Opracowanie koncepcji
funkcjonalnej klastra (inicjatywy
klastrowej) w zakresie
turystyki uzdrowiskowej
Autorzy:
Michał Przybyłowski
Piotr Tamowicz
Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez konsorcjum badawcze w składzie Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową oraz ICG  Piotr Tamowicz, w ramach projektu Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Zachodniopomorskiego dotycząceo rozwoju i animacji klastrów na obszarze
województwa.
Gdańsk, maj 2011
SPIS TREŚCI
1. SEKTOR TURYSTYCZNY I UZDROWISKOWY W EUROPIE................................................... 3
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA......................................................................................... 5
3. ROZKA
AD PRZESTRZENNY I PODMIOTOWY KLASTRA....................................................... 7
4. SPECYFICZNE REGIONALNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE................................................ 11
5. WKA
AD KLASTRA W GOSPODARK
REGIONU ..................................................................... 11
6. POTENCJAA
EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA.................................. 12
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU i ANIMACJA KLASTRA .............................................. 15
8. POZIOM INNOWACYJNOŚCI....................................................................................................... 18
9. KIERUNKI DZIAA
ANIA POTENCJALNEJ INICJATYWY KLASTROWEJ.............................. 20
SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 22
SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................. 22
SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................... 22
ZAA

CZNIK 1 PROGNOZY INSTYTUTU TURYSTYKI ............................................................... 23
ZAA

CZNIK 2 KLASTER TURYSTYKI UZDROWISKOWEJ W GÓRNEJ AUSTRII  STUDIUM
PRZYPADKU....................................................................................................................................... 25
ZAA

CZNIK 3 LISTA PODMIOTÓW MOG
CYCH WEJŚĆ W SKA
AD POTENCJALNEJ
INICJATYWY KLASTROWEJ ........................................................................................................... 26
2
1. SEKTOR TURYSTYCZNY I UZDROWISKOWY
W EUROPIE
Bardzo szybkie wychodzenie z ogólnoświatowej recesji wywołanej przez kryzys finansowy w roku
2008 znalazło pozytywne odbicie na wszystkich rynkach turystycznych. Według danych
Międzynarodowej Organizacji Turystycznej (WTO) liczba przyjazdów dokonywanych w celach
turystycznych wyniosła około 935 mln co oznacza istotny wzrost w stosunku do wyniku
zarejestrowanego w kryzysowym roku 2008  913 mln przyjazdów1.
Poprawa koniunktury dotyczyła w pierwszej kolejności rynków wschodzących (Azja, Afryka, Bliski
Wschód). Powrót koniunktury na rynku europejskim postępował znacznie wolniej. Odnotowano tu
471 przyjazdów w celach turystycznych (+4%) co jest wynikiem znacznie gorszym od innych stref
geograficznych. Na ten słaby wynik zło\
yły się zarówno perturbacje związane z kilkudniowym
zamknięciem przestrzenie powietrznej nad Europą z powodu wybuchu wulkanu na Islandii (kwiecień
2010), znacznego osłabienia Euro, a tak\
e wcią\
niepokojącej sytuacji politycznej w Grecji.
Prognozy długoterminowe WTO dla europejskiego rynku turystycznego wskazują, \
e będzie to rynek
najwolniej rozwijający się i jednocześnie tracący na znaczeniu (nale\
y jednak pamiętać, \
e jest to
rynek największy, posiadający obecnie ponad 50% udział w rynku światowym - niska stopa wzrostu
jest więc częściowo efektem du\
ej bazy). Długoterminowa stopa średniorocznego wzrostu do roku
2020 dla Europy szacowana jest na poziomie 3,1% co powinno oznaczać około 700 milionów
przyjazdów.
Ze względu na walory przyrodnicze i atrakcyjność kulturową rynek europejski wykazuje się du\
ym
zró\
nicowaniem wewnętrznym. Według danych Eurostatu w Europie funkcjonuje blisko 440 tys. tzw.
obiektów zbiorowego zakwaterowania w tym 200 tys. (45%) obiektów hotelowych (hotele, motele,
pensjonaty). A
ącznie wszystkie obiekty zbiorowego zakwaterowania dysponują 27,6 milionami miejsc
z czego 43% przypada na obiekty hotelowe. Rozkład przestrzenny tej bazy noclegowej wskazuje na
znaczną koncentrację. Na pięć największych krajów Unii (Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania,
Wielka Brytania) przypada łącznie ponad 70% dostępnej bazy hotelarskiej. Udział Polski w
europejskim rynku pod względem poda\
y miejsc noclegowych jest stosunkowo mały i wynosi 2,2%2.
Struktura bazy noclegowej ze względu na rodzaje obiektów jak i ich rozmiary wykazuje du\
e
zró\
nicowanie. Obiekty hotelowe (tak\
e motele i pensjonaty) dominują w takich krajach jak Grecja
(96,7%), Malta (95,7%), Portugalia (86,8%), Cypr (81,5%) oraz Rumunia (89,3%), A
otwa (78,8%) i
Bułgaria (77,3%). Z kolei we Włoszech, Estonii i Polsce dominują pozostałe obiekty (np. campingi) -
odpowiednio 75,6%, 64,9%, 61,5%).
Szczególne pozycję na rynku turystycznym zajmują usługi spa&wellness. Do największych
usługodawców na tym rynku nale\
ą Niemcy (291 kurortów; 102 mln udzielonych noclegów w roku
2008 i 19,3 mln turystów) i Austria (81 kurortów, 18 mln noclegów w roku 2006).
Według danych GUS w roku 2008 w Polsce działało 2,6 tys. hoteli i podobnych obiektów
noclegowych co stanowiło 38,5% bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania (w obiektach tych
było ponad 211 tys. miejsc noclegowych tj. 35,3% ogółu miejsc). Z tego punktu widzenia Polskę
nale\
y zaliczyć do grupy krajów, w których tzw. pozostałe obiekty (tj. nie-hotelowe) odgrywają du\
ą
1
World Tourism Barometer 2010. United Nations World Tourism Organization.
2
Turystyka w 2009 r. GUS. Warszawa 2010.
3
rolę w ogólnej poda\
y usług noclegowych. Pod względem liczby (wszystkich) miejsc noclegowych na
10 tysięcy mieszkańców (157 miejsc) Polska znajduje się na czwartym miejscu od końca w Unii przed
Litwą, A
otwą i Rumunią.
W roku 2008 liczba obiektów hotelowych funkcjonujących w Polsce wzrosła o 8,1%, a liczba
dostępnych miejsc noclegowych zwiększyła się o 20 tys. tj. 10,6%. Odnotowane tempo było więc
bardzo wysokie w porównaniu do innych krajów europejskich: A
otwa - 13,8%, Irlandia - 7,6%,
Szwecja - 5,2%. Słowenia i Słowacja - po 4,4%.
Popyt na rynku turystycznym mierzony liczbą udzielonych noclegów w obiektach zbiorowego
zakwaterowania w większości krajów europejskich zanotował spadek. Wzrosty odnotowały Słowacja
(7,3%), A
otwa (5,3%), Austria (4,0%) oraz Polska (3,1%). Udział noclegów udzielonych
cudzoziemcom w takich krajach jak Niemcy, Polska czy Rumunia nie przekroczył 20%. Polska
(spadek o 6,8%) obok Holandii (spadek o 9,6%) i Rumunii (spadek o 6,3%) nale\
ała do krajów gdzie
zanotowano największe spadki napływu turystów zagranicznych.
Pod względem turystyki długoterminowej (wyjazdy trwające powy\
ej 4 dni) zdecydowanymi liderami
są najbogatsze kraje Unii: Niemcy (103,8 mln podró\
y), Francuzi (102,3 mln) i Brytyjczycy (70,9
mln). Polska z liczbą 17,2 milionów podró\
y krajowych i zagranicznych plasuje się na 7 miejscu w
Europie. W przypadku odniesienia liczby podró\
y długoterminowych do liczby mieszkańców (tzw.
aktywność turystyczna społeczeństwa) okazuje się, \
e największą aktywność wykazują mieszkańcy
Szwecji, Francji i Luksemburga podczas gdy Polska zajmuje 19 miejsce wśród krajów UE.
