TRENING
UMIEJĘTNOŚCI
SPOŁECZNYCH
W REHABILITACJI
ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH
Rada Redakcyjna:
Przewodnicząca:
Ewa Marynowicz-Hetka
Krzysztof Frysztacki Alicja Majewska-Gałęziak Jolanta Supińska Jerzy Szmagalski Kazimiera Wódz
Sekretarz:
Ryszard Szarfenberg
Konsultacja naukowa: Jerzy Szmagalski
Recenzent: Krystyna Skarżyńska
BlPlS
Biblioteka Pracownika Socjalnego
TR
IRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH W REHABILITACJI ZABURZEŃ
PSYCHICZNYCH
Pod redakcją
Joanny Meder
Katowice 1999
Seria: "Biblioteka Pracownika Socjalnego" powstała we współpracy z Funduszem PHARE-SED (Program 9111 "Rozwój Spoleczno-Gospodarczy", realizowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej - Departament Pomocy Społecznej)
� Copyright by "Śląsk" Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999
ISBN 83-7164-165-6
Spis treści
TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH.
UWAGI OGÓLNE
Joanna Meder .............................. 6
TRENING ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
W TRUDNYCH SYTUACJACH MIĘDZYLUDZKICH
Milena Morawiec, Zofia Orzechowska, Olcha Wachowiak 17
TRENING PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI PROWADZENIA ROZMOWY
Maryla Sawicka. ............................ 35
TRENING W ZAKRESIE WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO
I HIGIENY OSOBISTEJ
Agata Bednarek, Anna Kołaczek ................. 67
TRENING KULINARNY
Agata Bednarek Anna Kołaczek ................. 81
TRENING BUDŻETOWY
Agata Bednarek, Anna Kołaczek ................. 93
TRENING TECHNICZNY
Joanna Meder, Krystyna Stępień ................. 101
TRENING UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH
Krystyna Stępień, Ewa Trojanowska .............. 111
TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH.
PRZYGOTOWANIE DO PODJĘCIA PRACY
Barbara Chwedorzewska-Kowalska,
Marzanna Krawczyk ......................... 127
ANEKS .................................. 152
BIBLIOGRAFIA ............................ 168
Joanna Meder
TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH. UWAGI OGÓLNE
Rehabilitacja psychiatryczna to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną. Działalność rehabilitacyjna jest wielokierunkowa i obejmuje swym zasięgiem różne służby i wszystkie grupy zawodowe pracowników danej placówki.
Tworząc programy rehabilitacyjne dla pacjentów przewlekle chorych psychicznie proponowane formy pomocy dostosowuje się do zmieniających się możliwości pacjenta. Postępowanie rehabilitacyjne powinno być zindywidualizowane i oparte na elastycznym, często długotrwałym programie działania. Chorobom psychicznym szczególnie często towarzyszy upośledzenie zdolności adaptacyjnych, umiejętności oceny i rozwiązywania trudności w życiu społecznym. Strategia rehabilitacji psychiatrycznej opiera się na wspieraniu chorego w trudnym dla niego okresie powrotu do aktywnego życia w społeczeństwie, wsparciu go w kolejnych kryzysach emocjonalnych i interpersonalnych.
W stosunku do osób chorych psychicznie niezbędne jest stosowanie, oprócz ogólnych przesłanek, specyficznych zasad rehabilitacji psychiatrycznej. Należą do nich:
� Zasada partnerstwa - czyli poszanowanie praw i indywidualności chorego. Warunkiem rozpoczęcia rehabilitacji jest zdobycie zaufania, akceptacji programu i chęci współpracy. Rehabilitacja jest prawem, a nie obowiązkiem chorego i może być prowadzona jedynie za zgodą pacjenta.
� Zasada wielostronności oddziaływań - czyli oddziaływanie w różnych sferach życia codziennego, wymagające ścisłej współpracy wielospecjalistycznego zespołu.
� Zasada stopniowania trudności - aż do całkowitej lub prawie pełnej samodzielności.
� Zasada powtarzalności oddziaływań - szczególnie odnosi się do osób, u których proces chorobowy przebiega z okresowymi zaostrzeniami i po każdym trzeba powtórzyć nabyte już poprzednio umiejętności.
� Zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych metod oddziaływania- czyli leczenia farmakologicznego i rehabilitacji.
� Zasada optymalnej stymulacji - niedobór bodźców i monotonia mogą powodować bierność i utratę zainteresowań. Nadmiar bodźców i stawianie pacjentowi zbyt trudnych zadań wpfywa demobilizująco i może doprowadzić nawet do "depresji rehabilitacyjnej". Dlatego niewskazana jest tak nadmierna, jak i zbyt uboga stymulacja chorego.
Reasumując powyższe zasady można powiedzieć, że rehabilitacja psychiatryczna sprowadza się do:
- kształtowania motywacji do akceptowanych przez otoczenie zachowań,
- wyrabiania nawyków celowej aktywności,
- treningu w sposobie życia zbliżonym do zwyczajowych norm.
Szczególnie istotne jest tu odtwarzanie i podtrzymywanie umiejętności z zakresu: samoobsługi, dbałości o higienę i estetyczny wygląd, gospodarowania pieniędzmi, nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi, rozwiązywania problemów.
Wbrew początkowemu sceptycyzmowi, z jakim odnoszono się do metod behawioralnych w rehabilitacji, badania ostatnich lat potwierdziły ich znaczącą skuteczność, szczególnie w pracy z osobami psychicznie chorymi. Metody behawioralne, oparte na teoriach uczenia, znalazły swoje szczególne zastosowanie w treningach umiejętności społecznych,
Treningi umiejętności społecznych przedstawione w niniejszej publikacji zostały opracowane w jednym z czołowych ośrodków rehabilitacji psychiatrycznej - Clinical Research Center for Schizop-hrenia and Psychiatrie Rehabilitation przy Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, pod kierunkiem profesora Roberta Libermana. W Polsce treningi te zastosował jako pierwszy dr Andrzej Axer, początkowo jako pojedyncze serie w domu pacjenta, a następnie od 1989 r. w Oddziale Dziennym Rehabilitacji Instytutu Psychiatrii i Neurologii.
Treningi obejmują umiejętności ze wszystkich sfer życia potrzebnych do samodzielnego funkcjonowania. Ich tematyka, kolejność zastosowania i dynamika pracy powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, zawsze jednak należy przestrzegać pewnych sprawdzonych już zasad, które pozwalają działać skutecznie.
Zasady ogólne
� Treningi umiejętności społecznych zaczynamy dopiero po nawiązaniu tzw. kontraktu terapeutycznego. Niezmiernie ważne jest stworzenie bezpiecznego klimatu i wykluczenie czynników, które mogłyby stwarzać poczucie zagrożenia.
� Treningi umiejętności należy rozpoczynać po ustąpieniu ostrych objawów psychotycznych, które uniemożliwiają nawiązanie logicznego kontaktu z pacjentem. Przewlekłe objawy psychotyczne nie są przeciwskazaniem do uczestnictwa w grupie, o ile nie powodują nadmiernego rozproszenia uwagi.
� Trudności pacjenta formułuje się w kategoriach operacyjnych, posługując się prostymi przykładami z życia codziennego. Szukając optymalnego rozwiązania sytuacji trudnej należy uwzględnić mocne strony pacjenta, który zgłasza i chce rozwiązać swój problem.
� Pacjent musi zawsze otrzymywać jasne instrukcje i dokładne wyjaśnienie każdego etapu treningu.
� Należy pamiętać o konieczności egzekwowania częstych informacji zwrotnych od pacjentów, pamiętając, że uczymy pacjentów formułować swoje myśli w sposób krótki i jasny.
� Należy pamiętać o konieczności regularnej oceny postępów w treningu, co pozwala dostosować program i tempo jego realizacji do aktualnych możliwości każdego pacjenta.
Terapeuci
Terapeutą prowadzącym trening nic musi być psycholog ani psychiatra. Równie dobrze sprawdzają się w tej roli pielęgniarki, pracownicy socjalni czy terapeuci zajęciowi. Trener powinien być
8

jednak osobą wrażliwą, cierpliwą, wierzącą w sens i skuteczność treningu. Musi umieć doceniać najmniejsze nawet postępy pacjentów oraz nawią2ywać dobry kontakt z grupą. Ważne jest także, aby posiadał pewne doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi.
W szkoleniu trenerów umiejętności społecznych wskazane jest, aby uczący się brali udział w zajęciach zarówno w roli pacjentów, jak i trenerów. Przy tej okazji jeśli to możliwe można przygotować demonstrację wideo, o których mowa na dalszych stronach i w instrukcjach dotyczących prowadzenia poszczególnych cykli zajęć. Korzystne jest. ze względów terapeutycznych, jeśli trenerzy biorą udział w nagrywanych scenach. Daje to pacjentom poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza dystans.
Pacjenci
Treningi przygotowane zostały z myślą o osobach przewlekle chorych psychicznie, wykazujących obniżony poziom funkcjonowania społecznego. Dobierając członków grupy treningowej należy pamiętać o tym, żeby były to osoby choć w minimalnym stopniu zainteresowane ćwiczeniem danej umiejętności oraz aby ich objawy psychotyczne były na tyle wyrównane, żeby nie zakłócać koncentracji uwagi pacjentów podczas zajęć.
Każdy z treningów ma na celu poprawę funkcjonowania pacjenta w innej dziedzinie życia, dlatego też podejmowanie decyzji o tym. w którym treningu pacjent powinien wziąć udział, powinno być poprzedzone dokładną analizą jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych. Pacjenci mający kłopoty z utrzymaniem higieny osobistej lub przygotowywaniem sohie najprostszych posiłków to często pacjenci z większymi zaburzeniami. Dla nich wskazany jest ud/.iał w treningach higienicznym lub kulinarnym, gdyż, po pierwsze, poprawiło ich funkcjonowanie na podstawowym poziomie, a po drugie, treningi te wymagają mniejszej koncentracji i wysiłku niż. na przykład, trening rozwiązywania problemów. Oczywiście, po pewnym czasie i ci pacjenci mogą przystąpić do trenowania np. umiejętności prowadzenia rozmowy itp., gdyż za/.wyc/.aj ich deficyty w zakresie umiejętności interpersonalnych sq nic mniejsze niż w zakresie umiejętności samoobsługi. Z kolei trening przygotowujący pacjentów
do podjęcia pracy jest oczywiście przeznaczony dla osób już dobrze funkcjonujących, gotowych do zmierzenia się z trudniejszymi zadaniami w swym codziennym życiu.
Prowadzenie treningu
Treningi umiejętności społecznych są. metodą wysoce dyrektywną. służącą poprawie efektywności działania w funkcjonowaniu społecznym. W celu uzyskania lepszych wyników stosuje się jednocześnie bodźce nie tylko słuchowe, ale i wzrokowe. Dlatego podczas wszystkich zajęć używana jest często tablica, na której terapeuta każdorazowo zapisuje temat zajęć, omawiane problemy, sposób ich rozwiązania itd. Często wykorzystuje się gotowe plansze, na których wypisane są kolejne czynności konieczne do wykonania zadania, elementy prawidłowej rozmowy, produkty potrzebne do przyrządzenia danej potrawy itd. Ważną techniką wizualną jest demonstracja wideo, podczas której pacjenci oglądają czynności będące przedmiotem treningu, a także nagrywanie na wideo ćwiczeń wykonywanych przez pacjentów, co ułatwia im ocenę własnych umiejętności i poprawianie niedociągnięć.
Generalną zasadą pracy terapeuty jest stosowanie pozytywnych wzmocnień. Pracuje on bowiem z ludźmi przewlekle psychicznie chorymi, którzy przez większość swojego życia otrzymywali negatywne oceny od wszystkich: rodziny, znajomych, nauczycieli, sąsiadów, a nawet terapeutów i opiekunów. Z biegiem lat negatywne oceny stają się dla nich obojętne i często na nie w ogóle nie reagują.
Pozytywne bodźce wywołują początkowo zdziwienie, które przechodzi jednak stopniowo w zaciekawienie. Tylko bodźce pozytywne motywują do dalszej pracy. Wbrew pozorom taka metoda pracy jest dość trudna, wymaga rzetelnego śledzenia starań pacjenta, szczególnego zainteresowania jego sprawami oraz taktu. Nie chodzi tu o chwalenie wszystkiego po kolei; stosując stopniowanie pozytywnych bodźców podkreślamy nasze zrozumienie dla trudności oraz zainteresowanie postępami pacjenta. Ilustruje to następujący przykład: częste spóźnienia na zajęcia łatwiej jest zganić słowami: ..Znowu się pan spóźnił", niż zauważyć: ..Wprawdzie jest pan trochę spóźniony, ale widzę, że się pan stara, bo dziś jest pan parę minut wcześniej: liczę na lo. że następnym razem hęd/.ic jcs/c/.e
K)
lepiej". Proszę zwrócić uwagę na sposób interpretacji: "nie jest dobrze, ale ...". i tu okazanie zainteresowania i chęci pomocy w trudnościach.
Drugi przykład dotyczy osób, którym trudno jest wysiedzieć dłużej na zajęciach i cz?sto pytają o zgodę na wyjście do toalety lub na papierosa. Bez entuzjazmu oczywiście, ale wyrażamy zgodę, mówiąc w podobny sposób: "Dobrze, może pan wyjść, ale proszę wrócić, będziemy tu na pana czekać, bo omawiamy ważne problemy i zależy nam na pana opinii".
Trzeci przykład: Pacjent ćwiczył rozmowę z kolegą, ale nie wyszło to najlepiej, chociaż się starał. Inni uczestnicy grupy przekrzykują się w ocenie: ,,Nic nie było słychać". Terapeuta wiedząc, ile wysiłku kosztuje pacjenta wyjście na środek sali i choćby wydanie głosu, bierze go w obronę: "Rzeczywiście mówił pan dość cicho, ale dziękujemy panu, że zechciał pan wziąć udział w tym ćwiczeniu. Wiem, że to trudne, ale poćwiczymy do następnych zajęć razem i na pewno będzie lepiej". Taka wyrozumiałość i chęć pomocy pacjentowi wynika ze znajomości specyfiki schorzenia i inwalidztwa.
Musimy pamiętać, że to, co dla nas jest zwykle łatwe, dla ćwiczącego jest niewyobrażalnie trudne, a nieumiejętność jego pogłębiona jest wieloletnim brakiem praktyki, niską samooceną, lękiem. To właśnie terapeuta wspólnie z pacjentem musi pokonać te bariery. Pod tym względem każdy pacjent posiada inny poziom umiejętności i aby terapia była skuteczna musi uwzględniać możliwości, zainteresowania i potrzeby indywidualne każdego trenowanego. I tak staruszka z domu opieki nie należy uczyć, jak uszczelnić okna na zimę. a schludnej, zadbanej młodej dziewczyny, jak i dlaczego myć ręce.
Na szczególną uwagę zasługuje również postawa terapeuty. Pomimo stosowania metod wysoce dyrektywnych dominuje postawa partnerstwa, w przeciwieństwie do błędnej i nieterapeutycznej nado-piekuńczości. Terapeuta towarzyszy pacjentowi, uczy go odgrywania ról, modeluje, udziela wzmocnień, aktywnie sekunduje, podpowiada, ale niczego nie wykonuje za pacjenta.
Modelowy cykl zajęć trwa około 3 miesięcy. Czas zajęć można wydłużać lub (rzadziej) skracać, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów. Scenki powinny być krótkie, a informacje /wrot-ne od terapeuty jasne i /.wiezie. Treningi rozpoczynają sic zawsze
l l
od spotkania informacyjnego, a następnie ułożone są według wzrastającego poziomu trudności i zakresu ćwiczeń. Cykl każdorazowo kończy się spotkaniem podsumowującym, któremu nadaje się charakter dość uroczysty; wskazane jest wręczenie np. dyplomów ukończenia kursu treningowego lub drobnych upominków związanych z tematyką treningu.
Zajęcia odbywają się kilka razy w tygodniu i trwają od l do 1,5 godziny. Między treningami pozostaje czas na indywidualną pracę z pacjentem, utrwalenie i rozszerzenie nabytych umiejętności. Trening powinien być prowadzony w małych 6-8 osobowych grupach, aby wszyscy brali w nim aktywny udział.
Każdy pojedynczy trening, niezależnie od poruszanej tematyki, należy prowadzić według stałego schematu:
� Po powitaniu uczestników terapeuta podaje i często zapisuje na tablicy temat danego zajęcia. Co kilka zajęć wskazane jest również przypomnienie tematyki całego cyklu treningowego i ogólnego celu jego przeprowadzenia.
� Następnie terapeuta czyta (czyta, a nie opowiada, aby zawsze używać tych samych, prostych sformułowań) kilka zdań wyjaśniających temat treningu.
� W celu utrwalenia podanej wiedzy stosuje się powtórzenia, poprzez zadawanie pacjentom pytań i uzyskiwanie najbardziej wyczerpujących odpowiedzi. Pytanie należy kolejno zadawać wszystkim pacjentom, wracając parokrotnie do osób mniej aktywnych lub mniej chłonnych. W tym momencie pomocne są tablice i plansze pomocnicze.
� Kolejny etap to prezentacja danej czynności na wideo (jest to wskazany, ale niekonieczny wymóg prowadzenia treningów) lub na żywo.
Czynność może demonstrować terapeuta lub wybrany "modelowy" uczestnik. Jeżeli terapeuta korzysta przy demonstracji z pomocy pacjentów, to w scenkach bardziej skomplikowanych, dłuższych powinien omówić to z nimi przed zajęciami, przygotować ich tak. aby ułatwić im wykonanie zadania. Nie może zapomnieć o podziękowaniu za podjęty wysiłek i pomoc.
12
� Kolejno czynność powtarzają wszyscy uczestnicy zajęć.
� Każdorazowo większość uczestników otrzymuje "zadanie domowe", zawsze dokładnie opisane na kartce jako temat do pracy indywidualnej, np.: zadzwonić do znajomego, zapłacić na poczcie rachunek za światło itp.
Praktyczne trudności
Jak już wspomniałam, treningi umiejętności społecznych prowadzone są przez nas od 1989 roku. Przez ten czas zgromadziliśmy sporo doświadczeń, których dokładniejszy opis (jak również wyniki naszych badań nad skutecznością treningów), można znaleźć w publikacjach Zakładu Rehabilitacji Instytut Psychiatrii i Neurologii (patrz póz. 11 i 14 w Bibliografii). W tym miejscu zasygnalizuję jedynie najczęstsze trudności, z którymi spotykamy się podczas prowadzenia zajęć treningowych.
Często zdarza się, zarówno w przypadku treningów prowadzenia rozmowy czy rozwiązywania problemów, jak i treningów samoobsługi, że pacjenci uznają przedstawione im zadania bądź za zbyt proste (np. mycie rąk lub utrzymywanie kontaktu wzrokowego), bądź za nienaturalne czy sztuczne (np. odgrywanie sytuacji rozmowy z matką na sali treningowej). W obu przypadkach należy cierpliwie zachęcać pacjentów do wykonania ćwiczenia, podkreślając, że elementy zachowań, nawet tych, które wydają się nieprawdziwe, można zawsze wykorzystać w życiu codziennym, a im więcej razy daną czynność się wykona, tym lepiej się ją później pamięta i sprawniej wykonuje.
Zdarza się, że pacjent jest zmęczony kilkakrotnym powtarzaniem ćwiczenia. Mimo to należy go zachęcić, aby wykonał zadanie, wskazując na postępy, jakich dokonuje za każdym razem, lub, jeśli nadal się opiera, przesunąć wykonanie ćwiczenia na kolejne zajęcia. Ponadto zawsze należy dać pacjentowi czas na pokonanie jednego progu trudności i przejście do następnego, choć nie może to trwać zbyt długo, gdyż może on wypaść z rytmu całego cyklu.
Częstym problemem jest skrępowanie odczuwane przez pacjentów zarówno przy wykonywaniu ćwiczeń z zakresu higieny osobistej, jak i przy odgrywaniu ról (zwłaszcza nagrywanych na wideo). Tutaj także konieczna jest cierpliwość i stopniowe zachęcanie pacjenta do podejmowania zadań. Błędem jest nadmierne zachęcanie pacjentów, gdyż prowadzi to do ich wycofania się z jakiejkolwiek sumod/.ielno-
ści. Znakomicie działa natomiast metoda polegająca na tym. że terapeuta sam wykonuje czynność będąca, przedmiotem treningu, np. myje zęby lub odgrywa rolę syna negocjującego z matką zasady podziału obowiązków domowych.
Zdarza się także, że pacjenci zaniedbują wykonywanie zadań domowych, niezwykle ważnego elementu treningu, służącego do przenoszenia nabytych umiejętności z sali treningowej do codziennego życia. Dlatego ważne jest systematyczne i dokładne omawianie realizacji tych zadań. Wskazane jest także, aby podczas wykonywania zadań towarzyszył pacjentom terapeuta lub ktoś bliski.
Dla osoby nie mającej dużego doświadczenia w pracy z pacjentami psychotycznymi problemem może być ich odmienne zachowanie - dziwaczne czynności i rozmowy, bierność oraz ciągły niepokój. Zachowania takie należy ignorować, a jednocześnie nagradzać wszelkie przejawy współpracy. Można także na pewien czas przerwać pracę z pacjentem wykazującym silniejsze zaburzenia.
W każdym przypadku należy pamiętać, że podstawą pracy podczas treningu behawioralnego jest stosowanie wzmocnień pozytywnych - chwalenie i nagradzanie najdrobniejszych postępów oraz unikanie krytycyzmu i uwag negatywnych.
Nowa ustawa o ochronie zdrowia psychicznego oraz plany rozwoju psychiatrii w Polsce zakładają zmniejszanie liczby łóżek w dużych szpitalach psychiatrycznych na rzecz podejmowania pracy w środowisku pacjenta. W związku z tym znacznie zmieni się zakres obowiązków pracowników socjalnych, którzy będą musieli objąć opieką znaczną ilość osób przewlekle psychicznie chorych w ich środowisku i wspierać ich w samodzielnym funkcjonowaniu. Treningi umiejętności społecznych są narzędziem, które pomoże pracownikom socjalnym w tym zadaniu.
W niniejszym opracowaniu przedstawiamy przykłady różnych form treningowych. Wzorując się na tych propozycjach, można, zależnie od potrzeb, rozszerzać program zajęć. np. zwiększać asortyment potraw w treningu kulinarnym czy zakres prac w treningu technicznym. Największe zmiany z pewnością będą musiały dotyczyć treningu rozwiązywania problemów, gdyż tematy zajęć muszą
14
wypływać z aktualnych problemów pacjentów. Terapeuci mogą. też stworzyć własne ..autorskie" treningi, np. nauka samodzielnego poruszania się osób niedowidzących itd. W psychiatrii treningi umiejętności społecznych znalazły zastosowanie nie tylko w rehabilitacji schizofrenii, ale również m.in. w rehabilitacji osób upośledzonych umysłowo i chorych na chorobę Alzheimera.
Przystosowując treningi umiejętności społecznych do warunków polskich opieraliśmy się na wzorcach amerykańskich, wykorzystując modelowe schematy zajęć i zasady stosowania technik behawioral-nych. Dokonaliśmy wielu zmian adaptacyjnych, stwarzając własne programy treningowe.
Jako pierwsze wprowadziliśmy treningi prowadzenia rozmowy l j rozwiązywania problemów. Robiliśmy to stopniowo i sukcesywnie. Zaczęliśmy od oswajania pacjentów z kamerą. Tych, którzy odmawiali udziału, zachęcaliśmy do stawania /a kamerą; pomagali w filmowaniu innych, obsługiwali wideo i z czasem sami przełamywali opory. Zdarzały się też elementy humorystyczne - kiedy nasi j pacjenci chwalili się na zewnątrz, że byli "w telewizji w oddziale", patrzono na nich podejrzliwie, myśląc oczywiście o zaostrzeniu urojeń, a kiedy personel potwierdził tę informację - pojawiła się konsternacja. Oczywiście zdarzało się tak na początku, kiedy metody treningowe nie byty jeszcze powszechnie znane.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że dla pacjentów przewlekle chorych psychicznie, z zaburzeniami treści myślenia, trudnościami koncentracji uwagi, lękami, kompleksami i tendencją do izolacji, są to bardzo trudne zajęcia. Wymagają stałej uwagi, wrażliwości i szczególnego wyczucia problemów wszystkich pacjentów, aby nie popełnić błędu. Po przekroczeniu jednak pewnego progu (który jest indywidualny dla każdego pacjenta) treningi stają się bardzo efektowną, lubianą i bardzo skuteczną metodą rehabilitacji.
Kolejną grupą wprowadzanych treningów były treningi samoob-shigi: higieniczny, kulinarny i budżet. Obawialiśmy się. jak nasi pacjenci przyjmą trening higieniczny, czy nie poczują się urażeni, poniżeni, czy w ogóle będą chcieli rozmawiać o tak intymnych sprawach. Po każdym treningu pacjenci wspólnie wypełniali karty wyglądu zewnętrznego, oceniając siebie. Nas/e obawy oka/aly się na wyrost. Pacjenci polubili te /.ujęcia i przez 3 lat. od kiedy je prowadzimy, nikt nie poe/.ul się dotknięty.
|S
Trening kulinarny nie sprawiał żadnych problemów, zmieniamy jedynie na życzenie pacjentów zestawy przygotowywanych potraw. Prawidłowe żywienie to duży problem w Polsce - nasza kuchnia jest tłusta, ciężkostrawna, zawiera zbyt mało jarzyn. Staramy się wpajać pacjentom zasady prawidłowego żywienia, niskokalorycznego, z dużą ilością witamin, bo większość ma kłopoty z otyłością.
Ku naszemu zdziwieniu okazało się,' że nawet bardzo źle funkcjonujący pacjenci potrafią zrobić dość skomplikowane danie obiadowe, a mają wielkie kłopoty z prawidłowym parzeniem kawy lub herbaty. Zajęcia kulinarne również są bardzo lubiane, mamy nadzieję, że nie tylko dlatego, że pod koniec odbywa się degustacja przygotowanych potraw.
Termin wprowadzenia treningu gospodarowania pieniędzmi zbiegł się przypadkowo, ale bardzo korzystnie z punktu widzenia celów treningu, ze skokiem cen i inflacją w Polsce. Był to okres, kiedy ceny zmieniały się z dnia na dzień i nam wszystkim brakowało pieniędzy. Stanowiliśmy wówczas wielką rodzinę, na tablicy stale zmienialiśmy ceny, rywalizując z humorem, kto zna najnowsze ceny, pacjenci starali się być lepsi, szybsi od nas. Ta miła atmosfera pozwoliła nam wszystkim łatwiej przetrwać ten trudny, nerwowy okres.
Realizacja programu okazała się, mimo licznych przeszkód i trudności, bardzo pożyteczna i cenna dla środowiska polskiej rehabilitacji psychiatrycznej. Z czasem zaczęliśmy zwiększać asortyment treningów. Wprowadziliśmy trening umiejętności praktycznych. na którym staramy się zainteresować pacjentów ich miejscem zamieszkania, możliwościami zmian, jak i radzenia sobie w nagłych sytuacjach awaryjnych.
Podczas treningu przygotowania do pracy uczymy, trudnej dla naszych pacjentów, sztuki rozmowy telefonicznej i uzyskiwania konkretnych informacji, szukania ogłoszeń, wypełniania papierów urzędowych, pisania życiorysu, rozmowy z szefem i umiejętności odpowiadania na pytania osób niepożądanych o szczegóły choroby.
Przedstawione treningi zostały opracowane pr/.e/. zespól terapeutów /. Zakładu Rehabilitacji Psychiatrycznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, al. Sobieskiego 1/9.
16
Milena Morawiec Zofia Orzechowska Olcha Wachowiak
TRENING ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW W TRUDNYCH SYTUACJACH MIĘDZYLUDZKICH
1. WSKAZÓWKI DLA TERAPEUTY
1.1. Czego uczy trening?
Trening rozwiązywania problemów ma na celu uczenie pacjentów psychicznie chorych metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami międzyludzkimi, które pojawiają się w codziennym życiu. Za przykład takiej sytuacji może posłużyć następująca scenka:
Janek ma umówione spotkanie z lekarzem w Poradni. Przychodzi o wyznaczonej godzinie. Rejestratorka informuje go, że lekarza tego dnia nie ma, ponieważ zachorował.
Problemem w tej sytuacji jest oczywiście to, że Janek chce zobaczyć się z psychiatrą, a nie jest to możliwe z powodu nieobecności lekarza. Janek może rozważyć kilka rozwiązań. Jednym z nich jest dowiedzieć się. do kiedy lekarza nic będzie i przyjść po jego powrocie. Kolejnym rozwiązaniem jest zapytać, czy przyjmuje inny lekarz. Janek może też wpaść w złość i nakrzyczeć na rejestratorkę albo po prostu wyjść bez słowa. Każde z tych rozwiązań ma pewne pozytywne i negatywne konsekwencje. Janek musiałby je rozważyć i zdecydować, które zbliża go do celu.
Trening uczy pacjentów rozwiązywania problemów za pomocą następujących kroków:
� Dokładne przyjrzenie się sytuacji. Jest to nieodzowne dla właściwego postrzegania problemu. Uczy się więc pacjentów zwracania bacznej uwagi na okoliczności, w których zaistniała sytuacja trudna.
17
� Opisanie problemu. Pacjenci uczą się opisywania problemów w kategoriach celu (co chcemy osiągnąć) i pr/.eszkody (co utrudnia osiągnięcie celu).
� Szukanie rozwiązań. Uczy się pacjentów poszukiwania możliwie wielu rozwiązań, początkowo bez zwracania uwagi na ich konsekwencje. Podaje się różne sposoby szukania pomysłów.
� Ocena rozwiązań. Pacjenci uczą się wyróżniania pozytywnych i negatywnych konsekwencji każdego z rozwiązań. Następnie porównują owe plusy i minusy, aby wybrać rozwiązanie ich zdaniem najlepsze.
� Wprowadzanie rozwiązań w życie. Uczy się pacjentów korzystania z rozwiązań w realnych sytuacjach w sposób, który maksymalizuje osiągnięcie celu. Ten etap uzupełniany jest nauką szeregu werbalnych i niewerbalnych umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi.
1.2. Pacjenci
Trening rozwiązywania problemów został opracowany z myślą o pacjentach chronicznie chorych psychicznie, szczególnie dla osób ze schizofrenią. Mogą w nim także uczestniczyć inni pacjenci z zaburzeniami wymagającymi długotrwałej terapii. Uczestnicy treningu mogą być pacjentami oddziałów całodobowych, dziennych lub przychodni rejonowych.
Ważne jest. aby pacjenci przystępujący do treningu posiadali zdolności do konstruktywnego udziału w sesjach trwających około godziny, co wymaga dużej zdolności koncentracji uwagi i współdziałania. Ponadto ważne jest, aby grupa składała się z osób o podobnym poziomie możliwości poznawczych. Po pierwsze zatem należy zadbać, aby byli to pacjenci, którym aktualne objawy psychotyczne lub inne zaburzenia funkcji poznawczych nie uniemożliwiają koncentracji uwagi podczas zajęć. Po drugie, pacjenci przystępujący do treningu powinni być choć w pewnym stopniu zainteresowani ćwiczeniem proponowanych umiejętności.
18
1.3. Terapeuci
Terapeuta prowadzący trening nie musi hyc specjalista, w dz.iedzi-nie psychiatrii lub psychologii. Dobrym trenerem może być także terapeuta zajęciowy, pielęgniarka lub pracownik socjalny. Powinien mieć jednak doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi, a także dysponować pewnymi cechami, jak wrażliwość, cierpliwość, zdolność dostrzegania i podkreślania najdrobniejszych korzystnych zmian w zachowaniu pacjenta. Powinien także posiadać umiejętność nawiązywania dobrego kontaktu z grupą.
1.4. Przebieg zajęć treningowych
Zajęcia treningowe przebiegają według ściśle określonego schematu:
1. Wprowadzenie. Polega na przypomnieniu pacjentom celu zajęć i korzyści płynących z uczenia się metody rozwiązywania problemów.
2. Demonstracja scenki, która przedstawia konkretny jasno określony problem. Jeżeli istnieje możliwość posłużenia się taśmą wideo, pacjenci oglądają scenkę na ekranie. Jeżeli nie. koterapeuci lub poinstruowani pacjenci mogą odegrać scenkę sami. Warto w miarę możliwości posługiwać się nagraniami wideo, gdyż zwiększa to neutralność pokazywanego problemu i ułatwia przyjrzenie mu się. Poza tym korzystanie z wideo usprawnia prowadzenie zajęć.
3. Pytania dotyczące spostrzegawczości pacjentów. Zadaniem uczestników treningu jest na tym etapie dokładne przyjrzenie się sytuacji pokazanej w scence. Pomocą są pytania zadawane przez trenera dotyczące uczestników sytuacji, treści rozmowy, ważnych szczegółów itp.
4. Opisanie problemu. Pacjenci definiują problem zastanawiając się, jaki jest cel osoby, która znalazła sic w trudnej sytuacji oraz co stanęło jej na przeszkodzie. Chodzi tu o to, aby pacjenci nauczyli się opisywać trudne sytuacje w kategoriach celu i przeszkody, co ułatwia późniejs/e uporanie się z problemem. Można posłużyć się równaniem:
problem = cel + przeszkoda.
5. Szukanie wszystkich możliwych rozwiązań. Pacjenci proponują najrozmaitsze rozwiązania problemu. Na tym etapie nie myśli się jeszcze o konsekwencjach poszczególnych rozwiązań. Odrzuca się jedynie rozwiązania, które mogą inną osobę szczególnie zranić lub dotknąć. Podaje się pacjentom sposoby szukania pomysłów, poprzez np. przypominanie sobie, podobnych, przeżytych przez nich samych lub zaobserwowanych wcześniej sytuacji.
6. Ocena poszczególnych rozwiązań. Każde proponowane rozwiązanie jest na tym etapie oceniane pod kątem jego pozytywnych i negatywnych konsekwencji. Pacjenci proszeni są o wymienienie kolejno plusów i minusów każdego rozwiązania. Podkreśla się. /.e owe plusy i minusy mogą być dla każdego nieco inne.
7. Wybór rozwiązanja najlepszego. Każdy z pacjentów, po porównaniu plusów i minusów, wybiera rozwiązanie jego zdaniem najlepsze. Mogą to też być dwa połączone rozwiązania. Istotny jest podział na trzy typy rozwiązań: bierne, stanowcze i agresywne.
8. Wprowadzenie w życie wybranych rozwiązań. Każdy pacjent powinien na koniec zajęć odegrać (z koterapeutą lub innym pacjentem) scenkę, w której pokaże, jak wykonałby w praktyce wybrane przez siebie rozwiązanie. Zwraca się tu uwagę na elementy werbalne i niewerbalne, takie jak: treść wypowiedzi, postawę ciała, kontakt wzrokowy, ekspresję twarzy, ton głosu, głośność mowy, płynność wypowiedzi.
9. Zadanie domowe. Aby nabyte umiejętności nie kojarzyły się pacjentom wyłącznie z salą treningową, to jest, aby ułatwić im stosowanie w życiu metody rozwiązywania problemów, przydziela im się pod koniec zajęć zadania domowe. Polegają one na tym, że każdy pacjent ma za zadanie bądź przećwiczyć jeden z etapów w domu, bądź przygotować własny problem itp. Na omówienie realizacji zadań domowych poświęca się początek kolejnych zajęć.
Na opisany wyżej schemat, składający się z 9 etapów, jedne zajęcia mogą nie wystarczyć. Można więc rozłożyć pracę nad jednym problemem na dwa lub więcej zajęć, /.właszcza na początku, gdy pacjenci mogą mieć kłopoty z przyswajaniem sobie tego sposobu pracy.
20
1.5. Uwagi praktyczne
ak często prowadzić zajęcia i dla jakich grup? Czas trwania i liczba spotkań w tygodniu jest ustalana w zależności od możliwości i potrzeb grupy. Najczęściej z.a optymalne przyjmuje się spotkania godzinne raz. dwa razy w tygodniu. Pacjentom jest trudno dłużej niż godzinę utrzymywać koncentrację. Jeżeli konieczne jest, aby zajęcia były dłuższe, można podzielić je na dwie części, organizując w środku krótką przerwę. Spotkania raz lub dwa razy w tygodniu są najkorzystniejsze, gdyż pacjenci nie zapominają przebiegu poprzednich zajęć, a także nie są przeciążani nadmierną ilością materiału.
W zasadzie trening został przewidziany dla niewielkich, 6-8 osobowych grup, chociaż można go też stosować indywidualnie, np. z pacjentami nie przygotowanymi do pracy w grupie. Prowadzenie treningu w małej grupie jest korzystne, ponieważ pacjenci mogą udzielać sobie informacji zwrotnych, modelować omawiane zachowania. Należy pamiętać, by grupa nie była zbyt duża. gdyż wtedy niemożliwy jest aktywny udział wszystkich uczestników zajęć.
Jak być dobrym trenerem?
Prowadzący zajęcia treningowe musi w sposób żywy i ekspresyjny pobudzać aktywność pacjentów i wzmacniać ich najmniejsze nawet postępy. W treningu obowiązuje zasada udzielania wielu pochwał i korygowania błędów w sposób konstruktywny Cnp. "Znakomicie opisałeś osoby występujące w scence. Jesteś naprawdę spostrzegawczy. Czy zauważyłeś także, że mężczyzna w scence był dość nieuprzejmy?").
Trener musi stanowić oparcie dla uczestników, zachęcać do wzajemnego wspierania się, może wykorzystywać swoje poczucie humoru. Jeżeli chce, aby pacjenci byli zaangażowani w to. co robią, sam musi być rzeczywiście zaangażowany. Ważne jest, aby prowadzący starał się o życzliwą i ciepłą atmosferę podczas zajęć oraz traktował pacjentów z poszanowaniem ich indywidualności i własnego zdania. Musi być bardzo cierpliwy, powtarzać wskazówki i pytania tak długo, jak jest to konieczne, posuwać się małymi krokami, aby pacjenci wynieśli rzeczywistą korzyść z odbywanych zajęć.
Dobrze jest, gdy w zajęciach uczestniczy koterapeuta. Może on być pomocny w odgrywaniu scenek, obsługiwaniu sprzętu, a także

