Zwoje (The Scrolls) 2 (27), 2001





Poniższy przeglądowy artykuł stanowi źródłowe rozbudowanie rozważań
Ryszarda Kapuścińskiego o sztuce prehistorycznej, przytoczonych w poprzedzającym tekście w tych Zwojach. Nie jest niczym
więcej ponad próbę niezwykle skróconego opisu sztuki jaskiniowej i najnowszego
stanu jej interpretacji, jak również zasygnalizowania pewnych problemów
poznawczych w najwcześniejszej historii ludzkiej sztuki i wierzeń. Problemów
fascynujących, godnych zadumy, choć być może nigdy nie rozwiązalnych z braku
wystarczających dowodów.
Pominięta tutaj została sztuka jaskiniowa Afryki, zarówno ta najwcześniejsza
w górach Tassili Sahary, jak i późniejsza na terenach Zimbabwe, Zambii, Malawi i
Republiki Południowej Afryki.
Dla szybszego ładowania, artykuł ten rozdzielony jest na cztery części, z
nawigacją wewnątrz tekstu.   (AMK)

Część 1:   Ogólny
zarys

Część 2:   Jaskinia
Cosquer

Część 3:   Jaskinia
Chauvet

Część 4:   Czy sztuka wyszła
z Australii?



NAJDŁUŻSZY ARTYSTYCZNY OKRES LUDZKOŚCI
ANDRZEJ M. KOBOS

CZĘŚĆ 1W roku 1834, w jaskini Le Chaffaud w departamencie
Vienne we Francji znaleziono kość zwierzęcą z wyrytymi na niej dwiema sarnami.

Le
Chauffaud: Wyżłobione sarny.Nie było jeszcze wówczas
sposobu datowania takich przedmiotów, za to rozbudzone, chaotyczne poszukiwania
w jaskiniach niestety zniszczyły wiele potencjalnych znalezisk i dowodów
"historyczno-czasowych." Znajdowano rzeźbione figurki zwierząt i, o wiele
rzadziej, ludzi. W latach 1860-1870 ugruntowało się już przekonanie, że
znaleziska z wyrytymi podobiznami mamutów, reniferów i dzikich koni były dziełem
ludzi, którzy niegdyś żyli wśród tych zwierząt.
Isturitz:
Wyżłobione głowy kozła i koni; Środkowy Magdalenian.