Struktura rynku polskiego wskazuje, \
e województwo zachodniopomorskie z posiadaną bazą
turystyczną i w szczególności uzdrowiskową zajmuje na nim jedno z czołowych miejsc (tabela 1). Z
danych GUS wynika, \
e w roku 2009 największa liczba turystów odwiedziła Mazowsze, Małopolskę,
Dolny Śląsk oraz województwo zachodniopomorskie. Pod względem liczby udzielonych noclegów w
tym tak\
e turystom zagranicznym zachodniopomorskie jest zdecydowanym liderem na rynku
krajowym. Do tak dobrego wyniku przyczynia się posiadanie bazy uzdrowiskowej dysponującej du\
ą
liczbą całorocznych miejsc noclegowych.
Krajowy sektor zakładów uzdrowiskowych to obecnie 158 obiektów, z których 46 zlokalizowanych
jest na terenie regionu zachodniopomorskiego (37 w Małopolsce a 21 w regionie Kujawsko-
Pomorskim). A
ącznie zakłady uzdrowiskowe posiadają 31 tys. miejsc noclegowych z czego 34%
przypada na zachodniopomorskie. Pod względem liczby pokojów w obiektach hotelowych (hotele,
motele, pensjonaty) czyli tych obiektów, które są podstawą działania sektora spa&wellness udział
zachodniopomorskiego wynosi 6,8%.
4
Tabela 1 Pozycja polskich regionów na rynku turystycznym (wykorzystanie turystycznej bazy
zbiorowego zakwaterowania; rok 2009; w tys.).
Udzielone noclegi
W tym
Region Turyści korzystający
Ogółem
noclegi udzielone
turystom zagranicznym
Dolnośląskie 1802,4 4762,5 926,1
Kujawsko-pomorskie 766,4 2838,6 154,2
Lubelskie 652,3 1602,5 124,2
Lubuskie 610,7 1307,1 215,2
A
ódzkie 923,7 1941,2 291,3
Małopolskie 2720,6 7958,5 1944,5
Mazowiecki 2786,6 4936,3 1459,4
Opolskie 230,2 570,7 80,7
Podkarpackie 654,9 1942 142,5
Podlaskie 437,9 862,9 106,6
Pomorski 1610,7 5801,9 620,6
Śląskie 1693,3 4437,8 601,1
Świętokrzyskie 383,9 1129,8 61,3
Warmińsko-mazurskie 850,2 2372,2 380,8
Wielkopolskie 1457,3 2789,5 487,1
Zachodniopomorskie 1772,7 9766,5 2013,9
Polska 19353,7 55020,1 9609,4
y
ródło: Turystyka w 2009 r. GUS. Warszawa 2010.
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA
Pod pojęciem klastra turystyki uzdrowiskowej rozumiemy zlokalizowaną w wybranych częściach
regionu zachodniopomorskiego zbiorowość podmiotów gospodarczych świadczących specjalistyczne
usługi w zakresie regeneracji sił fizycznych i psychicznych w tym w szczególności usługi lecznicze
świadczone przy wykorzystaniu specjalistycznej infrastruktury i zasobów naturalnych (np. wody
lecznicze, solanki, itd.).
Przy takim przedmiotowym zakreśleniu definicji tego klastra wyraz
nie widać, \
e w jego skład mo\
na
zaliczyć dwa podstawowe i nieco segmenty usługodawców. Po pierwsze, są to tzw. zakłady
uzdrowiskowe dysponujące bardzo du\
ym i zró\
nicowanym (np. pod względem przeznaczenia)
majątkiem, działające w formie spółek kapitałowych, z których du\
ą część pozostaje własnością skarb
państwa. Ich grupą docelową są przede wszystkim osoby muszące się poddać określonej procedurze
rehabilitacyjnej. Finansowanie tego typu usług opiera się przede wszystkim na systemie ubezpieczeń
społecznych (NFZ), a same zasady funkcjonowania tego typu podmiotów podlegają regulacjom
publicznym3. Do drugiego segmentu klastra trzeba zaliczyć podmioty prywatne (prywatne  od
początku , sprywatyzowane) oraz państwowe, świadczące usługi wypoczynkowe ze szczególnym
uwzględnieniem produktów związanych z regeneracją sił fizycznych i psychicznych zwanych
3
Ustawa z 28 lipca 2005 o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz
o gminach uzdrowiskowych.
5
popularnie spa&wellness. Ten segment usługodawców, pod względem bazy infrastrukturalnej,
dysponuje głównie hotelami i tzw. obiektami hotelowymi (motele, pensjonaty).
Z zebranych danych wynika, \
e w ramach obu segmentów mamy do czynienia z ró\
nym nasileniem
konkurencji i ró\
nymi wektorami (kierunkami) tej konkurencji. Po pierwsze, problemy z
zapewnieniem odpowiedniego poziomu finansowania kosztów działania zakładów uzdrowiskowych
(spółek uzdrowiskowych) wymuszają stopniową komercjalizację oferty usługowej co skutkuje
inicjowaniem konkurencji pomiędzy tymi podmiotami (ograniczeniem dla tej konkurencji jest
niewątpliwie charakter specjalizacji rehabilitacyjnej). Po drugie, taka komercjalizacja oferty
usługowej oznacza faktyczne wejście w stan konkurencji z podmiotami prywatnymi z segmentu
Spa&wellness. Elastyczność działania tych ostatnich oraz posiadane zasoby prywatnego kapitału
sprawiają \
e równie\
ich oferta staje się coraz bardziej zorientowana na tradycyjną grupę docelową
zakładów uzdrowiskowych. Wejście w stan konkurencji/rywalizacji o klienta z zakładami ma więc
charakter obustronny (tym bardziej, \
e podmioty prywatne mogą ubiegać się o refinansowanie
niektórych usług ze środków NFZ). Po trzecie, prywatny charakter segmentu Spa&wellness oraz
zasadniczo niskie koszty wejścia na ten rynek (chodzi nam tu głównie o brak szczególnych ograniczeń
regulacyjnych w zakresie mo\
liwości świadczenia niektórych usług
terapeutycznych/rehabilitacyjnych) powoduje i\
mamy tu do czynienia z bardzo du\
ą konkurencją
wewnątrz-segmentową (pomiędzy usługodawcami z tego segmentu).
Główne obszary kooperacji pomiędzy podmiotami wchodzącymi w skład klastra dotyczą (powinny
dotyczyć) tych elementów tzw. produktu turystycznego, które stanowią cześć wspólną dla wszystkich
podmiotów i dotyczą domeny wykraczającej poza gestię firm. Chodzi tu o takie obszary jak promocja
tzw. destynacji (miejsca) turystycznej (w przeciwieństwie do promocji konkretnego usługodawcy),
rozwój wspólnej, publicznej infrastruktury materialnej (parki, zieleńce, chodniki, ście\
ki, drogi, itd.),
zapewnienie ładu przestrzennego (planowanie przestrzenne), bezpieczeństwo, itd.
Powiązania międzysektorowe klastra turystyki uzdrowiskowej dotyczą wszystkich usług/produktów
komplementarnych, konsumowanych w związku ze świadczeniem usługi podstawowej, tj.:
a) usługi gastronomiczne (kawiarnie, restauracje, bary),
b) usługi sektora kultury i rozrywki (np. muzea, kina, teatr, wystawy),
c) produkcja produktów naturalnych (np. \
ywność, kosmetyki),
d) usługi medyczne i para-medyczne (rehabilitacja, porady lekarskie, zabiegi
ambulatoryjne),
e) transport pasa\
erski (transport w obrębie i pomiędzy gminami nadmorskimi).
Poni\
szy rysunek (1) prezentuje  mapę klastra uzdrowiskowego (na rysunku celowo
pominięto zaznaczanie instytucji otoczenia biznesu oraz adekwatnych instytucji sektora B+R czy te\

nauki i szkolnictwa).
6
Rysunek 1 Struktura przedmiotowa klastra.