być wsparciem dla trenera, zwłaszcza początkującego, poprzez oU-serwowanie i komentowanie przebiegu zajęć.
Spotkania treningowe prowadzone w życzliwej, nieformalnej atmosferze mogą stać się same w sobie atrakcyjne dla pacjentów. Można stosować dodatkowe zabiegi motywujące do aktywnego uczestnictwa, np. podawać herbatę, przyznawać nagrody za aktywność.
2. PROGRAM ZAJĘĆ
ń tó
2.1. Zajęcia wstępne $|
Cel zajęć
Gdy zebrałeś już grupę i dysponujesz salą treningową wyposażoną w tablicę z kredą, odpowiednią ilością miejsc do siedzenia i odgrywania scenek, możesz przystąpić do pierwszych zajęć. Ich tematem jest przedstawienie uczestnikom celu i programu zajęć oraz poznanie się uczestników ze sobą i z terapeutą. Jest to także okazja dla terapeuty, aby więcej dowiedzieć się o pacjentach, tj. o poziomie ich funkcjonowania, ich możliwościach poznawczych itp.
Przebieg zajęć wstępnych
1. Przedstaw się pacjentom i poproś ich kolejno o przedstawienie się. Powiedz, że zajęcia, w których uczestniczą, to trening rozwiązywania problemów, czyli radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, które napotykamy wszyscy w codziennym życiu. Możesz podać jeden lub dwa przykłady problemów w kontaktach międzyludzkich.
2. Powiedz pacjentom, że będą uczyć się określonego sposobu rozwiązywania problemów, polegającego na stosowaniu następujących kroków:
- nazywania i opisywania problemów.
- szukania nie jednego, lecz wielu możliwych rozwiązań,
- oceny każdego z rozwiązań pod kątem jego pozytywnych i negatywnych konsekwencji,
- wprowadzania rozwiązań w życic.
Wyjaśniając proponowane podejście do rozwiązywania problemów możesz wykorzystać Tablicę l (patr/ Aneks).
3. Powiedz pacjentom, żeby nic martwili się. jeśli nic zapamiętali tego wszystkiego od razu i poproś, ahy zadawali pytania, jeżeli
czegoś nie rozumieją lub mają wątpliwości. Podkreśl, że nikt nie będzie rozwiązywał ich problemów za nich. lecz będą uczyć się pewnego sposobu radzenia sobie z problemami.
4 Powiedz, że wszystkich tych umiejętności uc/.yć się będą oglądając scenki, odgrywając role. oraz że będą mieli do wykonania zadania domowe. Odpowiedz na ewentualne pytania.
5 Omów z grupą terminy spotkań, czas trwania, przerwy itp. 6. Podziękuj uczestnikom za przyjście i zaproś ich na następne spotkanie.
2.2. Zajęcia I
Cel zajęć
Celem tych zajęć jest przećwiczenie z pacjentami dwóch pierwszych etapów metody rozwiązywania problemów. Uczestnicy zajęć będą uczyć się, jak dokładnie przyglądać się sytuacji trudnej oraz zwracać uwagę na jej istotne szczegóły oraz jak opisywać problem w kategoriach celu i przeszkody.
Przebieg zająć
1. Przypomnij pacjentom, że w trakcie treningu będą uczyć się, jak rozwiązywać problemy za pomocą kolejnych, określonych kroków.
2. Powiedz im, że pierwszym, bardzo ważnym krokiem w rozwiązywaniu problemów jest dokładne przyjrzenie się sytuacji, aby móc później ustalić, na czym polega trudność. Powiedz, że zaraz obejrzą scenkę i poproś, aby uważnie przyglądali się jej i słuchali, nie rozpraszali się i starali zapamiętać, co widzieli. Zapytaj, jaki jest pierwszy krok w rozwiązywaniu problemów i dlaczego jest ważny.
3. Pokaż nagraną na wideo scenkę lub poproś koterapeutów o jej odegranie. Można poprosić pacjentów o odegranie scenki, jeśli dokładnie poinformuje się ich, jaka jest jej treść.
Pani w średnim wieku puka do sąsiada. Ten otwiera |ej dr/.wi i pylą: Słuchani. " co chodzi'' Kobieta mówi: Kanlzo JHIII długo .\tuktil inlolkiciu w ściuny wczoraj w nocy. Nic mogłam spać. Bardzo pro\-( o c i x:f wieczorem. Sąsiad odpowiada: Prosię /Jtini. niiiin rentom. cli\'l>4. Napisz na tablicy pytania, które są ważne w dokładnym przyglądaniu się sytuacji:
- gdzie ma miejsce ta sytuacja,
- kto bierze w niej udział,
- co mówią uczestnicy,
- co się dzieje poza tym,
- jakie szczegóły są ważne.
Poproś pacjentów o odpowiedzi na te pytania. Jeżeli trzeba, pokaż scenkę ponownie. Gdy pacjenci odpowiedzą prawidłowo (w dwóch ostatnich pytaniach chodzi o to, by zauważyli, że kobieta jest uprzejtna, mężczyzna mniej itp.), przejdź do następnego kroku. Pamiętaj, żeby angażować wszystkich członków grupy, nie tylko tych najbardziej aktywnych.
5. Powiedz pacjentom, że kolejnym krokiem w rozwiązywaniu problemów jest opisanie problemu. Wyjaśnij, że każdy problem składa się z celu, jaki chcemy osiągnąć, oraz przeszkody, która nam to uniemożliwia. Napisz na tablicy równanie:
problem = cel + przeszkoda.
Zapytaj pacjentów, z czego składa się problem, czym jest cel. a czym przeszkoda. Gdy już zapamiętają, przejdź do następnego punktu.
6. Pokaż ponownie scenkę.
l. Poproś pacjentów o odpowiedzi na pytania: jaki jest cel kobiety, która przyszła do sąsiada, jaką napotkała przeszkodę i na czym polega jej problem. Pacjenci powinni podać następujące odpowiedzi.
Celem kobiety jest uzyskanie ciszy w mieszkaniu wieczorem.
Przeszkodą jest przeświadczenie sąsiada, że może hałasować
u siebie kiedy chce.
Problemem owej pani jest to, że chce mieć wieczorem spokój,
a sąsiad nie chce zaprzestać hałasów.
8. Poproś pacjentów o przypomnienie, jakie są pierws/.e dwa kroki rozwiązania problemu. Powiedz, że teraz zaproponujesz im zadanie domowe.
24
Celem zadań domowych jest przećwiczenie umiejętności poza salą treningową. Tym razem zadanie domowe będzie polegało na tym. aby opisać samemu konkretną sytuację, najlepiej własną, podkreślając jaki jest cel w tej sytuacji, jaka przeszkoda oraz na czym polega problem. Rozdaj pacjentom przygotowane wcześniej kartki, które ułatwią im wykonanie zadania. Oto wzór:
Opisz trudną sytuację:
� Gdzie się odbywa ......
� Kto bierze w niej udział .
� Co mówią uczestnicy . . .
� Co się dzieje poza tym . .
� Jakie szczegóły są ważne
� Jaki jest cel ..........
� Jaka przeszkoda .......
� Na czym polega problem .
9. Podziękuj pacjentom za udział w zajęciach i zaproś na następne.
2.3. Zajęcia II
Cel zajęć
Celem tych zajęć jest zapoznanie pacjentów z kolejnymi dwoma etapami rozwiązywania problemów. Są to: szukanie rozwiązań i ocena tych rozwiązań.
Szukanie rozwiązań polega na zbieraniu wszystkich możliwych propozycji. W tym etapie nie eliminuje się rozwiązań z powodu ich negatywnych konsekwencji lub trudności w wykonaniu - chodzi o zebranie największej liczby propozycji, o uruchomienie pomysłowości i elastycznego myślenia. Jedynym ograniczeniem jest to. aby proponowane rozwiązania nie były krzywdzące dla innych.
Ocena rozwiązań polega na omówieniu pozytywnych i negatywnych konsekwencji każdego z rozwiązań, wyważeniu tych plusów i minusów oraz wyborze najlepszego rozwiązania.
Przebieg zajęć
\. Zacznij zajęcia od przypomnienia, że grupa bierze udział w treningu rozwiązywania problemów, jakie napotykamy wszyscy w codziennym życiu, kontaktując się z innymi ludźmi. Zapytaj, jakie dwa pierwsze etapy rozwiązywania problemów omawialiście na poprzednich zajęciach.
2. Poproś każdego o przeczytanie pracy domowej. Jeżeli ktoś miał kłopot z opisaniem problemu w kategoriach celu i przeszkody, powiedz mu, co zrobił dobrze i podpowiedz z pomocą grupy, jak można to poprawić. (Pacjenci mogą mieć kłopoty ze szczegółowym opisaniem problemu - zwróć uwagę, aby nie był sformułowany zbyt ogólnie, np. zamiast "mam problemy z mężem" powinno być "wczoraj w domu po pracy pokłóciłam się z mężem o ...").
3. Powiedz pacjentom, że gdy problem jest już opisany, kolejnym krokiem jest znalezienie możliwie wielu rozwiązań.
4. Pokaż scenkę, którą pacjenci oglądali na poprzednich zajęciach. Zapytaj, jaki był problem w tej trudnej sytuacji.
5. Poproś pacjentów o zastanowienie się nad tym, w jaki sposób można rozwiązać ten problem. Powiedz, że pomocą w szukaniu rozwiązań mogą być następujące wskazówki:
- dobrze jest wczuć się w rolę osoby, która znalazła się w trudnej sytuacji; w tym przypadku pani, która nie może spać z powodu hałasu;
- nie trzeba na razie martwić się, czy rozwiązanie jest złe czy dobre;
- nie wszystkie propozycje muszą dać się zastosować;
- chodzi o to, aby uruchomić swoją pomysłowość;
- odrzucić należy tylko te pomysły, które mogą zranić lub skrzywdzić innych ludzi;
- dobrym sposobem na szukanie rozwiązań jest przypominanie sobie podobnych sytuacji z przeszłości.
6. Poproś teraz grupę o przedstawienie propozycji rozwiązań. Jeżeli trzeba, pokaż scenkę ponownie. Zapisuj podane propozycje na tablicy (lub poproś o to koterapeutę). Jeżeli pacjenci mają trudności z pomysłami, możesz sam zaproponować jedno /. rozwiązań.
W tym przypadku rozwiązania mogłyby być np. takie:
- wnieść skargę na uciążliwego sąsiada w administracji i poprosić o interwencję;
- zaproponować sąsiadowi kompromis ustalić z nim godzinę, do której będzie stukał w ściany;
- nie robić nic - czekać, aż sam przestanie hałasować;
- kupić stopery do uszu i próbować spać mimo hałasu.
7. Powiedz pacjentom, że kolejnym krokiem w rozwiązywaniu problemów jest ocena zaproponowanych rozwiązań. Warto to zrobić po to, żeby nie wybrać w pośpiechu pierwszego lepszego rozwiązania, lecz najlepsze, tj. najbardziej zbliżające do celu. Powiedz, że każde rozwiązanie ma swoje pozytywne i negatywne konsekwencje. Porównanie tych plusów i minusów jest niezbędne, aby wybrać najlepsze rozwiązanie. Zapytaj pacjentów, na czym polega czwarty krok rozwiązywania problemów oraz w jakim celu i w jaki sposób ocenia się rozwiązania.
8. Powiedz pacjentom, że pomocą w rozważeniu plusów i minusów poszczególnych rozwiązań jest:
- przypomnienie sobie podobnych sytuacji z przeszłości,
- pomyślenie o trudnościach, jakie można napotkać przy realizacji pomysłu.
- pomyślenie, ile czasu zajmie jego realizacja.
- zastanowienie się, jak przyjęcie danego rozwiązania wpłynie
na kontakt z innymi ludźmi.
Kolejno omów z pacjentami wszystkie zaproponowane rozwiązania.
Może to wyglądać następująco:
Rozwiązanie l: (interwencja w administracji)
plusy minusy
sąsiad może usłuchać
autorytetu
nie trze ba dyskutować
z niemiłym sąsiadem
może doprowad/ić do
konfliktu
może zająć du/o c/.asti
podważa wiarę we własne siły
27
Rozwiązanie 2: (ugoda z sąsiadem)
plusy
� prowadzi wprost do celu � - w domu będzie cisza � �
� przyczyni się do dalszych dobrych stosunków z sąsiadem
� można to zrobić od razu
Rozwiązanie 3: (nic nie robić) plusy
minusy
sąsiad może się nie zgodzić rozmowa może być trudna
minusy
unika się nieprzyjemnej roz- � nie prowadzi do celu - hałas mowy nie ustanie
� sąsiad nadal nie będzie liczył* się z sąsiadką ,
Rozwiązanie 4: (kupić stopery) plusy
� może ułatwić zaśnięcie
� unika się konfliktów
minusy ;(.
� stukanie może mimo to przeszkadzać w spaniu
� może nie być stoperów w sklepie
9. Poproś każdego pacjenta, żeby po porównaniu plusów i minusów poszczególnych rozwiązań wybrał rozwiązanie jego zdaniem najlepsze, tj. takie, które najbardziej zbliży do celu.
10. Zapytaj teraz pacjentów, czy pamiętają, czemu służą zadania domowe. Powiedz, że dzisiejsze zadanie domowe będzie polegało na tym, aby spróbowali wymyślić różne rozwiązania trudnej sytuacji, którą opisali poprzednio, a także ocenić je pod względem plusów i minusów oraz wybrać rozwiązanie najlepsze.
28
Rozdaj pacjentom przygotowane wcześniej kartki, które ułatwiają wykonanie zadania domowego. Oto wzór:
Twój cel ............
Przeszkoda ...........
Na czym polega problem Możliwe rozwiązania.
plusy
minusy
2.
3.
4.
5.
2.4. Zajęcia III
Cel zająć
Celem tych zajęć jest to, aby pacjenci opanowali podstawowe elementy werbalnego i niewerbalnego komunikowania się z innymi ludźmi. Jest to ostatni etap rozwiązywania problemów - wprowadzenie rozwiązań w życie. Pacjenci dowiadują się jak ważne jest to, co mówimy innym ludziom oraz w jaki sposób to mówimy.
Zwraca się uwagę na treść wypowiedzi, postawę ciała, kontakt wzrokowy, mimikę twarzy, głośność mowy, ton głosu i płynność wypowiedzi.
Przebieg zajęć
1. Przypomnij pacjentom, że uczestniczą w treningu rozwiązywania problemów w kontaktach międzyludzkich i zapytaj, jakie etapy rozwiązywania problemów już znają.
2. Poproś każdego o przeczytanie pracy domowej. Podobnie jak poprzednio, powiedz każdemu, co zostało zrobione dobrze, a co można poprawić.
3. Powiedz grupie, że końcowym etapem metody rozwiązywania problemów jest wprowadzenie rozwiązań w życic. Powied/, że
29
w rozmowie z innymi ludźmi, dla osiągnięcia celu, musimy wiedzieć:
� co powiedzieć � i jak to powiedzieć.
4. Pokaż na wideo lub poproś koterapeutów o odegranie scenki. Ma to być przykład, jak nie należy wprowadzać rozwiązań w życie.
Sąsiadka puka do sąsiada. Gdy on otwiera jej drzwi, stoi pochylona, nie patrzy mu w oczy, mówi cicho, zacinając się:
Panie sąsiedzie, eee...., może by pan jednak nic pukał w teeee... ściany �; albo chociaż do dziesiątej tylko, ee.... '�
Zapytaj pacjentów, czy widzą, jakie błędy w sposobie rozmawia-; nią popełniła sąsiadka. ;
5. Pokaż kolejną scenkę.
Sąsiadka puka do sąsiada. Rozmawia z nim prawie krzycząc, podparta pod boki: Panie, umówimy się wreszcie czy nie!?! Jak nie przestaniesz pan walić w te ściany, to ja panu pokażę!!!
Zapytaj, czy i tutaj można dostrzec jakieś błędy.
6. Powiedz pacjentom, że tak bohaterka scenek jak i większość ludzi zapomina o następujących elementach, które są ważne w rozmowie z innymi. (Pokaż tablicę i omów je kolejno. Możesz dla ożywienia nastroju sam obrazować te elementy, np. mówiąc za cicho, krzywić się itp. Patrz Aneks. Tablica U.) Są to:
� Treść wypowiedzi, czyli słowa, które dobieramy w rozmowie. Ważne jest, aby właściwie oddawały to, o co nam chodzi, nie raniły rozmówcy i nie wprawiały go w złość.
� Postawa ciała. W czasie rozmowy ważne jest, jak stoimy lub siedzimy. Dobrze jest nachylić się lekko do rozmówcy, przyjmując taką pozycję, by czuł się dobrze rozmawiając z nami.
� Kontakt wzrokowy. Bardzo istotne jest, aby patrzeć swojemu rozmówcy prosto w oczy, gdyż wtedy wie on, że rozmowa jest dla nas ważna.
� Mimika twarzy. Musi odpowiadać temu. co mówimy. Mimiką można podkreślić treść wypowiedzi. Gdy mówimy o rzeczach wesołych. uśmiechajmy się, gdy o smutnych - bądźmy poważni.
� Głośność mowy. Nic należy mówić ani /a głośno, ani /.a cicho, lecz dostosować głośność do sytuacji.
� Ton głosu. Można mówić w różny sposób - łagodnie, stanowczo lub poirytowanym tonem. Ważne jest, aby dobrać ton odpowiedni do treści rozmowy i taki, który nie urazi rozmówcy.
� Płynność wypowiedzi. Polega na tym, aby nie robić za długich przerw w rozmowie, nie wahać się z odpowiedziami, nie przerywać rozmówcy i nie zacinać się.
Powiedz pacjentom, że czasem trudno pamiętać o tych wszystkich elementach podczas rozmowy, lecz gdy poćwiczy się je przez pewien czas, rozmowa stanie się dużo łatwiejsza.
7. Pokaż pacjentom scenkę tym razem przedstawiającą prawidłową wersję rozmowy z sąsiadem).
Sąsiadka puka do sąsiada. Gdy ten otwiera, stoi wyprostowana, patrzy mu
w oczy, jest lekko uśmiechnięta lecz mówi dość stanowczo:
Dzień dobry panu. mam do pana taką prośbę. Rozumiem, że musi pan
dokończyć prace domowe i wiem, jaki to kłopot, lecz gdyby b\ł pan tak
uprzejmy kończyć głośniejsze prace około godziny dziesiątej. hvlabym bardzo
wdzięczna.
8. Poproś pacjentów o kolejne omówienie poszczególnych elementów w oparciu o obejrzaną scenkę. Pomocą niech będzie tablica z wypisanymi elementami.
9. Poproś teraz pacjentów o przypomnienie, jakie oni wybrali rozwiązania "problemu z sąsiadem" na poprzednich zajęciach. (Dobrze jest mieć to zapisane, na wypadek, gdyby któryś z pacjentów zapomniał). Poproś niech każdy odegra z koterapeutą scenkę, w której przedstawi, jak wybrane przez siebie rozwiązanie wprowadziłby wżycie. Jeżeli dysponujesz kamerą wideo, nagrywaj (za zgodą pacjentów) odgrywane przez nich scenki; aby mogli sami zobaczyć, jak im to wychodzi. Pamiętaj, aby chwalić dobre elementy zachowania i z pomocą grupy mów każdemu, co mógłby poprawić. Każdy pacjent odgrywa scenkę dwa razy
� pierwszy raz samodzielnie, zaś drugi po wysłuchaniu pomocniczych wskazówek twoich i grupy.
10. Powiedz pacjentom, że teraz znają już wszystkie kroki procedury rozwiązywania problemów i poproś raz jeszcze o ich przypomnienie. Powiedz, że dzisiejszym ich /.aduniem domowym bę-
dzie to, aby rozwiązania swoich problemów, które przedstawili w poprzednich pracach domowych, spróbowali wykonać, jeśli to możliwe, w rzeczywistości, a jeżeli nie. to aby przećwiczyli je ze swoimi terapeutami po zajęciach.
l l. Podziękuj pacjentom za udział w zajęciach i zaproś ich na następne. Powiedz, że będą dalej- ćwiczyli metodę rozwiązywania problemów, tyle że na przykładzie innego problemu.
Uwagi do sposobu prowadzenia dalszych zajęć
Opisane wyżej zajęcia I, II, III to wzór do prowadzenia dalszych zajęć.
W dalszej części rozdziału znajdziesz 10 przykładowych scenek, przedstawiających sytuacje trudne, nad którymi przez kolejne zajęcia możesz pracować z pacjentami. Z początku dobrze jest rozbić pracę nad każdym problemem na co najmniej trzy zajęcia, tak jak to zostało pokazane.
Gdy zobaczysz, że pacjenci robią postępy w opanowaniu tej metody, możesz wszystkie etapy rozwiązywania problemu przeprowadzić podczas dwu lub nawet jednych zajęć.
Pamiętaj jednak, aby nie pominąć żadnego z kroków. Gdy wyczerpiesz już wszystkie przykłady sytuacji trudnych, jakie zamieściliśmy w podręczniku, lub uznasz, że warto zająć się innymi, możesz na treningach zająć się problemami z życia twoich pacjentów. Musisz wtedy przed treningiem ustalić z pacjentem, na czym polega jego trudna sytuacja i zapytać go o zgodę na omówienie jej podczas zajęć.
Pamiętaj, że problem nie może być natury ogólnej, lecz szczegółowy. Nie zapomnij o tym, aby dał się jasno opisać w kategoriach celu i przeszkody.
3. PRZYKŁADY SYTUACJI TRUDNYCH
SYTUACJA 1.
Ania je z matką obiad. Mówi do matki: Wiesz, manio, boję się, że zwolnią mnie -.e spółdzielni. Tam teraz ciągle mówią o redukcjach, nic wiem. co ze mną będzie. Matka na to: Oj dziecka, ty \ię ciągle czymś nitirrwisz, lepiej zjedz jeszcze surówki.
Cel: Porozmawiać z matką o swoim kłopocie. Przeszkoda: Matka nie okazuje zainteresowania zmartwieniem córki.
32
SYTUACJA 2.
n Ewy przyszła z wizytą koleżanka. Jest już późno. Ewa jest zmęczona. K leżanka dopija herbatę, zaś Ewa mówi: Bardzo się cieszę. że mnie od-
. j,(ya/ bvlf> bardzo miło, chętnie odprowadzę cię tio przystanku. Koleżanka na to: Wiesz, maże jeszcze obejrzymy kino nocne, jest dekaw\ film. a potem zaraz polecą.
Cel: Ewa chciałaby już pożegnać koleżankę i położyć się spać. Przeszkoda: Koleżanka chce zostać na kino nocne.
SYTUACJA 3.
Jerzy przychodzi do pracy po dłuższej przerwie spowodowanej pobytem w szpitalu psychiatrycznym. Wchodzi do pokoju, w którym siedzą jego koledzy. Chce uniknąć rozmowy o jego chorobie. Mówi do kolegów: Cześć, dzień dobry. Jeden z kolegów pyta: A co to się z tobą działo przez tyle czasu?
Cel: Nie mówić kolegom o chorobie psychicznej.
Przeszkoda: Kolega zadał pytanie o przyczynę długiej nieobecności.
SYTUACJA 4.
Jan pracuje w spółdzielni inwalidzkiej. Brygadzistka wchodzi do jego pokoju i mówi: / anie Jasiu, pan jest taki szvbki. niech pan odłoży swoją robotę, zdąży ją pan zrobić później. Teraz niech pan idzie ze mną. Mam pilną pracę do zrobienia - musi być gotowa za dwie godziny. Jan na to: Nie zdążę, nie dam rady. Brygadzistka: Ale co się pan tak oszczędza?!
Cel: Wykonać swoją pracę jak najszybciej.
Przeszkoda: Brygadzistka chce zlecić Janowi inną pracę.
SYTUACJA 5.
Adam leży w swoim pokoju, słucha muzyki. Do pokoju wchodzi matka i mówi podniesionym głosem: Zobacz, co ty masz w tym pokoju! Wygląda tu jak w chlewie, wszędzie niedopałki, okno zamknięte, wsz\'stko porozrzucane. A ty nic. tylko leżysz i leżysz!
Cel: Adam chce w tym momencie posłuchać muzyki. Przeszkoda: Matka ma pretensje o bałagan.
UWAGA: Zauważ, że sytuacje 4 i 5 wymagają pewnego kompromisu między obydwiema stronami. Trzeba to uwzględnić szukając rozwiązań, tzn. na przykład Adam może umówić się z matką, że na razie poleży, a posprząta za dwie godziny.

