Zajęcia 6
" Prawidłowości związane ze zwiększaniem częstości
zachowania
 Wzmacnianie pozytywne
 Ewolucja definicji wzmocnienia
" Prawo efektu Thorndike a
" Definicja funkcjonalna Skinnera
" Teoria redukcji potrzeby i popędu Clarka Hulla
" Koncepcja trans-sytuacyjności Paula Meehla
" Teoria/zasady Premacka
" Teorie nierównowagi/deprywacji reakcji
 Układ nagrody  neurofizjologia efektu wzmacniania
 Operacje motywujące
 Wzmacnianie negatywne: ucieczka i unikanie
Typy wzmocnieo pozytywnych
" Wzmocnienia pierwotne (naturalne)  np.
pokarm w karmniku
" Wzmocnienia wtórne (warunkowe, sztuczne) 
np. dz
więk pokarmu wpadającego do
karmnika
" Wzmocnienia wtórne zgeneralizowane  np.
żetony lub pieniądze
1
Dlaczego wzmocnienia wzmacniają?
" Prawo efektu oraz funkcjonalną definicję
Skinnera cechuje błąd logiczny (błędne koło),
który polega na wzajemnym wyjaśnianiu sobą
dwu pojęd (chod nie wszyscy tak sądzą):
 Zachowania połączone z zadowoleniem są
powtarzane. Skąd wiemy, że łączą się z
zadowoleniem? Bo są powtarzane. Dlaczego są
powtarzane? Bo łącza się z zadowoleniem&
 Częstośd zachowania, po którym występuje
wzmocnienie rośnie. Skąd wiemy, że pojawiło się
wzmocnienie? Bo częstośd zachowania rośnie.
Dlaczego? Bo występuje po nim wzmocnienie&
Jak uniknąd tego błędu?
" Hull (1943)  teoria redukcji potrzeby
" Wzmocnieniami są bodz
ce, które redukują
(zaspakajają) potrzeby biologiczne
 Ale np. sacharyna nie zaspakaja żadnej potrzeby a jest
wzmocnieniem.
 Ale np. witamina B1 (tiamina), chod ważna dla zdrowia
nie jest wzmocnieniem
" niedobór B1 wywołuje zaburzenia czynności OUN: uczucie osłabienia
i zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji i depresję;
niewydolnośd krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie
wymiarów serca, obrzęki kooczyn górnych i dolnych, zaburzenia ze
strony przewodu pokarmowego: utrata łaknienia, nudności,
wymioty, biegunki, bóle brzucha, brak apetytu, spadek wagi)
2
Teoria redukcji popędu
" Hull i Miller (1948, 1951) zaproponowali ją, jako
odpowiedz
na zastrzeżenia do teorii redukcji potrzeby
" Silna stymulacja odczuwana przez zwierzęta jest
awersyjna i każde zachowanie, które poprzedza
redukcję stymulacji będzie przez to wzmocnione
" Silna stymulacja często płynie z niezaspokojonych
popędów
" Ale: są wzmocnienia, które nie tylko nie redukują
stymulacji, ale ją nasilają, np. wzmocnienia
sensoryczne
Teoria trans-sytuacyjności
" Meehl (1950): wzmocnienie, które działa w
jednej sytuacji będzie działało także w innych
sytuacjach
" W wielu sytuacjach to prawda
" Ale: David Premack wykazał, że nawet
najbardziej typowe wzmocnienia (takie, jak
woda) mogą działad w jednych warunkach i
nie działad w innych warunkach, a czasem
nawet działad, jak kara
Teoria Premacka
" Zdaniem Premacka bardziej zasadne jest
charakteryzowanie wzmacniania, jako zależności
między dwoma zachowaniami (reakcjami), a nie
reakcją i bodz
cem
" Różne zachowania mają różne
prawdopodobieostwo wystąpienia
" Zachowania bardziej prawdopodobne będą
wzmacniały (nasilały) zachowania mniej
prawdopodobne, o ile bez nich nie będą możliwe
" Prawdopodobieostwo reakcji może byd różne w
różnych sytuacjach i kontekstach (relatywnośd
wzmocnieo)
3
Teoria deprywacji reakcji