Sztuka prehistoryczna
W roku 1879 Señor Marcelino de Sautuola szukał narzędzi krzemiennych w glinie
podłoża jaskini Altamira koło Santander na północnym wybrzeżu Hiszpanii, w kraju
Basków. Jego pięcioletnia córeczka Maria zauważyła zwierzęta namalowane na
sklepieniu jaskini.
Altamira:
Bizony na sklepieniu.
Altamira:
Czerwony bizon na sklepieniu.I choć upłynęły jeszcze
lata, zanim sztukę prehistoryczną uznano za fakt w historii kultury ludzkości,
Maria de Sautuola uchodzi za odkrywcę tej sztuki. W latach 1893-1903 odkryto
malowidła i obiekty sztuki w kilku jaskiniach pomiędzy Rodanem a Atlantykiem. W
roku 1940 odkryto w jaskini Lascaux w departamencie Dordogne we Francji ogromny
kompleks malowideł zwierząt.
Lascaux:
Konie, fragment kompozycji. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000
BP.
Lascaux:
Koń, fragment kompozycji. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000
BP.
Lascaux:
Tur (samiec), fragment kompozycji. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000
BP.Właściwie dopiero odkrycie całych kompozycji
malowideł w Lascaux uświadomiło światu, że sztuka prehistoryczna o ogromnym
ładunku artystycznym jest integralną cześcią ludzkiej sztuki o bardzo długiej
historii.
Lascaux:
Jednorożec. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000 BP.
Lascaux:
Jeleń. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000 BP.
Lascaux: Płynące renifery. Środkowy Magdalenian, 17 000-15 000
BP.Określenie sztuka prehistoryczna jest bardzo płynne.
Wystarczy powiedzieć, że w ciągu ostatnich około 60 lat, historię tej sztuki
przepisywano co najmniej trzykrotnie a zanosi się na pisanie jej po raz czwarty.
W roku 1952 Abb� H�nri Breuil, który całe niemal życie spędził nad tą sztuką,
opublikował dzieło pt. Czterysta wieków sztuki jaskiniowej, w którym
wprowadził podział prehistorycznej sztuki na szereg okresów i wystąpił z
koncepcją dwóch jej niezależnych cyklów rozwojowych. W roku 1967 (??) Andr�
Leroi-Gourhan w dziele Skarby sztuki prehistorycznej [1] wprowadził nowe
koncepcje rozwoju i systematyki tej sztuki. Kilka lat temu, po odkryciu jaskini
Cosquer (dosłownie podmorskiej) niedaleko Marsylii, a w szczególności jaskini
Chauvet w rejonie Ardeche nad Rodanem, Jean-Marie Chauvet, Jean Clottes i ich
współpracownicy cofnęli historię sztuki do roku około 32 000 BP [BP - before
present; przed chwilą obecną]. Wydaje się, że prawie równoczesne odkrycia w
północnej Australii cofną zjawienie się ludzkiej sztuki co najmniej do 75 000
BP.
Jak dotąd, liczne ślady sztuki prehistorycznej lub raczej paleolitycznej
znaleziono w Europie i Afryce, niedawno w Australii; mniej liczne w Azji (w
rejonie jeziora Bajkał) i Ameryce.
Z prehistoryczną sztuką wiąże się problem datowania i podziału tej sztuki na
okresy, geograficznych jej skupisk związanych z miejscami "osiedlenia się"
wczesnego człowieka, oraz istnienia lub nieistnienia ciągłości jej rozwoju,
uwarunkowanej drastycznymi zmianami klimatycznymi. Ludzie paleolityczni
najprawdopodobniej mieli skomplikowany system wierzeń i rytuałów, oczywiście nie
uniwersalny, powiązany z codziennym życiem, który znajdował swoje odbicie w
sposobie dekorowania ich narzędzi i ścian jaskiń symbolicznymi wizerunkami, w
większości realistycznymi, ale również i zadziwiająco abstrakcyjnymi.
Współczesne zrozumienie tego systemu pozostaje i zapewne pozostanie
fragmentaryczne i podlegające różnym interpretacjom. Poznajemy daty i techniki
owej sztuki, nawarstwienia malowideł i rytów naskalnych, ale, poza oczywistym
istnieniem związku z ówczesnym otoczeniem i warunkami życia człowieka, niewiele
pewnego wiemy o motywacjach tej sztuki, jej symbolice i znaczeniu, powodach
nagromadzenia malowideł i rytów w pewnych tylko jaskinach, o ówczesnej "sztuce
dla sztuki". Czy te dekorowane w tak trudnych warunkach jaskinie były
świątyniami kultowymi? "galeriami sztuki"? szkołami sztuki? W Europie znane jest
około 130 dekorowanych jaskiń, malowidła różnią się od siebie, są na ogół w
głębi jaskiń. Większość z tych jaskiń znajduje się w południowo-zachodniej
Francji (Dordogne) i północno-wschodniej Hiszpanii (Basque), choć najsłynniejsze
obecnie jaskinie Chauvet i Cosquer znajdują się w południowo-wschodniej Francji
(odpowiednio rejony Ardeche i Marseille).
Gargas:
Ręce (negatyw). Na ścianach tych jaskiń pozostały
namalowane zarysy dłoni (w pozytywie - odbicie lub negatywie - zarys), symbole o
narzucającej się seksualnej wymowie, a przede wszystkim zwierzęta: mięsodajne
mamuty, bizony, konie i kozły (niektóre ranne w polowaniu), drapieżne
niedźwiedzie, lwy, pantery. (Konie, których znaczenia w rozwoju cywilizacji
człowieka nie sposób przecenić, były wtedy jeszcze dzikie i podobne do żyjących
do dzisiaj koni Przewalskiego).
Santimamine; Niedźwiedź namalowany na
stalagmicie.
Niaux:
Bizon. Wczesny Styl IV.W zasadzie nie widać ludzi, tylko
zwierzęta, wśród których musieli oni przeżyć i na które polowali aby przeżyć.
Wyraźnie istniało powstrzymywanie się przed portretowaniem człowieka i jego
obrzędów, uderzająca jest dyskrecja w scenach seksualnych.
Nie umniejsza to oczywiście wagi pytania dlaczego ludzie, którzy polowali na
mamuty i bizony dekorowali swoje jaskinie, oręż i narzędzia? Jakie było ich
poczucie piękna, jak rozwijało się ono w czasie, jakie idee utrwalali w swojej
sztuce? Z takimi pytaniami, z jaskini Lascaux, ok. 15 000 - 17 000 lat temu,
przenieśliśmy się niedawno do jaskini Chauvet 32 000 lat temu, a pierwotni
mieszkańcy Australii przenoszą nas w przeszłość co najmniej 75 000 lat