feiKSMt 'SiiSStiSlii.S,
SYTUACJA 6.
Maria robi zakupy. Po odejściu od kasy zauważyła, że ekspedientka podała jej
chleb zamiast bułki. Wraca i mówi do ekspedientki: Proszę pani, ja prosiłam
o bułkę, a nie chleb.
Ekspedientka na to: Proszę pani, przykro mi, pieczywo dotknięte uważa się za
sprzedane.
Cel: Kupić bułkę.
Przeszkoda: Ekspedientka pomyliła się, podała chleb i nie chce
wymienić towaru.
SYTUACJA 7.
Do Doroty przychodzi z pretensjami sąsiad: Pani mi znowu zalała mieszkanie, co pani robi w tym mieszkaniu! Pani jest wariatka, niech pani idzie do szpitala! Dorota wie, że u niej nie ma żadnej awarii i nie wie, jak przekonać o tym sąsiada.
Cel: Uniknąć bezzasadnych pretensji i wyjaśnić sprawę. Przeszkoda: Sąsiad jest pewien, że Dorota zalała mu mieszkanie i na dodatek uważa ją za kompletną wariatkę.
SYTUACJA 8.
Andrzej wchodzi do kuchenki oddziałowej i mówi do kuchenkowej: Czy mogę prosić o wrzątek na herbatę? Ta która stoi w kotle jest zimna. Kuchenkowa na to: Proszę stąd wyjść, tu się nie wchodzi. Ciągle zawracacie mi głowę!
Cel: Dostać wrzątek na herbatę. " Przeszkoda: Kuchenkowa nie chce, żeby jej przeszkadzać. ;;�
SYTUACJA 9.
Jerzy sprząta w swoim pokoju - zamiata podłogę. Matka wchodzi do pokoju i mówi: Co ty robisz, jak ty trzymasz tę miotłę? To nie jest żadne sprzątanie, nic nie umiesz zrobić, nawet zamiatać.
Cel: Posprzątać samodzielnie pokój. , Przeszkoda: Matka ingeruje, zarzuca Jerzemu nieudolność. .
SYTUACJA 10.
W świetlicy w oddziale psychiatrycznym Stefan siedzi przy stoliku z drugim
pacjentem i czyta gazetę. Gra bardzo głośno radio, Stefan mówi: Słuchaj,
przycisz to radio, bo nie można już wytrzymać tego hałasu. Chcę poczytać
spokojnie.
Drugi pacjent odpowiada: Nie ściszę, bo lubię słuchać muzyki.
Cel: Przeczytać w spokoju gazetę.
Przeszkoda: Współpacjent słucha za głośno radia.
34
Maryla Sawicka
TRENING PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI PROWADZENIA ROZMOWY
WPROWADZENIE
Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy przeznaczony jest dla pacjentów przewlekle chorych na schizofrenię, którzy wykazują braki w zakresie umiejętności interpersonalnych, szczególnie w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów międzyludzkich. Braki w tym zakresie są wynikiem długotrwałej choroby psychicznej, która często prowadzi do izolacji społecznej.
Cel
Celem treningu jest nauczenie pacjentów umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych.
Zagadnienia związane z treningiem prowadzenia rozmowy zostały podzielone na pięć zakresów. Części te stanowią propozycje tematów, które nie muszą być realizowane w całości, a mogą być jedynie inspiracją do własnych poszukiwań.
I. Zachowania werbalne i niewerbalne. W zajęciach obejmujących zakres I pacjenci uczą się rozpoznawania zachowań werbalnych i niewerbalnych oraz świadomego ich używania poprzez kontakt wzrokowy, postawę ciała, gestykulacje, ton głosu, mimikę. Uczą się określania, czy drugi człowiek w określonej sytuacji ma ochotę z nimi rozmawiać.
II. Rozpoczynanie rozmowy. W II zakresie pacjenci uczą się umiejętności wybierania odpowiedniego miejsca na rozmowę, znajdowania odpowiednich rozmówców i proponowania dobrych tematów.
III. Podtrzymywanie rozmowy. W zakresie III podtrzymywania rozmowy ćwiczący uczą się aktywnego słuchania, zadawania ..otwartych pytań", znajdowania nowych tematów oraz udzielania o sobie informacji o różnym stopniu intymności.
IV. Uprzejme kończenie rozmowy
V. Podsumowanie. W zajęciach z zakresu V pacjenci uczą się połączenia w całość trenowanych dotąd oddzielnie umiejętności.
Metoda
Poszczególne zakresy zawierają wiele informacji nowych dla
pacjentów.
Dla ułatwienia przyswajania tych treści każdy zakres podzielony jest
na cztery etapy.
1. Wprowadzenie '
2. Demonstracja
3. Granie ról
4. Zadanie domowe
We wprowadzeniu omawiane są cele danego zakresu treningu. Uzasadniana jest też praktyczna przydatność ćwiczonych umiejętności. Na zakończenie terapeuta zadając pytania sprawdza zrozumienie problemu przez pacjentów.
W etapie demonstracji pacjenci oglądają odegrane (na żywo lub z wideo), według dalej podanych scenariuszy, sceny rozmowy kilku osób pokazujących właściwe użycie ćwiczonej umiejętności. Po zakończeniu, scenka jest omawiana poprzez pytania stawiane grupie przez trenera. Trener nagradza pochwałą każdą właściwą odpowiedź.
W następnym etapie uczestnicy treningu ćwiczą omawiane wcześniej umiejętności odgrywając z terapeutą bądź ze sobą sceny rozmowy.
Scenki nagrywane są kamerą wideo, a zapis wykorzystywany jest do omówienia ćwiczenia. Każde ćwiczenie omawiane jest przez grupę. Trener zaczyna od pochwalenia ćwiczących za wykonane ćwiczenie (w przypadku zupełnie nieudanego ćwiczenia - przynajmniej za podjęte wysiłki). Zapobiega także krytyce ze strony grupy. Nie stawia się pytań typu: ,,Co było źle wykonane?" Zamiast tego, po wskazaniu najpierw na osiągnięcia ćwiczących, używa się formuły; ,,Co można by w tym ćwiczeniu poprawić?" W przypadku znacznych trudności wykazywanych przez pacjenta, trener może poprosić inną osobę (np. koterapeutę) o zajęcie miejsca osoby ćwiczącej i wykonanie tego samego zadania. Przy ponownym wykonywaniu ćwiczenia trener może - stojąc za pacjentem - podpowiadać mu poprawne zachowania i właściwe reakcje słowne.
W etapie końcowym, w celu generalizacji ćwiczonej umiejętności, .j stara sieją zastosować w realnej sytuacji w swoim otoczeniu.
Po wykonaniu zadania domowego wypełnia ..Kartę zadania domo-weeo" zawierającą pytania na temat okoliczności i sposobu wykonania ćwiczenia. Kartę tę przynosi na umówione zajęcia, na których omawiane są zadania domowe.
Pomoce
Przy tej metodzie treningowej bardzo przydatny jest zestaw wideo, magnetowid i kamera do nagrywania ćwiczeń. W czasie zajęć trener używa plansz zawierających proste instrukcje oraz schematy opisujące poszczególne umiejętności. Podczas omawiania danej umiejętności każdy pacjent otrzymuje kartkę z jej opisem. W etapie omawiania oraz grania ról potrzebna bywa tablica do zapisywania uwag lub propozycji pacjentów.
Na zakończenie zajęć każdy pacjent otrzymuje ,,Kartę zadania domowego".
Pacjenci
Prezentowany zestaw treningowy opracowany został dla wieloletnich pacjentów ze schizofrenią. Podstawowym kryterium kwalifikacji jest ustąpienie ostrych objawów wytwórczych, co wynika z konieczności 45-60-minutowego skupienia uwagi oraz aktywnego udziału w zajęciach.
Nie należy włączać do treningu pacjentów z wyjątkowo małą motywacją, gdyż demobilizująco wpływają oni na grupę. Z drugiej strony, pacjenci przez wiele lat chorujący na schizofrenię mają z reguły bardzo niski poziom motywacji i właściwie każdemu trzeba dostarczyć motywacji zewnętrznej - także do udziału w treningu.
W treningu mogą brać udział także pacjenci z innymi zaburzeniami, o ile poziom ich funkcjonowania społecznego wskazuje na deficyt umiejętności społecznych, a spełniają ogólne kryteria kwalifikacji do tego treningu.
Treningi można prowadzić w oddziałach całodobowych, dziennych, a także dla pacjentów leczonych ambulatoryjnie. Omawiany zestaw treningowy przewidziany jest dla grupy 8-10 osób.
37

Terapeuci
Trening prowadzenia rozmowy może prowadzić każdy terapeuta mający pewne doświadczenie w pracy z pacjentami psychotycznymi. Może to więc być psycholog, terapeuta zajęciowy, pielęgniarka lub
pracownik socjalny. -
Osoba prowadząca tego typu zajęcia powinna dysponować takimi cechami jak; dobry kontakt z pacjentem, cierpliwość, wrażliwość, umiejętność dostrzegania i nagradzania nawet najmniejszych osiągnięć w pracy pacjenta.
Trening może być prowadzony przez jednego trenera, jednak najlepsze i najefektywniejsze jest prowadzenie zajęć przy pomocy koterapeuty, który może być dobrym partnerem do ćwiczenia, może także brać udział w modelowaniu. W trakcie zajęć koterapeuta bywa ponadto ważnym źródłem wzmocnień pozytywnych.
I. ZACHOWANIA WERBALNE I NIEWERBALNE f~
P
1. Wprowadzenie ^
$* {t
Wskazówki dla terapeuty !
Celem tej części treningu jest nauczenie pacjentów rozpoznawania zachowań zachęcających lub zniechęcających do rozmowy ora/
stosowania ich.
Niewielu ludzi uświadamia sobie, że większość komunikatów interpersonalnych przekazywanych jest przez zachowania niewerbalne. Umiejętność odczytywania oraz stosowania tych zachowań jest szczególnie ważna dla pacjentów ze schizofrenią, dla których braki w umiejętnościach społecznych są podstawowym źródłem izolacji
społecznej.
Pacjent umiejący odczytywać werbalne i pozawerbalne zachowania innych ludzi będzie mógł właściwie ocenić, czy mają oni ochoK z nim rozmawiać czy też nic. Takie rozeznanie zapewnia poczucu bezpieczeństwa w kontakcie / drugim c/łowickiem. Posiadanie poci stawowych umiejętności w komunikacji werbalnej i nicworhalni-i
, - zaufanie do własnych możliwości swobodnego i miłego po-rowadzenia rozmowy towarzyskiej, a przez to umożliwia skuteczne osiągniecie zamierzonego celu rozmowy.
Dla nauczenia się tych umiejętności pacjenci muszą się dowiedzieć jakie elementy kontaktu w czasie rozmowy są szczególnie istotne (postawa ciała, kontakt wzrokowy, gestykulacja, mimika itp.) oraz co poszczególne zachowania oznaczają.Ważne jest określenie korzyści, jakie daje posiadanie omawianych umiejętności.
Przy omawianiu tematu użyj Tablicy II (patrz Aneks).
Włączaj w przebieg zajęć wszystkich członków grupy.
Dokładnie adresuj pytania.
Chwal każdego pacjenta za dobrą odpowiedź.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
W czasie każdego kontaktu z drugim człowiekiem tylko część informacji przekazujemy za pomocą słów. Bardzo wiele informacji o naszym stosunku do partnera i o zainteresowaniu rozmową przekazujemy przez nasze zachowanie. Możemy wyróżnić kilka podstawowych elementów zachowania, które dostarczają komunikatów zachęcających lub zniechęcających do rozmowy. Są to:
- kontakt wzrokowy,
- postawa ciała,
- mimika,
- gestykulacja,
- modulacja głosu,
- głośność wypowiedzi,
- jasność wypowiedzi.
Zwróć się z pytaniem do konkretnego pacjenta:
- Panie (Piotrze), jaki jest pierwszy z elementów kontaktu, które wymieniliśmy?
Tak jest! - kontakt wzrokowy.
Dobry kontakt wzrokowy oznacza patrzenie w czasie rozmowy na twarz rozmówcy, a w szczególnie ważnych momentach - w oczy.
Pani (Aniu), jaki wskazaliśmy drugi element zachowania? Bardzo dobrze! - postawa data.
Dla podkreślenia naszego zainteresowania rozmową powinniśmy być zwróceni do partnera i lekko ku niemu nachyleni, szczególnie kiedy siedzimy.
- Panie (Bogdanie) następny element na Tablicy II - Elementy Rozmowy to....?
Mimika twarzy. Chodzi po prostu o zgodność wyrazu twarzy z treścią naszych odpowiedzi. Podobnie modulacją głosu, a także gestem - ruch ręki, głowy - możemy podkreślić to, o czym mówimy. Jeżeli będziecie umieli rozpoznać słowne i pozasłowne komunikaty w zachowaniach innych ludzi - będziecie wiedzieć, czy mają oni ochotę rozmawiać z wami, czy nie. Jeżeli zastosujecie te zachowania w rozmowie, będziecie uważnymi słuchaczami i skutecznymi mówcami.
Zapytaj pacjentów:
� W jaki sposób możemy okazać swoje zainteresowanie rozmową1'
� Na czym polega dobry kontakt wzrokowy?
� Na czym polega odpowiednia postawa ciała w rozmowie?
� Jaka powinna być mimika twarzy?
� Do czego może służyć gestykulacja w rozmowie?
� Jakie korzyści daje umiejętność stosowania słownych i pozasłow-nych zachowań komunikacyjnych?
2. Demonstracja
Wskazówki dla terapeuty
W tej części zajęć, oglądając scenę rozmowy dwóch osób, pacjenci będą się uczyć rozpoznawania i nazywania poszczególnych elementów zachowań komunikacyjnych ze sceny odegranej "na żywo" prze? terapeutów. W czasie omawiania scen nagradzaj każdą dobrą odpowiedź.
Przebieg zajęć
'*).
r
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz scenę rozmowy dwóch osób - na ławce w parku Zwróćcie uwagę na Piotra, jego postawę ciała, kontakt wzrokowy, wyraz twarzy oraz na ton głosu.
40
" e na l (Prezentacja scenki I - wideo lub na żywo odegrana przez terapeutów albo pacjentów)
Ania idąc przez park spotyka siedzącego na ławce Piotra. Piotr w czasie rozmowy prezentuje następujące zachowania komunikacyjne: _ kontakt wzrokowy - rzadko patrzy na rozmówcę, _ wyraz twarzy - obojętny, mimika uboga,
- gestykulacja - brak, ręce splecione na kolanach,
- postawa ciała - siedzi bokiem do rozmówcy,
- głos - cichy monotonny, powolne tempo wypowiedzi.
Ania: Cześć Piotr, widzą że masz dużo czasu?
Piotr: Cześć.
A.: Co nowego u Ciebie?
P: Właściwie nic. Nadal nie pracuję.
A: Nie możesz znaleźć pracy, tak?
P: Ostatnio nawet nie szukałem, bo bardzo źle się czułem.
Ale teraz chyba zacznę szukać. Tylko wiesz, jak teraz trudno.
A: Słuchaj, a może wpadłbyś do mnie? Teraz mam kilka spraw do załatwienia i muszę już lecieć. Ale gdybyś wpadł do mnie na przykład o ósmej, to moglibyśmy spokojnie porozmawiać.
P: Chętnie przyjdę.
A: No to do wieczora.
P: Cześć.
Zapytaj pacjentów:
- Gdzie odbywała się ta rozmowa?
- Co zrobił Piotr po zagadnięciu przez Annę?
- Czy witając się patrzył na nią?
- Jaki był wyraz twarzy Piotra w tej rozmowie? Co mógł oznaczać?
- Jak Piotr używał gestykulacji?
- Jaką Piotr przyjął postawę ciała?
- Jakim głosem Piotr rozmawiał?
Scena II
Dialog jak poprzednio. Ania prezentuje dobry kontakt, we wszystkich elementach zachowań. Charakterystyka zachowań komunikacyjnych Piotra:
- kontakt wzrokowy - patrzy na rozmówcę,
- wyraz twarzy - uśmiecha się, mówiąc o pracy poważnieje,
- gestykulacja - adekwatna do treści wypowiedzi używa rąk, głowy,
- postawa ciała - zwrócona do rozmówcy,
- głos - ożywiony, modulowany.
41
Zapytaj pacjentów:
Jaki był wyraz twarzy Piotra w momencie witania się z Anią?
Co takiego zrobił, że Ania poczuła się zaproszona, żeby usiąść?
Jak Piotr siedział w czasie rozmowy?
Co robił z rękami?
Po czym Ania mogła poznać, .że problem pracy jest dla Piotra
trudny?
Jaki był głos Piotra w II scenie?
Co takiego zrobił Piotr, żeby pokazać, że zaproszenie na rozmowę
sprawiło mu przyjemność?
Jak myślicie, kiedy Ania sądziła, że Piotr ma ochotę rozmawiać
- w I czy II scence?
3. Odgrywanie ról
Wskazówki dla terapeuty
Ta część treningu służy utrwalaniu poprzednio pokazanych umiejętności.
Rozdaj wszystkim pacjentom listę zachowań zachęcających bądź. zniechęcających do rozmowy. Poproś, aby każdy wybrał dla siebie jedno z zachowań. Podejdź kolejno do każdego pacjenta i rozpocznij z nim rozmowę prosząc, żeby zareagował w wybrany dla siebie sposób.
Proś kolejnych pacjentów z grupy, żeby określili, jaki to rodzaj zachowania i po czym to poznali. W przypadku błędnego rozpoznania - powtórz rozmowę.
Nagradzaj każdą dobrą odpowiedź. Zapobiegaj krytykowaniu ćwiczących przez grupę.
Przebieg zajęć S!
Powiedz pacjentom: f"'
Mówiliśmy, że sposób zachowania drugiego człowieka pozwala stwierdzić, czy ma on ochotę z nami rozmawiać. Rozdaj teraz każdemu listę sygnałów zachęcających i zniechęcających do rozmowy.
42
SYGNAŁY ZACHĘCAJĄCE I ZNIECHĘCAJĄCE DO ROZMOWY
"ZAABSORBOWANY"
kontakt wzrokowy - patrzy w inną stronę
wyraz twarzy - patrzy w inną stronę
gestykulacja - brak
postawa ciała - zwrócona do wykonywanej czynności
głos - cichy, powolne tempo wypowiedzi, przerwy w wypowiedziach
"PRZYJAZNY"
kontakt wzrokowy - patrzy na ciebie
wyraz twarzy - uśmiechnięty
gestykulacja - ożywiona
postawa ciała - wyprostowana, zwrócona do ciebie
głos - miły, przeciętne tempo i siła głosu
"ROZGNIEWANY"
kontakt wzrokowy - groźne spojrzenie, "błyski w oczach' wyraz twarzy - napięty, zmarszczone czoło i brwi gestykulacja - zaciskanie pieści, wskazywanie palcem postawa ciała - napięta, zwrócony do ciebie głos - podniesiony ton. dużo wypowiedzi
"SMUTNY"
kontakt wzrokowy - przygnębiony, zgaszony wzrok
wyraz twarzy - bez uśmiechu
gestykulacja - znikoma, głowa podparta ręką
postawa ciała - pochylona, przygarbiona, zrezygnowana
głos - cichy, wypowiedzi nieliczne i w wolnym tempie
"ZNUDZONY"
kontakt wzrokowy - patrzy w inną stronę
wyraz twarzy - pusty
gestykulacja - znikoma, ziewanie
postawa ciała - odwrócony
glos - monotonny, niewiele wypowied/.i

Na tej liście scharakteryzowanych jest 5 rodzajów sygnałów: "zaabsorbowany", "przyjazny", "rozgniewany", "smutny" i "znudzony". Proszę, aby każdy z was wybrał sobie teraz jeden z tych pięciu komunikatów. Ja podejdę kolejno do każdego i rozpocznę krótką rozmowę. Proszę, abyście zareagowali, odpowiadali i zachowywali się w wybrany przez siebie sposób.
Zapytaj pacjentów:
� Po czym możemy poznać, że druga osoba jest czymś zajęta. zaabsorbowana?
� Jakie sygnały świadczą o tym, że ktoś jest nam przyjazny, chętny do rozmowy?
� Jakie zachowania świadczą o czyimś rozgniewaniu, złości?
� Po czym możemy poznać, że ktoś jest smutny?
� Jak zachowuje się ktoś znudzony?
4. Zadanie domowe
Wskazówki dla terapeuty
Rozdaj pacjentom arkusze obserwacji rozmowy towarzyskiej. Wyjaśnij sposób wypełniania tego arkusza przekonując, że jest to zadanie proste do wykonania. Sprawdź zrozumienie zadania i zapowiedz jego sprawdzenie na następnych zajęciach.
Przebieg zająć
Powiedz pacjentom:
Dostaliście arkusze. które umożliwiają prostą ocenę dowolnej rozmowy towarzyskiej. L
l l
f
44
KARTA ZADANIA DOMOWEGO
Przyjrzyj0'6 s'? dwóm osobom prowadzącym rozmowę, np. na ulicy, w kawiarni lub parku. Zaobserwuj i posłuchaj, jakich słów i po/,asłownych zachowań NAJCZĘŚCIEJ używają. Po takiej obserwacji wypełnij ten arkusz.
W przypadku kilku możliwości - zakreśl właściwą.
miejsce rozmowy ........................................................
osoby biorące udział w rozmowie ........................................
tematy poruszane w rozmowie ...........................................
kontakt wzrokowy "dobry *zły
wyraz twarzy *mify * uśmiechnięty *inny ..............
*znudzony *gniewny
gestykulacja *często używana *malo używana *brak postawa ciała *rozluźniona *napięta *inna ...................
głos
*duża glośność * średnia głośność *cichy
*szybkie tempo *średnie tempo *wolne tempo
Dokonajcie takiej obserwacji w dowolnie wybranym przez was niejscu. Postarajcie się dobrze zapamiętać wszystkie zachowania 'bu rozmówców. Wypełniony arkusz przynieście na następny trening
wówczas porównamy nasze obserwacje.
II. ROZPOCZYNANIE ROZMOWY
^
1. Wprowadzenie !j|
Wskazówki dla terapeuty
Częsta nieumiejętność zapoczątkowania, "otwarcia" rozmowy powstrzymuje ludzi przed nawiązaniem kontaktu z drugim człowiekiem, W" tej części treningu pacjenci będą się uczyć umiejętności rozpoczynania rozmowy poprzez wybór odpowiedniego miejsca oraz dobrych tematów,
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Pierwszą trudnością, która często zniechęca do nawiązywania kontaktu z drugim człowiekiem jest rozpoczęcie rozmowy. Do rozpoczęcia towarzyskiej rozmowy potrzebny jest wybór odpowiedniego miejsca, w którym rozmowę można prowadzić. Ważny jest tez właściwy dobór osób, które będą miały chęć z nami rozmawiać. A w końcu trzeba umieć proponować takie tematy, na które będziemy mieli coś do powiedzenia. Tego wszystkiego będziemy się uczyć w tej części zajęć.
Zapytaj pacjentów:
� Jaki problem napotykamy na początku, kiedy chcemy z kimś
porozmawiać?
� Czego potrzeba do rozpoczęcia rozmowy towarzyskiej?
2. Demonstracja
Wskazówki dla terapeuty
Rozdaj pacjentom kartki z listą sposobów rozpoczynania rozmowy towarzyskiej. Poproś kolejno osoby o głośne odczytanie poszczególnych punktów (możesz także posłużyć się planszą o tej samej treści albo wszystkie propozycje wypisać na tablicy). Pokaż pacjentom na wideo krótkie scenki przedstawiające różne sposoby rozpoczynania rozmowy. Jeżeli nie dysponujesz sprzętem wideo - przygotuj odegranie takich scen prze/, koterapeutów.
przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
A teraz rozdam wam kartki z listą tematów, którymi można rozpoczynać rozmowę towarzyską. Proszę, abyście kolejno, głośno odczytali punkty z naszej listy.
RÓŻNE SPOSOBY ROZPOCZYNANIA ROZMOWY TOWARZYSKIEJ
� Wybierz temat związany z sytuacją, w jakiej jesteś ty i twój rozmówca, np.: czekanie w kolejce w sklepie, podróż autobusem, załatwianie podobnej sprawy w urzędzie itp.
� Podziel się uwagami na temat tego, co dzieje się wokół was, np. co robią inni ludzie.
� Powiedz swemu rozmówcy prosty komplement na temat jego wyglądu lub zachowania.
� Zapytaj, co ta osoba aktualnie robi.
� Zadaj pytania w celu uzyskania konkretnych informacji.
� Powiedz "dzień dobry" lub "cześć" i przedstaw się.
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie kilka scen pokazujących sposoby rozpoczynania rozmowy.
Scena I
Robert stoi w długiej kolejce w sklepie. Odwraca się do kobiety stojącej za nim.
Robert - Dawno tu nie bvło takiej kolejki, czy jutro jest dzień wolny?
Kobieta - Nie, jutro jest dzień roboczy, ale wie pan. to pewnie dlaiego, że dwa
najbliższe sklepy są zamknięte.
Scena II
Maria siedzi na ławce na ulicznym skwerze. Z uśmiechem na ustach zwraca się
do pani siedzącej obok.
Maria - Przepraszam, czy to mile dziecko to pani wnuczek?
Kobieta - To moja wnuczka Ania.
Scena III
�Jurek spotyka starszego mężczyznę mieszkającego w sąsiednim bloku. Idą w tym samym kierunku.
Jurek - Dzień dobry. Przepraszam, ale my chyba jesteśmy sąsiadami ;. jednego osiedla. Czy to nie Pana widuję często na kortach w parku?
47
46
Mężczyzna - A tak. grywam nieraz w tenisa. �, ,-, Jurek - Gratuluję kondycji. Chciałbym mieć taką sprawność jak pan.
. . ! / s
Scena IV
Zakład pracy organizuje wycieczkę. Michał chciałby się na nią wybrać, ale nic
o niej nie wie. Podchodzi do innego pracownika, który -jak Michał przypuszcza
- będzie lepiej poinformowany.
Michał - Dzień dobry. Przepraszam, podobno wybiera się pan na lę wycieczkę na Mazury. Czy móglby mi pan coś o niej powiedzieć, bo też jestem zainteresowany wyjazdem, ale nie znam żadnych szczegółów?
Scena V
Jola jest nowa pacjentką oddziału. Wchodzi do świetlicy oddziałowej w której siedzi kilkanaście osób. Zajmuje miejsce obok jednej z kobiet. Odwraca się w jej kierunku. Z uśmiechem mówi: - Dzień dobry, jestem Jola. Jestem tu pierwszy raz, a pani?
Zapytaj pacjentów (po każdej ze scenek): A
E*ix
� Gdzie miała miejsce ta sytuacja? *� *
� Do kogo zwrócił się rozpoczynający rozmowę?
� W jaki sposób rozpoczął tę rozmowę?
� Jak można było kontynuować tę rozmowę?
3. Odgrywanie ról
Wskazówki dla terapeuty
Poproś każdego z pacjentów o wybranie z listy jednego ze sposobów rozpoczynania rozmowy. Po ustaleniu okoliczności sytuacji poproś o odegranie rozpoczęcia rozmowy z jednym z terapeutów jako partnerem. Jasno i krótko formułuj zadania ćwiczącego. Nagradzaj pochwałą każde ćwiczenie. Zapobiegaj krytyce ze strony grupy. Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Teraz będziemy się uczyć rozpoczynania rozmowy towarzyskiej Umiejętność ta jest potrzebna każdemu człowiekowi.
- Panie (Marku), jaką móglby mieć pan korzyść z umiejętności skutecznego rozpoczynania rozmowy?
- Tak. Umiejętne rozpoczynanie rozmowy pozwala łatwo nawiązać kontakt z innymi ludźmi, umożliwia uzyskanie potrzebnej infor macji, daje szansę na nowe znajomości.
48
A teraz proszę, aby każdy - z listy - wybrał jeden ze sposobów rozpoczynania rozmowy. Pomyślcie, w jakiej sytuacji użylibyście teeo sposobu do nawiązania z kimś rozmowy. _ Panie (Grzegorzu), co pan wybral?
L świetnie! Pani Zosia zagra tę osobę, którą pan spotyka. Niech pan pokaże, jak rozpocząłby pan towarzyską rozmowę w tej sytuacji.
Zapytaj pacjentów:
Co zrobił Grzegorz przed rozpoczęciem rozmowy?
Jaką przyjął postawę ciała?
Jakim wyrazem twarzy zachęcił rozmówczynię do nawiązania
kontaktu?
Jakim pytaniem Grzegorz rozpoczął rozmowę?
Czy używał gestykulacji?
Jak mógłby zakończyć rozmowę?
4. Zadanie domowe
Wskazówki dla terapeuty
Ta część treningu służy przenoszeniu ćwiczonych na zajęciach umiejętności do naturalnego otoczenia pacjenta. Polega na wykorzystaniu wyuczonej umiejętności w realnej sytuacji, w pierwszym etapie - w warunkach oddziału, w towarzystwie terapeuty. Rozdaj każdemu z pacjentów kartkę z zadaniem domowym. Poproś, aby każdy wybrał jedną osobę z personelu i z nią przećwiczył rozpoczynanie rozmowy. Po takiej rozmowie pacjent ma wypełnić arkusz zadania domowego i przynieść go na następne zajęcia.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Po nauczeniu się, jak rozpoczynać rozmowę i po przećwiczeniu tych sposobów na zajęciach, powinniście zacząć stosować je w sytuacjach realnych. Waszym zadaniem do wykonania przed następnymi zajęciami będzie wybranie kogoś z personelu i rozpoczęcie z nim rozmowy.
Rozdam wam teraz kartki z zadaniem domowym.
49
KARTA ZADANIA DOMOWEGO
odpowiednim wybranym czasie
/. W jakim miejscu odbyta się rozmowa?
'*-'-- �"�>-łłiXvłłcv ?
4. Jakim remuiem ,^^_"_,...
5. Dlaczego wybraleś właśnie ten temat '-* -" s"thvriu tei rozmów
5 Dlaczego wyuiui** ,..~~-
6 Jak ,V��W PO odbyć* uj rozmowy: �- , , -:- ",,<,, m ćwiczenie�.
h Jak się czuie* yu "j
7. Czego nauczyłeś'się przez to czczenie
III. PODTRZYMYWANIE ROZMOWY
1. Wprowadzenie
Wsfcazówfci dfa terapeuty
Dobre opanowanie umiejętności rozpoczynania rozmowy nie zapewnia jeszcze skutecznego i satysfakcjonującego prowadzenia rozmowy. Nawet po udanym początku pacjenci na ogół nie potrafią kontynuować rozmowy towarzyskiej. Ta cześć treningu przeznaczona jest na uczenie technik umożliwiających kontynuowanie rozmowy. Są to:
� aktywne słuchanie,
� zadawanie pytań otwartych i zamkniętych,
� znajdowanie nowych tematów,
� udzielanie o sobie informacji o różnym stopniu intymności. Przygotuj kartki z opisem każdej z tych technik. Rozdaj je i proś kolejnych pacjentów o głośne przeczytanie opisu jednej techniki. Pytając o wątpliwości, upewnij się o zrozumieniu istoty tych technik Poprawiaj i uzupełniaj nietrafne odpowiedzi.
przebieg zajęć
I Powiedz pacjentom: Ostatnio uczyliśmy się, jak rozpoczynać rozmowę towarzyską. Ale ta ważna umiejętność nie wystarcza do swobodnego prowadzenia całej rozmowy. Nawet po bardzo dobrym początku pojawia się trudność kontynuowania rozmowy. Tego właśnie będziemy się teraz uczyć. Ta część treningu wymaga dobrego zrozumienia i może się wydać nieco trudniejsza. Dlatego będzie szczególnie ważne, żebyście skoncentrowali się na tym, o czym tu mówimy.
Są cztery ważne sprawy pozwalające kontynuować rozpoczętą rozmowę:
� aktywne słuchanie,
� zadawanie pytań otwartych,
� znajdowanie nowych tematów,
� udzielanie o sobie informacji o różnym stopniu intymności. Dam wam teraz kartki z opisem wyjaśniającym, czemu każdy z tych sposobów służy i na czym polega.
- Pani (Basiu), proszę gtośno przeczytać pienvszą kartkę. Słowne komunikaty aktywnego słuchania
czemu śluzą: pokazują rozmówcy, że uważnie słuchasz i jesteś
zainteresowany tym, co on mówi. czym są: - wyrażanie zainteresowania,
- krótkie wtrącanie ("naprawdę", "tak rozumiem"),
- potakiwanie (,,Yhum", "tak"),
- prośby o wyjaśnienie,
- zadawanie pytań.
- A teraz pan, panie (Andrzeju) - proszę, przeczytać drugą kartkę. Pytania otwarte i zamknięte
czemu służą: pokazują, że jesteś zainteresowany tym, co twój rozmówca ma do powiedzenia.
Pytania "otwarte" skłaniają drugą osobę do długich odpowiedzi. Na pytania "zamknięte" wystarczy odpowiedzieć jednym słowem, nP- "tak ' lub "nie"; dla podtrzymania rozmowy musiałbyś więc zadawać dodatkowe pytania.
5!
50
czym są; wszystkie pytania, których możemy użyć w rozmowie mogą być albo "zamknięte", albo "otwarte".
Znajdowanie pokrewnych tematów
czemu śluzą: pomagają wprowadzać do rozmowy nowe tematy, zbieżne z tematami rozpoczętymi i przez to - kontynuować rozmowę.
czym są: wsłuchiwanie się i ocena tego, o czym dmga osoba mówi i - na tej podstawie - proponowania tematów pokrewnych.
Udzielenie o sobie informacji o różnym stopniu intymności
czemu służy: czyni rozmowę bardziej osobistą i pozwala lepiej
wzajemnie się poznać czym jest: mówienie o sprawach osobistych.
Można przyjąć trzy stopnie intymności tych wypowiedzi: ,
* niski poziom intymności:
- mówienie o faktach,
- wypowiedzi niezbyt osobiste,
- rozmowa łatwa z każdym rozmówcą.
* średni poziom intymności:
- podawanie niektórych faktów osobistych,
- wypowiadanie opinii i ocen,
- rozmowa czasem ryzykowna.
* wysoki poziom intymności:
- rozmowa bardzo osobista,
- zazwyczaj ryzykowna,
- stosowana tylko wówczas, kiedy masz zaufanie do rozmówcy,
- możliwa tylko wtedy, gdy druga osoba naprawdę jest gotowa
cię słuchać. o czym powinieneś wiedzieć:
- jakie wypowiedzi są na niskim poziomie, jakie na średnim a jakie na wysokim poziomie intymności,
- w jakiej sytuacji stosować poszczególne stopnie intymności,
- z kim można prowadzić rozmowę bardziej osobistą.
52
Zapytaj pacjentów:
Takie poznałeś sposoby umożliwiające kontynuowanie rozpoczętej rozmowy towarzyskiej?
Na czym polega aktywne słuchanie wypowiedzi rozmówcy? Co daje taki sposób słuchania? Jakie pytania nazywamy otwartymi? Co osiągamy przez zadawanie pytań otwartych? Jakie korzyści daje w rozmowie umiejętność znajdowania nowych tematów?
Co daje udzielanie osobistych informacji na odpowiednim poziomie intymności?
O czym można rozmawiać, jeżeli nie chcemy, żeby rozmowa była intymna?
Z kim można rozmawiać bardzo intymnie?
W jakich okolicznościach można prowadzić rozmowy bardzo intymne?
2. Demonstracja
Wskazówki dla terapeuty
W porzedniej części treningu zostały podane i omówione teorety-znie podstawowe techniki podtrzymywania rozmowy. 11 W tej części zajęć pacjenci mają zobaczyć - z wideo kasety lub % odegranej na żywo scenie - poznane sposoby podtrzymywania rozmowy. Będą się uczyli rozpoznawania tych sposobów i nazywania ich. Przed demonstracją rozdaj pacjentom kartki z opisem technik podtrzymywania rozmowy.
Po obejrzeniu scenki pytaj kolejno osoby, w jaki sposób zastosowano technikę:
� aktywnego słuchania,
� pytań otwartych,
� wprowadzania nowych tematów,
� udzielania informacji osobistych na różnych poziomach intymności.
W razie trudności - powtórz scenkę. Odpowiedzi zapisuj na tablicy.
określaniu poziomu intymności - odwołaj się do opinii grupy przeprowadź głosowanie.
i.<
uscs^;^^

Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom: f Teraz zobaczycie scenę, w której dwie osoby demonstrują umiejętności podtrzymywania rozmowy towarzyskiej. Zwróćcie uwagę na to, jakie zadają pytania, jakie proponują nowe tematy. Spróbujcie ocenić poziom intymności tej rozmowy.
Scenka
Marek spotyka Iwonę na ulicy. Zaprasza ją na kawę do pobliskiej kawiarni W czasie rozmowy oboje rozmówcy demonstrują dobry kontakt we wszystkich elementach komunikacji werbalnej i niewerbalnej, takich jak: kontakt wzrokowy, postawa ciała, mimika itp. Marek: Cieszą się, że cię spotykam. Naprawdę, świetnie wyglądasz.
Iwona: Dziękują.
M.: Nie sprawi ci to dużego kłopotu, jeśli chwilą tu posiedzimy?
Z przyjemnością trochę, odetchną, dużo dzisiaj ganiam w różnych sprawach No, a co w ogóle teraz robisz - nie widziałem cią chyba ze dwa
miesiące...
Albo nawet dłużej! U mnie właściwie nic sią nie zmieniło...
Yhum...
Nadal pracują w tej firmie u mojego bratu. Dopiero po południu mam
trochą czasu dla siebie. Od czasu do czasu odwiedzam znajomych.
Pewnie najcząściej Basią?
Pomiatam, ze zawsze byłyście w bardzo bliskich stosunkach.
Tak. Chociaż ostatnio trochą sią nie dogadujemy i rzadko spotykamy
Wiesz, takie tam babskie nieporozumienia.
No tak, tak bywa.
Ale mam nadzieją, że to sią dobrze ułoży, bo rzeczywiście nie nuw
drugiej tak bliskiej przyjaciółki jak ona.
Tak, ja też uważam, że wielu dobrych znajomych nie zastajn jedney
przyjaciela. Na szcząście ja leż mam takiego kumpla.
Pewnie mówisz o Krzyśku?
Ano tak, przecież ty go znasz!
Tak, a co u niego teraz słychać?
Wyjechał na parą tygodni. Pomaga komuś z rodziny w budowie domu
Buduje dom?
No!
A jaki on ma interes w budowaniu komuś domu, nawet w rodzinie' Ma w tym czasie utrzymanie no i weźmie za tą robotą sporo farsy. Czyli po prostu zarabia7
I.:
M.:
I.:
M.:
I..
M.: I.:
M.: I.:
M.:
M.:
j .
M.: j :
[ : M:
I.:
M.:
I.:
M.: L:
M.: I:
M.:
I-
M.:
I.:
M.:
I..
M.:
1.:
M.:
1..
M.:
I.:
Yhm-
No zaraz, a co z twoją pracą?
A no właśnie. To mój najwiąkszy problem. Wyobraź sobie, ze miałem
ostatnio dobrą propozycją...
No i co ?
No, ale po rozmowach z przyszłym szefem dałem sobie spokój.
To znaczy, że zrezygnowałeś?
Tak.
Ale dlaczego?
Widzisz, to dość skomplikowane. Zresztą nie chciałbym o tym szczegóło-
wo mówić. Ale tak najkrócej mówiąc przestrasz\łem się, że nie poradzą
sobie w tej pracy. Ten szef też wydał mi sią niesympatyczny.
Rozumiem. Ale może trzeba było spróbować?
Może, ale nie chciałem sią znowu rozczarować. Chciałbym znaleźć coś,
w czym sobie poradzą i z czego utrzymam sią.
To jak w takiej sytuacji radzisz sobie finansowo?
Obecnie bardzo kiepsko. Mam tylko rentą, no i pomaga mi matka.
To rzeczywiście ciężko. Ja przecież mam pracę, a pieniędzy też ciągle mi
brakuje. Poza tym wszystkie sprawy mogą załatwić dopiero po południu,
więc stale jestem zabiegana. Dzisiaj mam jeszcze dwie sprawy do
załatwienia (patrzy na zegarek). To już piąta?
Za dziesięć.
Marek, niestety muszę już kończyć - zrobiło się późno. Miło mi było
spotkać się z tobą.
Mnie także.
Dziękuję ci za kawę. Gdybyś miał chwilą czasu, to wpadnij do mnie,
byle po 18-ej. Moglibyśmy spokojnie porozmawiać.
Bardzo dobrze.
No to cześć.
Cześć.
Zapytaj pacjentów:
� W jaki sposób Marek i Iwona aktywnie słuchali swoich wypowiedzi?
� Jakie pytania otwarte zadawała Iwona?
� Jakie nowe tematy proponowali rozmówcy?
� Na jakim poziomie intymności toczyła się ta rozmowa?
Zróbmy głosowanie; kto uważa, że na niskim poziomie intymno-SC!- Kto, że na średnim? A kto sądzi, że ta rozmowa była w wysokim stopniu intymna?
55
54
3. Granie ról
Wskazówki dla terapeuty
Teraz pacjenci będą praktycznie ćwiczyć zastosowanie przyswojonych poprzednio sposobów podtrzymywania rozmowy. Przed zajęciami przygotuj taśmę magnetofonową z muzyką. Będziesz siedzieć na krześle wystukując takt nogą. Poproś, żeby pacjenci podchodzili kolejno do ciebie. Każdy ma za zadanie porozmawiać z tobą na dowolny temat. Rozpocznij tę część zajęć od opisania sytuacji i podania zadania, jakie ma do wykonania każdy z ćwiczących. Poproś pacjentów, żeby wymienili wszystkie tematy, jakie można w tej sytuacji poruszyć. Zapisz je na tablicy. Wspólnie z pacjentami podzielcie każdy z tych tematów na bardziej szczegółowe "pod-tematy", np. muzyka:
- rodzaje muzyki,
- ulubieni piosenkarze,
- płyty, koncerty,
- sprzęt do odtwarzania muzyki.
Następnie poproś pacjentów o wybranie własnego tematu i odegranie z tobą rozmowy.
Po zakończeniu sceny pochwal każdego z ćwiczących, a potem
zapytaj grupę:
� Jakie umiejętności aktywnego słuchania pokazał ćwiczący? ,
� Jakie zadał pytania otwarte? -
� Jakie proponował nowe tematy? f Poproś o ocenę, na jakim poziomie była ta rozmowa. Zapobijtgaj
krytyce z grupy. �
'�<�
,Ł�
Przebieg zajęć f F
Powiedz pacjentom:
Teraz każdy z was wykona proste ćwiczenie, w którym będzie mógł zastosować wszystkie umiejętności prowadzenia rozmów)1 o których dotąd mówiliśmy.
Wyobraźcie sobie, że jesteście na prywatce u koleżanki. Są je imieniny. Jest kilka osób, z których połowy nie znacie, W trakci zabawy jeden z gości siedzi sam i wystukując ręką rytm słuch
56
zvki. Macie za zadanie podejść do niego i wciągnąć go w roz-vvę Zastanówcie się, jakie tematy można poruszyć. Podawajcie kolejno propozycje, a ja zapiszę je na tablicy.
Świetnie. Zastanówcie się teraz, na jakie mniejsze tematy można podzielić tematy zapisane na tablicy.
A teraz niech każdy wybierze sobie jeden z tematów. Ja będę grać rolę nieznajomego na przyjęciu, a każdy z was kolejno podejdzie i przeprowadzi ze mną rozmowę.
Zapytaj pacjentów:
� Jakie były zachowania aktywnego słuchania?
� Jakie tematy były poruszane?
� Jakie pytania otwarte zadawano?
� Jak można ocenić poziom intymności rozmowy?
4. Zadanie domowe
Wskazówki dla terapeuty
Następnym etapem utrwalania umiejętności podtrzymywania rozmowy jest praktyczne użycie ich w rozmowie z wybraną osobą spoza oddziału. To właśnie jest zadanie domowe.
Rozdaj kartki, na których pacjenci zaznaczą: gdzie odbyła się rozmowa, z kim, na jaki temat, oraz jak temat był rozwijany. Jeżeli któryś z pacjentów nie jest w stanie znaleźć partnera do rozmowy
� poproś go o odegranie takiej samej scenki z tobą na następnych zajęciach.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Proszę, aby każdy z was odbył towarzyską rozmowę poza oddziałem. Macie tu kartki z pytaniami, na które trzeba odpowiedzieć PO przeprowadzeniu takiej rozmowy.
57
KARTA ZADANIA DOMOWEGO
1. Gdzie miała miejsce ta rozmowa?
2. Z kim rozmawiałeś? _________
3. Jakie tematy poruszałeś w lej rozmowie?
a) ________________
b) _______________
c) ______________
4. O jakich szczegółowych sprawach mówiłeś przy każdym z tych tematów?
temat glówny tematy szczegółowe
a)

b)