Usługi
gastronomiczne
Spółki
uzdrowiskowe
Usługi sektora
kultury i rozrywki
Rynek
krajowy
Usługi medyczne i
para-medyczne
Rynek
Wytwórcy produktów
zagraniczny
pochodzenia
Operatorzy naturalnego
obiektów
hotelowych
Usługi
(Spa&wellness)
transportowe
y
ródło: opracowanie własne.
3. ROZKA
AD PRZESTRZENNY
I PODMIOTOWY KLASTRA
Rozkład przestrzenny zakładów uzdrowiskowych wg liczby posiadanych miejsc noclegowych
wskazuje na silną koncentrację tych obiektów w trzech lokalizacjach. Wszystkie miejsca noclegowe
jakimi dysponują zakładu uzdrowiskowe (10609 miejsc) umiejscowione są praktycznie w trzech
lokalizacjach:
a) powiat kołobrzeski (6820 miejsc, 64,3%),
b) powiat sławieński (1619 miejsc, 15,3%),
c) miasto Świnoujście (1517 miejsc, 14,3%).
Rozkład ten istotnie ró\
ni się od umiejscowienia pozostałej bazy turystycznej co mo\
e wskazywać, \
e
klaster turystyki zdrowotnej jest zasadniczo osobnym segmentem zachodniopomorskiego rynku
turystycznego (rys. 2). Zasoby wszystkich dostępnych regionalnie miejsc noclegowych (109506
miejsc) są skoncentrowane w powiatach:
a) kamieńskim (17,7%)
b) gryfickim (16,3%)
c) koszalińskim (12,7%)
d) kołobrzeskim (19,3%)
Jak widać jedynym punktem wspólnym klastra i szeroko rozumianego sektora turystycznego jest
powiat kołobrzeski mający du\
y udział w obu rozkładach. Bliskość komunikacyjna z pow. gryfickim i
7
kamieńskim mo\
e jednak wskazywać na liczne powiązania wewnątrz-sektorowe pomiędzy klastrem, a
klasyczną turystyką wypoczynkową.
Z walorami środowiskowymi wynikającymi z czynników lokalizacyjnych stosunkowo mało
wspólnego ma sektora spa&wellness. Na trzy powiaty typowo uzdrowiskowe przypada 27% miejsc w
hotelach (najwięcej w powiecie kołobrzeskim  18%). Być mo\
e wynika to z wczesnej fazy rozwoju
tego sektora i/lub ograniczeń w dostępie do atrakcyjnych nieruchomości.
Rysunek 2 Klaster turystyki uzdrowiskowej (kolor zielony), a tradycyjna turystyka
wypoczynkowa (kolor niebieski)
Powiat
Powiat
Świnoujście
kołobrzeski
sławieński
Powiat
Powiat
Powiat gryficki
koszaliński
kamieński
y
ródło: opracowanie własne.
Zebrane dane wskazują na du\
e zró\
nicowanie klastra pod względem podmiotowym. Z przytoczonych
wcześniej danych GUS wynikało, \
e sekcja PKD  zakwaterowanie i gastronomia jest mocno
rozproszona. Na 13,4 tys. podmiotów gospodarczych 97% to podmioty mikro o liczbie pracujących do
9 osób. Bardziej szczegółowe dane finansowe znacznie lepiej obrazują segmentację klastra. W tabeli 2
zebraliśmy wybrane dane finansowe charakteryzujące największe firmy w segmencie uzdrowiskowym
jak i Spa&wellness.
Do największych operatorów na tym rynku niewątpliwie nale\
ą podmioty uzdrowiskowe. Z czterech
tego typu podmiotów najmniejszy osiąga przychody na poziomie 14 mln zł, a największy
(Uzdrowisko Kołobrzeg S.A) około 30 mln zł. Jednocześnie podmioty te z wyjątkiem uzdrowiska w
Połczynie to firmy wcią\
będące własnością skarbu państwa4. Firmy te dysponują bardzo du\
ym
majątkiem (wartość aktywów) i osiągają stosunkowo małą masę zysku (i co za tym idzie mają niską
rentowność).
Podmioty uzdrowiskowe stanowią pewien punkt odniesienia dla segmentu spa&wellness. Z zebranych
danych wynika, \
e segment ten mo\
e rozwijać się zarówno przy mniejszej skali działalności (np.
Verano czy Posejdon) ni\
uzdrowiska, jak i mo\
e znacznie je przewy\
szać pod względem skali
aktywności (Arka-Mega).
Zebrane dane jak i przeprowadzone wywiady skłaniają nas do następujących wniosków:
a) mo\
liwości rozwojowe spółek uzdrowiskowych są obecnie ograniczone ze względu na
niską dochodowość; wzrost ich konkurencyjności uzale\
niony jest od inwestycji i efektów
procesów prywatyzacyjnych,
b) rozwój spółek uzdrowiskowych związany jest z pozyskiwaniem klienta komercyjnego i
oferowaniem usług o charakterze spa&wellness,
c) szybki rozwój segmentu spa&wellness bazującego na kapitale prywatnym zwiększa
intensywność konkurencji w sektorze i przenikanie się oferty usługowej,
4 Spółka  Uzdrowisko Połczyn S.A została sprywatyzowana pod koniec roku 2010. Większościowy pakiet
akcji tej spółki został sprzedany firmie KGHM I Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Aktywów Niepublicznych.
8
d) du\
e zró\
nicowanie podmiotowe sektora mo\
e oznaczać trudności w znajdowaniu
wspólnych płaszczyzn działania (w ramach inicjatywy klastrowej).
9
Tabela 2 Wybrane dane finansowe największych podmiotów sektora turystyki zdrowotnej
Przychody Wynik Aktywa
ze finansowy
Podmiot (mln zł)
sprzeda\
y netto
(mln zł) (tys. zł)
Centrum Zdrowia i Relaksu Verano sp. z o.o. (Kołobrzeg)
2009
2008 16 +229 19,8
2007 14,4 +404 19,8
12,7 +436 19,4
Ośrodek Sanatoryjno-Wypoczynkowy Posejdon sp. z o.o.
2008
2007 13,1 +746 23,7
2006 10,9 +487 24,9
7,2 -529 26,8
Uzdrowisko Kamień Pomorski Sp. z o.o.
2009 14,3 +69 13,1
2008 12,1 +141,6 12
2007 10,2 +300 11,7
Uzdrowisko Kołobrzeg S.A
2008 30,9 +333 37,1
2007 26,8 -165 31,6
2006 28,9 +154 32,2
Uzdrowisko Połczyn S.A.
2008 22,4 +152 28,7
2007 18,7 - 871 27,8
2006 19,7 -3205 22,9
Uzdrowisko Świnoujście S.A.
2008 17,2 +338 31,2
2007 15,4 -296 30,6
2006 15,5 +634 32,1
Zespół Sanatoryjno-Wczasowy
Arka-Mega Sp. z o.o. (Kołobrzeg.)
2008 52,8 +2471 110
2007 10,5 +217 98,7
2006 7,1 -946 42,4
y
ródło: na podstawie sprawozdań finansowych spółek.
WNIOSKI
Struktura i rozkład klastra:
Koncentracja klastra na przestrzeni kilku gmin
Wyraz
na segmentacja na segment uzdrowiskowy (lecznictwo) i spa&wellness
Występowania licznych powiązań międzysektorowych
10
4. SPECYFICZNE REGIONALNE CZYNNIKI
LOKALIZACYJNE
Niezwykle istotnym czynnikiem determinującym zasięg przestrzenny klastra, jego spoistość i
specyficzną niepowtarzalną podstawę jego atrakcyjności biznesowej i konkurencyjności jest zbiór
cech środowiskowych i klimatycznych. Chodzi nam tu przede wszystkim o takie rzadkie aktywa, jak
występowanie naturalnych surowców leczniczych takich jak wody zmineralizowane (Dziwnówek,
Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Międzywodzie, Połczyn Zdrój, Świnoujście)5, złó\
borowin, solanek, a
tak\
e tradycyjne atrakcje destynacji turystycznych w postaci dostępu do morza i czystego powierza.