Chronologia sztuki prehistorycznej
W pierwszej połowie XX wieku, najwcześniejsi prehistorycy dzielili późny
Paleolit na dwie główne eopki: Solutrean i Magdalenian, które to nazwy pochodzą
od dwóch głównych rejonów znalezisk we Francji Solutr� (Saone-et-Loire) i La
Magdelaine (Dordogne).
Abb� H�nri Breuil
Pierwszą systematyczną chronologię sztuki jaskiniowej zaproponował Abb� H�nri
Breuil. Według niego sztuka jaskiniowa przeszła przez dwa kolejne, niezależne
cykle, postępujące od form archaicznych do złożonych i szczegółowych obrazów.
Aurignacian-Perigordian (36 000 - 24 000 BP) i Solutrean-Magdalenian (22 000-12
000 BP). Okres Magdalenian dzielił na sześć podokresów. W obu cyklach traktował
oddzielnie malarstwo i ryty naskalne. Podział na cykle i okresy opierał się na
charakterystykach znalezisk, w tym wyżłóbień i malarstwa jaskiniowego. Malarstwo
jaskiniowe miało być z okresu Magdalenian IV-V.
Andr� Leroi-Gourhan
Chronologia Abb� Breuil'a została zmodyfikowana przez Andr� Leroi-Gourhan'a,
który w swojej monumentalnej książce Treasures of Prehistoric Art (1967)
[1], stanowiącej ukoronowanie jego ponad dwudziestoletniej pracy nad
statystyczną systematyką sztuki jaskiniowej, podjął próbę szerokiej
interpretacji prehistorycznej sztuki. Ta interpretacja została zakwestionowana
przez Jean'a Clottes w późnych latach 1990. po odkryciach jaskini Chauvet. Nie
mniej jednak warto przytoczyć tutaj kilka punktów interpretacji Leroi-Gourhan.
Modyfikacje wynikające z odkryć w jaskinach Chauvet dotyczą głównie (i bardzo
istotnie!) ewolucji sztuki prehistorycznej i jej podziału na okresy, początków
oraz datowania ich trwania.
Andr� Leroi-Gourhan wyróżnił cztery okresy: Aurignacian, Gravetian, Solutrean
i Magdalenian, i równocześnie style, niekiedy podzielone jeszcze na podokresy i
podstyle, definiowane pewnymi powtrzającymi się charakterystykami rysunku.
Według niego istniał nieprzerwany rozwój prehistorycznej sztuki postępujący
serią szybkich skoków, rozdzielonych długimi okresami przejściowymi:

Styl I (35 000 - 25 000 BP) : Wszystkie znaleziska z figuralną
reprezentacją od samych początków okresu Aurignacian do dojrzałego okresu
Gravetian. Cechą charakterystyczną były wyżłobienia na kamiennych blokach i
pierwsze skoordynowane sylwetki oraz asocjacje konia i wołu, mamuta i konia
oraz symbolicznej kobiecej pochwy i męskich kropek.

Styl II (25 000-19 000 BP) :Od końcowego okresu Gravetian do
pierwszej fazy okresu Solutrean. Pojawiają się wielkie sanktuaria w wnętrzach
jaskiń (np. Gargas), ale wiekszość rytów i obrazów była wykonana na płytach
kamiennych i ścianach schronów skalnych w zasięgu światła dziennego. Zwierzęta
rysowane były z profilu, o ciągłej, sinusoidalnej linii karku i grzbietu, z
nieproporcjanalnymi, słabo zarysowanymi nogami. Ważniejsze jaskinie tego
okresu to (w nawiasie rok odkrycia jaskini): Laussel (1909), Pair-Non-Pair
(1881), Los Hornos (1903), Gargas (Houtes-Pyren�es, 1911).

