Molestowanie seksualne w miejscu pracy - wÄ…tpliwa
przyjemność
Autor: Anna Paszek
22.05.2003.
Czy polskie prawo milczy wobec sprawców molestowania seksualnego? Należałoby
powiedzieć, że nie, ale w celu uruchomienia tego prawa potrzebne jest działanie osoby
molestowanej, praktyka wskazuje bowiem na to, że w większości ofiary molestowania
seksualnego...
Czy polskie prawo milczy wobec sprawców molestowania seksualnego? Należałoby
powiedzieć, że nie, ale w celu uruchomienia tego prawa potrzebne jest działanie osoby
molestowanej, praktyka wskazuje bowiem na to, że w większości ofiary molestowania
seksualnego w miejscu pracy chwytajÄ… siÄ™ rozwiÄ…zania dla siebie najbardziej niekorzystnego,
czyli - odchodzÄ… z pracy, podczas gdy jego sprawcy pozostajÄ… bezkarni.
O dobrach osobistych człowieka i jego poszanowaniu mowa jest w Konstytucji RP, Kodeksie
karnym, Kodeksie cywilnym, Kodeksie pracy oraz w umowach międzynarodowych
ratyfikowanych przez Polskę, m.in. Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO).
Ustawa z 14 listopada 2003r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U nr 213, poz. 2081) zawiera nowe artykuły o wszelkiej dyskryminacji w
miejscu pracy, o równym traktowaniu w zatrudnieniu (Art. 113, 18 3a,b,d), o obowiązkach
pracodawcy w oddziaływaniu na kształtowanie w miejscu pracy poprawnych zasad
współżycia społecznego, w tym dobrych obyczajów, przeciwdziałania sytuacjom
patologicznym, mobbingowi i molestowaniu seksualnemu (Art.94, 941,2,3), a na pracowniku
spoczywa obowiÄ…zek przestrzegania tych zasad.
Molestowanie seksualne to nieakceptowane zachowanie o podłożu seksualnym naruszające
godność osoby molestowanej lub wywołujące atmosferę zastraszenia, upokorzenia bądz

wrogości, w szczególności, gdy akceptacja takiego zachowania lub jej brak będzie stanowić
podstawę podjęcia decyzji dotyczącej osoby molestowanej.[1] Zachowania o cechach
molestowania seksualnego mogą przybierać różne formy, np.: zniewagi i obelgi, niestosowne
uwagi na temat wyglądu, wieku, sytuacji rodzinnej, lubieżne spojrzenia, dotykanie, głaskanie,
czy innego rodzaju pieszczoty lub gesty o charakterze seksualnym.
Molestowanie może występować w dwóch formach:
·ð quid pro quo - "coÅ› za coÅ›", nazywane także "szantażem seksualnym" i wystÄ™puje
wtedy, gdy osoba molestująca sprawuje funkcję przełożonego wobec swojej ofiary
lub jest przedstawicielem pracodawcy. Poddanie siÄ™ lub nie zachowaniom szefa, to
podstawa do podjęcia przezeń decyzji o ewentualnym awansie, czy zatrudnieniu
bÄ…dz
nie, osoby atakowanej;
·ð stwarzanie nieprzyjaznych warunków pracy - gdzie osobÄ… molestujÄ…cÄ… może być
przełożony, ale także kolega z pracy, lub osoba niezwiązana bezpośrednio z danym
miejscem pracy, np. petent w urzędzie, pacjent w szpitalu.
Molestowanie seksualne w miejscu pracy może być też kwalifikowane jako jedna z
postaci mobbingu, oznacza bowiem instrumentalne i przedmiotowe traktowanie
pracownika, połączone z przymusem psychicznym bądz
fizycznym.
Molestowanie seksualne kwalifikuje się jako dwa rodzaje zachowań:
1. niepożądane zainteresowanie seksualne, obejmujące m.in. takie zachowanie jak:
dotykanie mające charakter seksualny, komentarze i żarty o tematyce seksualnej,
eksponowanie przedmiotów lub materiałów o charakterze seksualnym (kalendarze,
fotografie), osobiste uwagi dotyczące seksu lub seksualności, komentarze dotyczące
wyglÄ…du o charakterze seksualnym, rozmowa o osobie w terminach seksualnych w
jej obecności lub udając, że nie dostrzega się jej obecności;
2. molestowanie z uwagi na przynależność do danej płci, to forma molestowania
skierowana przeciwko osobie jako reprezentantowi określonej płci, niekoniecznie
dotycząca seksualności, a osoby z uwagi na jej przynależność do grupy kobiet lub
mężczyzn. Klasyfikuje się tutaj takie zachowania jak: obraz
liwe komentarze o
zdolnościach (kobiet lub mężczyzn) np. wypowiedzi o tym, że kobiety nie posiadają
technicznych kwalifikacji, obraz
liwe komentarze o zachowaniach, np. o tym, że
kobiety nie są dobrymi menedżerami, zniewagi lub przekleństwa.[2]
Opisywane w literaturze przypadki molestowania seksualnego dotyczÄ… - co nie
powinno być zaskoczeniem - najczęściej kobiet. Ofiarami stają się w przeważającej
większości kobiety młode w miejscu ich pierwszej pracy lub kobiety powracające do
pracy po dłuższym urlopie.
