniem. Jeśli ubrudzone
zostały krwią, wydzielinami itp. należy je odkazić środkami chemicznymi. Nożyczki
powinny też być odpowiednio ostre, by w razie potrzeby szybko i pewnie cięły,
- opaski opatrunkowe dziane  tzw.  opaski podtrzymujÄ…ce . Wykonane sÄ…
z siateczkowatego, nierozciągliwego materiału. Nie można ich stosować bezpośrednio na
rany. Służą jedynie do szybkiego przymocowania jałowego opatrunku. Dostępne są
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
opaski o różnych szerokościach (np.:5cm, 10cm, 12cm) i przeważnie jednej długości:
4 metry,
- plastry  najczęściej używaną formą plastra jest płatek tkaniny, w której po wewnętrznej
(klejącej) stronie znajduje się centralnie umiejscowiony kawałek jałowej gazy. Ten rodzaj
stosuje się przy małych skaleczeniach. Drugi rodzaj plastra to, tzw. przylepiec. Posiada on
tylko stronę klejącą (bez gazy) i nawinięty jest na szpuli. Stosuje się go przeważnie do
mocowania większych opatrunków,
- rękawiczki lateksowe  są podstawowym środkiem zabezpieczającym nas przed
szkodliwymi lub zakażonymi substancjami. Rękawiczki dostępne są zazwyczaj w 3
podstawowych rozmiarach (L, S, M). Nie są sterylne (pakowane w pudełkach). Należy
uważać, by przy udzielaniu pomocy żadna rękawiczka nie pękła (co czasem się zdarza).
Zdejmować je należy tak, aby nie dotknąć skóry,
- latarka  przydaje siÄ™ np. przy ocenie reakcji z
renicowych, badaniu jamy ustnej i gardła,
rozpoznaniu zawartości apteczki w ciemności itp.,
- agrafki  wykorzystywane do zapięcia chusty trójkątnej, bandaża, itp.
Ten zestaw podstawowego wyposażenia apteczki pierwszej pomocy można jeszcze
rozszerzyć o leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki nasercowe i uspokajające, leki
żołądkowe i jelitowe, środki odkażające, przybory i narzędzia (termometr lekarski, penseta,
nożyczki, kieliszek do leków, kroplomierz, zakraplacz, termofor).
4.13.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym jest apteczka pierwszej pomocy?
2. Jakie są zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej pomocy?
3. Jakie jest podstawowe wyposażenie apteczki pierwszej pomocy?
4. Czy skład apteczki zawsze jest taki sam czy może się zmieniać?
4.13.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj przeglÄ…du apteczki pierwszej pomocy znajdujÄ…cej siÄ™ w Twojej szkole.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) dokonać przeglądu apteczki, uwzględniając miejsce przechowywania apteczki, jej
zawartość, termin przydatności znajdujących się w niej medykamentów,
3) spisać krótki protokół z dokonanego przeglądu, zamieszczając w nim  o ile to konieczne
 propozycję doposażenia apteczki o nowe leki, środki medyczne czy zmianę miejsca
przechowywania,
4) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- apteczka pierwszej pomocy znajdująca się na wyposażeniu szkoły,
- karki papieru,
- długopisy/ołówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70
Ćwiczenie 2
Zaproponuj miejsce przechowywania apteczki pierwszej pomocy. Apteczka będzie się
znajdowała w mieszkaniu osoby w wieku ok. 50 lat, poruszającej się na wózku inwalidzkim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać zespół w którym zostanie wykonane ćwiczenie,
2) zastanowić się w jakich miejscach można przechowywać apteczkę w opisanej wyżej
sytuacji,
3) propozycje zapisać na kartce,
4) efekty pracy zaprezentować i przedyskutować z innymi,
5) zgodnie z wnioskami z dyskusji  skorygować zaproponowane miejsce.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki papieru,
- długopisy/ołówki.
4.13.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady przechowywania i użytkowania apteczki pierwszej
pomocy? ðð ðð
2) scharakteryzować podstawowe wyposażenie apteczki?
ðð ðð
3) wyposażyć apteczkę pierwszej pomocy dla określonego przypadku?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
71
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności.
5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
7. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędnie zakreśloną kółkiem odpowiedz
, a następnie
otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
8. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 30 minut.
9. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
10. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
11. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
12. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 grudnia 1998 r.
w sprawie trybu dokonywania wpłat na Fundusz.
c) RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
d) postanowienia układów zbiorowych.
2. Osoba kierujÄ…ca pracownikami zobowiÄ…zana jest
a) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy.
b) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.
c) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu.
d) chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki
i techniki.
3. Kierownictwo każdej organizacji w ramach profilaktycznej ochrony zdrowia
zobowiÄ…zane jest do
a) informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
b) zorganizowania apteczki pierwszej pomocy.
c) zapewnienia pierwszej pomocy w sytuacji wystÄ…pienia wypadku przy pracy.
d) wezwania odpowiednich służb w sytuacji wystąpienia wypadku przy pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
72
4. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na
a) przewidywaniu i zapobieganiu pojawiania się problemów.
b) minimalizowaniu skutków nieszczęśliwych wypadków przy pracy.
c) umiejętności radzenia sobie z pojawiającymi się problemami.
d) umiejętnym tuszowaniu skutków zaistniałych problemów.
5. Pracownicy, którzy nie odbyli odpowiedniego przeszkolenia w zakresie bhp
a) mogą podjąć pracę, ale tylko pod nadzorem inspektora bhp w danym miejscu pracy.
b) mogą pracować, ale tylko przez okres jednego tygodnia, po tym terminie muszą
przejść odpowiednie szkolenie.
c) mogą wykonywać tylko prace na stanowiskach, na których występuje minimalne
ryzyko zawodowe.
d) nie mogą przystąpić do pracy.