Styl III (19 000 - 16 000) :Dojrzały okres Solutrean do
wczesnego okresu Magdalenian (I-II, Breuil'a). Malarstwo i ryty przenoszą się
w głąb jaskiń, z dala od światła dziennego. Zostaje osiągnięte mistrzowstwo
rysunku, kolorystyki, wypełnianie wyżłobionych lub namalowanych zarysów ochrą
i węglem drzewnym albo barwnikiem manganowym. Zwięrzęta są bardziej
realistyczne, "żywe" i "gwałtowne", chociaż z zbyt małymi głowami i
kończynami. (np. Lascaux (1940), Pech-Merle (1922, 1949), Cougnac (1949), Le
Gabillou (1941)).
Pech-Merle: Koń, dłoń i znaki. Styl III.Na lewo znajduje się drugi
koń zwrócony przeciwnie i druga dłoń.
Cougnac: Kozioł. Styl III.
Le
Gabillou: Bizon i koń, ryt naskalny. Styl III.
Wczesny Styl IV (16 000 BP - 14 000 BP) : Środkowy Magdalenian
(III-IV). Większość sanktuariów jest usytuowanych w nieoświetlonych
jaskiniach, daleko od wejścia, pochodzi ze Stylu IV, np. Rouffignac (1947),
Villars (1958), Niaux (znana od dawna, uznana za paleolityczną 1906), Le
Portel (1908), Les Trois Frères (1912), Le Tuc d'Audoubert (1912), Montespan
(1881, 1923). Zanikają rysunki mamutów i reniferów, większość malowideł
przedstawia bizony i konie, a rzadziej jelenie i kozły. Inne ważne jaskinie
to: Teyjat (1903), Commarque (1915), Les Combarelles (1901), Font-de-Gaume
(1901), Arcy-sur-Cure (1901), Marsoulas (1883), Las Monedas (1952), Tibiran
(1951), Ebbou (1912, 1946)
Rouffignac: Mamut.
Le
Portel: Bizon. Wczesny Styl IV.
Niaux:
Fragment kompozycji w Okrągłej Komorze.
Niaux: Bizon ze znakami w kształcie strzał.

Późny Styl IV (14 000 - 12 000 BP) :Późny Magdalenian (V-VI).
Najczęstsze są dodatki do wcześniejszych kompozycji, powracają wizerunki
reniferów. Nadal malowane są konie, pojawiają się ptaki, ryby oraz kolczaste,
harpunowate znaki - symbole męskie.

Końcowy Styl IV :Późny Magdalenian (VI). Koniec sztuki
paleolitycznej i przejście do sztuki mesolitycznej. Na przykład jaskinie w
Porto Badisco na Sycylii, udekorowane symbolicznymi znakami i figuratywnymi
malowidłami przedstawiającymi mesolitycznych myśliwych, datowane są na około 6
000 BP. Schemat Leroi-Gourhan, podobny w zasadzie do schematu
Breuil'a, dopatrywał się stopniowego postępu od form prostych do złożonych i
traktował sztukę paleolityczną jako jednolite zjawisko. Jeszcze zanim stały się
dostępne precyzyjne techniki datowania, kwestionowano schemat Leroi-Gourhan,
który sprowadzał się do pojedynczego początku i pojedynczego szczytowego
rozkwitu tej sztuki. Przedstawiano hipotezy różnic regionalnych, postępu,
cofania się, eksperymentowania, wręcz indywidualności artystów, itd.
Argumentowano, iż, podobnie do ewolucji, sztuka paleoliczna rozwijała się w
sposób skomplikowany, miała okresy rozkwitu i współistnienia stylów i motywów.
Sztuka paleolityczna zanikła z cofnięciem się lodowców, około 12 000-11 000
BP.

Tematyka sztuki paleolitycznej

(bez jaskiń Cosquer i Chauvet)
Istnieje cały bogaty dział sztuki paleolitycznej, który obejmuje dekoracje
na broni (oszczepach, maczugach), narzędziach i ornamentykę. Ta ostatnia grupa
może podpadać pod sztukę kultową: figurki, ryty na kamieniach i symboliczną:
malarstwo jaskiniowe. Dekorowane przedmioty pochodzą z różnych okresów i
stanowią jedno z głównych źródeł informacji dla pewnego wyobrażenia sobie
życia codziennego tamtych ludzi. W chronologii Leroi-Gourhan dekoracje na
przedmiotach użytkowych najczęściej pochodzą ze Środkowego i Późnego
Magdalenian (15 000-12 000 BP). Figurki o możliwym znaczeniu religijnym
pochodzą głównie z okresu Gravetian (ok. 25 000 BP) Słynne są figurki kobiece,
tzw. Wenus, znalezione w Kostienkach nad Donem na Ukrainie, w Niemczech i
Francji. Narzuca się ich symbolika seksualna i płodności.