Aktywa te korespondują z szeregiem innych atrakcji przyrodniczych posiadanych przez region
zachodniopomorski, a istotnych dla ruchu turystycznego: występowaniem du\
ych obszarów leśnych
(lasy zajmują 35% powierzchni), dwóch parków narodowych (Woliński i Drawieński), 81 rezerwatów
przyrody, 5 parków krajobrazowych, licznych pojezierzy (du\
e natę\
enie terenów o wysokim stopniu
ochrony przyrodniczej występuje w pasie gmin nadmorskich: Kołobrzeg, Mielno, Darłowo).
5. WKA
AD KLASTRA W GOSPODARK
REGIONU
Dla określenia roli klastra turystyki uzdrowiskowej musimy się posiłkować zagregowanymi danymi
na temat sekcji PKD  zakwaterowanie i gastronomia 6. Z dostępnych danych wynika, \
e sektor ten
nie stanowi szczególnie du\
ego fragmentu gospodarki regionu zachodniopomorskiego jednak\
e ma
du\
e znaczenie w relacjach lokalnych szczególnie z punktu widzenia rynku pracy.
Na koniec 2010 r., w sekcji PKD  zakwaterowanie i gastronomia , na terenie regionu
zarejestrowanych było 13,4 tys. podmiotów. Stanowiło to 6,1% wszystkich podmiotów znajdujących
się w rejestrze REGON. Wśród podmiotów gospodarczych dominowały (97%) firmy o liczbie
pracujących od 0 do 9 osób.
Rozkład przestrzenny tych podmiotów wskazuje na wysoką koncentrację zasobów przedsiębiorczości
na obszarze kilku powiatów o najlepszych warunkach środowiskowych. Są to powiaty:
a) kołobrzeski (2,5 tys. podmiotów  19%),
b) kamieński (1412 podmiotów  10,5%),
c) gryficki (1324 podmioty  10%),
d) sławieński (965 podmiotów  7%).
Sektor ten ma du\
e lokalne znaczenie gdy\
we wszystkich wymienionych powiatach podmioty te
stanowiły gros działających tam firm. Było to odpowiednio: 19%, 19,5%, 16,6%, 15%.
Liczba osób pracujących w tej sekcji PKD na koniec 2009 roku wyniosła 18338 co stanowiło 3,6%
wszystkich pracujących. W porównaniu do pozostałych sektorów wielkość ta nominalnie mo\
e
wydawać się stosunkowo mała. Nale\
y jednak zauwa\
yć, \
e odpowiada to a\
1/5 liczby pracujących
w całym przetwórstwie przemysłowym i nieco mniej ni\
połowie pracujących w budownictwie.
5
Na podstawie danych Państwowego Instytutu Geologicznego.
6
Zasadniczo dane na temat wkładu klastra w gospodarkę regionu są zani\
one gdy\
w pewnych przekrojach
statystycznych zakłady uzdrowiskowe są klasyfikowane jako zakłady opieki zdrowotnej. Z tego powodu dane na
temat liczby pracujących są  rozrzucone pomiędzy dwa sektory (zakwaterowanie, usługi opieki zdrowia) co
praktycznie uniemo\
liwia ich pełne uwzględnienie. Dane dotyczące miejsc noclegowych są natomiast pełne.
11
Przychody ze sprzeda\
y w okresie I-IX 2010 wyniosły 260,3 mln zł (ok. 1% całkowitych
przychodów), a wynik finansowy brutto dla tej sekcji wyniósł 33 mln zł (3% całości)7,
Niezwykle istotnym atrybutem klastra uzdrowiskowego jest jego znaczna ekspozycja eksportowa
związana z przyjazdami turystów zagranicznych. Z danych GUS wynika, \
e w roku 2009 na terenie
regionu turystom zagranicznym udzielono 2013915 noclegów (20,6% wszystkich udzielonych
noclegów). Na poszczególne, interesujące nas kategorie obiektów, przypadały następujące wartości:
obiekty hotelowe  887930 noclegów, zakłady uzdrowiskowe  669668 noclegów. A
ącznie daje to
1775860 noclegów. Według danych Instytutu Turystyki w roku 2009 średnie wydatki turystów
zagranicznych na jeden dzień pobytu w Polsce wyniosły $74. Przy tego typu zało\
eniach oznaczałoby
to, \
e klaster uzdrowiskowy generuje przychody eksportowe w wysokości około $131,4 mln czyli
około 410 mln zł (według średniego kursu walutowego z roku 2009 wynoszącego 3,12 zł/$).
6. POTENCJAA
EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI
ROZWOJU KLASTRA
Sektor turystyki uzdrowiskowej jest największym i wysoce specyficznym segmentem regionalnego
rynku turystycznego. W całym regionie zlokalizowanych jest 839 obiektów zbiorowego
zakwaterowania dysponujących 109,5 tys. miejsc noclegowych. Jedynie 46 spośród tych obiektów to
obiekty uzdrowiskowe. Dysponują one jednak\
e około 10 tys. miejsc noclegowych, co stanowi 9,6%
całej bazy noclegowej. Baza noclegowa uzdrowisk jest praktycznie w całości bazą całoroczną co w
porównaniu do ogólnej liczby miejsc o całorocznej dostępności (43993) oznacza, \
e uzdrowiska są
wiodącym segmentem nie-sezonowego rynku turystycznego: udział zakładów uzdrowiskowych w
rynku miejsc całorocznych wynosi 23%8.
Całoroczny charakter bazy noclegowej zakładów uzdrowiskowych jest znaczną przewagą tego typu
biznesu wobec klasycznej turystyki (sezonowej). Dzięki temu ich udział w liczbie udzielonych
noclegów wynosi a\
28%. Całoroczny charakter usługi wpływa te\
korzystanie na eksport i mo\
liwość
obsługi turystów zagranicznych (głównie niemieckich), których udział w liczbie udzielonych
noclegów wynosi 33%.
Drugim obok uzdrowisk segmentem turystyki zdrowotnej są usługi typu spa&wellness. Są one
elementem oferty pobytowej świadczonej przez pensjonaty i hotele o wysokim standardzie. W
przeciwieństwie do podmiotów uzdrowiskowych, wywodzących się z sektora państwowego
(większość tych przedsiębiorstw została ju\
sprywatyzowana), usługi spa&wellness są domeną sektora
prywatnego. Z dostępnych danych wynika, \
e ta część infrastruktury turystycznej stanowi ju\
obecnie
istotny fragment rynku. Jeśli zało\
yć, \
e segment ten powiązany jest funkcjonowaniem z hotelami co
najmniej trzygwiazdkowymi oznaczałoby to, \
e dysponuje on (stan na koniec roku 2009) około 7,3
tys. miejscami noclegowymi (tylko o około 3 tys. miejsc mniej ni\
uzdrowiska).
Analiza danych historycznych wskazuje, \
e sektor turystyki zdrowotnej ma charakter wzrostowy. W
okresie 2005-2009 zarówno segment Spa&wellness, jak i uzdrowiska zwiększyły swoje zasoby miejsc
noclegowych z tym, \
e ten pierwszy segment rozwijał się znacznie szybciej (przyrost o 154% wobec
112%)  rysunek 3.
7
Biuletyn Statystyczny województwa zachodniopomorskiego. Urząd Statystyczny w Szczecinie. IV kw. 2010.
Luty 2011.
8
Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2007-2009. Urząd Statystyczny w Szczecinie.
Czerwiec 2010.
12
Inwestycje w bazę noclegową były konsekwencją systematycznie wzrastającej liczby turystów. W
okresie 2005-2009 liczba osób korzystających z noclegów w zakładach uzdrowiskowych wzrosła o
127%, a w hotelach o 113% (rysunek 4). Ze względu na odmienny charakter grup docelowych i
sposób finansowania9, pobyty w obiektach Spa&wellness były pobytami krótszymi co znalazło wyraz
w mniejszej liczbie udzielonych noclegów. Tym niemniej w obu segmentach liczba udzielonych
noclegów znacznie wzrosła odpowiednio o 123% i 117% (rysunek 5).