Według raportu z badań amerykańskiego Funduszu na Rzecz Obrony Prawnej i
Edukacji ponad 50% kobiet - ofiar przemocy odchodzi z pracy właśnie z powodu
występującego tam molestowania seksualnego, a ponad 70% zatrudnionych kobiet
przyznaje się do tego, że były ofiarami przemocy w miejscach swojej pracy. Jeśli
doda się do tego dane na temat gwałtów i przemocy seksualnej poza miejscami
pracy - wyłania się tragiczny obraz. "Tradycyjnie uważa się, że przemoc wobec
kobiet może się zdarzyć na ulicy lub w domu - głosi raport - tymczasem spotyka ona
kobiety we wszystkich aspektach ich życia, a miejsce pracy wcale nie jest ostatnim,
gdzie przemoc może wystąpić. Psychiczne i fizyczne skutki takiej przemocy wpływają
nie tylko na zdrowie i bezpieczeństwo socjalne kobiet i ich rodzin, ale także na
produkt krajowy. Molestowanie seksualne w miejscu pracy przekłada się bowiem na
setki tysięcy dni opuszczonych w ciągu roku w pracy, powodując częste zmiany
miejsca zatrudnienia i w konsekwencji sprzyjajÄ…c bezrobociu.[3]
W ostatnich latach rośnie jednak liczba tych przypadków molestowania seksualnego,
w których ofiarami są mężczyz
ni (ok.12% przypadków) oraz osoby tej samej płci, co
sprawca molestowania.
Pierwszy proces sądowy związany z molestowaniem seksualnym odbył się w USA w
1976r. Wtedy też prawnie uznano to zjawisko za przejaw dyskryminacji płciowej.
Niemniej molestowanie seksualne znane jest od pradziejów, albowiem już Księga
Rodzaju (39.1-39.20) opisuje kazus - jakbyśmy to dzisiaj nazwali - molestowania
seksualnego. Jest nim przypadek Józefa, zatrudnionego jako zarządca majątku
Potifara, który utracił pracę i został uwięziony wtedy, gdy odmówił świadczenia usług
seksualnych żonie swego pracodawcy.
Problem molestowania został silnie nagłośniony w latach dziewięćdziesiątych, kiedy
to w USA w 1994r. powstał film w reżyserii Barrego Levinsona, ukazujący szantaż
seksualny, chociaż nie w jego stereotypowej postaci.[4] W Polsce film był
rozpowszechniony pod tytułem "W sieci". Pokazuje on typowe dla molestowania
seksualnego zachowania, a powtarzane na ekranie sformułowania: "podłożem
molestowania nie jest seks - jest nim władza", akcentuje złożoną problematykę
motywów, jakimi kieruje się sprawca (Demi Moore, grająca rolę przełożonej,
molestuje podległego sobie kierownika działu - w tej roli Michael Douglas). W
psychologicznych genezach molestowania seksualnego akcentuje się także
znaczenie czynników indywidualnych, sytuacyjnych i kulturowych. Szczególnie
ważny okazuje się właśnie fenomen statusu i władzy. Przyjmuje się tutaj hipotezę o
poznawczym podłożu molestowania, wyrażającym się w istnieniu u sprawców
poznawczej korelacji między seksualnością a władzą (dominacją). Oznacza to, iż
sprawcy posiadajÄ… powiÄ…zane ze sobÄ… schematy poznawcze seksu i dominacji, a
więc nie tylko "nie wyobrażają sobie" seksu bez dominacji, ale i przeciwnie - statusu
władzy bez seksu.
W analizach molestowania seksualnego podkreśla się także uwarunkowania
kulturowe związane z różnicami w społecznym statusie kobiet i mężczyzn oraz
akceptacji agresywności, także seksualnej u mężczyzn. Kobiety w pracy powinny
zajmować podporządkowane stanowiska, być opiekuńcze i lojalne, a także "dostępne
seksualnie".
W kulturach nowoczesnych zwraca uwagę bogaty repertuar zachowań na różnych
stadiach intymności oraz niskie wskaz
niki przemocy seksualnej, w kulturach
tradycyjnych istnieje uboga etykieta i brutalizacja w postępowaniu.
Różnice między sprawcami - kobietami i mężczyznami - molestowania seksualnego
dotyczą głównie statusu. Mężczyz
ni są zazwyczaj przełożonymi swoich ofiar, kobiety
często nie różnią się od molestowanych przez siebie statusem zawodowym.