Lespegue: Figurka kobiety wyrzeźbiona
w kle mamuta; 15 cm wysokości. Solutrean
Laugerie Basse: Figurka kobiety
wyrzeźbiona w kle mamuta, tzw. "Bezwstydna Wenus"; 8 cm
wysokości. Magdalenian III-IV.

Laussel: Kobieta trzymająca róg bizona.
Relief, 45 cm wysokości; określany na 19 000 BP (między
Solutrean i Gravetian).Paleolityczne
dekoracje występują w dwóch lokalizacjach: w schronach skalnych, gdzie
dochodziło światło dzienne (ryty i malowidła mogły być wykonywane przy świetle
dziennym) i w podziemnych jaskinach. Andr� Leroi-Gourhan twierdził, że
dekoracje w schronach skalnych są wcześniejsze. Jaskinie Cosquer i Chauvet
temu zaprzeczają, ale z kolei odkryte w Australii najstarsze znane dekoracje,
składające się z kolistych, być może niegdyś pomalowanych, są dekoracjami w
schronach skalnych.
Dekorowane wewnętrzne (podziemne) sanktuaria zwykle zaczynają się w
dogodnych wnękach w głębi jaskiń, w pewnej odległości od wejścia, co może
świadczyć o ich specjalnym, rytualnym celu i rzadkim docieraniu tam ludzi.
Niektóre znaki mogły być oznakowaniem drogi w jaskini i ostrzeżeniami w
trudnych do przejścia miejscach.
Leroi-Gourhan uważał dekorowane jaskinie za sanktuaria, w których malowidła
zgrupowane były w bardziej odległych częściach jaskiń. Twierdził, że malowidła
zwierząt są podzielone topograficznie (idąc od wejścia do jaskini) na trzy
grupy: duże roślinożerne (mamuty, bizony, woły, konie); mniejsze roślinożerne:
(kozły i jelenie) i - najdalej w jakiniach - najgroźniejsze zwierzęta: lwy,
niedźwiedzie i nosorożce. Było to jakby "myśliwskie" pogrupowanie malowideł.
W statystycznej interpretacji Leroi-Gourhan, typowe zgrupowania zwierząt w
głównej kompozycji przedstawiają bizona i konia, wołu i konia oraz bizona i
mamuta. W jaskini Le Portel w centralnej kompozycji znajdują się bizon, koń i
kozioł, w Niaux bizon/koń/lew/kozioł/jeleń; w Lascaux bizon/wół i
koń/lew/jeleń/nosorożec i sparowane znaki seksualne.

Ludzie
Ludzie byli przedstawiani bardzo rzadko. Częściej zdarzały się symbole
niewątpliwie seksualne, reprezentujące pochwę lub penis, te ostatnie
najczęściej jako dekoracje kijów/maczugi. Kilka rytów naskalnych przedstawia
sylwetki kobiet pochylonych do przodu, co niektórzy interpretowali jako typową
pozycję seksualną paleolitycznych kobiet.
La
Roche � Lalinde: Schematyczne postacie kobiece płycie kamiennej. Ryt
naskalny, postacie 10-15 cm wysokości. Magdalenian
IIIMężczyźni zdarzają się jeszcze rzadziej,
szczególnie we wcześniejszych okresach. Słynne jest malowidło czarownika ze
sklepienia jaskini Les Troi Frères, ponad malowidłami zwierząt. W jaskini Le
Gabillou znajduje się ryt mężczyzny z głową i ogonem bizona.
Les
Troi Frères: "Czarownik", 75 cm wysokości.Wizerunki
twarzy są bardzo rzadkie, znany jest wizerunek z jaskini Marsoulas (Środkowy
Magdalenian, III, 15 000 BP) i na małej dekoracji kija z Późnego Magdalenian.

