Psychologia inwalidztwa._______27.01.2001 r. Wykład VII.
Powiedzieliśmy, że inwalidztwa nie należy traktować jako jedynego bądź
wyizolowanego czynnika, który kształtuje osobowość. Jest to wypadkowa wielu
czynników, ale oczywiście trzeba mieć świadomość, że niektóre czynniki
odgrywają większą a inne mniejszą rolę.
Wiemy, że skutkiem fizycznego inwalidztwa często jest występowanie u osób
niepełnosprawnych zaniżonego obrazu samego siebie, a w związku z tym również
niższej samooceny, a więc nieprawidłowego obrazu samego siebie. Tworzymy obraz
samego siebie na podstawie różnych czynników a jednym z nich jest ocena własnej
sprawności (również ocena środowiska na ten temat). Niestety inwalidztwo wpływa
dosyć mocno na to, że obraz siebie człowieka dotkniętego jakąś
niepełnosprawnością jest zaniżony. U wielu osób niepełnosprawnych występuje w
związku z tym mniejsze poczucie wartości. Do tego wniosku doszedł Dega, oraz
Faterson i Schelsky.
Nie jest to jednak aż tak jednoznaczne. Z jednej strony nie ma wątpliwości, że
ten zaniżony obraz siebie i poczucie mniejszej wartości występują, ale z
drugiej strony niektórzy autorzy odwołujący się do teorii Adiera twierdzą, że
fizyczne ubytki mogą być powodem i motywacją do lepszych osiągnięć.
Badania psychologiczne Seidenfelda świadczą o tym, że w niektórych przypadkach
osoby niepełnosprawne posiadały wyższe poczucie własnej wartości niż osoby z
grupy kontrolnej.
Z jednej strony są więc dowody, że osoby niepełnosprawne mają zaniżony obraz
samego siebie i niższe poczucie własnej wartości, a z drugiej strony spotykamy
takie badania, które świadczą, że osoby niepełnosprawne uzyskują wyższe wyniki,
wyższe poczucie własnej wartości, niż osoby zdrowe. Wyniki te należy oczywiście
traktować z dużą ostrożnością. Wright badając związek pomiędzy inwalidztwem
fizycznym a poczuciem własnej wartości stwierdza, że obiektywny fakt kalectwa,
inwalidztwa, stanowi niezwykle wąskie kryterium dla oceny, która jednostka jest
nadmiernie skłonna przekreślić własną wartość, a która nie.
Należy pamiętać, że reakcje osoby, która doznała wypadku będą bazowały na całej
strukturze osobowości z przed wypadku.
Reasumując : należy stwierdzić, że inwalidztwo fizyczne może wywierać na
osobowość danej jednostki dodatni wpływ (teoria kompensacji Adiera ) lub też
ujemny ( w zależności od potencjału z okresu przed doznaniem
niepełnosprawności).
Człowiek generalnie się nie zmienia, reaguje w taki sam sposób, jednak te
reakcje mogą być bardziej nasilone. Np. dwie osoby mogą zapaść na identyczną
chorobę i jedna z nich jest na tyle silna, że się nie podda a druga szybko się
załamuje (jest słaba psychicznie).
Sama osoba odpowiedzialna jest za rozwój swojej osobowości i rozwiązywanie
swoich problemów ale należy pamiętać, że kształtowanie osobowości zależy
również od środowiska ( wychowawców i procesu wychowawczego ). Akceptacja
psychiczna inwalidztwa dokonuje się na drodze wyobrażenia swego ciała jako
istotnego elementu osobowości i w rezultacie prowadzi do osiągnięcia w sytuacji
niepełnosprawności pozytywnej stabilizacji intelektualnej i emocjonalnej.
Przed osiągnięciem tego stanu konstytucja fizyczna wchodziła jako element
osobowości w formie nieuszkodzonej. Osoby dotknięte inwalidztwem rozwiązują
problemy w podobny sposób jak ludzie zdrowi ( albo dobrze albo źle ). Fakt
zaistnienia inwalidztwa burzy dotychczasowÄ… strukturÄ™ psychicznÄ…, dotychczasowe
życie. Stąd niektórzy porównują inwalidztwo do śmierci, osoba musi umrzeć jako
jednostka zdrowa i musi ponownie się narodzić jako jednostka niepełnosprawna,
ponieważ sÄ… to dwa zasadniczo różne sposoby funkcjonowa­nia. Musi funkcjonować
według innego systemu wartości. Reykowski pisząc o rozwoju osobowości dochodzi
do wniosku, że polega on na przechodzeniu od form niższych do wyższych i odbywa
się na różnych poziomach systemu, który tworzy osobowość. Dotyczy to w
szczególności inwalidów, którzy muszą dokonać ogromnego wysiłku rozwojowego,
zaakceptować i odnaleźć się w tej sytuacji. Ważny jest tu problem akceptacji.
Psychologiczne skutki inwalidztwa mogą prowadzić do zaburzeń osobowości,
szczególnie takich jak poczucie mniejszej wartości, negatywne zmiany w obrazie
siebie, zaniżony obraz siebie, zwiększonej frustracji, wzrostu agresywności,
depresji, utraty sensu życia. Natomiast prawdą też jest, że można swoje
inwalidztwo zaakceptować i całkiem dobrze funkcjonować w środowisku społecznym.
Może też być przyczyną wzmocnienia psychicznego (Adier - teoria kompensacji)
poprzez jego integrację i weryfikację hierarchii wartości. W wielkim stopniu
zależy to od danej, konkretnej struktury osobowości.
Jak reagują ludzie na utratę sprawności.
Najgorszą sytuacją jest taka gdy traci się nagle jakąś sprawność. Wielką rolę
gra tu
również wiek, w którym traci się sprawność.
Znaczna utrata sprawności i zdrowia podobnie jak utrata kogoś bliskiego stawia
człowieka w sytuacji trudnej, w sytuacji kryzysowej, nadmiernego obciążenia
naszej
osobowości wzbudzając napięcia emocjonalne i wywołując zmiany w sferze
psychicznej.
Życie człowieka z niepełnosprawnością fizyczną, jego funkcjonowanie jako
jednostki, jako istoty społecznej, rozwój jego osobowości i wykorzystanie
możliwości, zależy nie tylko od struktury jego osobowości ukształtowanej przed
doznaniem takiego czy innego rodzaju niepełnosprawności, ale zależy także od
warunków środowiskowych oraz od tego jak on reaguje na powstanie
niepełnosprawności i jaki jest przebieg tej reakcji w czasie. Reakcje jednostki
na
utratę sprawności były przedmiotem analiz wielu autorów
m.in. B. Wright, która przedstawia tę reakcję jako utratę cennej wartości,
zwracajÄ…c
szczególną uwagę na jej okres, okres żalu, i porównując go do analogicznego
stanu po
utracie kogoś bliskiego ( odejście na zawsze ).