IV. KOŃCZENIE ROZMOWY
1. Wprowadzenie
^ � Wskazówki dla terapeuty
Uprzejme zakończenie rozmowy jest na tyle istotne dla dalszycl kontaktów, że należy wydzielić tę umiejętność spośród innych umie jętności prowadzenia rozmowy. Pacjenci powinni dostrzec związel między sposobem i formą zakończenia przez nich rozmowy a poi niejszą skłonnością ich rozmówców do następnych kontaktów.
Rozdaj pacjentom kartki z wyjaśnieniem celowości i sposób zręcznego kończenia rozmowy towarzyskiej.
�II-. '
58
przebieg zająć
Powiedz pacjentom:
Każdy z was poznał już sposoby rozpoznawania zainteresowania partnera rozmową, rozpoczynania oraz kontynuowania rozmowy towarzyskiej. Poprzez ćwiczenie nabyliście pewnej wprawy w stosowaniu tych umiejętności. Ostatnią, również ważną umiejętnością jest uprzejme kończenie rozmowy. Od sposobu zakończenia rozmowy \v dużym stopniu zależy to, czy wasz rozmówca będzie miał ochotę rozmawiać z wami następnym razem, czy też nie. Od zręcznego zakończenia rozmowy zależy także wasze dobre samopoczucie po tej rozmowie.
Dam wam teraz kartki, na których jest opisane, jak uprzejmie zakończyć rozmowę.
UPRZEJME KOŃCZENIE ROZMOWY
Jest rzeczą bardzo ważną, żebyś zakończył rozmowę w uprzejmy sposób, ponieważ wówczas twoi rozmówcy będą mieli większą ochotę ponownie z tobą rozmawiać. Żeby uprzejmie zakończyć rozmowę:
- uprzedź, że MUSISZ TERAZ zakończyć rozmowę,
- powiedz, że chętnie porozmawiasz 7. twoim rozmówcą przy następnej okazji.
Zapytaj pacjentów:
� Dlaczego kończenie rozmowy w uprzejmy sposób jest ważne?
� W jakich sytuacjach mieliście największe problemy z zakończeniem rozmowy?
� Na czym polega uprzejme kończenie rozmowy?
2. Demonstracja Wskazówki dla terapeuty
Przedstaw pacjentom scenę z kasety wideo lub odegraną na żywo. pokazującą zakończenie rozmowy. Zapytaj grupę, jak podobało im
�'? uprzejme zakończenie tej rozmowy. Zapytaj o sposób, w jaki to
.V)
zrobiono. Zwróć uwagę na komunikaty werbalne i niewerbalne - bardzo istotne w tej sytuacji.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Obejrzycie teraz scenę, w której jedna z dwóch rozmawiających osób zakończy tę rozmowę. Zwróćcie uwagę, jak to zrobi - co i jakim tonem powie, jaką przyjmie postawę ciała, jakich użyje
gestów.
Scena (na wideo lub odegrana przez ko t e rape u-
t ów)
Michał rozmawia z Robertem na ulicy. Michał niesie w plastykowej torbie
pędzle malarskie.
Robert: Cześć, co to, widzę że będziesz coś malowal. tak?
Michał: Cześć, a tak - odnawiam mieszkanie.
R.: Pewnie sam, bo to teraz strasznie drogo kosztuje?...
No jasne.
Masz wszystko do malowania ? Jaką farbą będziesz malowal?
[patrzy na zegarek] U rodziców i w kuchni będzie na bialo, a u mnie na
zielono. Wiesz, widzę, że dla mnie jest już późno. Mam jeszcze sporo
przygotowań do lego malowania. Jak za jakiś tydzień skończę, to
chętnie bym się z tobą spotkał; moglibyśmy spokojnie porozmawiać...
R.: Bardzo chętnie.
M.: To cześć.
R.: Cześć.
Zapytaj pacjentów: .:'.
� Co powiedział Michał, żeby zakończyć rozmowę? '
� Co zaproponował na końcu?
� Jak była w tym momencie jego postawa ciała? -
� Jaki miał wyraz twarzy? 6>
� Jakich użył gestów? -m
M.: R.:
M.
�i
3. Odgrywanie ról
Wskazówki dla terapeuty
Podejdź do każdego z pacjentów i poproś o odegranie scenki w której ty będziesz osobą pragnącą kontynuować rozmowę, a pac jent będzie miał za zadanie ją zakończyć. Zajęcia rozpocznij (K
60
yiaśnienia zadania. Ze względu na duże obciążenie, ćwiczenie to
ożesz poprowadzić z drugim trenerem. Po zakończeniu scenki
ochwal każdego z ćwiczących za wykonanie zadania lub za jego
wysiłki- Zapytaj grupę, co takiego zrobił ćwiczący, żeby miło, ale
zarazem skutecznie zakończyć rozmowę. Zapobiegaj krytyce ze strony grupy.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Widzieliście scenę pokazującą uprzejmą formę kończenia rozmowy. Teraz sami spróbujcie w podobny sposób zakończyć rozmowę. Będę kolejno podchodzić do każdego i z nim rozmawiać. Ja będę osobą, która chce przedłużyć rozmowę, a wy macie ją zakończyć.
Zapytaj pacjentów (po każdej ze scenek):
� Co takiego powiedziała i co zrobiła pani (pan), żeby uprzejmie zakończyć rozmowę?
4. Zadanie domowe
Wskazówki dla terapeuty
Pacjenci mają zastosować ćwiczoną ostatnią umiejętność w realnej sytuacji. Poproś, aby każdy z pacjentów wybrał sobie jedną osobę z oddziału i w czasie rozmowy z nią - w miły sposób tę rozmowę zakończył.
Na następnych zajęciach sprawdź wykonanie zadania domowego.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Po przećwiczeniu tej umiejętności na treningu, zastosujcie ją w naturalnej sytuacji. Niech każdy z was przeprowadzi towarzyską rozmowę zjedna osobą z oddziału. Waszym zadaniem jest zdecydowane, ale taktowne i nie zniechęcające zakończenie tej rozmowy.
Na następnych zajęciach opowiecie, jak udało się wam to wykonać.
61
V. PODSUMOWANIE
1. Wprowadzenie
Wskazówki dla terapeuty
W dotychczasowym treningu' pacjenci ćwiczyli poszczególne umiejętności oddzielnie. Ml tej części zajęć będą ćwiczyli połączenie wyuczonych umiejętności - zastosowanie wszystkich w jednej rozmowie. Będzie to zaraz,eitt sprawdzian, w jakim stopniu pacjenci zdołali tę umiejętność opanować. Rozdaj pacjentom pytania dotyczące wszystkich trzech trerwuwanych zakresów. Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Dzisiaj podsumujemy itfałą pracę wykonaną w treningu prowadzenia rozmowy. Dotychczas ćwiczyliśmy poszczególne umiejętności w zakresie rozpoznawania zachowań słownych i pozasłownych, świadczących o zainteresowaniu partnera rozmową, rozpoczynanie, podtrzymywanie i uprzejme kończenie rozmowy. Oczywiście, w realnych sytuacjach wszystkich tych umiejętności używamy łącznie. Dzisiaj właśnie takie pdllączenie umiejętności będziemy ćwiczyć.
Zacznę od przeczytania pytań, a was kolejno będę prosić o odpowiedzi. � Jakie możemy wyróż*$ć podstawowe elementy komunikacji slow-
nej i pozaslownej? Jak należy je zastosować dla dobrego kontaktu
z rozmówcą?
Odp.:
- kontakt wzrokowy - patrzeć na twarz rozmówcy,
- postawa ciała -v zwrócić się przodem, lekko pochylić się d�
rozmówcy,
- mimika - wyiifzista, odpowiednia do treści rozmowy,
- gestykulacja -v podkreślać gestami rąk, głowy ważniejszf
wypowiedzi,
- siła głosu -dostosowana do okoliczności, głos modulowany
-jasność wypoyiedzi - zwięzłe wypowiedzi. � Po czym poznać, yje rozmówca jest zainteresowany rozmów Z tobą? j
62
ndp' DruS3 os�ba prawdopodobnie jest zainteresowana rozmową z tobą, jeżeli:
-jest zwrócona do ciebie,
- patrzy na ciebie,
- mówi opanowanym lub ożywionym głosem, dopytuje się o dodatkowe wyjaśnienia,
- ma pogodny, życzliwy wyraz twarzy,
- używa gestykulacji.
� Jakie znasz sposoby rozpoczynania rozmowy?
Odp.:
- zagadnąć o coś z otoczenia,
- zrobić uwagę o tym, co robią ludzie wokół nas,
- powiedzieć rozmówcy komplement,
- zapytaj o informacje,
- powiedzieć "dzień dobry" i przedstawić się.
� Na czym polega aktywne słuchanie rozmówcy? Odp.:
- na wyrazie zainteresowania (kontakt wzrokowy, mimika),
- na potwierdzeniach słownych (,,to ciekawe", "co ty powiesz"),
- na sprawdzaniu właściwego zrozumienia,
- na zadawaniu pytań.
� Jakiego rodzaju pytania nazywamy "pytaniami otwartymi"? Co one powodują?
Odp.: Są to pytania, na które nie można odpowiedzieć "tak" lub "nie"
- wymagają od rozmówcy dłuższych odpowiedzi.
� Na czym polega znajdowanie nowych tematów podtrzymujących rozmowę?
Odp. Jest to wsłuchiwanie się w to, co rozmówca mówi i ocenienie na tej podstawie, co go interesuje. Jest to proponowanie tematów pokrewnych, blisko związanych z tym, o czym mówi partner.
� Jakie cechy ma rozmowa bardzo intymna?
udp. Jest to poruszanie spraw bardzo osobistych - zawsze ryzykowne.
63
� Z kim można prowadzić bardzo intymne rozmowy?
Odp. W ten sposób możemy rozmawiać z osobami, które dobrze znamy i do których mamy zaufanie. Musimy także być pewni, że ta osoba jest gotowa nas słuchać.
� W jaki sposób można uprzejmie zakończyć rozmowę towarzyską? Odp. Trzeba powiedzieć wprost, że musisz teraz zakończyć tę rozmowę, oraz że przyjemnie było ci rozmawiać i że chętnie ponownie porozmawiasz z tą osobą przy najbliższej okazji.
ty\
2. Demonstracja ifp Wskazówki dla terapeuty
Ponownie zademonstruj scenę z okresu III (Podtrzymywania rozmowy). Po odtworzeniu scenki zadawaj pacjentom pytania dotyczące wszystkich trzech zakresów umiejętności prowadzenia rozmowy. Każdą dobrą odpowiedź nagradzaj pochwałą.
Przebieg zająć
Powiedz pacjentom:
Teraz pokażę wam scenę, którą już widzieliście. Patrzcie uważnie na to, jak te dwie osoby rozmawiają, jak rozpoczęły rozmowę, jak się zachowują, w jaki sposób podtrzymywały rozmowę, jak zadawały
pytania.
Po obejrzeniu tej sceny będę wam zadawała pytania na ten temat.
Zapytaj pacjentów:
� Gdzie odbyła się rozmowa?
� Co wskazywało na to, że obydwie osoby mają ochotę rozmawiać?
� W jaki sposób Marek rozpoczął rozmowę?
� O co później zapytał?
� Jak oboje rozmówcy potwierdzili, że interesuje ich to, co mówi
partner?
� Które z pytań Iwony były "otwarte"?
� Które z pytań Marka było "otwarte"?
� W jakich momentach rozmawiający podkreślali gestami swoji
wypowiedzi?
� Jak Iwona zakończyła tę rozmowę?
� Jaki miała wyraz twarzy?
64
3 odgrywanie ról
Wskazówki dla terapeuty
W tej części treningu pacjenci będą ćwiczyć w parach wszystkie mieietności prowadzenia rozmowy. Poproś, aby każdej parze ustalono tematy rozmowy. Poleć, aby kolejne pary odegrały swoje scenki. Powiedz grupie, żeby uważnie obserwowała każdą scenkę. Uprzedź, że po zakończeniu każdej sceny będziesz zadawał pytania dotyczące sposobu prowadzenia tej sceny.
Przebieg zajęć
Powiedz pacjentom:
Dowiedzieliście się już najważniejszych rzeczy potrzebnych do wprawnego prowadzenia rozmowy towarzyskiej. Ćwiczyliście poszczególne umiejętności. Dzisiaj wykonamy ćwiczenie, w którym zastosujecie wszystkie te umiejętności razem. Proszę, dobierzcie się teraz parami. Niech każda para ustali temat rozmowy, którą za chwilę przeprowadzi. Proszę, aby ci którzy aktualnie nie ćwiczą, uważnie obserwowali ćwiczącą parę, ponieważ po zakończeniu ćwiczenia będę zadawała pytania na temat sposobu przeprowadzenia tej rozmowy.
Po zakończeniu każdej ze scenek - zapytaj pacjentów:
� Jaka była:
- postawa ciała,
- mimika,
- gestykulacja,
- kontakt wzrokowy,
- ton głosu rozmówców. Od czego zaczęli rozmowę? Jakie zadawali pytania?
Jak potwierdzali swoje zainteresowanie rozmową? Jakie nowe tematy proponowali? W jaki sposób zakończyli rozmów??
ZAKOŃCZENIE KURSU
Wskazówki dla terapeuty
Zorganizuj z pacjentami spotkanie towarzyskie, w trakcie którego rozdasz - "Dyplomy ukończenia kursu" W trakcie tej uroczystości pogratuluj każdemu pacjentowi osiągniętych postępów. Zachęć także grupę do okazywania uznania (aplauz) każdej osobie.
Zapytaj każdego, jak zamierza wykorzystać zdobyte umiejętności w praktyce.
66
Agata Bednarek Kolaczek
TRENING W ZAKRESIE WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO I HIGIENY OSOBISTEJ
|. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Wprowadzenie - przeczytaj pacjentom:
Spotykamy się obecnie na szkoleniu w zakresie higieny ciała i wyglądu zewnętrznego. Będziecie się tutaj uczyć umiejętności związanych z higieną osobistą oraz tego, w jaki sposób należy pamiętać o tych czynnościach. Warto podkreślić znaczenie tych drobnych czynności.
Po pierwsze, zależy od nich nasze zdrowie i dobre samopoczucie. Oddychamy przez skórę, a zatem zatkane pory utrudniają oddychanie.
Po drugie, estetyczny wygląd ułatwia nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi. Natomiast ostry i nieprzyjemny zapach niemytego ciała może wywołać niechęć otoczenia.
Po trzecie, leki neuroleptyczne często powodują potliwość, nadmierne łuszczenie naskórka, wzmożone wydzielanie gruczołów łojo-tokowych. Czynności te ułatwiają dostęp do skóry bakterii i grzybów, które możemy usunąć jedynie przez dokładne i codzienne mycie się.
Pytania do pacjentów:
Jaki jest cel tego treningu? Dlaczego warto dbać o higienę własnego ciała? Jakie mogą być przeszkody utrudniające dbanie o higienę? Jakie są konsekwencje braku dbałości o wygląd i higienę? Co Pani (Panu) sprawia trudność w utrzymaniu higieny i zadbanego wyglądu zewnętrznego?
Irenmg higieniczny będzie obejmował następujące czynności:
- dbanie o wygląd zewnętrzny,
- mycie całego ciała.
67
- mycie rąk,
- dbanie o stopy,
- dbanie o paznokcie,
- dbanie o włosy,
- dbanie o higienę jamy ustnej, i v
- dbanie o bieliznę osobistą, � li
- pranie bielizny osobistej. i Nasz trening będzie przebiegał w następującej kolejności. Na początku zajęć będziemy omawiać każdą trenowaną czynność. Następnie obejrzycie scenkę na wideo, w której będzie pokazane prawidłowe wykonanie danej czynności higienicznej. Potem będziecie ćwiczyć sami.
Na końcu zadawane będą ćwiczenia do domu; pozwolą one utrwalić "Warn zdobyte tutaj umiejętności. Teraz dostaniecie kartę oceny własnego wyglądu zewnętrznego. Codzienne wypełnienie tej karty przypomni Wam o wykonywaniu czynności higienicznej i pozwoli ocenić efekty ćwiczeń.
Każdego dnia po przyjściu do oddziału będziecie mogli wypełnić kartę podpisaną swoim nazwiskiem (uwaga: trener wypełnia przykładowo jedną kartę dla siebie wzór karty w Aneksie).
Pytania do pacjentów.
� W jakim celu będziecie wypełniać kartę oceny własnego wyglądu?
- Jak się wypełnia taką kartę?
(Uwaga: podejdź do każdego pacjenta i poproś, żeby pokazał Ci, w jaki sposób należy wypełnić kartę oceny wyglądu zewnętrznego).
2. DBANIE O WYGLĄD ZEWNĘTRZNY
Na początku zajęć omów karty wyglądu wypełnione przez pacjen tów w ciągu minionego tygodnia.
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy mówić o wyglądzie zewnętrz
nym.
Estetyczny wygląd ułatwia i uprzyjemnia kontakty z ludźffli
68
� atwiej znaleźć pracę i zawrzeć znajomości. Natomiast brudny, dziwacznie ubrany człowiek zniechęca swoim wyglądem otoczenie. Zaniedbany wygląd może być również postrzegany przez otoczenie lako objaw choroby psychicznej.
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
� Dlaczego warto dbać o wygląd zewnętrzny? Jakie są konsekwencje braku dbałości o siebie?
69
Aby wyglądać estetycznie należy: (posłuż się tablicą)
1. Nosić ubrania czyste, w których nie na dziur. ' >
2. Zwracać uwagę, aby ubranie było dopasowane rozmiarem i:!6tl. powiędnie do figury. ""'
3. Ubierać się stosownie do pogody i sytuacji towarzyskiej.
4. Starać się dopasować części garderoby kolorystycznie.
5. Przed wyjściem z domu starannie wyczyścić buty.
6. Włosy powinny być czyste i starannie uczesane.
7. Panowie powinni być starannie ogoleni, a panie mieć dyskretny makijaż.
Pytania do pacjentów:
� Co należy robić, aby wyglądać estetycznie?
� Co sprawia Ci trudności w utrzymaniu estetycznego wyglądu?
Poproś każdego z pacjentów, aby podszedł do lustra i zobaczył, co mógłby poprawić w swoim wyglądzie zewnętrznym. Jeżeli to możliwe, zaangażuj grupę do podpowiadania.
Zadanie domowe:
Rozdaj pacjentom kartki z zasadami dbania o wygląd zewnętrzny Poproś, aby każdy zastosował je do siebie.
tt
3. MYCIE CAŁEGO CIAŁA
S
Omów z grupą kartę wyglądu. se
Powiedz pacjentom:
Ciało należy myć codziennie, a przynajmniej kilka razy w tygo dniu. Jest to konieczne z kilku względów. Po pierwsze, umyte ciatt ułatwia skórze oddychanie, sprzyja zdrowiu oraz dobremu samopo czuciu. Natomiast niemyte ciało sprzyja rozwojowi i przenoszeni' chorób skórnych oraz zakaźnych.
Po drugie, względy estetyczne wymagają, aby codziennie zmyw z naszego ciała nagromadzony pot, brud oraz inne wydzieliny skór; W ten sposób zapobiegamy nieprzyjemnemu zapachowi, a ty1' samym poprawiamy swoje samopoczucie i nie zniechęcamy swoi' wyglądem otoczenia.
70
po trzecie, pobierane przez Was leki neuroleptyczne mogą zwiek-
ć potliwość i wydzielanie gruczołów łojotokowych. Dlatego też
winniście szczególnie dbać o higienę ciała. Do ćwiczeń potrzebny
m będzie: ręcznik, mydło oraz duża ilość ciepłej wody. Najod-
owiedniejszym miejscem do wykonania czynności higienicznych
>st łazienka z wanną lub prysznicem. Jeżeli brak takich warunków,
to wystarczy duża plastykowa miska.
Pytania do pacjentów:
Co jest tematem tej części treningu?
Dlaczego warto dbać o higienę ciała?
Jak często należy myć całe ciało?
Jakie potrzebne są do tego przedmioty?
Na co jesteśmy narażeni nie dbając o higienę ciała?
Kolejność wykonywanych czynności w czasie mycia całego ciała:
1. Zdjąć ubranie.
2. Całe ciało spłukać ciepłą wodą.
3. Całe ciało namydlić mydłem, szczególnie szyję, pachy, pachwiny, stopy (pokazać te miejsca).
4. Spłukać ciało ciepłą wodą.
5. Wytrzeć ręcznikiem.
6. Założyć czystą bieliznę.
7. Odłożyć na miejsce przybory toaletowe.
8. Umyć wannę lub miskę używając do tego celu proszku do mycia urządzeń sanitarnych.
9. Wytrzeć podłogę.
Uwaga: do omawiania umiejętności trenowanych na tych i następnych zajęciach cyklu użyj odpowiednich tablic (IVVIII) zamieszczonych w Aneksie.
Pytania do pacjentów:
� Jaka jest kolejność wykonywanych ćwiczeń?
� O które miejsca należy szczególnie dbać?
� Jakie mogą być trudności z utrzymaniem higieny ciała (np. brak ciepłej wody, nadmierne wysuszona skóra, zrogowaciały naskórek na piętach, stopach, kolanach, nadmierne pocenie)? Zademonstruj pacjentom prawidłowy sposób mycia całego ciała a SUcho). Poproś jednego z pacjentów, aby sam pokazał, w jaki
71
sposób należy umyć całe ciało. Zapytaj, czy ktoś ma jakieś pytania lub wątpliwości. ,;;
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, które z podanych przedmiotów mają w domu (mydło, ręcznik, szczoteczka do rak, pumeks, szczotka do szorowania pleców, gąbka, rękawice kąpielowe, dezodorant, woda koloń-
ska, balsam do ciała).
Rozdaj kartki z wypisanymi przedmiotami i poproś uczestników zajęć o zaznaczenie, które z tych przedmiotów mają w domu. Poproś, by zaobserwowali, co im sprawia trudność w czasie mycia - brak pewnych rzeczy do mycia się, kłopoty ze schylaniem się, dosięgnięciem do pewnych
części ciała.
Nie zapomnij zapytać o to na początku kolejnego spotkaniatk
m
4. MYCIE RĄK .& Omów karty wyglądu pacjentów. *&
Powiedz pacjentom:
Mycie rąk jest ważną czynnością, ponieważ ręce są najbardziej narażone na zabrudzenie. Rękami dotykamy różnych przedmiotów Na rękach gromadzą się bakterie mogące powodować różne schorzenia, np. żółtaczkę, grzybicę, czerwonkę. Poza tym przy powitaniu przyjemnie jest podać czystą dłoń, jest to jakby nasza wizytówka. Ręce warto myć kilka razy dziennie:
- przed posiłkiem,
- po posiłku,
- po wyjściu z WC,
- po przyjściu do domu z ulicy,
- po każdym zabrudzeniu.
Pytania do pacjentów:
� Dlaczego mycie rąk jest ważną czynnością?
� Kiedy warto myć ręce?
� Jakie mogą być skutki braku dbałości o czystość rąk?
� Na czym polega dbanie o ręce?
Potrzebne przedmioty: mydło, ręcznik, szczoteczka do paznokc pumeks.
72
Kolejność czynności: (Tablica V)
1 Zdjąć ozdoby z dłoni.
2 Zmoczyć i namydlić ręce.
3 Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4 Wyczyścić pumeksem bardziej zabrudzone części rąk.
5. Spłukać ręce ciepłą wodą.
6. Osuszyć dłonie ręcznikiem.
7. Nawilżyć ręce kremem.
g Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
Powiedz pacjentom, że obejrzą na wideo scenkę przedstawiającą mycie rąk. Poproś, żeby spróbowali zapamiętać kolejność wykonywanych czynności, aby później móc je powtórzyć. Po obejrzeniu scenki poproś jednego z uczestników zajęć, aby powtórzył kolejność wykonywanych czynności i następnie prawidłowo umył ręce.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby każdy z nich ćwiczył mycie rąk w domu według podanych zasad.
5. DBANIE O STOPY
Omów karty wyglądu zewnętrznego. Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć tego, w jaki sposób prawidłowo dbać o stopy. Dbanie o stopy polega na codziennym ich myciu wodą z mydłem, szczotkowaniu paznokci oraz usuwaniu zrogowaciałego naskórka pumeksem. Jest to bardzo ważne ze względów zdrowotnych i estetycznych.
Zaniedbane, niewłaściwie pielęgnowane stopy są narażone na grzybicę, odparzenia stóp, pękanie pięt. Natomiast zdrowe, zadbane stopy dają poczucie komfortu w trakcie chodzenia.
Warto również pamiętać o wygodnych butach.
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
� Na czym polega dbanie o stopy?
' Jakie są skutki braku dbałości o stopy?
73
� Jakie można osiągnąć korzyści z tego, że będziemy prawidłowo dbać o stopy?
� W jaki sposób można usunąć zrogowaciały naskórek?
Potrzebne przedmioty: miska, mydło, pumeks, szczoteczka do paznokci, ciepła woda, ręcznik.
Kolejność czynności: (Tablica VI)
1. Zamoczyć stopy w ciepłej wodzie.
2. Namydlić stopy.
3. Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4. Wyszorować pumeksem pięty.
5. Spłukać stopy wodą.
6. Osuszyć ręcznikiem.
7. Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie na wideo, jak należy prawidłowo zadbać o stopy. Po obejrzeniu scenki zapytaj pacjentów:
� Jakie przedmioty są potrzebne do mycia nóg?
� W jaki sposób usunąć zrogowaciały naskórek?
� Czym nawilżyć zrogowaciałą skórę stóp?
Poproś jednego z pacjentów, aby zechciał powtórzyć czynności mycia stóp, z zachowaniem kolejności wykonywanych czynności. Przydziel członkom grupy zadania domowe. Poproś, aby poćwiczyli mycie stóp i zaobserwowali, co sprawia im trudność w wykonywaniu tej czynności.
6. DBANIE O PAZNOKCIE
Omów karty wyglądu zewnętrznego pacjentów. | Powiedz pacjentom:
Dbanie o paznokcie polega na ich codziennym myciu za pomocą szczoteczki i okresowym obcinaniu oraz opiłowaniu. Paznokcie nic powinny być zbyt długie. Obcinamy je owalnie u rąk, a na prosto u nóg. Zapobiegamy w ten sposób ich wrastaniu.
Ładne, zadbane paznokcie upiększają nasze dłonie.
74
pytania do pacjentów:
� Co jest tematem zajęć?
0 Ma czym polega pielęgnacja paznokci?
. W jaki sposób należy obcinać paznokcie?
Potrzebne przedmioty:
- szczoteczka do paznokci,
- mydło,
- ręcznik,
- przybornik (nożyczki, pilniczek).
Kolejność czynności: (Tablica VII)
1. Umyć dokładnie paznokcie,
2. Osuszyć ręcznikiem.
3. Obciąć paznokcie nożyczkami.
4. Opiłować pilnikiem.
5. Odłożyć przybory na miejsce.
l; Powiedz pacjentom:
Obejrzycie na wideo, w jaki sposób prawidłowo zadbać o paznokcie u rąk i nóg.
Poproś jednego z pacjentów, aby zademonstrował prawidłowy sposób obcinania paznokci u rąk, a następnie ich opiłowania. Inny pacjent powtórzy tę czynność z paznokciami u nóg.
Zadanie domowe:
Sprawdź, czy posiadasz w domu potrzebne przedmioty do pielęgnacji paznokci.
7. DBANIE O WŁOSY
Omów karty wyglądu. Powiedz pacjentom:
Dbanie o włosy polega na ich codziennym czesaniu oraz okresowym ^yżeniu i myciu. Warto jest dbać o włosy, gdyż stanowią one ''Uralną ochronę naszej głowy, a zadbane mogą być jej ozdobą. dne i zaniedbane włosy mogą stać się siedliskiem insektów, np.
75
na;
wszy, łupieżu, grzybicy skóry oraz mogą być powodem wypadania włosów. Włosy należy myć co najmniej dwa razy w tygodniu. Ostatnie badania wykazały, że włosom nie szkodzi nawet codzienne mycie, pod warunkiem, że będziecie używać łagodnego szamponu, dobranego do swojego rodzaju włosów.
Pytania do pacjentów:
� Na czym polega dbanie o włosy?
� Jak często należy je myć?
� Jakie są skutki braku dbałości o włosy?
� Dlaczego warto dbać o włosy?
Potrzebne przedmioty: grzebień, szampon, ręcznik, lustro, ewentualnie suszarka. ,
Powiedz pacjentom: -'
Teraz zobaczycie scenkę przedstawiającą prawidłowy sposób mycia włosów. Starajcie się uważnie śledzić kolejność wykonywanych czynności.
Kolejność czynności: ^
\. Spłukać włosy ciepłą wodą. (j
2. Nałożyć niewielką ilość szamponu.
3. Masując rozprowadzić szampon po całej głowie.
4. Spłukać ciepłą wodą.
5. Ponownie nałożyć szampon. Ł<
6. Dokładnie masować skórę głowy. j^S.
7. Spłukać włosy. 1C
8. Osuszyć ręcznikiem. . ,.,'.
9. Rozczesać włosy. łO. Ułożyć fryzurę.
Poproś jednego z uczestników zajęć, aby przedstawił prawidłow) sposób mycia włosów uwzględniając kolejność czynności.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy posiadają potrzebne dc mycia włosów przedmioty (szampon, ręcznik, suszarkę do włość* szczotkę). Poproś, aby każdy z pacjentów umył w domu włos; według poznanego na zajęciach schematu.
W-f
76
g. DBANIE O HIGIENĘ JAMY USTNEJ
Omów karty wyglądu. powiedz pacjentom:
Bardzo ważne jest utrzymanie higieny jamy ustnej. W jamie ustnej gromadzą się resztki pokarmów. Rozkładający się pokarm powoduje gromadzenie bakterii będących przyczyną wydobywającego się z ust nieprzyjemnego zapachu. Poza tym niemycie zębów i niesystematyczne dbanie o jamę ustną powoduje próchnicę i inne schorzenia zębów. Zęby psują się i wypadają. To z kolei daje nieestetyczny wygląd, gdy się uśmiechamy, mówimy. Dlatego zęby należy myć co najmniej 2 razy dziennie oraz należy pamiętać o systematycznych wizytach u dentysty. Na obecnych zajęciach będziemy uczyć się prawidłowego sposobu mycia zębów.
Pytania do pacjentów:
Jaki jest cel zajęć?
Dlaczego ważne jest utrzymanie w czystości jamy ustnej?
Jakie mogą być konsekwencje niemycia zębów?
Jak często należy myć zęby?
Dlaczego należy systematycznie kontrolować zęby u dentysty?
Potrzebne przedmioty: szczoteczka do zębów, pasta do zębów, kubek do wody.
Powiedz pacjentom:
Teraz pokażę Wam na wideo, w jaki sposób należy prawidłowo myć zęby. Starajcie się pilnie śledzić kolejność czynności.
Kolejność czynności: (Tablica VIII)
1. Wycisnąć trochę pasty na zwilżoną szczoteczkę.
2. Czyścić zęby, wykonując ruchy okrężne z góry na dół i od środka.
3- Wypłukać dokładnie jamę ustną.
4. Odstawić na miejsce umyte przybory.
5- Sprawdzić w lustrze, czy w kącikach ust nie zostały resztki pasty.
Pytania do pacjentów:
Jaka jest kolejność wykonywanych czynności?
W jaki sposób należy operować szczoteczką do zębów?
Jakie mogą wyniknąć trudności w trakcie mycia zębów?
77
Poproś, aby jeden z pacjentów umył zęby, zachowując podaną
wcześniej kolejność czynności. w
E* Zadanie domowe: "i
1. Sprawdź, czy posiadasz odpowiednie przedmioty. R
2. Zaobserwuj, co sprawia Ci trudności. �'�
3. Spróbuj samodzielnie umyć zęby, kierując się doświadczeniem z zajęć. 'l
9. PRANIE BIELIZNY OSOBISTEJ
kr
Omów karty wyglądu. ;jv Powiedz pacjentom:
Bardzo ważną sprawą jest czystość bielizny osobistej. Do bielizny osobistej zaliczamy np. skarpety, rajstopy, podkoszulki, biustonosze, majtki, kalesony. Są to części garderoby, które wymagają większej dbałości, gdyż przylegają bezpośrednio do ciała i wchłaniają różne wydzieliny skóry, również i pot. Pot powoduje nieprzyjemny zapach. Dlatego, aby mieć zawsze świeżą i pachnącą bieliznę, należy zmieniać ją codziennie, a przynajmniej kilka razy w tygodniu. Wiąże się z tym potrzeba częstego prania bielizny. Pranie to nie tylko estetyka, ale także dezynfekcja. Najlepiej bieliznę wyprać zaraz po wieczornym myciu się. Dobrze jest mieć przy tym kilka kompletów bielizny na zmianę.
Bieliznę osobistą kupuje się w sklepach odzieżowych lub pasmanteryjnych. Przy zakupie bielizny należy pamiętać o tym, żeby nie była ona zbyt obcisła i nie krępowała ruchów. Przed pójściem do sklepu należy zmierzyć się miarką krawiecką i podać ekspedientce swoje wymiary. Najlepszą bielizną jest bielizna bawełniana.
Na zajęciach będziemy uczyć ręcznego prania swoich rzeczy osobistych.
Pytania do pacjentów:
� Jaki jest cel tej części treningu?
� Co zaliczamy do bidizny osobistej?
� Jak często prać bieliznę?
� O czym należy pamiętać kupując bieliznę?
Potrzebne przedmioty: duża ilość ciepłej wody, proszek lub ply! do prania ręcznego, miska plastykowa.
78
Kolejność czynności:
1 przygotować wodę z proszkiem lub płynem. 2, Zamoczyć bieliznę.
3 Trzeć w rękach bieliznę.
4 Bieliznę wyżąć i trzykrotnie wypłukać pod bieżącą wodą.
5 Upraną bieliznę rozwiesić na sznurku lub rozłożyć na kaloryferze.
Uwaga: gdy bielizna jest mocno zabrudzona należy namoczyć ją w proszku na l do 2 godzin przed wypraniem.
Zademonstruj prawidłowy sposób prania bielizny. Potem poproś jednego z pacjentów, żeby powtórzył po tobie tę czynność.
Pytania do pacjentów:
� Jaka jest kolejność wykonywanych czynności?
� Co zrobić, gdy bielizna jest mocno wybrudzona?
� Jakie trudności mogą wyniknąć w trakcie prania?
Zadanie domowe:
1. Sprawdź, czy posiadasz odpowiednie przedmioty potrzebne do prania?
2. Wypierz swoją bieliznę osobistą.
3. Sprawdź, co sprawia Ci największą trudność w trakcie prania.
4. Spróbuj prać systematycznie.
10. PODSUMOWANIE TRENINGU HIGIENICZNEGO
Omów karty wyglądu i higieny pacjentów. Zwróć uwagę na postępy, jakie poczynili w czasie treningu. Przygotuj zestaw pytań sprawdzających wiadomości pacjentów na temat higieny.
Przykładowy zestaw pytań:
� Czy do kąpieli wystarczy ciepła woda?
� Jak często należy myć zęby?
� Czy dezodorant likwiduje zapach niemytego ciała? Co jest potrzebne do usunięcia stwardniałego naskórka stóp?
� Jak często należy zmieniać bieliznę osobistą? C?.y do pielęgnacji wystarczą nożyczki?
79
� Jakie masz korzyści ze schludnego, estetycznego wyglądu? ;
� Jak poradzić sobie z nadmiernie wysuszoną skórą?
� Dlaczego warto systematycznie kontrolować zęby u dentysty?
� Dlaczego warto dbać o włosy?
Punktuj każdą prawidłową odpowiedź w skali od O do 2. Wyłoń z grupy osoby najbardziej aktywne. Pogratuluj wszystkim uczestnikom ukończenia treningu. Jeżeli to możliwe, wręcz pacjentom upominki, dyplomy.
Zajęcia powinny być ukończone wspólnym wypiciem herbaty.
^ m
�&
t
80
Agata Bednarek Anna Kolaczek
TRENING KULINARNY
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Powiedz pacjentom:
Obecnie spotykamy się na szkoleniu z zakresu żywienia. Stosując odpowiednie odżywianie można zachować, a nawet poprawić swoje zdrowie. Należy jeść możliwie wiele różnych artykułów spożywczych, ale tylko w małych ilościach. W ten sposób zapewniamy naszemu organizmowi zaopatrzenie w składniki odżywcze i odpowiednią ilość kalorii. Jest to niezwykle ważne. Nieprawidłowe odżywianie sprzyja powstawaniu wielu chorób, np. posiłki bogate w cukier i tłuszcz powodują otyłość, a ta z kolei może doprowadzić do cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, zawału serca, choroby wątroby. Poza tym odżywianie mało zróżnicowane, monotonne, np. jedzenie tylko jajek, może powodować uczulenie i zaparcia. Również niedojadanie jest źródłem różnych chorób, takich jak: gruźlica, wrzody przewodu pokarmowego i inne. Powinniśmy kontrolować swój apetyt, żeby nie jeść za wiele lub zbyt mało. Obie te sytuacje są szkodliwe dla organizmu.
To, o czym mówimy, jest ważne również dlatego, że neuroleptyki powodują często wzmożony apetyt.
Pytania do pacjentów:
� Jaki jest cel treningu?
� Dlaczego warto znać prawidłowy sposób odżywiania się?
� Kiedy takie umiejętności mogą się przydać?
� Jakie mogą być konsekwencje nieprawidłowego odżywiania się?
� Co może przeszkadzać Ci w prawidłowym odżywianiu się?
Powiedz pacjentom:
W czasie naszych kolejnych spotkań będziecie uczyć się:
- parzenia herbaty,
- przygotowania kanapek,
- surówek,
- prostych dań na ciepło (omlet, zupa, gulasz),
81
--'*Sfei''sf-i*-'" J.-*
.^,^4^S
oraz tego, w jaki sposób należy prawidłowo przechowywać produkty. * Nasz trening będzie przebiegał w następującej kolejności: �, Zaczniemy od omówienia każdej trenowanej czynności. Następnie obejrzycie na wideo scenkę demonstrującą prawidłowe wykonanie i;. danej czynności. Chcę, abyście zawsze przyglądali się scence uważ;, nie. gdyż potem będziemy ją wspólnie omawiać. Potem będziecie ćwiczyć sami pokazane na wideo czynności. Na końcu będą przydzielone ćwiczenia do domu, które pozwolą utrwalić wam zdobyte umiejętności.
2. PARZENIE HERBATY
Powiedz pacjentom:
Parzenie herbaty jest prostą czynnością, którą każdy jest w stanie opanować. Przypuszczam, że większość z Was parzy herbatę na co dzień.
Przygotowując herbatę warto pamiętać, że:
- estetyczniej jest zaparzyć herbatę w czajniczku niż bezpośrednio w szklance,
- zbyt mocna herbata jest szkodliwa dla zdrowia,
- smak herbaty można poprawić mieszając różne jej gatunki, dodając soku, plasterek cytryny lub mleko.
Warto też wspomnieć o herbatach ziołowych, które posiadają wartości lecznicze, np. herbata z mięty łagodzi dolegliwości żołądkowe, herbata z rumianku łagodzi stany zapalne, herbata z dzikiej róży łagodzi przebieg przeziębienia. Warto jeszcze pamiętać, że herbatę można zastąpić kawą zbożową, mlekiem, kompotem, wodą mineralną, sokiem.
Pytania do pacjentów:
Jakiej czynności będziemy się teraz uczyć?
O czym należy pamiętać przygotowując herbatę?
Jakie znają Państwo gatunki herbat?
Jakie wartości lecznicze posiadają herbaty ziołowe?
Czy można herbatę zastąpić innymi napojami?
82
-*s -^jfsSfe-Ę^-
Powiedz pacjentom:
Do ćwiczeń będą potrzebne następujące przedmioty i produkty:
- czajniczek do herbaty,
- czajnik do gotowania wody,
- szklanka, łyżeczka,
- herbata,
- cukier lub miód.
Zapytaj pacjentów:
� jakie produkty i przedmioty będą potrzebne do prawidłowego
przygotowania herbaty?
Powiedz pacjentom:
Pokażę Państwu teraz na wideo (ewentualnie zademonstruję na żywo) scenkę przedstawiającą sposób parzenia herbaty. Proszę zaobserwować uważnie kolejność wykonywanych czynności.
Kolejność czynności: (w przygotowaniu herbaty)
1. Umyć ręce przed przygotowaniem herbaty.
2. Wstawić wodę w czajniku na dużym ogniu.
3. Wyparzyć czajniczek do herbaty wrzątkiem.
4. Wsypać do czajniczka odpowiednią ilość herbaty i zalać wrzątkiem.
5. Odstawić czajniczek na bok.
6. Po paru minutach niewielką ilość esencji wlewamy do szklanki i dolewamy gorącą wodę z czajnika.
7. Tak przygotowaną herbatę można osłodzić cukrem, dolać mleka lub wrzucić plasterek cytryny.
Pytania do pacjentów:
� Jaka jest kolejność czynności, które należy wykonać, aby zaparzyć sobie herbatę?
� Jakie mogą wyniknąć trudności w trakcie wykonywania omawianej czynności?
Poproś jednego z pacjentów, aby zaparzył herbatę dla całej grupy według podanego schematu, zachowując odpowiednią kolejność. Napytaj, czy grupa ma jakieś pytania dotyczące tej czynności.
Zadanie domowe:
Proszę się zastanowić, w jaki sposób Pan(i) parzył herbatę do tej pory.
Proszę sprawdzić, czy posiada Pan(i) niezbędne naczynia i produkty potrzebne do prawidłowego parzenia herbaty. Proszę spróbować w domu zaparzyć herbatę w sposób podany na zajęciach. *-.
3. PRZYGOTOWANIE KANAPEK M
(r-
Powiedz pacjentom:
Na obecnych zajęciach będziemy uczyć się samodzielnego przygotowania kanapek. Jest to najprostsza potrawa, którą jemy na śniadanie lub kolację, jako dodatek do zupy mlecznej lub jako samodzielne danie. Planując kanapki na śniadanie czy kolację warto pamiętać o tym, żeby były przygotowane smacznie i zdrowo. Do przygotowania kanapek potrzebne jest pieczywo, masło oraz różne dodatki, np. pomidor, ogórek, papryka, biały lub żółty ser, wędlina, powidła, miód, różnego rodzaju pasty (rybne lub z jajek). Smak kanapek można wzbogacić keczupem.
musztardą, majonezem.
* Pytania do pacjentów: }
� Jakiej czynności są poświęcone te zajęcia? ;�
� Co należy wziąć pod uwagę przygotowując kanapki? ,
� Z jakich produktów można przygotować kanapki? [
� .Czym można poprawić smak kanapek? i
Do przygotowania kanapek będą potrzebne następujące pr^d-mioty: j
- deska do krojenia,
- nóż do krojenia chleba,
- nóż do rozsmarowania masła, ,
- talerzyk.
Zapytaj pacjentów:
� Jakie przedmioty są potrzebne do przygotowania kanapek9
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz na wideo, w jaki sposób przygotowuje się kanapki
84
Spróbujcie zapamiętać kolejność wykonywanych czynności.
Kolejność czynności:
1. Umyć ręce przed przystąpieniem do przygotowywania kanapek.
2. Pokroić pieczywo na cienkie kromki.
3. Posmarować kromki masłem.
4. Pokroić wędlinę, ser, ogórek, jajko, rzodkiewkę na cienkie plasterki.
5. Nałożyć pokrojone plasterki na kromkę.
6. Ułożyć kanapki na talerzyku.
Pytania do pacjentów:
� Jaka jest kolejność wykonywanych czynności?
� Jakie trudności mogą wyniknąć w trakcie przygotowywania kanapek?
Ćwiczenie:
Zaproponuj grupie, aby przygotowała kanapki wg poznanego na zajęciach sposobu.
Zadanie domowe:
Zakup odpowiednie produkty i przygotuj w domu kanapki wg sposobu podanego na zajęciach.
85
4. PRZYGOTOWANIE SURÓWKI
Powiedz pacjentom:
Ważnym elementem codziennych posiłków są owoce i warzywa. Jedzenie świeżych owoców i warzyw wpływa kor/.ystnie na trawienie i przede wszystkim dostarcza organizmowi ważnych składników odżywczych niezbędnych do życia: witamin i soli mineralnych. Należy zwrócić uwagę, aby warzywa użyte do surówek były świeże. Proponujc-, my Wam prostą surówkę, którą przygotować potrafi każdy. Będzie to surówka z marchwi i jabłka.
Pytania do pacjentów:
� Dlaczego warto jest wzbogacić codzienne posiłki warzywami i owocami?
� Jakich składników odżywczych dostarczają nam warzywa i owoce'1 j
� Jakie jeszcze inne rodzaje surówek można byłoby przygotować?
Potrzebne naczynia: tarka do warzyw, nóż, łyżka stołowa do zamieszania, talerz głęboki, talerzyk do zjedzenia surówki, widelce
Potrzebne produkty: dwie średniej wielkości marchewki, jedno jabłko, cukier, sól, olej.
86
pytania do pacjentów:
* Jakie produkty są potrzebne do przygotowania surówki? f Jakie naczynia są potrzebne do przygotowania surówki?
powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz (jeśli możesz, w tym ćwiczeniu i w dalszych wykorzystaj demonstracje wideo), w jaki sposób przygotowuje się surówkę.
Spróbujcie zapamiętać kolejność wykonywania poszczególnych czynności.
Sposób przygotowania:
Umyte i obrane marchewki i jabłko ścieramy na tarce do talerza, następnie mieszamy tak, żeby się równomiernie rozłożyły. Doprawiamy do smaku solą i cukrem oraz łyżeczką oleju lub śmietany.
Poproś pacjentów, aby z Twoją pomocą wspólnie zademonstrowali sposób przygotowania surówki.
Zadanie domowe:
Poproś, aby każdy wykonał samodzielnie surówkę w domu.
5. PRZYGOTOWANIE OMLETU
Powiedz pacjentom:
Jaja połączone z ziemniakami i produktami spożywczymi zastępują mięso i wędliny. Poza tym zawierają białko, witaminy i substancje mineralne. Ważne jest, aby spożywać nie więcej niż 3 jajka tygodniowo. Na dzisiejszych zajęciach zajmiemy się przygotowaniem omletu, który jest przykładem prostej potrawy z jaj. Można go jeść jako danie obiadowe dodając drobno pokrojoną szynkę, pieczarki lub fasolkę szparagową. Można też go spożywać na słodko z dżemem.
Pytania do pacjentów:
* Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
* Jakie wartości odżywcze ma jajko?
* "e jajek można spożywać w tygodniu? 9 J'akie znasz potrawy z jaj?
* Jakie produkty można łączyć z omletem?
A
l
87
� Co zastępuje takie połączenie?
Potrzebne produkty: 2 jajka, 2 łyżki mąki, 2 łyżki mleka, l łyżka oleju, szczypta soli.
Potrzebne przedmioty: 2 naczynia (miska i talerz), trzepaczka do ubijania piany, łyżka do mieszania, patelnia, talerzyk, nóż i widelec.
Pytania do pacjentów: :;
� Jakie produkty są potrzebne do przygotowania omletu? *f
� Jakie przedmioty są potrzebne do przygotowania omletu? ;
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie scenkę na wideo, gdzie będzie zademonstrowany prawidłowy sposób przygotowania omletu. Zwróćcie uwagę na kolejność czynności. Starajcie się ją zapamiętać.
Po obejrzeniu scenki poproś pacjentów, aby każdy z nich przygotował omlet dla siebie w czasie zajęć. Przypominaj, jeżeli to konieczne, o kolejności czynności. Zwróć uwagę na sposób posługiwania sit; przez pacjentów nożem i widelcem w czasie jedzenia omletu.
Zadanie domowe:
Poproś, aby każdy powtórzył tę czynność w domu.
6. ZUPA JARZYNOWA
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach proponujemy Wam przygotowanie zupy jarzynowej. Posiada ona duże wartości odżywcze dla organizmu. Jarzyny zawarte w zupie zawierają ważne dla życia witaminy i sole mineralne, błonnik przyspieszający trawienie, karoten zawierający witaminę A. ważny dla wzroku i skóry. Zupa jarzynowa może być samodzielnym daniem obiadowym, jeżeli dodamy do niej mięso, które jest źródłem białka.
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem dzisiejszych zajęć9
� Jakie składniki ważne dla organizmu zawierają jarzyny?
� Dlaczego ważny jest karoten? �.
� Na co korzystnie wpływa błonnik?
88
Potrzebne produkty: pęczek włoszczyzny, ziemniaki, 0,25 kg mięsa, natka pietruszki, sól, pieprz, przyprawy, ewentualnie śmietana.
Potrzebne naczynia: garnek do gotowania zupy, tarka do jarzyn, miska, nóż do obierania jarzyn, deska do krojenia, nóż do krojenia ziemniaków, głęboki talerz, łyżka.
Zapytaj pacjentów: jakie produkty będą potrzebne do przygotowania zupy jarzynowej. Poproś jednego z pacjentów, aby pokazał i nazwał naczynia potrzebne do przygotowania zupy (powinny być zgromadzone na stole w czasie treningu).
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie scenkę na wideo, demonstrującą prawidłowy sposób przygotowania zupy jarzynowej. Zwróćcie uwagę, w jakiej kolejności wykonywane są wszystkie czynności.
Po obejrzeniu scenki poproś jednego z pacjentów, aby powtórzył kolejność czynności. Korzystaj z pomocy wideo, gdyby pacjent miał trudności z zapamiętaniem kolejności czynności.
s
Ćwiczenie:
Zaangażuj całą grupę do wspólnego przygotowania zupy. W czasie jedzenia koryguj zachowania pacjentów przy stole, jeżeli to konieczne. Zwracaj uwagę na sposób jedzenia, trzymania łyżki, siorbanie. mlaskanie.
Zadanie domowe:
Poproś, aby każdy, najlepiej w czasie weekendu, przyrządził zupę jarzynową dla siebie lub dla rodziny.
7. GULASZ
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszym treningu będziemy się uczyć przyrządzania kolejnego ciepłego posiłku. Będzie to gulasz przygotowany z mięsa wołowego i jarzyn. Mięso zaopatruje nas w bardzo wartościowe białko, witaminy i przede wszystkim żelazo. Pożądane jest jedzenie dwa lub trzy razy w tygodniu niezbyt dużej ilości mięsa i ograniczenie spożycia wędlin.
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
� Jakie wartości odżywcze posiada mięso?
� Jak często należy je spożywać?
� Czy należy ograniczyć jedzenie wędlin, jeżeli tak, to dlaczego?
Potrzebne produkty: około 30 dkg mięsa wołowego bez kości, pieczarka, marchewka, cebula, pietruszka, olej, sól, pieprz, liść laurowy, ziele angielskie.
Potrzebne przedmioty: deska do krojenia, ostry nóż, patelnia, garnek do duszenia mięsa, łyżka do mieszania, nóż do obierania jarzyn.
Pytania do pacjentów:
� Jakie produkty są potrzebne do przygotowania gulaszu?
� Jakie przedmioty są potrzebne do przygotowania gulaszu?
Przedstaw pacjentom scenkę na wideo i poproś, aby starali się zapamiętać kolejność czynności.
x
Ćwiczenie:
Zaangażuj jak najwięcej osób do przygotowania gulaszu.
Zadanie domowe:
Poproś, aby każdy z pacjentów wykonał tę czynność w domu, stosując odpowiednie proporcje, jeżeli chodzi o produkty.
8. PRZECHOWYWANIE ŻYWNOŚCI
Powiedz pacjentom:
Dzisiaj będziemy uczyć się zasad przechowywania żywności. Nieprawidłowo przechowywane jedzenie szybciej ulega zepsuciu i jest szkodliwe. Może być źródłem wielu chorób i dolegliwości. Resztki jedzenia należy wyrzucać, żeby się nie psuły w domu. Odpowiednim miejscem przechowywanie jedzenia są różnego rod/a-ju pojemniki, szafki, lodówka, balkon. Oto przykładowe sposoby przechowywania różnego rod/.aju produktów.
(Uwaga do terapeuty: najlepiej przygotować tablicę do powieszenia na ścianie).
90
:.JŚ8fei