Niezwykle korzystną sytuacją z punktu widzenia ekonomicznego jest to, \
e za dynamiką poda\
y usług
podą\
a wzrost wartości rynku turystyki zdrowotnej. W roku 2009 przychody z całokształtu
działalności tej sekcji PDK wyniosły 550 mln zł i były dwukrotnie większe ni\
przychody osiągnięte
w roku 2005 (dokładnie było to 228,7 mln zł). Wraz ze wzrostem obrotów poprawiła się tak\
e
rentowność tej działalności. W roku 2009 wynik netto dla turystyki wyniósł +40 mln zł i był 1,6 razy
większy ni\
cztery lata wcześniej.
Poniewa\
brak jest szacunków regionalnych dotyczących turystyki, a w szczególności sektora
uzdrowiskowego dla określenia mo\
liwości rozwojowych klastra siłą rzeczy musimy się posiłkować
prognozami dotyczącymi całej Polski (zakładając, \
e zachodniopomorskie będzie jednym z głównych
beneficjentów występujących tendencji). Szczegółowe szacunki polskiego Instytutu Turystyki
wskazują, \
e w roku w roku 2015 liczba krajowych turystów długoterminowych (podró\
ponad 5 dni)
powinna wynieść około 15,9 mln czyli 19% więcej w stosunku do roku 2009. W nieco szybszym
tempie (+22%) zwiększą się przyjazdy turystów zagranicznych. W jeszcze szybszym tempie powinny
wzrosnąć wpływy z przyjazdu cudzoziemców (+43%) osiągając w roku 2015 poziom około $13,6 mld
(rysunki z prognozami Instytutu Turystyki zamieszone są w załączniku 1.). Według Instytutu sam
rynek turystyki uzdrowiskowej do roku 2015 powinien rozwijać się w tempie około 3%-5% (przyrost
liczby turystów przyje\
d\
ających do uzdrowisk). Frekwencja tych miejsc będzie opierać się głównie
na rosnących potrzebach dwóch grup klientów: grupie ludzi starszych tzw. III wieku, w związku z
zachodzącymi w Europie procesami demograficznymi (starzenie się) oraz dynamicznie rosnącej
grupie ludzi młodych aktywnych zawodowo poszukujących nowych sposobów i form (szybkiej)
relaksacji.
Jak wspomniano sektor turystyki zdrowotnej stanowi istotny element konkurencji międzyregionalnej
o turystów krajowych i zagranicznych. Pod względem liczby miejsc noclegowych w zakładach
uzdrowiskowych zachodniopomorskie jest pierwszym w kraju rynkiem. W roku 2009 na 632 tys. osób
korzystających w Polsce z zakwaterowania w zakładach uzdrowiskowych, 225 tys. (35,6%) to
usługobiorcy zakładów zachodniopomorskich. W przypadku turystów zagranicznych udział ten
wynosi 88%10.
Analizując potencjał rozwojowy klastra wyraz
nie nale\
y wskazać na pewne specyficzne
uwarunkowania mogące ten potencjał obni\
ać i blokować. Chodzi nam tu  co ju\
sygnalizowaliśmy
powy\
ej  o warunki w jakich funkcjonuje segment uzdrowiskowy (leczniczy). Pozostawanie w
strukturze własności państwowej, niskie tempo procesów prywatyzacji, system finansowania usług,
du\
e zdekapitalizowane aktywa i niewystarczające środki na ich reprodukcję sprawiają, \
e mo\
liwości
rozwojowe są w du\
ej mierze uzale\
nione od zmian w systemie własnościowo-regulacyjnym. Brak
zmian szczególnie w mechanizmach finansowania (wy\
sze stawki pobytowe) i zarządzania mo\
e
przyczynić się do spadku roli tych podmiotów na rynku. Najprawdopodobniej powstała nisza (po
stronie poda\
y) szybko zostanie zapełniona przez podmioty prywatne jednak\
e mo\
e to się wiązać ze
znacznymi zmianami w grupie docelowej i wartości przychodów generowanej przez sektor.
9
Klientami zakładów uzdrowiskowych są przede wszystkim osoby korzystające z refundacji NFZ podczas gdy
klienci hoteli to osoby prywatne samodzielnie finansujące swój pobyt.
10
Turystyka w 2009 r. Warszawa 2010.
13
Korzystne perspektywy rozwojowe klastra wynikają te\
w du\
ej części z osiągniętej pozycji
konkurencyjnej i wizerunku wypracowanego w okresie wielu lat szczególnie przez subregion
kołobrzeski. W badaniach rankingowych uzdrowisko kołobrzeskie znalazło się w pierwszej piątce
uzdrowisk krajowych) wykazując się szczególnie dobrą pozycją konkurencyjną w takich kategoriach
jak: infrastruktura kulturalna, baza gastronomiczna, infrastruktura sportowo rekreacyjna. Najsłabiej
oceniono konkurencyjność w zakresie leczniczej bazy noclegowej, informacji turystycznej i
profesjonalizmu obsługi11. Ten wizerunek i wiarygodność jest niezwykle istotnym elementem
produktu turystycznego i jednocześnie publicznym fundamentem rozwoju klastra.
Konkludując mo\
na stwierdzić, \
e podczas gdy potencjał i perspektywy rozwojowe segmentu
spa&wellness są zasadniczo du\
e i korzystne, a tempo rozwoju będzie determinowane przez
koniunkturę rynkową to eksploatacja mo\
liwości rozwojowych segmentu uzdrowiskowego
(leczniczego) trudna do przewidzenia i podporządkowana czynnikom niezale\
nym od poszczególnych
podmiotów i regionu.
Wykres 1 Przyrost liczby miejsc noclegowych w sektorze turystyki zdrowotnej
y
ródło: GUS.
Wykres 2 Liczba osób korzystających z noclegów
y
ródło: GUS.
Wykres 3 Liczba udzielonych noclegów
11
Porównaj: Hadzik A., R. Szromek, D. śylak, Konkurencyjność produktu turystycznego uzdrowiska
Kołobrzeg. Acta Oeconomica 9 (4) 2010, str. 153-164.
14
y
ródło: GUS.
WNIOSKI
Potencjał i perspektywy rozwoju klastra:
Bardzo du\
e znaczenie lokalne (gminy nadmorskie)
Segment uzdrowiskowy dzięki całorocznemu charakterowi posiadanej infrastruktury
znacznie stabilizuje wahania sezonowe na rynku pracy
Szybki rozwój prywatnego segmentu spa&wellness
Du\
y udział eksportu usług (turyści niemieccy)
Systematyczny wzrost popytu  zasadniczo dobre perspektywy rozwojowe
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU i ANIMACJA
KLASTRA
Du\
y i aktywny rynek usług turystycznych i uzdrowiskowych w regionie zachodniopomorskim
przyczynił się do powstania kilku sektorowych instytucji otoczenia biznesu. Są to instytucje quasi-
publiczne funkcjonujące na szczeblu regionalnym i lokalnym (regionalna i lokalne organizacje
turystyczne) jak i instytucje powstające oddolnie (prywatne)  tabela 3.
Z zebranych informacji i przeprowadzonych wywiadów wynika, \
e szczególnie istotną rolę w zakresie
kształtowania ogólno-regionalnego produktu turystycznego odgrywa Zachodniopomorska Regionalna
Organizacja Turystyczna. Na poziomie sub-regionalnym i biznesowym szczególna rola przypada
dwóm organizacjom. Są to Regionalne Stowarzyszenie Turystyczno-Uzdrowiskowe w Kołobrzegu
oraz fundacja Polskie Centrum SPA.
Pierwsze z nich prowadzi działalność od ponad 10 lat skupiając dosyć szerokie spektrum osób i
instytucji. Jej działania zorientowane są na ogólną integrację środowiska zawodowego i bran\
y oraz
oddziaływanie na wizerunek regionalnego produktu turystycznego. Polskie Centrum SPA, z kolei jest
podmiotem nieco wę\
ej sprofilowanym pod względem zakresu podmiotowego (segment SPA), ale
15
znacznie mocniej zorientowanym na organizowanie powiązań wewnętrznych (pomiędzy
zało\
ycielami fundacji i podmiotami będą zainteresowane dołączeniem do tej inicjatywy) jak i z
otoczeniem. Mo\
na wnosić, \
e w tym wypadku motywowi integracyjnemu towarzyszy silny wątek
ekonomizacji działań i zasobów12.