6. Rękawice medyczne, przy użyciu których dokonano sortowania odpadów medycznych
a) można wykorzystać ponownie, podczas zabiegów pielęgnacyjno-higienicznych.
b) należy wyrzucić do odpowiedniego pojemnika.
c) po ich uprzednim umyciu można wykorzystać podczas asystowania przy zabiegach
terapeutycznych.
d) można wykorzystać w każdym celu.
7. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem należy użyć
a) hydrantu.
b) gaśnicy proszkowej.
c) wody.
d) koca gaśniczego.
8. W przypadku wybuchu pożaru w budynku należy
a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu.
b) otworzyć równocześnie drzwi i okno.
c) nie otwierać okna, ani drzwi.
d) nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.
9. Miejsce zbiórki do ewakuacji oznaczone jest znakiem
a)
b)
c)
d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
73
10. Jedna z zasad ergonomii zaleca
a) prowadzenie regularnych szkoleń pracowników z zakresu bhp i ergonomii.
b) zmniejszanie obciążeń wysiłkiem fizycznym, poprzez takie rozmieszczenie
elementów na stanowisku pracy, aby wszystko było możliwie w zasięgu rąk, to
znaczy często używane przedmioty powinny być na  wyciągnięcie ręki , a bardzo
często używane przedmioty powinny być w zasięgu przedramion.
c) zapewnienie pracownikom niezbędnych informacji i szkoleń nt. zasad ochrony przed
zagrożeniami.
d) podejmowanie działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy.
11. Osoba, która nie posiada wykształcenia medycznego i jest świadkiem wypadku powinna
a) wezwać pogotowie ratunkowe i do jego przyjazdu nie podejmować żadnych działań.
b) udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym.
c) nie podejmować żadnych działań, obserwować całe zdarzenie i na bieżąco
informować dyżurnego pogotowia ratunkowego o sytuacji w miejscu wypadku.
d) udzielić pomocy poszkodowanym, ale tylko na ich wyraz
ne żądanie.
12. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu
a) podjęcie czynności mających na celu podtrzymanie życia poszkodowanego.
b) przetransportowanie poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego.
c) podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych.
d) podanie poszkodowanemu czegoÅ› do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego.
13. A
ańcuch ratunkowy to
a) stalowa lina lub łańcuch, który wykorzystywany jest podczas demontażu pojazdów
samochodowych, w których zostali uwięzieni poszkodowani w wypadku.
b) instrukcja postępowania podczas ratowania życia, stworzona dla potrzeb tylko
i wyłącznie specjalistycznych służb ratowniczych.
c) algorytm opisujący przebieg udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach.
d) element wyposażenia samochodowej apteczki pierwszej pomocy.
14. Oddychającego pacjenta z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy
w pozycji
a) na wznak.
b) siedzÄ…cej.
c) bocznej ustalonej.
d) półleżącej.
15. OcenÄ™ oddechu sprawdza siÄ™ przy pomocy
a) kontroli tętna na tętnicy szyjnej.
b) kontroli tętna na przegubie lewej ręki.
c) obserwacji, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.
d) 3-elementowego schematu: słuch, czucie, wzrok.
16. W przypadku uszkodzenia czaszki należy
a) nie tamować krwawienia z ran głowy, okryć ranę jałowym opatrunkiem.
b) zastosować opatrunek uciskowy.
c) poszkodowanego ułożyć na wznak, aby nogi miał powyżej poziomu głowy.
d) poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
74
17. Uciskowy opatrunek zakładamy na
a) otwarte złamanie.
b) pojedynczą ranę, z której krew wypływa ciągłym strumieniem.
c) krwotok z rozległej powierzchni rany.
d) ranę powstałą w wyniku poparzenia.
18. Podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej częstotliwość ucisku mostka powinna
wynosić
a) 60 na minutÄ™.
b) 80 na minutÄ™.
c) 100 na minutÄ™.
d) 120 na minutÄ™.
19. Na wyposażeniu apteczki pierwszej pomocy nie powinien/powinna się znalez
ć
a) opatrunek jałowy.
b) skalpel.
c) maseczka do sztucznego oddychania.
d) latarka.
20. Oświetlenie najlepsze dla oka ludzkiego to
a) sztuczne pojedyncze białe.
b) sztuczne pojedyncze żółte.
c) sztuczne ogólne.
d) naturalne słoneczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
75
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & & & & ..
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
76
6. LITERATURA
1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997
2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. Gałusza M.: Poradnik bhp dla pracodawców oraz osób kierujących pracownikami.
Wydawnictwo Tarbonus, Tarnobrzeg 2007
4. Górska E.: Ergonomia  projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Wyd. Politechnika
Warszawska, Warszawa 2002
5. http://www.ciop.pl/ (08.06.2007 r.)
6. http://www.ochronapracy.pl (07.06.2007 r.)
7. http://www.pip.gov.pl/ (09.06.2007 r.)
8. http://www.ratownictwo.waw.pl/ (09.06.2007 r.)
9. Jurczyk W., A
akomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW  Słomczyński G., Kraków 2002.
10. Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. CIOP, Warszawa
1999
11. Nauka o pracy  bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni
wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2000
12. Nowak B.: Niepełnosprawni  wymagania techniczno budowlane. Państwowa Inspekcja
Pracy Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2003
13. PN-92/N-01256/01 - Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa
14. PN-92/N-01256/02 - Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
15. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: Wydawnicze Prawnicze
PWN 1999
16. Szlązak J., Szlązak N.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Uczelniane Wydawnictwo
Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2005
17. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94
z póz
niejszymi zmianami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
77