PRZECHOWYWANIE PRODUKTÓW
pieczywo - pojemnik, torebka foliowa
mięso - lodówka, zamrażalnik, torebka foliowa
warzywa - myć, wysuszyć i włożyć do lodówki na
dół
ser żółty - folia, włożyć do bocznej szufladki
w lodówce
owoce - kupować w niewielkiej ilości, na bieżąco, aby były świeże, umyte trzymać w widocznym miejscu, gotowe do spożycia
wędlina - góma półka w lodówce, jeżeli większa
ilość, to część włożyć do zamrażalnika
masło lodówka, większa ilość - zamrażalnik
mleko - przegotować, ostudzić i wstawić do
lodówkj
dżem - przechowywać w lodówce
mąka, cukier - mogą stać w szafce
herbata - przesypać do puszki lub słoika z zamknięciem i postawić w łatwo dostępnym miejscu
Pytania do pacjentów:
� Co będzie tematem tej części treningu?
� Dlaczego ważne jest, aby prawidłowo przechowywać żywność?
� Jakie miejsca są odpowiednie do przechowywania żywności?
� Jak powinny być pakowane poszczególne produkty?
� Dlaczego mleko należy schować do lodówki, a cukier wystarczy wstawić do szafki?
� Dlaczego mięso czy wędliny należy przechowywać w najniższej temperaturze w lodówce, a jarzyny na samym dole?
� Gdzie położyć zakupione pieczywo?
� W jaki sposób będziecie przechowywać herbatę, mąkę itd.?
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzycie scenkę wideo obrazującą prawidłowe ułożenie Produktów w lodówce. Po obejrzeniu scenki poproś jednego x. pacjentów, aby zademonst-
91
rował prawidłowe umieszczenie różnych produktów żywnościowych w lodówce. ;
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby w domu ułożyli produkty w lodówce według poznanego w czasie zajęć schematu.
9. PODSUMOWANIE TRENINGU KULINARNEGO \
Zadaj pacjentom niżej podane pytania. Nagradzaj słownie każdą trafną odpowiedź. Wyłoń z grupy osoby najbardziej aktywne, pogratuluj im.
Dlaczego warto znać sposoby prawidłowego odżywiania się? ' Jakie są skutki nieprawidłowego odżywiania? Jakie wartości lecznicze posiadają herbaty ziołowe? Jakich produktów można użyć do przygotowania kanapek? >. Czym można poprawić smak kanapek? Czym są dla organizmu warzywa i owoce? Podaj przepis na wykonanie jednej surówki. Jakie produkty potrzebne są do przygotowania omletu? Z jakich warzyw przygotujesz zupę jarzynową? Jakie wartości odżywcze posiada mięso?
Dlaczego ważne jest prawidłowe przechowywanie produktów? W jaki sposób przechowasz mleko, wędlinę, chleb? O czym należy pamiętać przed przystąpieniem do przygotowania posiłków? � Czego nie należy robić pijąc herbatę?
Zbierz od pacjentów uwagi dotyczące całości treningu i poproś ich o propozycje ewentualnych zmian. Na koniec podziękuj całej grupie za udział w zajęciach. Jeżeli jest to możliwe, zajęcia powinny się zakończyć wspólną herbatą lub rozdaniem drobnych nagród, ewentualnie dyplomów dla wszystkich uczestników.
92
Agata Bednarek Kotaczek
TRENING BUDŻETOWY
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Orientacja \v dochodach pacjentów. Stałe opłaty
Powiedz pacjentom:
Zajęcia te mają Wam ułatwić umiejętne gospodarowanie niewielkimi zazwyczaj kwotami, którymi dysponujecie w ciągu miesiąca. Każdy z Was posiada pewną stałą sumę pochodzącą z wynagrodzenia za pracę lub z renty. Każdego miesiąca wydajecie pewną sumę na pokrycie stałych wydatków w postaci opłat za mieszkanie, RTV. elektryczność. Poza tym pewną część pieniędzy trzeba przeznaczyć na zakupy podstawowych artykułów żywnościowych. Wydatki, których częstość jest rzadsza, dotyczą artykułów przemysłowych, ubrania itp. Warto pamiętać również o wydatkach, które mogą się pojawić nieoczekiwanie, takich jak: zapłata za naprawę pralki czy telewizora bądź reperacja kranu lub zakup butów, które właśnie się zniszczyły. Warto zatem mieć jakieś zaoszczędzone pieniądze na pokrycie tych nieprzewidzianych napraw lub zakupów.
Umiejętne zaplanowanie budżetu domowego pozwoli wam uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji, takich jak konieczność pożyczania pieniędzy od innych osób, lub sytuacji, gdy w środku miesiąca zostajecie bez pieniędzy.
Pytania do pacjentów:
Jaki jest cel tych zajęć?
Jakie są źródła dochodów (twoich)?
Jakiego rodzaju wydatki masz w miesiącu?
Co to są wydatki nie przewidziane (podaj przykład)?
Co to są opłaty stałe?
Jakie będziesz miał korzyści z dobrze zaplanowanego budżetu?
Powiedz pacjentom:
'rening budżetowy będzie obejmował następujące tematy:
93
orientacja w cenach,
różne sposoby gospodarowania pieniędzmi,
zakupy,
planowanie zakupów na weekend,
planowanie wydatków na cały miesiąc,
sposoby oszczędnego gospodarowania,
trudności w zakupach,
quiz dotyczący całego treningu budżetowego.
itn
2. ORIENTACJA W CENACH
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach sporządzimy listę artykułów najczęściej przez nas kupowanych. Mimo szybko zmieniających się cen warto wiedzieć co, i ile kosztuje. Ułatwi Warn to rozsądne zaplanowanie budżetu domowego i pozwoli uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji, takich jak konieczność pożyczania pieniędzy od innych osób.
Pytania do pacjentów: ft
� Jaki jest temat dzisiejszych zajęć? j
� Dlaczego warto znać ceny? s/g
� Jakie są skutki nieznajomości cen? w
** s,'" '
Ćwiczenie:
Cała grupa wspólnie sporządza spis najczęściej kupowanych Lfzez nich artykułów, a następnie ich ceny (wyjście z grupą do sklepił).
Zadanie domowe:
Rozdaj pacjentom kartki z artykułami, których cen nie znali. Poproś, aby dowiedzieli się o te ceny w swoim najbliższym sklepie.
3. SPOSOBY GOSPODAROWANIA PIENIĘDZMI j
� Dzielenie sumy na każdy dzień (odliczając opłaty stałe) r
plusy: zawsze świeże produkty, stała kontrola wydatków.
okazja do wyjścia z domu, niezobowiązującego kontaktu z ludźmi.
94
przyjemność wynikająca z faktu kupowania.
minusy: suma jest zbyt mała,
czujemy się ograniczeni,
nie zawsze samopoczucie pozwala wyjść z domu, możemy zostać bez produktów,
zakupy pochłaniają czas, który można poświecić na wypoczynek itp.
� Dzielenie sumy na tygodnie
plusy: dysponujemy większą sumą, co ułatwia planowanie, można zrobić zakupy na kilka dni oszczędzając czas, można wybrać dni lepszego samopoczucia na zakupy,
minusy: należy zadbać o odpowiednie przechowywanie produktów, produkty nie są idealnie świeże, brak kontaktów z innymi ludźmi.
� Zapisywanie swoich wydatków
plusy: kontrola wydatków,
unikniemy braku pieniędzy pod koniec miesiąca, pozwala wygospodarować pewną sumę pieniędzy na dodatkowe zakupy lub lepsze artykuły,
minusy: trudność w wyrobieniu sobie nawyku zapisywania wydatków.
� Robienie listy zakupów
plusy: pozwala uniknąć kupowania artykułów zbędnych, unikniemy nadmiernego wydatkowania pieniędzy, w sklepie czujemy się pewnie, gdy wiemy czego chcemy,
unikniemy kłopotliwej sytuacji, gdy po przyjściu do domu okazuje się, że o czymś zapomnieliśmy,
ninusy: poświęcenie czasu,
pewne ograniczenie w zakupach.
� Orientowanie się w cenach
Plusy: pozwala na wybranie artykułów tańszych,
nie bierzemy wszystkich pieniędzy, tylko przeznaczamy
określoną sumę,
mamy pewność, że ekspedientka nie policzy za dużo.
95

minusy: wymaga zapamiętania cen poszczególnych artykułów, wyjścia z domu do kilku różnych miejsc.
US'.
4. ZAKUPY ';
Powiedz pacjentom:
Część naszego czasu zajmują zakupy. Jest to czynność, zdawałoby się, prosta. Niemniej jednak wymaga przemyślenia, gdyż źle zaplanowane zakupy mogą spowodować spustoszenie naszego budżetu i możemy się znaleźć w sytuacji, że nie wystarczy nam pieniędzy do końca miesiąca. Ażeby tego uniknąć, można zakupy zaplanować tak. aby nie wydać za dużo pieniędzy, tzn. wybrać artykuły tańsze, nie kupować rzeczy niepotrzebnych lub w zbyt dużych ilościach.
Pytania do pacjentów:
� Jaki jest temat zajęć?
� Na czym polegają twoje trudności w robieniu zakupów? r*.
� Co mogą spowodować źle zaplanowane zakupy?
� Jakie są korzyści z dobrze zaplanowanych zakupów?
Powiedz pacjentom:
Teraz podam kolejność czynności, która pomoże Wam prawidłowo zrobić zakupy. (Możesz wykorzystać Tablicę IX patrz Aneks).
Kolejność czynności: (w domu)
1. Przeznaczyć odpowiednią sumę pieniędzy.
2. Sprawdzić, jakie masz artykuły.
3. Zrobić listę zakupów.
4. Zaplanować ilość towaru.
W sklepie:
1. Poprosić o konkretny towar.
2. Określoną jego ilość.
3. Sprawdzić cenę i jakość towaru.
4. Sprawdzić, czy została dobrze wydana reszta.
y?-
Li
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby każdy z nich zaplanował według schematu podanego na zajęciach.
zrobił zakupy
96
5. PLANOWANIE ZAKUPÓW NA WEEKEND
powiedz pacjentom:
Zakupy na weekend mogą sprawiać niektórym z Was poważne trudności, ponieważ wymagają dokładnego zaplanowania. Podana niżej kolejność czynności pomoże dobrze przygotować się do zrobienia zakupów.
Kolejność czynności:
1. Określ dzień i porę, kiedy chcesz pójść na zakupy.
2. Zastanów się, czy w czasie weekendu będziesz miał gości lub czy Ty sam jesteś zaproszony do znajomych na obiad czy kawę.
3. Określ sumę, którą chcesz przeznaczyć na zakupy.
4. Sporządź orientacyjny jadłospis na te dwa dni.
5. Sprawdź dokładnie, jakie produkty już masz w domu.
6. Zrób listę tych produktów, które powinieneś dokupić.
7. Postaraj się przypomnieć ceny tych produktów, aby orientować się, ile pieniędzy wydasz na ich zakup.
8. Ułóż porządnie banknoty w portmonetce według wartości nominałów.
9. Weź wygodną torbę na zakupy, nie zapominając o plastykowej torbie na pieczywo.
Ćwiczenie:
Zaplanuj wspólnie z grupą zakupy na weekend dla jednego z uczestników grupy.
Zadanie domowe:
Poproś, aby każdy z uczestników grupy zaplanował zakupy dla siebie na dwa dni.
6. PLANOWANIE WYDATKÓW NA CAŁY MIESIĄC
Powiedz pacjentom:
Planując wydatki na cały miesiąc należy wziąć pod uwagę: sumę dochodów (renta, pensja, zapomoga, zasiłek),
97
- opłaty stałe (RTV, czynsz, energia, telefon, bilet miesięczny),
- ilość osób we wspólnym gospodarstwie (te osoby, które mieszkają razem, tj. matka, ojciec, żona, mąż itd.),
- wydatki nieprzewidziane (naprawa pralki, kranii, butów itp.),
- resztę planujemy tak, aby wystarczyło do końca miesiąca (dzielimy sumę na tygodnie, dni, robimy listę zakupów).
Pytania do pacjentów:
- Jaki jest temat zajęć? l
- Co to są opłaty stałe? , ^
- Jakie mogą zdarzyć się wydatki nieprzewidziane?
Ćwiczenie: i' Zaplanuj wydatki na cały miesiąc dla jednej osoby z grupy. ;,
Zadanie domowe:
Poproś uczestników, aby zaplanowali wydatki na miesiąc z poilłó-cą domowników. ;
7. SPOSOBY OSZCZĘDNEGO ! GOSPODAROWANIA PIENIĘDZMI [
Powiedz pacjentom:
Niskie dochody sprawiają, że zmuszeni jesteście do ciągłego kontrolowania swoich wydatków. Aby nie było to dla Was zbyt uciążliwe, warto systematycznie stosować niżej podane sposoby oszczędnego gospodarowania:
- rezygnować z mniej potrzebnych artykułów,
- kupować artykuły tańsze (np. warzywa, owoce, kosmetyki itp.).
- ograniczyć rozrywki,
- podjąć dodatkową pracę,
- korzystać z pomocy instytucji charytatywnych (np. Opieka Społeczna),
- korzystać w miarę możliwości z pomocy krewnych, *f
- kupować artykuły w małych ilościach,
- wykonywać drobne naprawy we własnym zakresie, |Ł
- reperować swoją odzież, ;�;�
- oszczędnie korzystać z energii elektrycznej i gazu. l>.i,
98
Pytania do pacjentów:
t Jaki jest temat zajęć?
� Jakie można mieć korzyści z umiejętnego gospodarowania?
� Dlaczego jesteś zmuszony do ciągłego kontrolowania wydatków?
� Podaj znane Ci sposoby oszczędnego gospodarowania.
Ćwiczenie:
Przeprować głosowanie, podkreśl te sposoby, które uzyskały najwięcej punktów.
Zadanie domowe:
Rozdaj pacjentom listę sposobów umiejętnego gospodarowania. Poproś, aby każdy uczestnik zajęć wybrał przynajmniej jeden z podanych sposobów i zastanowił się, w jaki sposób może go realizować.
8. TRUDNOŚCI W ZAKUPACH
Powiedz pacjentom:
Nawet dobrze zaplanowane zakupy mogą przysporzyć wam nieprzewidzianych trudności, np. - sprzedano Wam wadliwy towar,
- źle wydano resztę,
- macie trudności z wyborem towaru,
- podano artykuły w zbyt dużej ilości.
Na dzisiejszych zajęciach będziemy uczyć się, jak radzić sobie w takich sytuacjach.
Pytania do pacjentów:
� Jaki jest temat zajęć?
� Na jakie trudności w sklepie możesz być narażony, robiąc zakupy?
x
Ćwiczenie:
Wybierz jedną z podanych trudnych sytuacji w sklepie. Zaaranżuj scenkę, w której jeden z pacjentów będzie grał kupującego, a drugi sprzedawcę. Zaproponuj pozytywne zachowanie.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby każdy z nich napisał na kartce, w jaki sposób radzi sobie z trudnościami w sklepie.
99
9. QUIZ - PODSUMOWANIE ZAJĘĆ
Rozdaj pacjentom kartki z zestawami pytań dotyczących cyklu zajęć budżetowych. Każdy pacjent odpowiada na pytania samodzielnie na kartce, następnie czyta odpowiedzi, które grupa komentuje
1 koryguje. Trener punktuje każdą odpowiedź w skali od O do
2 i wyłania osoby, które uzyskały największą ilość punktów. Na koniec dziękuje całej grupie za udział w zajęciach. Jeżeli to możliwe, zajęcia powinny się zakończyć wspólną herbatą lub rozdaniem drobnych nagród, ewentualnie dyplomów dla wszystkich uczestników grupy.
Przykład zestawu pytań:
� Co to są opłaty stałe?
� Ile kosztuje kostka masła?
� Podaj jeden sposób oszczędnego gospodarowania.
� Co mogą spowodować źle zaplanowane zakupy?
� Ile kosztuje l kg parówek?
100
?;s3ttft
Joanna Meder Krystyna Stępień
TRENING TECHNICZNY
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Podstawowe narzędzia przy naprawach domowych
Powiedz pacjentom:
W codziennym użytkowaniu mieszkania co pewien czas zdarzają się drobne usterki. Poważniejsze awarie wymagają fachowej pomocy, po którą można się zwrócić do administracji osiedla. Drobne awarie i konserwacje, takie jak: wymiana bezpieczników elektrycznych, naprawa zawiasów i zamków meblowych, uszczelnianie drzwi i okien, wymiana uszczelki kranowej itp. - można wykonać samemu, bez kosztownej pomocy fachowca. W tym treningu będziemy się uczyć, jak prawidłowo wykonać takie czynności.
Przy większych pracach warto poprosić o pomoc kogoś ze znajomych. Niektóre czynności dużo łatwiej wykonać z pomocą drugiej osoby, która może także służyć dobrą radą. Taka wzajemna pomoc jest jednym ze sposobów budowania przyjacielskich stosunków z ludźmi. Do wszystkich, również drobnych napraw, potrzebne są odpowiednie narzędzia. W każdym domu niezbędny jest przynajmniej młotek, śrubokręt, kombinerki. Te podstawowe narzędzia można kupić w sklepach z artykułami metalowymi i technicznymi. Nie są one zbyt drogie, a kupione będą służyć przez lata. Warto je kupić także dlatego, że używanie do napraw przypadkowych przedmiotów zamiast właściwych narzędzi może doprowadzić do zranienia się, a także do uszkodzenia naprawianego sprzętu. Nieco droższym, ale także przydatnym narzędziem jest klucz francuski albo spełniająca podobne funkcje tzw. żabka. Bardzo użyteczna w pracach domowych bywa wiertarka, ale jest to urządzenie bardzo drogie. Pozostaje więc pożyczanie jej - w miarę możliwości - od znajomych lub korzystanie z usług fachowca.
Posiadając w domu podstawowe narzędzia możemy sami wykony-wać proste naprawy. Pozwala to utrzymywać w sprawności różne
101