Niewątpliwie obie instytucje mo\
na uznać za  naturalnych animatorów klastra jakkolwiek
działających z nieco innej perspektywy i w odmiennych segmentach. Sytuacja tak jest niezwykle
korzystna z kilku powodów. Po pierwsze, nie wymaga to  na ogół  odgórnego, trochę sztucznego
tworzenia/powoływania animatora (instytucji), która mo\
e mieć trudności w pozyskaniu zaufania ze
strony podmiotów biznesowych. Po drugie, miedzy tymi podmiotami mo\
e zaistnieć pewna doza
konkurencji (o środki, pomysły) sprzyjająca zwiększeniu efektywności i skuteczności ich działania.
Główną słabością takiego rozwiązania w postaci istnienia dwóch  naturalnych animatorów jest
ryzyko dublowania działań13.
W związku z powy\
szym nie widzimy obecnie zasadności dla powoływania osobnego podmiotu
mającego odgrywać rolę animatora/koordynatora klastra (teza ta bazuje na zało\
eniu \
e oba podmioty
nie wyra\
ą zainteresowania powołaniem wspólnej  reprezentacji co oczywiście wymagałoby
przeprowadzenia rozmów sonda\
owych celem weryfikacji takiego rozwiązania). Rozwiązania takie
przede wszystkim mogłoby być nieakceptowane z punktu widzenia istniejących podmiotów, które
zapewne będą starały się utrzymać swoją niezale\
ność (działań i interesów). Jednak\
e funkcjonowanie
klastra w warunkach braku centralnego animatora byłoby wykonalne, zasadne i racjonalne w
przypadku mo\
liwości spowodowania skoordynowania pewnych działań (gdzie występuj ryzyko
dublowania wysiłków) co mo\
e się odbywać poprzez odpowiednie zaprojektowanie instrumentów
wsparcia wymuszających konsorcjalną realizację określonych projektów (wariant  b na rysunku 6).
Elementem wspólnym i spinającym (dwóch lub większą liczbę) animatorów byłoby zatem działanie
na bazie  projektowej (gdzie projekty byłyby współfinansowane ze środków publicznych pod
warunkiem ich konsorcjalnego charakteru).
12
W załączniku nr 2 podajemy przykład austriackiej inicjatywy klastrowej z rejonu Baden.
13
Ryzyko to nie jest chyba zbyt wielkie. Ju\
obecnie obie instytucje nawiązały współpracę np. w kwestii
lobbowania zwiększenia nakładów gminy na promocję uzdrowiska.
16
Tabela 3 Instytucje otoczenia biznesu działające na rzecz sektora uzdrowiskowego
Podmiot Charakterystyka
Fundacja powstała pod koniec 2010 roku; zało\
ona przez
kilka wiodących hoteli regionu kołobrzeskiego
specjalizujących się w ofercie spa&wellness; działania na
rzecz promowania dobrych praktyk postępowania, wymiany
informacji, promocji regionu kołobrzeskiego i oferty
Polskie Centrum SPA
usługowej swoich zało\
yciel i podmiotów współpracujących;
prowadzi wspólną politykę zakupową na rzecz członków,
udostępnianie wolnych zasobów; współpraca z lokalną szkołą
(Zespół Szkół Ekonomiczno-Hotelarskich im. Emilii
Gierczak) w celu poprawy systemu kształcenia.
Stowarzyszenie utworzone w roku 1999; powołane w celu
reprezentowania i integrowania środowiska biznesowego
sektora uzdrowiskowego; uczestnictwo w licznych
zagranicznych imprezach zagranicznych (Goeteborgu, Oslo,
Regionalne Stowarzyszenie
Kopenhaga); prowadzi szeroko zakrojoną współpracę z
Turystyczno-Uzdrowiskowe w
samorządami i instytucjami około biznesowymi; organizator
Kołobrzegu
licznych spotkań i konferencji (np. Międzynarodowe Forum
Uzdrowiskowe); wspiera działalność szkoleniową (m.in.
udział w Programie Leonardo da Vinci); zrzesza około 90
członków.
Powstało w roku 1997; początkowo jako Forum Turystyki
Stowarzyszenie ogólnopolskie Pomorza Zachodniego (zmiana nazwy nastąpiła w r. 2005);
 Forum Turystyki Regionów działania na rzecz rozwoju turystyki w Polsce (wsparcie
(z siedzibą w Szczecinie) powstawania Lokalnych Organizacji Turystycznych).
Postała w roku 1992; zrzesza 52 podmioty (biura podró\
y,
Zachodniopomorska Izba Turystyki
hotele, szkoły); prowadzi działalność informacyjną i
(Szczecin)
integracyjną.
ZROT istnieje od roku 2001; jest organizacją publiczną,
stowarzyszeniową, działa na płaszczyz
nie ogólno-regionalnej
Zachodniopomorska Regionalna
(kreowanie wizerunku województwa, integrowanie środowisk
Organizacja Turystyczna (ZROT)
samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego oraz
oraz Lokalne Organizacje
osób, instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem
Turystyczne (LOT)
turystyki Regionalnej, tworzenie regionalnego systemu
informacji turystycznej; LOT-y realizują podobne cele lecz na
forum lokalnym, w regionie działa 12 LOT.
y
ródło: Na podstawie danych ujawnionych przez poszczególne podmioty.
17
Rysunek 3 Warianty działania animatorów klastra
Wariant  a
Wariant  b
Nowy podmiot
Naturalny Naturalny
(wspólny animator)
animator animator
Naturalny Naturalny
animator animator
Wspólne projekty /
działania
Wspólne projekty /
działania
y
ródło: opracowanie własne.
WNIOSKI
Instytucje otocznia biznesu a animacja klastra
Istnieją silne i aktywne instytucje otoczenia biznesu de facto pełniące rolę naturalnych
animatorów
Brak szczególnego uzasadnienia dla powoływania nowego podmiotu 
animatora/koordynatora klastra
Konieczność integracji niektórych działań na bazie wspólnych projektów
8. POZIOM INNOWACYJNOŚCI
Analizę poziomu innowacyjności klastra mo\
emy przeprowadzić wyłącznie w sposób pośredni ze
względu na brak mo\
liwości zrealizowania w trakcie niniejszych prac szczegółowych badań
empirycznych. Posłu\
ą nam do tego dane GUS oraz materiały zgromadzone w trakcie kwerendy
literatury.
Raport przeglądowy GUS na temat innowacyjności podmiotów sektora usług wskazuje na stosunkowo
słabą pozycję zachodniopomorskich przedsiębiorstw pod względem innowacyjności. Jedynie w
przypadku dwóch wskaz
ników określających zasięg działalności innowacyjnej (wdro\
enie innowacji i
poniesienie nakładów na innowacje) pozycja zachodniopomorskiego jest powy\
ej średniej krajowej
(tabela 4). Stosunkowo niepokojący jest niski poziom nakładów na działalność innowacyjną (800 tys.
zł na jedno przedsiębiorstw) co jest wartością znacznie poni\
ej średniej krajowej, jak i wartości
mediany (1070 tys.).
18
Tabela 4 Pozycja zachodniopomorskich firm sektora usług w zakresie innowacyjności
Zachodni Polska
Wskaz
nik opomorsk Wartość Wartość
Ogółem
ie minimum maksimum
Przedsiębiorstwa usługowe, które
wprowadziły innowacje w % ogółu 14,9% 14% 5,2% 19,9%
przedsiębiorstw w latach 2007-2009.
Produkty nowe lub istotnie ulepszone
wprowadzone na rynek w latach 2007- 1% 3,2% 0,1% 7,4%
2009 % sprzeda\
y ogółem.
Udział przedsiębiorstw, które poniosły
nakłady na działalność innowacyjną w % 12,1% 11,6% 5,2 17,4
ogółu przedsiębiorstw (r.2009).
Nakłady przypadające na jedno
przedsiębiorstwo prowadzące działalność 800,4 3603,9 281,7 8971
innowacyjną (r. 2009, tys. zł).