Marsoulas: Twarz ludzka, 20 cm wysokości. Środkowy
Magdalenian.Postaci mężczyzn były przedstawiane z
głowami zwierząt, np. bisonów. Znane są naskalne ryty "duchów", do złudzenia
przypominające dzisiejsze karykatury duchów z okrągłymi oczodołami, niekiedy
mogł to być wizerunek ptaka, np. sowy. W niektórych rytach można dopatrywać
się abstrakcji i fantazji w przedstawieniu zarówno ludzi jak i zwierząt.
Wizerunki mężczyzn nie są zgrupowane z wizerunkami kobiet, znane są tylko
cztery przypadki takiego zgrupowania, sugerujące aktywność seksualną. Jedna
tylko dekoracja kija z La Magdelaine przedstawia explicite akt seksualny i to
w obecności niedźwiedzia.
La
Magdeleine: Niedźwiedź i scena seksualna.Symbole
seksualne są wyraźnie obecne w sztuce paleolitycznej, ale jest ona bardzo
dyskretna w scenach erotycznych.
La
Magdeleine: Erotyczny naskalny ryt kobiety.Być może
pojmowali owi ludzie seks bardziej jako funkcję biologiczną, niż erotyczną.
Leroi-Gourhan sądził iż domniemany paleolityczny kult płodności został być
może wyolbrzymiony przez współczesną zachodnią kulturę, w której erotyzm gra
ogromną i ważną rolę.
Częściej napotkano na zgrupowania wizerunków kobiet, lub symbolów
kobiecych, ze zwierzętami, najczęściej z bizonami. Leroi-Gourhan interpretował
to jako symbolikę kobiecej mocy. Wizerunki mężczyzn, lub symbole męskie,
zgrupowane są najczęściej z końmi i/lub bizonami i znajdują się w głębi
jaskiń, w pobliżu wizerunków groźnych zwierząt: lwów, niedźwiedzi i
nosorożców.

Symboliczne znaki
Niezależnie od fascynacji artystyczną doskonałością malowideł i rytów
naskalnych, fascynująca jest również symbolika najwyraźniej ustalonego i
"powszechnego" systemu abstrakcyjnych znaków w europejskich malowidłach
prehistorycznych, gdyż świadczy ona o zdolności ówczesnego człowieka do
abstrakcyjnego myślenia - cecha bynajmniej nie prymitywnych ludzi. Są to
głównie znaki symbolizujące płeć ludzką: żeńskie - trójkąty, prostokąty,
siatki, owale, maczugowate znaki bioder, nóg, piersi; męskie - znaki kolczaste
("harpunowate"), kreski albo kropki. Niekiedy znaki te występują obok siebie.

El
Castillo: Czerwone żeńskie znaki stowarzyszone z czarnymi kolczastymi
męskimi znakami. Wczesny Styl IV.Częste są znaki
dłoni, niekiedy małej dłoni kobiety lub dziecka (byłyby to "podpisy" artystów
lub dowody zabaw dzieci?). Znaki dłoni znaleziono w licznych jaskiniach,
wydaje się że dłoń z jaskini Chauvet jest najstarszym znanym "pełnym"
malowidłem - sprzed 32,000 lat.
Chauvet: Dłoń, negatyw, 32 000 BP.

Kult
Leroi-Gourhan podjął próbę wydedukowania religii człowieka paleolitycznego.
Oczywiste skojarzenia mogą prowadzić do kultu myślistwa, tj. sposobów
zapewnienia sobie pomyślności i bezpieczeństwa w łowach. Świadczyć o tym także
może to, iż niektóre, aczkolwiek nieliczne, zwierzęta przedstawione są
krwawiące z ran; spotyka się też zwierzęta bez głowy. Tak czy inaczej,
przeżycie ludzi zależało od upolowania potężnych zwierząt lub obronienia się
przed nimi, musiał więc istnieć jakiś ich kult.
Leroi-Gourhan postrzega sztukę jaskiniową jako obrazującą nadnaturalne
pojmowanie organizacji żyjącego świata, cykl życia i śmierci, odnawiania
życia, podtrzymywania życia i zadawania/przyjmowania śmierci.
Lascaux: Człowiek zabity przez bizona (fragment); być może scena
symboliczna. Wczesny Styl IV.W kilku jaskiniach
znaleziono lampy w postaci wydrążonych kamieni, w których prawdopodobnie
palono tłuszcz. Odbywało się być może rytualne zabijanie małych niedźwiedzi
oraz zadawanie "ran" namalowanym wizerunkom zwierząt. Ze śladów stóp,
najprawdopodobniej młodzieńca, znalezionych w glinie podłoża w głębi jaskiń Le
Tuc d'Audoubert, Aldene, Niaux i Pech-Merle, Andr� Leroi-Gourham (podobnie jak
wcześniej Abb� Breuil) spekulował istnienie obrzędów inicjacyjnych.