^'.^fee; �=.:�'
SjSfe'-fe'r-a.i
3fi*#Lw:-*..Jl
urządzenia i sprzęt domowy oraz zaoszczędzić na fachowych usługach. Poza tym skuteczne samodzielne naprawy dają satysfakcję z własnej zaradności i umiejętności.
Pytania do pacjentów:
� Czy ktoś z was od czasu do czasu dokonuje jakichś napraw w domu?
� Jakie to są naprawy?
� Jakie usterki w waszym mieszkaniu są ciągle do naprawy?
� Które z tych usterek moglibyście usunąć sami?
� Jakie podstawowe narzędzia są potrzebne do napraw domowych?
� Jakie korzyści daje samodzielne wykonywanie prostych napraw domowych?
� Co daje wzajemna pomoc między znajomymi?
� Jakich napraw będziemy się uczyć na zajęciach treningu technicznego?
Zadanie domowe:
1. Sprawdź, jakie narzędzia posiadasz w swoim domu.
2. Znajdź najbliższy sklep z art. technicznymi, których ci brakuje. Jeżeli aktualnie stać cię na zakup - kup jedno z tych narzędzi.
2. WBIJANIE I WYCIĄGANIE GWOŹDZI
Powiedz pacjentom:
Najprostszą czynnością techniczną, jaką zdarza nam się wykonać w domu, jest wbijanie gwoździ. Nawet jednak przy tak banalnej czynności trzeba pamiętać o kilku zasadach. Bardzo proste jest wbijanie gwoździ w drewno. Podstawową rzeczą, o której trzeba pamiętać, jest dobranie odpowiedniej wielkości gwoździa; zbyt duży gwóźdź łatwo może rozsadzić deskę, a poza tym wygląda mało estetycznie. W cienkie listwy można wbijać tylko bardzo małe gwoździki.
Jeżeli wbijamy gwoździk, to zazwyczaj przytrzymujemy go palcami. Dla uniknięcia stłuczenia palców można umieścić gwoździk między zębami zwykłego grzebienia i w ten sposób przytrzymać g� podczas wbijania.
Bardzo trudne jest wbijanie gwoździ w beton. Zwykłe gwoździe
102
będą się tu zawsze gięły. Do wbijania w beton służą specjalnie hartowane gwoździe lub haki. Jeżeli chcemy zamontować zawieszenie szafek lub ciężkich półek, można wezwać montera, który specjalnym pistoletem wstrzeli w beton hartowane kołki. Duże i średnie śruby oraz haki możemy zamocować za pomocą tzw. kołków rozporowych. Do tego potrzebna jest jednak wiertarka. Do wiercenia otworów w betonie używamy specjalnych wierteł - widiowych. Średnice tych wierteł są znormalizowane i takie same jak średnice plastykowych tulei kołków rozporowych. Kołek nr 8 wiertło nr 8 itd. Warto zaznaczyć na wiertle głębokość, na jaką będziemy wiercić - przykleić na wiertle kawałek plastra w odległości równej długości kołka.
Do wyciągania gwoździ (z betonu lub drewna) używamy kombinerek. Najlepiej uchwycić gwóźdź płasko, bokiem szczypiec i opierając czubek kombinerek o ścianę wyciągnąć gwóźdź stosując rodzaj dźwigni. Dla uniknięcia zniszczenia ściany (lub drewna) końcem kombinerek, pomiędzy nie a ścianę podkłada się plastykową lub drewnianą starą linijkę.
Pytania do pacjentów:
O czym trzeba pamiętać przy wbijaniu gwoździ w drewno?
Jakiego rodzaju gwoździe możemy wbijać w beton?
W jaki sposób mocujemy zawieszenie szafek i ciężkich półek?
Jak zaznaczyć głębokość wierconego otworu?
W jaki sposób najłatwiej wyciągnąć gwoździe?
Demonstracja:
Pokazując wyżej opisane czynności (może na wideo?), zwróć szczególną uwagę na skutki użycia zbyt dużych gwoździ do wbijania w cienkie listewki. Dokładnie opisz technikę wyciągania gwoździ. Przećwicz z każdym pacjentem wbijanie, a potem wyciąganie gwoździ z betonu i drewna.
Zadanie domowe:
Stosując sposób nauczony na treningu powyciągaj wszystkie niepotrzebne gwoździe ze ścian Twojego mieszkania.
103
Miix ,.-?�'-4 "iss-^;1
3. WYMIANA BEZPIECZNIKÓW INSTALACJI < ELEKTRYCZNEJ
Powiedz pacjentom:
Wymiana bezpieczników instalacji elektrycznej jest prostą operacją, którą każdy jest w stanie wykonać. Na pewno każdy z Was był świadkiem przepalenia się lub wyłączenia bezpiecznika. Zdarza się to najczęściej z dwóch powodów. Po pierwsze wtedy, gdy do sieci elektrycznej podłączonych jest jednocześnie zbyt wiele pracujących urządzeń elektrycznych (żelazko, lodówka, telewizor itd.). Po drugie, wyłączenie bezpiecznika następuje także wtedy, gdy dochodzi do zwarcia w instalacji (np. w uszkodzonym żelazku, odkurzaczu, lampie) albo w przewodzie elektrycznym zasilającym te urządzenia. W przypadku przepalenia bezpiecznika należy albo wyłączyć część działających urządzeń elektrycznych, albo odłączyć uszkodzone urządzenie i dopiero wtedy włączyć bezpiecznik.
Istnieją dwa rodzaje bezpieczników; topikowe i automatyczne. Jeżeli mamy bezpieczniki automatyczne, wystarczy wcisnąć specjalny guzik, aby bezpiecznik zadziałał ponownie. Bezpieczniki topikowe można jedynie wymienić na nowe i o takim samym natężeniu (np. 16A, 4A, 25A). Uszkodzenie bezpiecznika topikowego poznajemy po braku kolorowego metalowego kapturka w stopce bezpiecznika.
Potrzebne przedmioty:
� bezpieczniki topikowe o różnym natężeniu,
� uszkodzony bezpiecznik topikowy,
� gniazdko bezpiecznikowe z kapturkiem,
� bezpiecznik automatyczny.
Pytania do pacjentów:
� Jakiej czynności będziemy się teraz uczyć?
� Jakie bywają główne przyczyny przepalenia się bezpiecznika'.'
� Co należy zrobić, jeżeli wyłączenie bezpiecznika spowodowane jest przeciążeniem sieci?
� Co należy zrobić, jeżeli wyłączenie bezpiecznika nastąpi w wyniku tzw. "krótkiego spięcia"?
� Jakie znamy rodzaje bezpieczników elektrycznych?
� Po czym poznajemy przepalenie bezpiecznika topikowego?
104
� O czym musimy pamiętać przy wymianie bezpiecznika tópikowe-
go?
Demonstracja:
Komentarz rozpocznij od przypomnienia, że pierwszą czynnością jest zawsze odłączenie z sieci uszkodzonego urządzenia. Zwróć pacjentom uwagę na dobranie nowego bezpiecznika o takim samym natężeniu przepływu prądu.
Pytania do pacjentów:
� Co trzeba zrobić przed wymianą bezpiecznika?
� Jakie są kolejne czynności przy wymianie bezpiecznika elektrycznego?
Zademonstruj pacjentom sposób wymiany bezpiecznika topikowe-go. Pokaż różnice między bezpiecznikami topikowymi o różnym natężeniu (kolor kapsli). Spytaj, czy mają jakieś pytania.
Zadanie domowe:
� Sprawdź w swoim mieszkaniu tablicę z bezpiecznikami elektrycznymi. Czy są topikowe, czy automatyczne?
� Sprawdź natężenie poszczególnych bezpieczników topikowych. Kup w sklepie elektrycznym po jednym bezpieczniku zapasowym.
4. WYMIANA ŻARÓWEK Naprawa obluzowanego wyłącznika i gniazdka elektrycznego
Powiedz pacjentom:
Wszystkie naprawy instalacji elektrycznej mogą być wykonywane tylko przy wyłączonych bezpiecznikach elektrycznych, tzn. przy wyłączonym napięciu elektrycznym. Naprawy dokonywane w instalacji będącej pod napięciem grożą porażeniem prądem, nawet śmiertelnym.
Co pewien czas musicie wymienić przepaloną żarówkę. Tej prostej czynności także nie wolno wykonywać bez uprzedniego wyłączenia bezpieczników. Trzeba przy tym zwracać uwagę na oznaczenie "tocy. umieszczone na szczycie szklanej bańki lub na gwincie żarówki. Żarówki mogą mieć moc 25W, 40W, 75W, 100W itd.
105
Jeżeli gniazdko elektryczne lub wyłącznik (tzw. kontakt) są obluzowane i wystają ze ściany - w prosty sposób możecie je naprawić dokręcając dwie śrubki. Przed tą naprawą także musicie wykręcić bezpieczniki. \Varto pamiętać, że obluzowaniu gniazdek w ścianie można zapobiec przez dociskanie gniazdka ręką podczas wyciągania wtyczki.
Potrzebne przedmioty: 'i
- dwie żarówki (dobra oraz przepalona), :
- lampa elektryczna stojąca,
- śrubokręt,
- wyłącznik i gniazdko elektryczne - w pomieszczeniu, w fetó-rym są zajęcia.
Pytania do pacjentów:
� Jakich czynności będziemy się teraz uczyć?
� Jakie narzędzia będą potrzebne do napraw, których się teraz uczymy?
� O czym musimy koniecznie pamiętać przy wszelkich naprawach instalacji elektrycznej?
� Gdzie jest umieszczone oznaczenie mocy żarówki?
� Jak można uniknąć obluzowania gniazdek w ścianie? [
Demonstracja:
Przypomnij, że nawet przed zwykłą wymianą żarówki konieczne jest wyłączenie bezpieczników. Zwróć uwagę na podtrzymanie oprawki w czasie wykręcania żarówki. Wskaż miejsce odczytywania mocy żarówki.
Pytania do pacjentów:
� Od czego zaczynamy wymianę przepalonej żarówki?
� Jak dokonać wymiany przepalonej żarówki?
� Od czego zaczynamy umocowanie luźnego gniazdka elektrycznego lub kontaktu?
� W jaki sposób należy zamocować obluzowane gniazdko w ścianie?
� Co zrobić, jeżeli w wyłączniku nie widać śrubek mocujących?
Zademonstruj pacjentom dobrą i przepaloną żarówkę. Pokaż różnicę. Poproś jednego z pacjentów, aby odczytał oznaczenia mocy żarówek. Zademonstruj sposób mocowania gniazdka. Poproś innego
106
pacjenta, aby samodzielnie zrobił to samo. Zapytaj, czy uczestnicy
mają jakieś pytania do treningu.
Zadanie domowe:
Sprawdź w swoim mieszkaniu, czy są jakieś przepalone żarówki lub gniazdka wymagające zamocowania. Wykonaj ewentualne na-I prawy.
5. USZCZELNIANIE OKIEN I DRZWI
Powiedz pacjentom:
Nieszczelne okna oraz drzwi powodują znaczne obniżenie tem-j peratury w mieszkaniu. Dlatego warto zadbać o ich uszczelnienie,
zwłaszcza że jest to czynność łatwa do wykonania. Szpary między
ramą okna a futryną można uszczelnić samoprzylepną taśmą z gąbki.
Podobnie - szpary między krawędzią drzwi a futryną. Takie uszczel-jnienie wystarcza na okres 1-2 lat, a potem musi być wymienione na j nowe. Odpowiednią taśmę można kupić w sklepach chemicznych lub |gospodarstwa domowego.
Drugą drogą, którą do mieszkania może dostawać się zimne powiet-jrze, są szpary między futryną a ścianą. Często miejsce osadzenia [futryny w murze zakryte jest przybitą listwą. Po ostrożnym oderwaniu Jlistwy, szpary należy zatkać pakułami z waty, upychając je ostrym [czubkiem noża lub końcem śrubokręta. Następnie powierzchnie za-Itkanych szpar trzeba zalepić zaprawą gipsową (gips + niewielka ilość [wody), którą wciskamy w szpary szpachelką malarską. Ostatecznie nożna w tym celu użyć starego noża. Do zalepiania dziur należy użyć
gipsu specjalnego, który ma długi okres zastygania. Na koniec, po [wyschnięciu gipsu w szparach ponownie przybijamy listwę maskującą,
Starając się trafić w "stare" otwory po gwoździach.
Potrzebne przedmioty:
- gąbka samoprzylepna do uszczelniania,
- wata (techniczna lub opatrunkowa),
- gips długoschnący,
- szpachelką malarska,
- śrubokręt,
- okno z łatwym dostępem w sali zajęć.
107
Pytania do pacjentów:
� Jakiej czynności uczymy się dzisiaj?
� Jakie korzyści mamy z uszczelnienia okien i drzwi?
� Jakie materiały i narzędzia są potrzebne do uszczelniania?
� Co jest potrzebne do zatkania szpar pod futryną okna?
Demonstracja:
Komentując pokaz, odpowiednio podawaj instrukcje użycia gąbki samoprzylepnej w uszczelnianiu okna. Omów sposób zdjęcia listwy maskującej. Dokładnie wytłumacz sposób przygotowania i użycia zaprawy gipsowej.
Pytania do pacjentów: , f
� Jakie są kolejne czynności w uszczelnianiu okien i drzwi?
� Na czym polega uszczelnienie szpar między futryną okna a ścianą wymień kolejne czynności.
Zademonstruj pacjentom prawidłową metodę uszczelniania okna. Zachęć pacjentów do próby wykonania odpowiednich czynności. Pokaż sposób zatykania watą szpar pod futryną. Pokaż, jak zagipsować szparę między futryną a ścianą. Zapytaj, czy mają jakieś pytania.
6. WYMIANA ZAMKA MEBLOWEGO
Powiedz pacjentom:
Jedną z dokuczliwych, a łatwych do naprawienia usterek domowych jest zacinanie się zamka meblowego. Zacinający się zamek należy najpierw odkręcić i przyjrzeć się jego mechanizmowi, który jest bardzo prosty. Czasem wystarczy wciśnięcie sprężyny lub zapadki na właściwe miejsce, aby zamek naprawić. Najczęściej jednak zamki meblowe nie dają się naprawiać i wtedy musimy kupić nowy zamek. Rozróżniamy zamki tzw. "prawe" i "lewe", dlatego najprościej wymontować zepsuty zamek, zanieść do sklepu i pokazać, o jaki typ nam chodzi. Zamki meblowe można kupić w sklepach z artykułami metalowymi.
W przypadku niedziałania zasuwki meblowej trzeba sprawdzić, czy nie jest nadmiernie zgięte skrzydełko mocujące. Skrzydełko takie należy odgiąć do właściwej pozycji za pomocą kombinerek.
Zamki meblowe i wszelkie metalowe części mocowane do mebli (klamki, zawiasy, ozdobne uchwyty) nazywamy okuciami meblo-
1O8
wymi. Można je kupić w specjalistycznych sklepach różnych firm, polskich i zagranicznych.
Potrzebne przedmioty:
- śrubokręt (prawidłowa nazwa - wkrętak),
- kombinerki,
- zamek meblowy kasetowy,
- zamek meblowy nakładany,
- zasuwka meblowa.
Pytania do pacjentów:
� Jakich napraw będziemy się dzisiaj uczyć?
� Jakie narzędzia są potrzebne do tych napraw?
� Jakie są rodzaje zamków meblowych?
� Jak kupować zamek meblowy?
^Demonstracja:
Omów kolejne etapy naprawy. Dobrze byłoby dysponować na-jgraniem wideo, pokazującym "niefachowość" prób reperacji zamka |oraz zakup nowego.
Pytania do pacjentów:
Od czego rozpoczynamy wymianę zamka?
Jakie są kolejne działania wymiany uszkodzonego zamka?
[Zademonstruj pacjentom prawidłowe czynności wymiany zamka araz regulacji zasuwki meblowej.
7. WYMIANA USZCZELKI W KRANIE
Powiedz pacjentom:
Wyciekanie wody z nieszczelnego zaworu kranowego, a także "warczenie" w baterii kranowej to objawy zużycia lub wadliwego umocowania uszczelki. Usterkę tę można dość łatwo usunąć. Trzeba przy tym pamiętać o podstawowym warunku bezpieczeństwa: wszystkie naprawy Przy kranie można dokonywać wyłącznie przy zakręconym głównym zaworze odcinającym dopływ wody do mieszkania.
Są dwa główne przewody: zimnej i gorącej wody każdy z osobnym zaworem. Po stwierdzeniu, że do reperowanego zaworu nie ^opływa już woda, należy kombinerkami odkręcić zakrętkę mocującą pokrętło ("kurek"). Samo pokrętło ściąga się bez obrotu. Następ-
109
nie kluczem francuskim wykręcamy tzw. główkę z korpusu baterii. Mamy teraz dostęp do całego zaworu. Po odkręceniu nakrętki mocującej wymieniamy zużytą uszczelkę na nową. Trzeba pamiętać, że uszczelka do wody zimnej jest z gumy i ma kolor czarny, zaś uszczelka do wody gorącej jest z fibry i ma kolor czerwony. Uszczelki można kupić w sklepach z artykułami hydraulicznymi. Teraz wszystkie czynności wykonujemy w odwrotnej kolejności. Po całkowitym zmontowaniu zaworu, główki baterii i kurka odkręcamy do połowy zawór na głównym przewodzie mieszkaniowym. Dopiero po stwierdzeniu, że zawór w kranie jest prawidłowo zamontowany i szczelny - całkowicie odkręcamy główny zawór.
Potrzebne przedmioty:
- zawór kranowy,
- uszczelki obu rodzajów,
- kombinerki,
- klucz francuski.
Pytania do pacjentów:
� Jakiej naprawy się teraz uczymy?
� Jakie narzędzia będą nam potrzebne?
� Jakie są kolory uszczelek?
� W jakich sklepach można kupić uszczelki?
Demonstracja:
Podkreśl, że przed naprawą konieczne jest zakręcenie głównego zaworu w mieszkaniu, a następnie sprawdzenie, czy dopływ wody został rzeczywiście odcięty. Po omówieniu kolejnych czynności wymiany uszczelki, zwróć uwagę na początkowo nieznaczne odkręcenie głównego zaworu i sprawdzenie szczelności.
Pytania do pacjentów:
� Co trzeba koniecznie zrobić przed rozpoczęciem naprawy kranu?
� Którą część baterii kranowej demontujemy najpierw?
� Jakie kolejne czynności wykonujemy?
Wykorzystując baterię kranową w sali zajęć zademonstruj pacjentom sposób zdejmowania kurka. Pokaż główkę baterii oraz wystającą z niej końcówkę trzpienia. Zapoznaj pacjentów z budową baterii i ponownym montażem. Zachęć kogoś z pacjentów do wymiany uszczelki.
110
Krystyna Stępień, Trojanowska
TRENING UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Powiedz pacjentom:
Na zajęciach umiejętności praktycznych będziemy uczyć się, jak dbać o naszą bieliznę osobistą, ubranie wierzchnie i buty. Jest to ważne, ponieważ estetyczny i zadbany wygląd umożliwia kontakty z ludźmi, ułatwia zawarcie nowych znajomości czy znalezienie pracy. Zaniedbany wygląd postrzegany jest często jako objaw choroby psychicznej. Osoby w brudnym i dziwacznym stroju wyróżniają się w otoczeniu. Ważne jest też, ażeby dbać o odzież ze względów ekonomicznych. Umiejętność cerowania, szycia czy konserwacji odzieży i butów przedłuża ich używanie. Musimy pamiętać również o tym, że ubrani starannie i czysto mamy lepsze samopoczucie.
Pytania do pacjentów:
� Jaki jest cel tego treningu?
� Dlaczego należy dbać o wygląd zewnętrzny?
� Co ułatwia nam schludny wygląd?
� Jakie są konsekwencje braku dbałości o siebie?
Trening umiejętności praktycznych będzie obejmował następujące tematy:
1. Zajęcia wstępne.
2. Konserwacja i czyszczenie obuwia skórzanego.
3. Czyszczenie butów z innych materiałów.
4. Szycie ręczne.
5. Przyszywanie guzika.
6. Cerowanie odzieży.
7. Pranie ręczne.
8. Pranie w pralce automatycznej.
9. Prasowanie. 'O. Powtórzenie wiadomości.
II
^^vy^M5s^
^af^t;-^^"
a^ŁAtiaay*,-f.!Ss*?fe
Nasze zajęcia będą się rozpoczynały od omówienia danej czynności. Potem obejrzymy odtworzoną z kasety wideo lub zaprezentowaną na żywo scenkę, w której zostanie pokazana prawidłowo wykonana czynność. Następnie przejdziemy do ćwiczeń, które będziecie wykonywać sami.
Na koniec otrzymacie zadanie do wykonania w domu.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów o znalezienie w domu pasty i szczotki do czyszczenia butów.
2. KONSERWACJA I CZYSZCZENIE OBUWIA SKÓRZANEGO
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć, w jaki sposób prawidłowo konserwować buty. Dbanie o buty polega na codziennym ich czyszczeniu. Brudne buty wyglądają nieestetycznie. Błoto i kurz powodują ich szybsze zużycie. Należy pamiętać o znalezieniu najbliższego punktu naprawy obuwia. Jest to ważne, gdyż sami nie potrafimy fachowo naprawić zdartych zelówek i obcasów. Naprawa kosztuje mniej niż nowe buty.
112
Pytania do pacjentów:
Co jest tematem naszych zajęć?
Na czym polega konserwacja butów?
Jakie są skutki, kiedy nie dbamy o buty?
O czym jeszcze powinniśmy pamiętać?
Dlaczego należy pamiętać o oddawaniu butów do szewca?
Potrzebne przedmioty:
- papier na podłogę,
- pasta do butów odpowiedniego koloru,
- mała szczoteczka do pasty,
- szmatka do usuwania błota i brudu,
- szczotka o miękkim włosiu do polerowania.
Kolejność czynności: (Tablica X patrz Aneks)
1. Zawijamy rękawy, aby ich nie zabrudzić.
2. Rozkładamy papier na podłodze.
3. Ścieramy brud szmatką.
4. Pastujemy buty małą szczoteczką, używając pasty odpowiedniego koloru.
5. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
6. Szczotką o miękkim włosiu glansujemy buty do połysku.
Demonstracja:
Pokaż na żywo lub na wideo scenkę prezentującą prawidłowe czyszczenie butów. Potem zadaj pacjentom pytania:
- Jakie przedmioty są potrzebne do czyszczenia butów?
- Jaka jest kolejność wykonywanych czynności?
Ćwiczenia praktyczne:
Należy przećwiczyć ze wszystkimi pacjentami prawidłowe czyszczenie butów. Wykorzystujemy przedmioty i materiały, które pacjenci przynieśli na zajęcia.
Zadania domowe:
Poproś pacjentów, jeżeli mają, aby przynieśli na następne zajęcia: buty zamszowe, lakierki (buty plastykowe) i tenisówki.
l 13
3. KONSERWACJA I CZYSZCZENIE BUTÓW Z INNYCH MATERIAŁÓW
Powiedz pacjentom:
Buty wykonuje się z różnych materiałów, takich jak zamsz, plastyk i płótno. Każdy rodzaj materiału wymaga innej konserwacji.
Pytania do pacjentów:
Z jakich materiałów, innych niż skóra, wykonuje się buty?
Czyszczenie butów zamszowych Potrzebne przedmioty:
papier na podłogę,
specjalna szczoteczka z gumowym włosiem,
szczotka do usuwania błota.
Kolejność czynności:
1. Podwijamy rękawy, aby ich nie zaplamić.
2. Rozkładamy papier na podłogę.
3. Usuwamy błoto za pomocą czystej szczotki.
4. Szczoteczką o gumowym włosiu czeszemy powierzchnię butów
we wszystkich kierunkach.
Buty zamszowe możemy oczyścić również podsuszoną, pozbawioną miąższu skórką od chleba, pocierając zabrudzone miejsca.
Czyszczenie butów plastykowych Kolejność czynności:
1. Podwijamy rękawy.
2. Rozkładamy papier na podłogę.
3. Usuwamy kurz i brud wilgotną szmatką.
4. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
5. Powlekamy cienką warstewką kremu Nivea.
6. Na koniec przecieramy czystą suchą szmatką.
Czyszczenie butów lekkich z materiału
Buty z materiału takie jak tenisówki pierzemy całe. Do prania używamy wody z proszkiem, do której wkładamy buty i pocieramy szczoteczką do rąk zabrudzone miejsca. Dokładnie płuczemy pod bieżącą wodą. Suszymy z noskami uniesionymi do góry, ustawiając w misce, aby ściekająca woda nie zalała podłogi. Butów ze sztruksu i jeansu nie pierzemy.
114
Przechowywanie butów
Buty po ewentualnych naprawach u szewca czyścimy i lekko wypychamy gazetami, aby nie zmieniły fasonu. Przechowujemy w suchych i przewiewnych szafkach. Musimy pamiętać o konserwowaniu butów przy zmianie w poszczególnych sezonach - letnim i zimowym.
Pytania do pacjentów:
� Jak czyścimy buty zamszowe?
� Jakie buty z materiału możemy uprać?
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby na następne zajęcia przyszli w wyczyszczonych butach.
t. SZYCIE RĘCZNE
Powiedz pacjentom:
Nie każdy z nas posiada w domu maszynę do szycia, lub nie j każdego z nas stać na noszenie uszkodzonych, rozdartych czy | rozprutych rzeczy do punktu napraw krawieckich. Dlatego dzisiaj j nauczymy się, jak sobie poradzić w sytuacjach, kiedy musimy podszyć lub zeszyć uszkodzoną odzież. Poznamy dwa ściegi używane w szyciu ręcznym. Pierwszym ściegiem będzie ścieg za igłą, przydatny w szyciu rozdartego szwu, oderwanej kieszeni. Drugi to ścieg krzyżykowy, potrzebny w podszywaniu naderwanej listwy przy spódnicy lub taśmy w nogawkach spodni. Przystępując do szycia [musimy pamiętać o doborze koloru nici i grubości igły do materiału.
Potrzebne przedmioty: l- nici odpowiedniego koloru, l- igła odpowiedniej grubości, I- naparstek, |- nożyczki.
Pytania do pacjentów:
Co jest tematem dzisiejszych zajęć? Jakich ściegów nauczymy się dzisiaj?
Jakim ściegiem naprawiamy rozpruty szew lub naderwaną kieszeń?
l 15
� Do jakiego rodzaju napraw używamy ściegu krzyżykowego?
� O czym należy pamiętać przystępując do szycia?
� Jakich przedmiotów używamy do szycia?
Demonstracja l
Powiedz pacjentom:
Obejrzymy teraz pokaz prawidłowego zszywania rozprutego szwu ściegiem za igłą. Proszę, abyście dokładnie obserwowali i zapamiętali kolejność czynności. Po pokazie będę podchodziła do każdego z was i pokażę, jak szyć ściegiem za igłą. Później będziecie ćwiczyć sami.
Ćwiczenie praktyczne:
Pacjenci zszywają dwa ścinki materiału ściegiem za igłą.
Demonstracja II
Powiedz pacjentom:
Teraz obejrzymy pokaz prawidłowego wykonania ściegu krzyżykowego. Proszę, abyście zwrócili uwagę na kolejność wykonywanych czynności w tym ściegu. Po obejrzeniu pokazu będę podchodziła do każdego z was i przećwiczę z każdym ścieg krzyżykowy. Później będziecie ćwiczyć sami.
Ćwiczenie praktyczne:
Każdy pacjent podszywa ściegiem krzyżykowym ścinek materiału imitujący oderwaną listwę przy spódnicy.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby w domu, używając jednego ze ściegów, naprawili odzież.
5. PRZYSZYCIE GUZIKA
Powiedz pacjentom:
Guziki mogą służyć dekoracji, ale przede wszystkim spełniają funkcję zapięcia. Brak guzików powoduje, że odzież wygląda nieele-gancko, niechlujnie. Należy pamiętać o dopasowaniu brakującego guzika do pozostałych w odpowiednim kolorze, kształcie i wielkości. Prawie zawsze przyszywa się guzik na nóżce. Jej wysokość zależy od
l 16
rodzaju tkaniny, tzn. do grubszej tkaniny nóżka powinna być odpowiednio wyższa. >
Pytania do pacjentów:
� Jaką rolę spełniają w ubraniu guziki?
� Jak wpływa brak guzików na wygląd odzieży?
� W jaki sposób dopasowuje się brakujący guzik?
� Jak zazwyczaj przyszywa się guzik?
Potrzebne przedmioty:
� guzik dopasowany kolorem, kształtem i wielkością,
� nitka dopasowana kolorem i grubością,
� igła dopasowana wielkością do grubości tkaniny, tzn. igła cienka do cienkiej tkaniny.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Teraz zobaczycie pokaz prawidłowego sposobu przyszycia guzika. Starajcie się śledzić kolejność wykonywanych czynności.
Pytania do pacjentów:
� Z której strony wkłuwamy igłę z nitką rozpoczynając przyszywanie guzika?
� Dlaczego między guzik i tkaninę wsuwamy zapałkę lub szpilkę?
� Jak kończymy przyszywanie guzika?
Kolejność czynności:
1. Wkłuć igłę z nitką w oznaczone miejsce, z prawej do lewej strony tkaniny, pozostawić supełek na wierzchu.
2. Prowadzić igłę z lewej do prawej strony ubioru i przez dziurki guzika.
3. Wsunąć zapałkę lub szpilkę pomiędzy guzik i tkaninę lub też w górze guzika.
4. Po kilkakrotnym przeszyciu wysunąć zapałkę lub szpilkę.
5. Igłą z nitką owinąć 5- 6 razy nici znajdujące się pomiędzy guzikiem a tkaniną, tworząc w ten sposób nóżkę.
6. Przekłuć igłę z nitką na lewą stronę i zakończyć niewidocznym z wierzchu ściegiem.
117
Ćwiczenie praktyczne: ** Poproś jednego z pacjentów, aby powtórzył prawidłowy sposób przyszycia guzika, uwzględniając kolejność czynności. Można poprosić pozostałych pacjentów o ewentualną pomoc w powtórzeniu kolejnych czynności. Następnie pacjenci ćwiczą przyszywanie guzika zachowując prawidłową kolejność czynności.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy posiadają potrzebne przedmioty do szycia. Poproś, aby sprawdzili również, czy w ich odzieży nie brakuje guzików. Jeżeli tak, to niech przyszyją je według poznanego na zajęciach planu.
6. CEROWANIE
Powiedz pacjentom:
Cerujemy odzież po to, aby wyglądać schludnie i estetycznie. Zacerowana odzież służy nam dłużej, gdyż niewielkie dziurki nie powiększają się. Cerujemy przede wszystkim małe dziurki. Cerować możemy praktycznie wszystko, tj. skarpety, swetry, rajstopy, pościel. Należy pamiętać o dobraniu odpowiedniej igły do grubości nitki. Starajmy się dobierać kolory nici do koloru odzieży, którą cerujemy.
Pytania do pacjentów:
- Po co cerujemy odzież?
- Kiedy najlepiej cerować odzież?
- Jaką odzież możemy cerować?
- Jak dobieramy igłę i nitkę do cerowanej odzieży?
Potrzebne przedmioty:
- igła,
- nici lub włóczka,
- "grzybek" lub zakrętka od "twista",
- nożyczki,
- naparstek.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz scenkę, która pomoże zapamiętać, w jaki sposób cerujemy odzież. Po pokazie zadajemy pacjentom pytania.
118
EiiitMaiS* 8*3
Jakie przybory są potrzebne do cerowania?
� O czym powinniśmy pamiętać wybierając igłę i nici?
� Jakie czynności podczas cerowania są najtrudniejsze?
Kolejność czynności:
1. Wybrać igłę odpowiednią do grubości nici.
2. Nawlec igłę używając specjalnego nawlekacza.
3. Ułożyć odzież na "lewej stronie", tak aby można było podłożyć drewniany grzybek pod dziurkę i naciągnąć materiał.
4. Rozpocząć cerowanie szyjąc z góry na dół i układając nitki równolegle blisko siebie.
5. Szyć i przewlekać nitki od prawej ręki do lewej, prowadząc igłę pomiędzy nitkami pionowymi, na przemian, jedna na dole igły, druga na górze. Powstanie bardzo gęsta krateczka.
6. Kończyć cerowanie dobrze mocując nitkę i obcinając nić z nadmiarem.
7. Całą cerę opukać naparstkiem założonym na palec.
Ćwiczenie praktyczne:
Pacjenci cerują swoje czyste i wyprane skarpetki.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy mają przedmioty potrzebne do cerowania. Poproś również, aby każdy z pacjentów zacerował w domu skarpetkę według podanego na zajęciach schematu.
7. PRANIE RĘCZNE
Powiedz pacjentom:
Część ubrań: np. swetry wełniane, bluzki z delikatnych tkanin (np. jedwabiu), spodnie, spódnice, należy prać ręcznie. Dzięki temu długo utrzymują właściwy kształt, nie filcują się, tkanina zachowuje pierwotny charakter. Ubranie wygląda świeżo. Należy pamiętać o tym, że bluzki z delikatnych tkanin ( jedwab), spódnice, spodnie po wypraniu i kilkakrotnym płukaniu wieszamy na wieszak z wodą, do częściowego wysuszenia. Wilgotne łatwiej prasować. Na szych zajęciach omówimy i przećwiczymy ręczne pranie swetra.

^m^Z^S&sm
SSK *-*";x-- i*--1, '"���
Sa&&&;-*.L?&iiLśf'&>~
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem dzisiejszych zajęć?
� Dlaczego swetry, spodnie, spódnice, bluzki z delikatnych tkanin należy prać ręcznie?
� Jak suszymy spodnie, spódnice, bluzki z delikatnych tkanin?
� Jakiej umiejętności będziemy się uczyć na tych zajęciach?
Potrzebne przedmioty:
- miska z letnią wodą,
- płyn do prania ręcznego np. "Perła", ,,FF", "Kokosal",
- płyn do płukania tkanin np. płyn "K",
- ręczniki frotte.
Demonstracja
Powiedz pacjentom:
Zobaczycie teraz, jak należy prawidłowo prać sweter. Starajcie się uważnie śledzić kolejność wykonywanych czynności.
Pytania do pacjentów:
W wodzie o jakiej temperaturze pierzemy sweter?
Jakich płynów dodajemy do prania?
Ile razy płuczemy?
Dlaczego do ostatniego płukania dodajemy płynu, np. ,,K"?
W jaki sposób usuwamy nadmiar wody?
Jak suszymy sweter?
Kolejność czynności: (Tablica XI patrz Aneks)
1. Nalać do miski letniej wody.
2. Dodać płynu do prania ręcznego, np. "Perła", płyn "FF", "Kokosal".
3. Prać wygniatając.
4. Płukać 2-3 razy.
5. Do ostatniego płukania dodać płynu do płukania tkanin, np. płynu "K".
6. Delikatnie odcisnąć.
7. Zawinąć w ręcznik frotte i odcisnąć nadmiar wody.
8. Ułożyć sweter na suchym ręczniku, nadając mu pierwotny kształt.'
120
Ćwiczenie praktyczne:
Poproś jednego z uczestników zajęć o wypranie swetra w sposób demonstrowany na zajęciach, z uwzględnieniem kolejności czynności. Inni pacjenci przyglądają się i starają zapamiętać sposób oraz kolejność wykonywanych czynności.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy mają w domu środki do prania swetrów. Poproś, aby pacjenci w zależności od potrzeby 1 - wyprali w domu swetry według poznanego na zajęciach schematu.
8. PRANIE W PRALCE AUTOMATYCZNEJ
Powiedz pacjentom:
Pranie w pralce automatycznej pomaga w systematycznym utrzymaniu naszej bielizny i rzeczy osobistych w czystości. Pralka automatyczna ułatwia pranie dlatego, że wyręcza nas z wielu uciążliwych czynności, takich jak pranie, płukanie i wyżymanie.
Pralka taka pierze bieliznę według różnych programów prania. Wybór programu jest uzależniony od rodzaju materiału i temperatury wody. Lista programów ponumerowanych od l do kilkunastu znajduje się na obudowie pralki, obok pokrętła programatora. Do prania w pralkach automatycznych używamy specjalnych proszków nie pieniących się. Należy pamiętać o tym, że białą bawełnę i len pierzemy w temperaturze od 60 do 90 stopni. Rzeczy kolorowe pierzemy w temperaturze od 40 do 60 stopni. Wszystkie rzeczy z domieszką tworzywa sztucznego pierzemy w temperaturze 40 stopni.
Musimy zapamiętać, że nie wolno otwierać drzwiczek, kiedy pralka jest włączona i pierze. Grozi to /.alaniem mieszkania. Nic wolno także wychodzić z domu pozostawiając włączoną pralkę.
Pytania do pacjentów:
� Jak pralka automatyczna ułatwia nam pranie?
� Od czego jest uzależniony program prania?
� Gdzie jest umieszczona lista programów?
� Czy możemy prać w pralce automatycznej używając proszku do prania ręczego9
� W jakiej temperaturze pierzemy bawełnę i len?
121
� W jakiej temperaturze pierzemy rzeczy kolorowe?
� Jakie rzeczy pierzemy tylko w temperaturze 40 stopni?
� O czym musimy pamiętać użytkując pralkę automatyczną?
Do prania w pralce automatycznej potrzebny jest:
� proszek do pralek automatycznych,
� plastykowa miska.
Demonstracja
Teraz nastąpi pokaz ułatwiający zapamiętanie obsługi pralki automatycznej. Zwróćcie uwagę na najważniejsze części budowy pralki i na to, gdzie się one znajdują. Na obudowie każdej pralki znajdują się również symbole graficzne. (Powiedz, co one oznaczają).
Obsługa pralki automatycznej - kolejność czynności: (Tablica XII)
1. Podłączyć pralkę do sieci elektrycznej - wtyczkę włożyć w gniazdo z uziemieniem.
2. Odkręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
3. Sprawdzić, czy wąż gumowy odprowadzi wodę do wanny lub umywalki i dobrze go zamocować.
4. Otworzyć drzwiczki.
5. Włożyć przygotowaną bieliznę do pralki ( sprawdzić kieszenie).
6. Zamknąć dokładnie drzwiczki.
7. Otworzyć szufladkę do sypania proszku.
8. Wsypać miarkę proszku w odpowiednią przegródkę.
9. Zamknąć szufladkę.
l O. Wybrać z listy odpowiedni program i zapamiętać jego numer, l l . Ustawić programator na takiej samej cyfrze.
12. Nacisnąć przycisk uruchamiający pralkę.
13. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
Po zakończonym praniu należy: (Tablica XII)
1. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
2. Sprawdzić, czy woda z pralki została usunięta.
3. Zakręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
4. Odłączyć pralkę od sieci elektrycznej (wyjmując wtyk z gniazdka).
5. Otworzyć drzwiczki.
6. Podstawić miskę.
7. Wyjąć upraną bieliznę do miski.
8. Pozostawić drzwiczki pralki lekko uchylone.
122
Ćwiczenie praktyczne:
Rozpoczynamy ćwiczenie przygotowując potrzebne przedmioty; rzeczy do prania (do 40 stopni o krótkim programie zmieszane z rzeczami z bawełny albo lnu), proszek i miskę. Prowadzimy ćwiczenie w ten sposób, że pytamy pacjentów:
� Od czego rozpoczynamy pranie w pralce automatycznej?
� Co powinniśmy zrobić dalej?
Ten z pacjentów, który poda poprawną odpowiedź, wykonuje daną czynność.
Powinniśmy tak pokierować ćwiczeniem, aby każdy z pacjentów wykonał minimum jedną czynność. Czas, w którym piorą się w pralce rzeczy, wykorzystujemy na ponowne zapoznanie pacjentów z częściami pralki i powtarzanie z pamięci kolejności czynności przy jej obsłudze. Szczególną uwagę zwracamy na czytaniu listy programów i zapamiętywaniu numeru programu, ustawianiu programatora w prawidłowym położeniu.
Pytania dodatkowe do pacjentów:
Jak rozpoznać, z jakich materiałów są rzeczy przeznaczone do
prania?
Co zrobić, kiedy nie wiemy, z jakiego materiału są nasze rzeczy,
a tym samym nie wiemy, w jakiej temperaturze możemy je uprać?
(prać w niższej temperaturze - do 40 stopni).
Jakich rzeczy nie pierzemy w pralce automatycznej?
Co pomaga nastawić na programatorze program prania?
Czy musimy znać listę programów na pamięć?
Na zakończenie treningu pokazujemy pacjentom, kiedy pralka nie fdziała, pomimo tego że jest sprawna. Po wyjęciu z pralki upranych |rzeczy powinniśmy zademonstrować następujące sytuacje:
1. Brak dopływu wody zapomnieliśmy odkręcić zawór lub brak jest wody w kranie.
2. Źle zamknięte drzwiczki. - nie świeci się lampka kontrolna - pralka nie działa.
3. Brak dopływu prądu - nie podłączona pralka do sieci elektrycznej lub brak prądu w mieszkaniu.
123
Zadanie domowe:
Prosimy pacjentów, aby w domu, jeżeli mają pralkę automatyczną, spróbowali odnaleźć i rozpoznać wszystkie elementy jej budowy wymienione na ćwiczeniach, a następnie uprali swoje brudne rzeczy.
9. PRASOWANIE
Powiedz pacjentom:
Umiejętne użycie żelazka podnosi walory estetyczne odzieży, jednak niewłaściwym prasowaniem wiele można popsuć. Zależnie od rodzaju materiału wymagana jest różna technika prasowania. Włókna, zależnie od pochodzenia, inaczej reagują na wysoką temperaturę i wilgoć. Najbardziej odporne na działanie wysokiej temperatury są materiały lniane i bawełniane. Najmniej odporne są tkaniny z włókien syntetycznych, takich jak np. stylon, nylon, kapron. Aby uniknąć przykrych niespodzianek (wypalenie dziury czy trwale wybłyszczanie), należy przed przystąpieniem do prasowania dokonać próby. Dotknąć czubkiem ciepłego żelazka brzeg szwu na lewej stronie.
Należy pamiętać, że najlepiej jest mieć w domu żelazko z termostatem. Musimy pamiętać, że nie wolno zostawić żelazka bez dozoru. Pozostawienie włączonego żelazka na dłuższy czas bez opieki grozi pożarem!
Na dzisiejszych zajęciach omówimy i przećwiczymy prasowanie bluzki bawełnianej.
Pytania do pacjentów:
� Co jest tematem zajęć?
� Dlaczego należy prasować odzież?
� Jaką należy wykonać próbę przed przystąpieniem do prasowania?
� Które materiały są bardzo odporne na działanie wysokiej temperatury, a które mniej?
� O czym musimy pamiętać używając żelazko?
Potrzebne przedmioty:
� żelazko z podstawką,
� kocyk lub deska do prasowania,
� zaparzaczka (lniana tkanina),
� spryskiwacz.
124
Powiedz pacjentom:
I. Materiały bawełniane i lniane prasuje się lekko wilgotne po prawej stronie. Temperatura żelazka 190 - 250 stopni.
II. Materiały z jedwabiu naturalnego prasuje się na sucho po lewej stronie. Temperatura żelazka powyżej 140 stopni powoduje uszkodzenie materiału.
III. Materiały z jedwabiu sztucznego prasuje się po stronie lewej. Nie można skrapiać ich wodą, ponieważ powstają plamy. Po upraniu prasuje się je jeszcze lekko wilgotne.
IV. Materiały wełniane prasuje się po stronie lewej i prawej przez wilgotną zaparzaczkę. Zbyt intensywne dosuszenie może spowodować wyświecenie.
Kolejność czynności:
1. Rozłożyć deskę do prasowania lub kocyk.
2. Postawić żelazko na podstawkę, ustawić termostat na temperaturę w zależności od rodzaju prasowanego materiału.
3. Włączyć żelazko do gniazdka.
4. Po zakończeniu prasowania pamiętać o wyłączeniu żelazka z gniazdka i pozostawieniu na podstawce do ostygnięcia.
Demonstracja
Teraz zobaczycie scenkę przedstawiającą prawidłowy sposób prasowania bluzki bawełnianej. Starajcie się uważnie śledzić kolejność wykonywanych czynności.
Prasowanie bluzki:
\. Rozpoczynać od rękawów, jeżeli zakończone są mankietami, wtedy w pierwszej kolejności prasuje się mankiet, następnie rękaw.
2. Rozprasować tył.
3. Kołnierz prasować po lewej, następnie po prawej stronie.
4. Przy bluzkach rozpinanych najpierw prasować prawą część przodu, następnie lewą.
Pytania do pacjentów:
� Na czym możemy prasować bluzkę bawełnianą?
� Jaka powinna być temperatura żelazka?
� O czym należy pamiętać kończąc prasowanie?
125
Ćwiczenie praktyczne:
Poproś jednego z pacjentów o wyprasowanie bluzki bawełnianej według poznanego schematu. Inni pacjenci przyglądają się i również starają się zapamiętać kolejność czynności. Należy zwrócić uwagę ćwiczących na moment, w którym nie świeci się lampka kontrolna pracy termostatu, co sugeruje, że żelazko wydaje się być wyłączone i zimne.
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, aby sprawdzili, czy rnają przedmioty potrzebne do prasowania. Poproś, aby każdy z pacjentów uprasował w domu bluzkę bawełnianą lub koszulę według poznanego na zajęciach schematu.
Poproś o poszukanie i przyniesienie z domu dowolnej części garderoby, która wymaga naprawy.
l O. POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI
Przebieg zajęć:
Poproś każdego z pacjentów, aby opowiedział, jakie czynności trenowane na zajęciach sprawiały mu największą trudność. Zapytaj uczestników, czy przynieśli odzież do naprawy. Zaproponuj wspólne przećwiczenie nabytych umiejętności: przyszywanie guzików, cerowanie, szycie itd.
Na zakończenie, pogratuluj uczestnikom ukończenia treningu umiejętności praktycznych i -jeżeli to możliwe - wręcz najbardziej aktywnemu pacjentowi mały upominek - a wszystkim członkom grupy pamiątkowe dyplomy.
126
;!?*&? ->�-*"'� i'^i4v:..;
Barbara Chwedorzewska - Kowalska \ Marzanna Krawczyk
TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH. PRZYGOTOWANIE DO PODJĘCIA PRACY
; WPROWADZENIE DLA TERAPEUTY
Poddanie się i przyjęcie biernej postawy oznacza wypadniecie z roli zawodowej, co w konsekwencji prowadzi do bezczynności, apatii, pogłębiania się izolacji z otoczeniem. Oznacza to również l pogorszenie się i tak trudnej sytuacji materialnej inwalidy.
Celem treningów umiejętności społecznych będzie: nabycie bądź utrwalenie pewnych nawyków i umiejętności potrzebnych w pracy zawodowej,
zdobycie przez pacjentów umiejętności szukania pracy, zdobycie umiejętności odpowiedniego zachowania się wobec urzędników (np. pracodawcy, kadrowej itp.),
nauczenie pacjentów umiejętności sprawnego załatwiania formalności związanych z podjęciem pracy.
Cykl treningów obejmuje od 8 do 10 zajęć, które odbywają się raz w tygodniu i trwają 45-50 minut. Raz w miesiącu odbywają się zajęcia o charakterze informacyjnym. Dotyczą one nowych bądź nieznanych pacjentom przepisów związanych ze sprawami pracy, rent i różnego rodzaju świadczeń.
Uwaga:
Informacje zawarte w tekście należy uaktualniać wraz ze zmianami przepisów oraz zmianami w strukturach organizacyjnych instytucji.
127