Przedsiębiorstwa, które w latach 2007-
2009 wprowadziły innowacje
9,7% 13,3% 6,4% 19,8%
organizacyjne w % przedsiębiorstw
ogółem.
y
ródło: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009. GUS, Warszawa 2010.
Drugim z
ródłem wiedzy o innowacyjności sektora uzdrowiskowego są wyniki badania
przeprowadzonego wiosną 2009 roku na kadrze mened\
erskiej spółek uzdrowiskowych w większości
nale\
ących do skarbu państwa14. Z badań tych wynika, \
e w analizowanych podmiotach zasadniczo
występują warunki sprzyjające innowacjom jednak\
e są one osłabiane przez takie okoliczności jak
słaba sytuacja finansowa poszczególnych podmiotów (64% wskazań), system motywacyjny nie
zorientowany na innowacyjność (23% wskazań), niski poziom wiedzy pracowników ni\
szych szczebli
(16% wskazań) i brak przedsiębiorczej kultury organizacyjnej (14%). Głównym z
ródłem know-how
wykorzystywanego w bie\
ącej działalności są doświadczenia zawodowe pracowników, kursy i
szkolenia, a tak\
e Internet. Niewielka rolę w tym względzie odgrywa otoczenie bli\
sze
przedsiębiorstwa, a przede wszystkim klient, który jest głównie traktowany jako strona transakcji, a
nie z
ródło informacji. W sumie mo\
e to oznaczać \
e podmioty te bardzo słabo wykorzystują
mechanizm imitacji zachowań konkurentów jako podstawowe narzędzie udoskonaleń organizacyjnych
i produktowych w sektorze usług.
Trzecim z
ródłem informacji pozwalających wyrobić sobie pogląd na temat innowacyjności są dane
dotyczące wykorzystania technologii ICT (Internet & Communications Technologies). Z raportu GUS
na temat społeczeństwa informacyjnego wynika, \
e sytuacja przedsiębiorstw zachodniopomorskich
nie jest pod tym względem szczególnie zadawalająca. Zaledwie około 65% przedsiębiorstw dysponuje
dostępem do Internetu szerokopasmowego (średnia dla Polski wynosi 70%), jedynie 60% firm posiada
stronę internetową (średnia dla Polski wynosi 65%), 24% firm posiada intranet (średnia dla Polski
wynosi 28%).
Choć dane te trudno w całości i w sposób bezpośredni odnieść do podmiotów działających w regionie
zachodniopomorskim w interesującej nas bran\
y to niewątpliwie odzwierciedlają one pewien ogólny
stan. Jest to niewątpliwie stan wskazujący na konieczność ponoszenia znacznych nakładów na
wzmocnienie innowacyjności szczególnie w tak konkurencyjnym środowisku jakim są usługi (niskie
bariery wejścia). Szczególnym wyzwaniem mo\
e tu być wzmocnienie innowacyjności podmiotów
14
Januszewska M., E. Nawrocka, Wpływ wiedzy na innowacyjność przedsiębiorstw uzdrowiskowych. Referat
zaprezentowany na XVIII Kongresie Uzdrowisk Polskich. Muszyna , 4-6 czerwca.
19
uzdrowiskowych pozostających w formule własności państwowej, które z tego powodu jak i z powodu
ograniczeń finansowych mogą zbyt wolno dostosowywać się do wymogów rynku.
9. KIERUNKI DZIAA
ANIA POTENCJALNEJ
INICJATYWY KLASTROWEJ
Zgromadzony materiał pozwala nam na wskazanie głównych obszarów problemowych i zarysowanie
kompatybilnych z nimi działań mających na celu wzmocnienie konkurencyjności klastra
uzdrowiskowego. Jak staraliśmy się to zasygnalizować powy\
ej mo\
na wyró\
nić cztery strategiczne
obszary problemowe: kształtowanie warunków systemowych, transfer innowacji, budowa
regionalnego produktu turystycznego oraz działania promocyjne, integracyjne i optymalizacyjne.
Poni\
ej w tabeli prezentujemy omówienie tych obszarów i sugerowanych działań operacyjnych.
Zaznaczenia wymaga fakt, \
e proponowany plan działań jest w pełni spójny z priorytetami regionalnej
strategii rozwoju turystyki15.
Tabela 5 Obszary problemowe i sugerowane działania operacyjne
Obszary problemowe Mo\
liwe działania
Kształtowanie warunków systemowych 1. Utworzenie na poziomie regionu zespołu
doradczego przy marszałku województwa
Oba segmenty klastra funkcjonują w odmiennych celem bezpośredniego oddziaływania na
systemach regulacyjnych, które nie są decydentów (NFZ, MSP),
zoptymalizowane z punktu widzenia potrzeb
rynkowych. Głównym problemem segmentu 2. Opracowywanie corocznie białej księgi
zakładów uzdrowiskowych jest nadmierny rygoryzm uzdrowisk zachodniopomorskich
i niska samodzielność finansowa podczas gdy zawierającej ocenę stanu ich rozwoju i
problemem segmentu Spa&wellness są niskie bariery warunków konkurowania oraz listę
wejścia co o skutkuje obni\
aniem jakości usług. problemów wymagających zaadresowania,
Katalog szczegółowych problemów systemowych
zawiera szereg kwestii począwszy do weryfikacji i 3. Przyjęcie międzynarodowego systemu
przyśpieszenia planów właściciela (Minister Skarby kategoryzacji obiektów Spa&Wellness
Państwa) wobec posiadanych aktywów, poprzez takie (system ESPA).
zagadnienia jak weryfikację planów minimalnych
obsad kadrowych (lekarze, pielęgniarki) dla
uzdrowisk, zracjonalizowanie zasad gospodarowania
pustostanami czy wprowadzenie kategoryzacji dla
obiektów Spa&Wellness.
Wzmacnianie innowacyjności 1.Organizacja specjalistycznych szkoleń na
temat sposobów wykorzystania technologii
Innowacyjność produktowa i organizacyjna jest ICT w sektorze usług (promocja,
obecnie jednym z podstawowych sposobów zarządzanie zasobami, relacje z
wzmacniania konkurencyjności w usługach. Do dostawcami, klientami),
fundamentów konkurencyjności nale\
y jednak
zaliczyć wydatki i umiejętność wykorzystywania 2. Organizacja wyjazdów na specjalistyczne
technologii ICT oraz poziom kapitału ludzkiego. imprezy sektora ICT celem zapoznania się z
nowościami technologicznymi przydatnymi
w sektorze usług,
15
Porównaj: Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015.
Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna. Warszawa  Szczecin  Koszalin, sierpień 2010, str.
11 i dalej.
20
3. Wprowadzenie minimalnych standardów
wykształcenia dla określonych stanowisk,
4. Zwiększenie poziomu kształcenia
zawodowego (sta\
e, praktyki, stypendia),
5. Promocja wdra\
ania standardów ISO.
Budowa regionalnego produktu turystycznego 1. Wypracowanie akceptowanych przez
władze lokalne zasad kształtowania bud\
etu
Ze względu na to, \
e sposób i jakość konsumpcji promocyjnego gmin uzdrowiskowych,
indywidualnej usługi turystycznej jest
determinowana przez szereg czynników 2. Skoordynowanie krajowych i
zewnętrznych występujących w otoczeniu zagranicznych działań promocyjnych gmin
usługodawcy (bezpieczeństwo, ład przestrzenny, uzdrowiskowych,
komunikacja publiczna) konieczne jest
skoordynowane kształtowanie tego otoczenia. W
warunkach klastra uzdrowiskowego do
najistotniejszych problemów nale\
y odpowiednie
kształtowanie przestrzeni publicznej (co jest
szczególnie istotne w warunkach boomu
budowlanego) oraz realizacja inwestycji publicznych
w lokalną infrastrukturę.
Działania promocyjne, integracyjne i 1. Stworzenie wspólnych platform
optymalizacyjne (wobec członków inicjatywy) zakupowych i promocyjnych,
Du\
e podobieństwo usług świadczonych przez 2. Opracowanie wspólnego brandu dla
przedsiębiorców stwarza mo\
liwość wykorzystania klastra i jego promocja (jako znaku
efektów skali tak jak robi to fundacje Polskie towarowego),
Centrum Spa. Działania takie umo\
liwią uzyskanie
wymiernych korzyści dla członków klastra, 3. Wprowadzenie leasingu pracowniczego
przyczynią się do integracji środowiska. (tzw. praca tymczasowa) dla umo\
liwienia
efektywnego zarządzania personelem.
y
ródło: opracowanie własne.