Datowanie malowideł
Do niedawna datowania wielu jaskiń było tylko pośrednie. Np. wejścia lub
fragmenty ścian zostały zawalone podczas lub po epoce lodowcowej, co ustalono
z cech nawarstwienia. Tak określano minimalny wiek jaskiń. Na odwrót,
maksymalny wiek określano ze śladów aktywności lodowcowej w dolinach, w
których się znajdowały (np. jaskinie Niaux nie mogły być zamieszkałe przed 15
500 BP).
W latach 1980. wielce udoskonalono techniki analizy chemicznej (X-ray
diffraction, proton induced X-ray emission) i datowania techniką
14C. Analizy czarnej farby wykazały, że jest była ona oparta
głównie na węglu drzewnym, a nie substancjach nieorganicznych. Z kolei
zaawansowana Accelerator Mass Spectrometry (AMS) umożliwiła datowania
14C z bardzo małych próbek (szczególnie ważne dla nieniszczenia
malowideł naskalnych).
Niektóre organiczne fragmenty datowano techniką 14C, i tak np. W
latach 1990. dokładnie datowano szereg malowideł, które na ogół cofnęły w tył
w czasie sztukę jaskiniową. Np. dla malowideł jaskini Cougnac, znaleziono daty
25 100 , 23 600 i 19 500 BP, podczas gdy poprzednie analizy stylistyczne
datowały je na 18 000 - 16 000 BP. Malowidło konia z Pech-Merle datowano na 24
600 BP. Malowidła jaskini Tete-du-Lion, datowano na 21 650 BP (pośrednio z
węgla drzewnego ze śladami ochry takiej samej chemicznie, jak ta z
wizerunków). Malowidła bizonów w Altamira oscylują nieznacznie wokół 14 000
BP. Malowidła w Niaux, datowane porzednio na 14 000 BP, podczas gdy nowe
datowania farby bizonow w "Salon Noir" przyniosły daty 13 850 i 12 900 BP,
czyli wykonano je co najmniej w dwóch fazach, oddzielonych tysiącleciem.
Malowidła w Le Portel wahają się wokół 12 000 BP [2]. Nowe datowania malowideł
z Lascaux przesunęły je w przód z dotychczasowych 17 000 BP do 15 000 BP [3].


KONTYNUACJA

Część 2:   Jaskinia
Cosquer
Część 3:   Jaskinia
Chauvet

Część 4:   Czy sztuka
wyszła z Australii?


Źródła:

Andre Leroi-Gourhan: Treasures of Prehistoric Art. Harry N.
Abrams, Inc., Publishers, New York, 1967.

Jean-Marie Chauvet, Eliette Brunel Deschamps, Christian Hillaire
(Epilogue by Jean Clottes; Foreword by Paul G. Bahn): Dawn of Art : The
Chavet Cave. The Oldest Known Paintings in the World. Harry N. Abrams,
Inc., Publishers, New York, 1996.

Chauvet cave official web page

Lascaux cave official web page

Jean Clottes and Jean Courtin: The Cave beneath the Sea. Paleolithic
Images at Cosquer. Harry N. Abrams, Inc., Publishers, New York, 1996.

Cosquer cave official web page

R.L.K. Fullagar, D.M. Price & L.M. Head: "Early human occupation of
northern Australia: archaeology and thermoluminescence dating of Jinmium
rock-shelter, Northern Territory." Antiquity 70 (1996)
751-773.

Paul S.C. Ta�on, Richard Fullagar, Sven Ouzman & Ken Mulvaney:
"Cupule engravings from Jinmium-Granilpi (northern Australia) and beyond:
exploration of a widespread and enigmatic class of rock markings."
Antiquity 71 (1996) 942-965.

Paul S.C. Ta�on & Sally Brockwell: "Arnhem Land prehistory in
landscape, stone and paint." Antiquity 69 (1995) 676-695.

Teksty o tematyce archeologicznej zamieszczone w
Zwojach:

Andrzej Kobos: Stonehenge, Zwoje
3/23, 2000
Andrzej Kobos, Barbara Kamińska: Ales Stenar. Kiedy? Kto? Po co?,
Zwoje
1/26, 2001










Copyright © 1997-2001 Zwoje