" Zaproponowana przez Timberlakea i Allisona
(1974) teoria deprywacji reakcji jest ulepszoną
wersją koncepcji Premacka
" Teoria deprywacji zachowania, inaczej koncepcja
nierównowagi (ang. disequilibrium) zakłada, że
efekt wzmocnienia bierze się z narzuconych
jednostce ograniczeo, które zaburzają
podstawowe, spontaniczne relacje czasowe
występujące między różnymi zachowaniami i tym
samy uniemożliwiają angażowanie się w nie
ulubionej kombinacji
4
Teoria deprywacji reakcji
" Jeśli pozostawid jednostce całkowitą swobodę w
rozporządzaniu swoją aktywnością, to rozdzieli
ona swoją aktywnośd na różne zachowania w
sposób dla niej optymalny, najprzyjemniejszy
" Przy braku ograniczeo obserwowane relacje
między jakimiś dwoma zachowaniami utworzą
pewien zrównoważony układ, który może byd
przedstawiony w postaci punktu równowagi na
wykresie obrazującym czas poświęcany każdej z
czynności
Teoria deprywacji reakcji
" Kiedy w środowisku zostają wprowadzone
ograniczenia zaburzające równowagę,
obserwujemy regulacyjne zmiany w
zachowaniu, wynikające z dążenia jednostki do
przywrócenia równowagi, do powrotu relacji
między czynnościami do punktu zadowolenia
5
Teoria deprywacji reakcji
" Narzucone ograniczenie, które powoduje, że
preferowane w warunkach swobody natężenie
reakcji zależnej nie pozwala na wykonywanie
preferowanej częstości reakcji niezależnej,
przez co jednostka oddala się od punktu
zadowolenia, wywoła wzrost natężenia reakcji
zależnej, aby jednostka możliwie zbliżyła się
do utraconego punktu błogostanu
Teoria deprywacji reakcji  odniesienie
praktyczne
Teoria deprywacji reakcji  odniesienie
praktyczne
6
Krzywa wkładu pracy
" W przypadku badao eksperymentalnej analizy
zachowania obserwuje się znaną z mikroekonomii
zależnośd:
 przy spadku stawki płac następuje wzrost nakładu pracy
wynikający z dążenia do utrzymania dochodu na stałym
poziomie,
 ale w momencie gdy stawka płac staje się bardzo mała
dochodzi do zatrzymania wzrostu, a następnie spadku
nakładu pracy.
" Ograniczenie dla zastosowania teorii deprywacji reakcji
" Krzywa wkładu pracy wskazuje na substytucyjnośd
dochodu i czasu wolnego
Krzywa wkładu pracy
Neurofizjologia wzmacniania
" Badania Jamesa Oldsa i współpracowników (1954, 1981)
nad samodrażnieniem i tzw. ośrodkami przyjemności.
7
Układ nagrody
" Najważniejszymi elementami układu nagrody uaktywniającymi się podczas reakcji
sprawczych są jądro półleżące (nucleus accumbens, NA) przodomózgowia, pole
brzuszne nakrywki śródmózgowia (ventral tegmental area, VTA) i łączący je pęczek
przyśrodkowy przodomózgowia (medial forebrain bundle, MFB)  drogi
dopaminergiczne.
Operacje motywujące (MO)
(Jack Michael, 1982)
" Działanie wzmocnieo
uzależnione jest m.in. od
warunków, jakie panują w
środowisku
" Warunki te mogą sprzyjad
działaniu wzmocnieo 
operacje ustanawiające
" Warunki mogą niwelowad
działanie wzmocnieo 
operacje znoszące
Operacje znoszące (AO)
" Zmniejszają efektywnośd konsekwencji jako
wzmocnienia
 Najedzenie się zmniejsza efektywnośd pożywienia
 Wyspanie się zmniejsza efektywnośd możliwości
pospania, itd.
" Zmniejszają aktualną częstośd zachowania
 Najedzenie zmniejsza zachowania wzmacniane w
przeszłości pożywieniem
 Wyspanie się zmniejsza częstośd zachowao
związanych z wysypianiem się, itd.