21
SPIS TABEL
Tabela 1 Pozycja polskich regionów na rynku turystycznym (wykorzystanie turystycznej bazy
zbiorowego zakwaterowania; rok 2009; w tys.).......................................................................5
Tabela 2 Wybrane dane finansowe największych podmiotów sektora turystyki zdrowotnej ..10
Tabela 3 Instytucje otoczenia biznesu działające na rzecz sektora uzdrowiskowego ...........17
Tabela 4 Pozycja zachodniopomorskich firm sektora usług w zakresie innowacyjności........19
Tabela 5 Obszary problemowe i sugerowane działania operacyjne......................................20
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1 Przyrost liczby miejsc noclegowych w sektorze turystyki zdrowotnej ....................14
Wykres 2 Liczba osób korzystających z noclegów................................................................14
Wykres 3 Liczba udzielonych noclegów ...............................................................................14
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Struktura przedmiotowa klastra.............................................................................7
Rysunek 2 Klaster turystyki uzdrowiskowej (kolor zielony), a tradycyjna turystyka
wypoczynkowa (kolor niebieski) .............................................................................................8
Rysunek 3 Warianty działania animatorów klastra................................................................18
22
ZAA

CZNIK 1
PROGNOZY INSTYTUTU TURYSTYKI
23
24
ZAA

CZNIK 2
KLASTER TURYSTYKI UZDROWISKOWEJ W
GÓRNEJ AUSTRII  STUDIUM PRZYPADKU
Wellbeing Cluster Nieder�sterreich
Rok powołania inicjatywy 2002
Lokalizacja uzdrowisko Baden i Bada V�slau (Austria)
Liczba uczestniczących firm 117
A
ączna liczba zatrudnionych 3500
A
ączne przychody firm Ź 140mln
Liczba zrealizowanych projektów 59
W roku 2002 władze regionalne Górnej Austrii powierzyły regionalnej agencji rozwoju (ecoplus 
pełna nazwa: Nieder�sterreichs Wirtschaftsagentur GmbH) pełnienie funkcji koordynatora
klastra/sieci firm specjalizujących się w turystyce uzdrowiskowej operujących w rejonie Baden.
Celem koordynatora miało być zwiększenie konkurencyjności działających tam firm i podniesienie
rejonu Baden do rangi międzynarodowej destynacji turystycznej. Grupą docelową dla działań
animatora miały być przedsiębiorstwa turystyczne jak równie\
podmioty z sektorów
komplementarnych (medycyna prewencyjna, producenci \
ywności organicznej, naturalnych
kosmetyków, dostawcy produktów regionalnych, usługi rekreacyjne i sportowe, itp.). Działania
animatora zostały ukierunkowane na pięć obszarów funkcjonalnych:
Działania informacyjne (dystrybucja informacji klastrze i jego członkach; strona internetowa,
biuletyny),
Działania z obszaru public relations (działania lobbingowe, prezentacje dla mediów,
prezentacje na targach, wystawach, konferencjach, itp.),
Kooperacja i innowacje (inicjowanie i wspieranie projektów z zakresu współpracy pomiędzy
firmami oraz projektów B+R),
Podnoszenie kwalifikacji (działania szkoleniowe i edukacyjne),
Internacjonalizacja (pomoc w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych przez członków
klastra)
W roku 2009 Ecoplus wycofał się z roli koordynatora.
25
ZAA

CZNIK 3
LISTA PODMIOTÓW MOG
CYCH WEJŚĆ W SKA
AD
POTENCJALNEJ INICJATYWY KLASTROWEJ
Podmioty (dane adresowe) Charakterystyka zakresu działania
Uzdrowisko Kołobrzeg S.A Jedna z najstarszych i największych spółek uzdrowiskowych;
własność skarbu państwa; oferuje szereg usług leczniczych,
rehabilitacyjnych i wypoczynkowych; specjalizacja w zakresie
chorób układu krą\
enia, wydzielania wewnętrznego, układu
oddechowego.
Uzdrowisko Połczyn Zdrój S.A Jedna z nielicznych du\
ych spółek uzdrowiskowych
sprywatyzowanych przez MSP; specjalizuje się w rehabilitacji w
zakresie chorób kobiecych i schorzeń narządów ruchu; blisko
współpracuje z Akademią Medyczną w Poznaniu; dysponuje
obiektem SPA.
Uzdrowisko Kamień Pomorski usługi w zakresie lecznictwa, rehabilitacji medycznej,
S.A. profilaktyki i wypoczynku; dysponuje kilkoma obiektami
sanatoryjnymi, w których prowadzi działalność leczniczą i
rehabilitacyjną; główną specjalnością jest leczenie schorzeń
narządu ruchu powstałych na tle ortopedyczno - urazowym,
neurologicznym oraz reumatologicznym; wykorzystuje własne
zło\
a surowców naturalnych i nowoczesny sprzęt
rehabilitacyjny; umo\
liwia skorzystanie z kilkudziesięciu
zabiegów leczniczych, z zakresu wodo i światłolecznictwa,
odbiorcami usług są przede wszystkim pacjenci kierowani przez
Narodowy Fundusz Zdrowia (kontrakty stanowią 85 - 88%
przychodów uzdrowiska),
pacjenci indywidualni, korzystający prywatnie z leczenia
rehabilitacyjnego (ok. 10% przychodów); kilkuprocentowy
odsetek pacjentów komercyjnych stanowią obcokrajowcy
przyje\
d\
ający na leczenie ze Szwecji i Niemiec.
Ośrodek Sanatoryjno- Ośrodek dysponujący dwoma obiektami wypoczynkowo-
Wypoczynkowy Posejdon sp. z rehabilitacyjnymi; specjalizacja w zakresie chorób układu
o.o. krą\
enia, pokarmowego, oddechowego.
Adres ul. Spacerowa 38
78-100 Kołobrzeg
Zespół Sanatoryjno-Wczasowy Jeden z największych ośrodków (800 miejsc); nastawiony
Arka-Mega Sp. zo.o. głownie na klienta prywatnego i zabiegi z zakresu SPA; oferuje
bardzo szeroki zakres usług.
ul. Sułkowskiego 11
78-100 Kołobrzeg
Centrum Zdrowia i Relaksu Szeroka oferta rehabilitacyjna dla osób prywatnych oraz osób
Verano sp. z o.o. korzystających z dofinansowania NFZ; program lojalnościowy
dla klientów.
Adres ul. Sikorskiego 8
78-100 Kołobrzeg
Ośrodek Sanatoryjno Wczasowy Niewielki ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy; du\
a oferta
26
POZNANIANKA sp. z o.o. usług rehabilitacyjnych.
78-100 Kołobrzeg
ul. C. K. Norwida 1
Centrum Zdrowia i Ośrodek o charakterze SPA zorientowany na klientów
Wypoczynku prywatnych; szeroki zakres usług wypoczynkowych i
Mona Lisa rehabilitacyjnych.
ul. Lwowska 1
78-106 Kołobrzeg
INTERFERIE S.A., 59-301 Du\
y ośrodek sanatoryjno-wypoczynkowy, szeroka oferta
Lubin ul. Marii Skłodowskiej- rehabilitacyjna dla osób prywatnych oraz osób korzystających z
Curie 176 dofinansowania NFZ.
operator OSW Argentyt
Dąbki
MEDICAL SPA Du\
y ośrodek wypoczynkowo-rehabilitacyjny nastawiony na
SANATORIUM usługi SPA oraz osoby korzystające z dofinansowania PFRON.
UNITRAL SP. Z O.O.
76-032 Mielno
ul. Piastów 6
Szpital Uzdrowiskowy Podmiot publiczny, ośrodek specjalizujący się w schorzeniach
Willa fortuna cukrzycowych.
78-100 KOA
OBRZEG
RAFIC
SKIEGO 3
27