Wokół zjawiska molestowania seksualnego w pracy zawodowej pojawiają się liczne
spory i wątpliwości. Te same zachowania mogą bowiem być niekiedy spostrzegane i
oceniane w odmienny sposób, w kategoriach "flirtowania" lub przeciwnie - ranienia
czy sprawiania przykrości. Zaś potocznie molestowanie często traktowane jest
pobłażliwie, jako odgrywanie społecznych seksualnych rytuałów, a mniej jako
przejaw faktycznego seksualnego zainteresowania. Barbara Gutek (1985)
przedstawia dane o tym, że 66% amerykańskich mężczyzn i tylko 17% kobiet uznaje,
że seksualne propozycje w pracy im schlebiają. Jednocześnie mężczyz
ni są skłonni
sądzić, że takie propozycje podobają się także kobietom. Odmienna jest percepcja
sygnałów seksualnych przez obie płcie. Przyczynia się to do błędów w ocenie
kobiecych zachowań i przypisywania im seksualnych intencji.
Molestowanie jest problemem społecznym, wymaga opracowania zapobiegających
mu strategii oraz kładących mu kres, jeśli już wystąpi. Oto przykłady takich technik i
strategii, które można zastosować, przeciwdziałając molestowaniu seksualnemu w
miejscu pracy:
·ð Prowadz
dziennik molestowania seksualnego. Kup notatnik i zatytułuj go dużymi
literami: "Molestowanie seksualne". Gdy spotkasz siÄ™ z tego rodzaju zachowaniem,
zwłaszcza, jeśli się ono powtarza, wyjmij ostentacyjnie ów notatnik i zapytaj: "Czy
mógłbyś powtórzyć? Chcę to zapisać".
·ð Nazwij lub opisz czyjeÅ› naganne zachowanie. Na przykÅ‚ad: "To jest obraz
liwe dla
kobiet! To co proponujesz prawdopodobnie można traktować jako molestowanie
seksualne". Albo: "Przestań się tak zachowywać! Już po raz trzeci położyłeś rękę na
moim ramieniu. Nie lubię tego i nie życzę sobie żebyś tak więcej robił!"
·ð Udawaj, że nie rozumiesz zachowania. Jest to szczególnie przydatna technika w
przypadku słuchania uwag lub żartów o charakterze seksualnym. Staraj się nie
wyrażać swoich uczuć, lecz powiedz, że: "Nie chwytasz pointy", "Nie rozumiesz co to
oznacza". Następnie poproś o powtórzenie i nadal mów, że "nic nie rozumiesz".
·ð Zastosuj tzw. dobre maniery. Powiedz przepraszam, co w poÅ‚Ä…czeniu z wyrazem
twojej twarzy (obrazującym szok, konsternację, zdegustowanie) może dać dobry
efekt.
·ð Nie ignoruj czyjegoÅ› nagannego zachowania w nadziei, że ustanie. Ignorowanie
molestowania seksualnego jest często interpretowane jako sygnał przyzwolenia.
·ð Rozmawiaj z innymi. Prawdopodobnie nie jesteÅ› jedynÄ… osobÄ…, która spotyka siÄ™ z
molestowaniem seksualnym ze strony danego sprawcy.
·ð Przeczytaj broszury, ulotki i inne materiaÅ‚y wydane na temat molestowania
seksualnego. Mogą ci one pomóc zdobyć więcej informacji, a zwłaszcza pomóc w
podjęciu decyzji w jaki sposób możesz sobie poradzić z problemem.
·ð JeÅ›li jesteÅ› czÅ‚onkiem zwiÄ…zku zawodowego, porozmawiaj z jego
przedstawicielem. Przedstaw sprawę molestowania odpowiedniej osobie, która
zajmuje siÄ™ tego typu problemami w miejscu pracy.
·ð Napisz oficjalnÄ… skargÄ™. W przypadku, gdy metody nieformalne - takie jak
przedstawione wyżej - nie przerwą molestowania seksualnego wobec ciebie, złóż
oficjalne zażalenie na piśmie.[4]
Molestowanie seksualne jest ukrytym, negatywnym zjawiskiem obecnym w życiu
społecznym, a szerokie zainteresowanie tym problemem od lat kilkunastu wyrasta
nie tyle z ruchów emancypacyjnych i wdrażania doktryny political correctness, co z
rosnącego w świecie znaczenia zagadnień związanych z godnością i zapobieganiem
przemocy w miejscu pracy.
Anna Paszek
Przypisy:
[1] wg Parlamentarnej Grupy Kobiet.
[2] Na podstawie "Women's International Network", 1997, tł. A. Markowska
[3] E. Mandal (2002) Molestowanie seksualne w miejscu pracy // Palestra, 1-2, s. 79-
83
[4] Patrz pkt.2