8
Niektóre bezwarunkowe operacje
motywujące (UMOs)
Operacje ustanawiające Operacje znoszące
Deprywacja pokarmowa Najedzenie się
Deprywacja od płynów Napojenie
Deprywacja od snu Wyspanie się
Deprywacja aktywności  Wybieganie , zmęczenie
Brak tlenu Oddychanie
Przegrzanie Schłodzenie
Wyziębienie Rozgrzanie
Wzrost bólu Zmniejszenie bólu
Wzmacnianie negatywne: ucieczka i unikanie
Teorie uczenia reakcji unikania
" Teoria dwuczynnikowa (Rescorla i Solomon)
" Teoria poznawcza (Seligman i Johnston)
" Teoria sprawcza (Sidman i Herrnstein)
9
Teoria dwuczynnikowa
(Rescorla i Solomon)
" Oparta jest o połączone działanie
warunkowania klasycznego i instrumentalnego
" Teoria ta utrzymuje, że zwierzę początkowo
uczy się reakcji ucieczki od zastosowanego
szoku. Wzmocnieniem jest tu zakooczenie
odczuwania bólu
Teoria dwuczynnikowa
" Warunkowanie klasyczne powoduje, że
bodziec różnicujący podawany przed szokiem
staje się bodz
cem warunkowym (CS)
zapowiadającym bodziec bezwarunkowy, czyli
szok elektryczny (US)
" Po kilku próbach bodziec warunkowy zaczyna
wywoływad reakcję warunkową: lęk (CR)
Teoria dwuczynnikowa
" Zwierzę zaczyna wykonywad reakcję
instrumentalną już przy prezentacji bodz
ca
różnicującego, a reakcja ta jest reakcją ucieczki
przed bodz
cem wywołującym lęk
" Z drugiej strony, ta sama reakcja prowadzi do
uniknięcia bodz
ca bezwarunkowego (szoku)
10
Teoria dwuczynnikowa
" Teoria dwuczynnikowa mówi więc, że unikanie
to też ucieczka, tyle, że przed bodz
cem
warunkowym
" Jednak badania wskazują, że po długotrwałym
treningu unikania u zwierząt nie występują
reakcje lękowe
" Nie ma zatem podstaw by sądzid, że ucieczka
od bodz
ca wywołującego lęk podtrzymuje
wykonywanie reakcji unikania
Teoria poznawcza
(Seligman i Johnston)
" Akcentuje rolę rozwijających się w trakcie
warunkowania specyficznych  oczekiwao :
 Wykonanie reakcji prowadzi do braku szoku
elektrycznego
 Niewykonanie reakcji prowadzi do otrzymania szoku
" Wygaszanie jest nieskuteczne, bo każdorazowo
potwierdza się pierwsze z oczekiwao
" Konieczne są doświadczenia, które
zakwestionują drugie z oczekiwao: np.
procedura  zatapiania
Teoria sprawcza (teoria jednoczynnikowa)
(Sidman i Herrnstein)
" W przeciwieostwie do poprzednich metod badawczych opartych o
procedury prób wyodrębnionych, tutaj mamy do czynienia z
procedurą swobodnych zachowao sprawczych (free-operant
avoidance).
11
Teoria sprawcza
" Badanie pokazało, że dla nauczenia reakcji
unikania:
 wystarczy możliwośd zmniejszenia częstotliwości
otrzymywanych bodz
ców awersyjnych, a nie jest
konieczne całkowite ich wyeliminowanie
 bodz
ce różnicujące nie są niezbędne do uczenia tej
reakcji
Teoria sprawcza
" Efektywna zależnośd dająca unikanie to narzucona
ujemna korelacja między częstością pojawiania się
bodz
ców awersyjnych a częstością wykonywania reakcji
sprawczych
" Wzmocnienie polega tu na regulacji zachowania: dla
szczurów bardziej pożądaną kombinacją zachowania jest
naciskanie na dz
wignię i rzadsze odczuwanie bólu, niż
nie naciskanie na dz
wignię i częstsze odczuwanie bólu
" Nie jest to zatem analiza na poziomie relacji między
pojedynczą konsekwencją (prawdziwą lub hipotetyczną)
zależną od jakiejś reakcji sprawczej - ujęcie molarne
12