:,^ii^Śj^^'fi&^'i0^^i
Ą,JUŚ,-:: "i1 � - �'��3* �*�>?-�& '.-łMiSSiś;�.?^SS4a**3!i
1. ZAJĘCIA WSTĘPNE
Wprowadzenie dla terapeuty:
Jednym z podstawowych celów rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi jest przygotowanie pacjentów do podjęcia pracy zawodowej. Mamy do czynienia z pacjentami, którzy pomimo choroby są aktywni zawodowo i po wyjściu ze szpitala powracają do swoich zakładów pracy.
Często jednak zdarza się, że pobyt w szpitalu jest długotrwały i pacjent zostaje zwolniony z pracy. Długa przerwa w pracy powoduje, że jego sprawność ulega obniżeniu. Zdarzają się również pacjenci, którzy nie mieli żadnych doświadczeń zawodowych. Muszą oni dopiero uczyć się pełnienia roli pracownika.
Celem tego treningu jest:
� wskazanie pacjentom, jakie umiejętności należy posiadać, aby podjąć pracę zawodową,
� wskazanie pacjentom możliwości ćwiczenia i utrwalania tych umiejętności.
128
Wprowadzenie dla pacjentów:
Część z Państwa niedługo będzie wypisana i myśli o podjęciu pracy. Niektórzy powrócą do swoich zakładów pracy po zwolnieniu lekarskim, ale są takie osoby, które mają długą przerwę w pracy i są zmuszone do poszukiwania innego zajęcia. Długa przerwa w pracy powoduje, że nabyte uprzednio umiejętności i nawyki, takie jak systematyczność, punktualność, obowiązkowość, wytrwałość, praca w zespole, mogą Państwu sprawiać trudności.
Teraz będziemy chcieli wskazać Państwu możliwości ćwiczenia tych umiejętności, z którymi macie najwięcej kłopotu.
Pytania do wprowadzenia:
Poproś pacjentów, żeby wymienili, jakie umiejętności i nawyki potrzebne są w pracy.
Zapytaj każdego pacjenta, która z wymienionych umiejętności sprawia mu najwięcej trudności.
Opis scenki
Pacjent zgłasza si? do pracownika socjalnego. Prosi o pomoc w znalezieniu Ipracy i przygotowaniu się do podjęcia jej. Pracownik socjalny stara się wskazać różne możliwości sprawdzenia i utrwalenia tych umiejętności, które są niezbędne w pracy, i które mogą sprawić mu najwięcej trudności.
Scenka I
Pacjent: Pani Basiu. chciałbym podjąć jakąś pracę. Rozmawiałem z lekarzem prowadzącym. Ustaliliśmy, że niedługo mógłbym być wypisany. Mam zastanowić się, jak wyobrażam sobie powrót do prac\>.
Pracownik socjalny: Rzeczywiście, wszyscy widzimy, że czuje się Pan lepiej. Stal się Pan aktywniejszy, wykazuje Pan duże zainteresowanie życiem w oddziale.
; P.: Tak. to prawda. Te raz jest o wiele lepiej. Jestem w lepszej formie, mogę się skupić, mam więcej chęci do działania. Zależy mi, żeby wrócić do pracy, byłbym wśród ludzi, miałbym stale zajęcie i oczywiście dorobiłbym do renty. Teraz życie jest bardzo drogie. Panie Marku, ile czasu Pan nie pracuje''
Już dwa lata. Byłem trochę w oddziale całodobowym, potem jakoś nie mogłem dojść do normy. Z powodu długiego zwolnieniu lekarskiego zakład pracy rozwiązał ze mną umowę, a teru; już od pól roku jestem w tvm oddziale.
129
PS.: Powrót do pracy po tak długiej przerwie może być trudny. Myślę, że powinien Pan przygotować się do podjęcia zatrudnienia.
P.: W jaki sposób mogę się do tego przygotować i czy to jest konieczne'' Przecież kiedyś już pracowałem!
PS.: Panie Marku, po tak długiej przerwie pewne umiejętności związane z pracą zawodową, nawet już kiedyś nabyte, ulegają osłabieniu i mogą spowodować szereg trudności. Ma Pan możliwości przećwiczyć umiejętności, takie jak punktualność, systematyczność, wytrwałość, obowiązkowość, sumienność. Są one niezbędne w każdej pracy. Niech Pan pomyśli, które z wymienionych umiejętności mogłyby sprawić Panu najwięcej kłopotów.
P.: Mam trudności z rannym wstawaniem i spóźniam się.
PS.: No właśnie. W pracy miałby Pan z tego powodu duże nieprzyjemności. Żaden szef nie zgodzi się, żeby pracownik spóźniał się, to bardzo dezorganizuje pracę. Umówmy się, że od jutra będzie Pan przychodził punktualnie do oddziału. Dam Panu karteczkę, na której codziennie hędzie Pan wpisywał godzinę przyjścia do oddziału.
P.: Postaram się, ale to nie będzie łatwe, przyjmuję dużą dawkę leków.
PS.: Wierzę Panu. Niech pan postara się chodzić spać o jednej porze i niczbvt późno. Dobrze byłoby przed snem iść na szybki spacer, to ulatwia zas\piu-nie. Proszę spróbować. Mam nadzieję, że to pomoże. Czy miałby Pan jeszcze z czymś kłopoty?
P.: Trudno mi przewidzieć.
PS.: Proponowałabym Panu zacząć pracować na terenie szpitala lub oddziału. Może Pan kleić torebki, pracować w pralni lub ogrodzie.
P.: Słyszałem o tym, ale za to są bardzo małe pieniądze. Nie opłaca się w ogóle.
PS.: Zgadzam się z Panem, a/e przede wszystkim nalcżv potraktować zajęcie jako możliwość sprawdzenia swoich umiejętności. Będzie się Pan starał wywiązać codziennie ze swego zadania.
P.: Dobrze. Najchętniej kleiłbym torebki.
PS.: Cieszę się, że zdecydował się Pan. Zaraz mozemv razem pójść do sali terapii zajęciowej i wszystko Panu wytłumaczę i pokażę: Od jutra może Pan zacząć.
Pytania do pacjentów:
� Z jakim problemem zgłasza się pacjent? Odp. Będzie niedługo wypisany i powinien podjąć pracę.
� Dlaczego pacjent chce podjąć prace'.'
Odp. Czuje się lepiej, jest aktywniejszy. chcialbv mieć stałe zajęcie, być wśród ludzi, dorobić do renty.
130
'^^.'^'iSfe;
� Co może spowodować długa przerwa w pracy? Odp. Trudności w dostosowaniu się do obowiązków w pracy.
� Jakie trudności ma pacjent? Odp. Ma kłopoty z rannym wstawaniem, spóźnia się na oddział.
O innych trudnościach nie wypowiada się, bo trudno mu je przewidzieć.
� Dlaczego pracownik socjalny proponuje pacjentowi zajęcie
w oddziale?
Odp. Pacjent powinien przygotować się do pracy będąc jeszcze w oddziale.
Zapytaj pacjentów, jakie jeszcze inne umiejętności są potrzebne do podjęcia pracy?
Zadanie domowe:
Poproś każdego z pacjentów, aby wraz ze swoim terapeutą uzgodnił sposób przygotowania do pracy. Poproś, aby pacjenci na następne zajęcia przynieśli gazetę z jak największą ilością ogłoszeń. Będzie potrzebna do następnego treningu.
2. SZUKANIE INFORMACJI O PRACY
(w zależności od poziomu grupy poświęć na to 3-4 treningi)
Wprowadzenie dla terapeuty:
Ograniczona ilość miejsc pracy w Spółdzielnich Inwalidzkich zmusza inwalidów do szukania jej poza spółdzielczością inwalidzką. Dotychczas aktywność ta ograniczała się przeważnie do zarejestrowania w Poradni Rehabilitacji Zawodowej i telefonicznego bądź osobistego dowiadywania się tam o oferty pracy. Obecna trudna sytuacja na rynku pracy zmusza inwalidów do samodzielnego szukania informacji o wolnych miejscach pracy.
Celem naszych zajęć będzie:
� nauczyć pacjentów wyszukiwania informacji o pracy w dostępnych gazetach (l lub 2 treningi),
nauczyć pacjentów telefonicznego uzyskiwania informacji o pracy (l trening),
ŹSBBSiM
- nauczyć pacjentów szukania informacji o pracy w biurach pracy (l trening).
Na zajęciach tych operować będziemy (przykładowo) tytułami niektórych lokalnych gazet oraz adresami urzędów pracy, w których pacjenci mogą szukać informacji o zatrudnieniu.
Trener podaje właściwe tytuły gazet lokalnych i adresy właściwych biur pracy.
Wskazówki dla terapeuty: (dotyczące scenek I i II) Przygotuj przed zajęciami kilkanaście różnych gazet z ogłoszeniami.
Do treningu potrzebne będą:
- prasa, biuletyny zawierające ogłoszenia,
- telewizor,
- odtwarzacz wideo,
- kaseta wideo,
- tablica i kreda.
Kolejne etapy ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie.
2. Zadaj pytania dotyczące wprowadzenia.
3. Zademonstruj pacjentom nagrane na wideo scenki nr I i II.
4. W przerwie pokazu lub po jego zakończeniu zadaj pacjentom pytania dotyczące obejrzanych scenek.
5. Po zakończeniu demonstracji zapytaj pacjentów, czy mają jakieś dodatkowe pytania dotyczące scenek.
Wprowadzenie dla pacjentów:
Wszyscy zdajemy sobie sprawę z trudnej sytuacji na rynku pracy. Spółdzielnie Inwalidzkie znacznie ograniczyły ilość etatów. Uwaga ich skupiona jest głównie na tym, aby wytrzymać konkurencję innych zakładów. Długie oczekiwanie na zatrudnienie nie tylko zmniejszy budżet domowy, ale może wpłynąć negatywnie na samopoczucie i utrudnić start w nowej pracy. Dlatego chcemy, aby państwo sami próbowali szukać dla siebie odpowiedniego zajęcia.
Zakłady pracy mogą być bardziej zainteresowane zatrudnieniem inwalidów, bo w myśl nowych przepisów wiąże się to ze znacznymi ulgami podatkowymi.
132
Pytania do pacjentów:
� Czy rencista może szukać pracy poza spółdzielczością inwalidzką? Odp. Tak, ale powinien się do tego przygotować.
� Dlaczego znalezienie pracy poza spółdzielczością inwalidzką
może być łatwiejsze?
Odp. Teraz latwiej można znaleźć pracę poza spółdzielczością inwalidzką, ponieważ w myśl nowych przepisów pracodawca Z tytułu zatrudnienia inwalidów korzysta z szeregu ulg podatkowych.
Scenka I
(udział biorą: pacjent i pracownik socjalny)
P.: Dzień dobry Pani. Niedługo będę wypisany. Chciałbym znaleźć dla siebie
jakąś pracę, ale nie wiem. jak mam jej szukać.
! PS.: Proponuję pojechać najpienr cło biura pracy i tam zarejestrować się jako poszukująca pracv. Najlepiej b\loby, żeb\ pojechał Pan tani jutro. Teraz o pracę jest trudno, dlatego nie można tracić czasu.
| P.: Tak. rozumiem. Pojadę tam jutro z samego rana. Ale nie wiem. jakie dokumenty mam ze sobą zabrać.
Dowód osobisty, oryginał świadectwa szkolnego, na podstawie którego można ustalić kwalifikacje zawodowe, świadectwo pracy z ostatniego zakladu pracy z podanym wynagrodzeniem, aktualne zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia. Ponieważ posiada Pan grupą inwalidzką - także aktualne orzeczenie komisji lekarskiej d/s Inwalidzka i Zatrudnienia tzw. orzeczenie K/Z. Jest Pan żonat\. Do zarejestrowania w biurze prac\ potrzebne będzie także zaświadczenie o dochodach zonv.
P.: Ale moja żona aktualnie nie pracuje, tak jak i jci pobiera rentę.
PS.: W takim razie dostarcza Pan ostatni odcinek jej renty.
P.: Mam kłopot, ponieważ w\zvxtkie moje świadectwa prac v zosuifv złożone w ZUS-ie, kiedy staralem się o rentę.
PS.: Tak. ma Pan rację. Oryginalne świadect\vu prac\ xą doliczane do dokumentów rentowych i pozostają w ZUS-ie.
P.: To co w takim razie mam zrobić?
PS.: W takiej sytuacji musi pojechać Pan do 7.US-U, którego obowiązkiem jest wypożyczenie świadectwa prac\\ Proszę pamiętać, że Panu potrzebne jest tylko ostatnie.
P.: Dziękuję Pani za informację. To już wszystko, co chciałem wiedzieć. Do widzenia.
PS.: Do widzenia. Życzę powodzenia.'
m

Pytania do scenki:
� Z jakim problemem zgłasza się pacjent do pracownika socjalnego? Odp. Pacjent chce podjąć pracę. Nie wie, jak jej szukać.
� Co pracownik socjalny proponuje najpierw zrobić? Odp. Pracownik socjalny radzi pacjentowi, żeby najpienv pojechał do biura pracy i tam zarejestrował się jako poszukujący pracy.
� Jakie dokumenty potrzebne są do zarejestrowanie się w tym
biurze?
Odp. Do zarejestrowania się w biurze pracy potrzebne są następujące dokumenty: dowód osobisty, oryginał świadect\va szkolnego, na podstawie którego można ustalić kwalifikacje zawodowe, świadectwo pracy z ostatniego zakładu pracy z podan\rn wynagrodzeniem, aktualne zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia. Ponieważ pacjent posiada grupę inwalidzką - także aktualne orzeczenie komisji lekarskiej d/s Inwalidzka i Zatrudnienia, tzw. orzeczenie A7Z.
� Jaki dokument poświadcza dochód nie zatrudnionego aktualnie
rencisty?
Odp. Dochód nie zatrudnionego aktualnie rencisty poświadcza ostatni odcinek jego renty.
� Co należy zrobić w sytuacji, kiedy potrzebne jest nam oryginalne świadectwo pracy, a znajduje się ono w ZUS-ie? Odp. W takiej sytuacji trzeba pojechać do ZUS-u i tam poprosić o wypożyczenie tego dokumentu.
� Czy ZUS ma obowiązek wypożyczyć nam oryginalne świadectwo pracy?
Odp. Tak. ZUS ma obowiązek wypożyczyć nam oryginalne świadectwo pracy.
Scenka II
(udział biorą: pacjent i pracownik socjalny)
PS.: Dzień dobry Panu. Był Pan wczoraj w biurze pracy, czy dostał Pan jakąś
pracę7 P.: Niestety, nie. \V tej chwili nie mają lam żadnych ofert pracy. Mam si(
ponownie dowiedzieć za dwa tygodnie. PS.: Myślę. że nie powinien Pan tak długo czekać z założonymi rękami Nie '""
przecież gwarancji, ze po tym czti.fic atrz\ma Pan /ukąś ofertę. l'owniii'ii
134
Pan sam zacząć szukać zajęcia dla siebie i od dziś już śledzić ogłoszenia w prasie. Najwięcej ogłoszeń znajdzie Pan w ,,Zyciu Warszawy", zwłaszcza w numerach sobolnio-niedzielnych. Wydawane są teraz nowe tygodniki z ogłoszeniami, tj.: ,,Pośredniak", ,,Kontakt", "Informator ogłoszeniowy". W nich można poszukać ofert pracy.
Pytania do scenki:
� Gdzie można szukać ofert pracy? |Odp. Ofert pracy można szukać w prasie.
Wymień przynajmniej 2 gazety, w których można znaleźć oferty pracy.
)dp. "Życie Warszawy", ,,Pośredniak", ,,Kontakt", "Informator ogłoszeniowy".
Wskazówki dla terapeuty: (dotyczące scenek III, IV i V)
Rozdaj pacjentom gazety i zapytaj, czy ktoś wie, gdzie można |zukać ogłoszeń o ofertach pracy. Jeżeli nikt nie potrafi na to pytanie
ipowiedzieć, wskaż sam. Poproś kilku pacjentów o samodzielne wyszukanie rubryki z ofertami
acy.
Jadaj zadanie domowe:
Rozdaj wcześniej przygotowane karteczki z zadaniem domowym: łżdy z pacjentów ma wyszukać w oddziale (w dwóch gazetach) :iekawe dla siebie oferty pracy. Następne zajęcia rozpocznij od sprawdzenia zadania domowego.
Powiedz pacjentom:
Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć, jak skutecznie uzyskać drogą telefoniczną informację o interesującej nas pracy, oraz jak dokładnie umówić się na spotkanie w tej sprawie. Zakładamy, że oferta pracy pochodzi z prasy.
Obejrzycie państwo dwie scenki, w których pacjent przeprowadza taką rozmowę. Proszę zwrócić uwagę na to, w jaki sposób się przedstawia i o co pyta.
Scenka III
Pacjent podchodzi do telefonu. Bierze słuchawkę do ręki i wykręca numer.
P ; Dzień dobry. Dzwonię w sprawie ogłoszenia. Czy jest ono jeszcze aktualne?
135

P.: Czy mogą prosić o wyjaśnienie, na czym la praca polega?
P.: Dziękuję za informacje. Jestem zainteresowany tą ofertą. Kiedy i gdzie mógłbym spotkać się z Panią, żeby dokładnie omówić wszystkie sprawy ; t\-m związane ?
P.: Tak. odpowiada mi ten termin i godzina. Na pewno trafię i będę o czasie. Dziękuję bardzo. Do widzenia Pani.
Pytania do scenki:
� W jaki sposób przedstawia się pacjent? Odp. Mówi, że dzwoni w sprawie ogłoszenia.
� O co pyta?
Odp. Pyta. czy ogloszenie jest jeszcze aktualne i na czym polega oferowana praca.
� Po co pacjent umawia się ze swoją rozmówczynią? Odp. Pacjent umawia się ze swoją rozmówczynią po to, żeby dokładnie omówić sprawy związane z ewentualnym zatrudnieniem.
� Czy pacjent umówił się na spotkanie na konkretny dzień
i godzinę? Odp. Tak. umówil się na konkretny dzień i godzinę.
Scenka IV
Pacjent telefonuje do ewentualnego pracodawcy.
P.: Dzień dobry. Dzwonię w sprawie ogłoszenia. Interesuje mnie praca przy zszywaniu pasków. Czy jest aktualna''
P.: O. to szkoda. A cz\ w najbliższym czasie nie przewiduje Pani zwolnienia jakiegoś miejsca pracy?
P.: Bardzo żaluję. Pani obraca się w tej branży, to może Pani wie. gdzie można szukać podobnego zajęcia ?
P.: To trudno. Bardzo dziękuję za informację. Do widzenia.
Pytania do scenki:
� O co pyta pacjent swoją rozmówczynię?
Odp. Pacjent pyta o to. czy w najbliższym czasie nie przewiduje zwolnienia jakiegoś miejsca pracy i czy nie wie. gdzie jeszcze może znaleźć taką pracę.
136
Scenka V
(Udział biorą: pacjent i pracownik socjalny)
P.: Jutro wybieram się do biura pracy. Słyszałem, że są dwa. Nie wiem, do którego z nich mam pojechać i gdzie się ono znajduje.
PS.: Tak. To prawda. W naszym mieście są dwa biura pracy. Jedno z nich dysponuje ofertami pracy na stanowiska fizyczne i mieści się przy ul. Grochowskiej 171 b, drugie - to biuro pracy dla osób poszukujących pracy umysłowej. Znajduje się przy ul. Ciołka lOa. Ponieważ posiada Pan grupę inwalidzką, powinien zgłosić się do biura pracy przy ul. Ciołka Wa. W obrębie tego biura znajduje się wyspecjalizowany dział zajmujący się pośrednictwem i poradnictwem zawodowym dla osób niepełnosprawnych. Czy wie Pan jak tam dojechać?
P.: Tak, wiem. Dziękuję za informację. Do widzenia.
PS.: Do widzenia.
Pytania do scenki:
� Jakie są w Warszawie biura pracy i gdzie się one znajdują? |Odp. W Warszawie są dwa biura pracy:
- biuro pracy dla osób poszukujących pracy fizycznej; znajduje się przy ulicy Grochowskiej 171 b.
- biuro pracy dla osób poszukujących pracy umysłowej mieści się przy ulicy Ciołka lOa.
� Gdzie powinna się udać osoba poszukująca pracy, która posiada grupę inwalidzką?
Jp. Osoba poszukująca pracy, posiadająca grupę inwalidzką powinna się udać do biura pracy, w którym znajduje się wyspecjalizowany dział zajmujący się pośrednictwem i poradnictwem zawodowym dla osób niepełnosprawnych.
Powiedz pacjentom:
Biuro pracy może skierować osobę posiadającą grupę inwalidzką do Poradni Rehabilitacji Zawodowej, w celu badania specjalistycznego pod kątem przydatności do wykonywania określonej pracy. Osoby, które otrzymały ofertę pracy w biurze pracy, powinny otrzymać skierowanie. Dopiero posiadając to skierowanie mogą przystąpić do załatwiania pozostałych dokumentów, potrzebnych do zatrudnienia.
137
Pytania do pacjentów:
� W jakim celu biuro pracy kieruje czasem osobę posiadającą
grupę inwalidzką do Poradni Rehabilitacji Zawodowej? Odp. Biura pracy kierują osoby posiadające grupę inwalidzką do Poradni Rehabilitacji Zawodowej w celu badania specjalistycznego pod kątem przydatności do wykonywania określonej pracy.
� Jaki dokument powinny otrzymać osoby, które otrzymały ofertę
pracy w biurze pracy?
Odp. Osoby, które otrzymały ofertę pracy w biurze pracy, powinny otrzymać skierowanie.
3. KOMPLETOWANIE DOKUMENTÓW POTRZEBNYCH DO ZATRUDNIENIA
Wprowadzenie dla terapeuty:
Na dzisiejszym treningu będziemy zajmować się omawianiem sposobu załatwienia formalności związanych z zatrudnieniem. Celem tych zajęć będzie:
� wskazanie pacjentom, jakie dokumenty są potrzebne do podjęcia pracy.
� nauczenie pacjentów, gdzie i w jaki sposób można uzyskać te dokumenty.
Do treningu potrzebne będą:
- telewizor,
- odtwarzacz wideo,
kaseta wideo,
tablica i kreda.
Kolejne kroki ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie. :
2. Zadaj pytania dotyczące wprowadzenia.
3. Pokaż nagraną na wideo scenę; kiedy w nagraniu nastąpi przerwa (lub na końcu scenki) zadaj pacjentom pytania dotyczące scenki.
4. Po zakończeniu demonstracji zapytaj pacjentów, czy mają jakieś dodatkowe pytania dotyczące scenki.
138
& ��&-&L&$ i.;K-'-%1'-f>f,'M

Wprowadzenie dla pacjentów:
Dzisiejsze nasze zajęcia dotyczyć będą załatwiania formalności związanych z podejmowaniem pracy. Wszyscy muszą przedstawić podobne dokumenty, a załatwia się je w określonych instytucjach.
Przypominam, że dokumentem koniecznym do zatrudnienia się, w przypadku osób, które znalazły pracę za pośrednictwem biura pracy, jest skierowanie. Potem można przystąpić do załatwiania innych dokumentów niezbędnych do podjęcia pracy. Podczas dzisiejszego treningu będziemy się uczyć tego, gdzie i w jaki sposób należy załatwiać dokumenty niezbędne do zatrudnienia.
Pytania do wprowadzenia:
� Czego będziemy się uczyć na dzisiejszych zajęciach? Odp. Na dzisiejszych zajęciach będziemy się uczyć tego, gdzie i w jaki sposób należy załatwiać dokumenty niezbędne do zatrudnienia.
� Jaki dokument niezbędny do zatrudnienia się muszą posiadać
osoby, które znalazły pracę za pośrednictwem biura pracy? Odp. Osoby, które znalazły pracę za pośrednictwem biura, pracy muszą mieć skierowanie.
Opis scenki:
Pacjent otrzymał ofert? pracy. Zwraca się do pracownika socjalnego w oddziale z prośbą o pomoc w kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia. Z odpowiedzi, których udziela pracownik socjalny, pacjent dowiaduje się, jakie to mają być dokumenty oraz gdzie, i w jaki sposób ma je załatwić.
Scenka (część 1)
P.: Dzień dobry Pani. Wczoraj byłem w biurze pracy. Dostałem skierowanie do pracy w cukierni. Prosto stamtąd pojechałem upewnić się. czy to miejsce jest jeszcze wolne. Dostałem odpowiedź pozytywną. Teraz muszę jak najprędzej skompletować dokumenty wymagane do zatrudnienia.
PS.: Czy wie Pan. jakie to mają być dokumenty?
P.: Tak, specjalnie o to pytałem. Podanie o przyjęcie do pracy, życiorys, ostatnie świadectwo pracy i świadectwo ukończenia szkoły oraz aktualne wyniki badań podstawowych. Życiorys i podanie napiszę sam. Poproszę tylko Panią o sprawdzenie..., czy dobrze to zrobiłem.
PS.: Chętnie Panu w tym pomogę. Proszę nie zapomnieć o zdjęciach. Proszę pamiętać, że do dokumentów tych będzie Pan musiał dołączyć zdjęcia. Myślę, że 3 wystarczą.
139
P.: Dziękuję. A czy może mi Pani powiedzieć, jakie to są badania podstawowe
i jak dlugo są one ważne? PS.: Tak, Panie Marku. Badania podstawowe, inaczej zwane rutynowymi, to
morfologia, OB, mocz, WR, rtg klatki piersiowej. Rtg klatki piersiowej
ważny jest l rok, WR - 6 miesięcy, pozostale. tj. morfologia, OB, mocz
- 3 miesiące.
P.: A gdzie mogą te badania zrobić? PS.: Badania rutynowe może Pan zrobić w przychodni rejonowej, ale wymagane
jest skierowanie na badania od lekarza rejonowego. Czy pomiata Pan.
gdzie znajduje się Pańska przychodnia rejonowa? P.: Tak, przy ulicy Chełmskiej 18. PS.: Świetnie. To bardzo ważne, żeby o tym pamiętać. Wprawdzie będąc naszym
pacjentem może Pan zrobić te badania w oddziale, ale myślę, że woli Pan,
Żeby w pracy nie wiedziano, że leczy się Pan w naszym szpitalu. P.: Oczywiście, że tak. Wolę tego nie ujawniać.
Pytania do pierwszej części scenki:
� Dokąd i w jakim celu pojechał pacjent po otrzymaniu skierowania do pracy?
Odp. Po otrzymaniu skierowania do pracy pacjent pojechał do cukierni, żeby upewnić się, czy miejsce pracy jest nadal wolne.
� Co to są badania podstawowe (rutynowe) i jak długo są one
ważne?
Odp. Badania rutynowe to: morfologia, OB, mocz, WR, rtg klatki piersiowej. Rtg klatki piersiowej ważny jest I rok, WR - 6 miesięcy, pozostale, tj. morfologia, OB, mocz - 3 miesiące.
� Gdzie można zrobić te badania? Odp. Badania podstawowe można zrobić w przychodni rejonowej.
��� Zapytaj każdego z pacjentów, gdzie znajduje się jego przychodnia rejonowa.
Scenka (część 2)
P.: Jest coś, czym bardzo się martwię. Zgubiłem świadectwa ukończenia szkoły
i ostatnie świadectwo pracy. Wczoraj przeszukałem cale mieszkanie i nie
znalazłem.
PS.: Myślę, że powinien Pan spróbować poszukać spokojnie jeszcze raz. P.: A co będzie, jeśli ich nie znajdę? PS.: Jeżeli chodzi o świadectwo pracy to może się ono znajdować w zakładzie
pracy, jeżeli go Pan stamtąd nie odebrał odchodząc. ,. P.: Rzeczywiście, ale ja zupełnie tego nie pamiętam. '"
140
PS.: Musi więc Pan tam pojechać i to sprawdzić.
P.: Rozumiem, ale wiośnie sobie przypomniałem, że mama odbierata z FSO wszystkie moje papiery.
PS.: A nie pamięta Pan. kiedy to było?
P.: Myślę, że jakieś 4 lata temu; tak na pewno to by f o wtedy, bo tuż przed przejściem na rentę.
PS.: No to wszystko się wyjaśniło. Wszystkie oryginalne świadectwa pracy musiały być złożone w ZUS-ie wraz Z wnioskiem o rentę.
P.: Myśli Pani. że teraz będę mógł je stamtąd wypożyczyć?
PS.: Oczywiście, że tak. W tej sytuacji ZUS jest do tego obowiązany.
P.: Świadectwa pracy są w ZUS-ie, a świadectwo ukończenia szkoły chyba jednak zaginęło.
PS.: Jeżeli tak, będzie Pan musiał pojechać do szkoły, tam zgłosić się do sekretarki i poprosić o wystawienie odpisu tego świadectwa. Gdyby zaginęło Panu świadectwo pracy, musiałby Pan załatwiać jego odpis w kadrach.
P.: To wszystko jest prostsze niż myślałem. Dziękuję Pani bardzo. Jutro od rana zabieram się za kompletowanie wszystkich potrzebnych dokumentów.
PS.: Życzę więc powodzenia.
P.: Dziękuję. Do widzenia.
[ Pytania do drugiej części scenki:
� Co należy zrobić, jeżeli zaginęło świadectwo pracy? l Odp. Najpierw należy się zastanowić, czy odebraliśmy je z zakładu pracy odchodząc stamtąd.
� W jakiej instytucji znajduje się oryginalne świadectwo pracy
rencistów?
i Odp. Oryginalne świadectwo pracy rencistów znajduje się w ZUS-ie, gdzie zostały złożone wraz z wnioskiem o rentę.
� Czy można wypożyczyć z ZUS-u oryginalne świadectwa pracy?
[Odp. Tak. ZUS jest zobowiązany wypożyczyć nam oryginalne świadectwa pracy.
� Co należy zrobić, jeśli zaginęło oryginalne świadectwo ukończenia szkoły i oryginalne świadectwo pracy?
| Odp. Jeżeli zaginęło oryginalne świadectwo ukończenia szkoły i oryginalne świadectwo pracy, należy załatwić ich odpisy.
� Gdzie można załatwić odpisy tych dokumentów? | Odp. Odpis świadectwa ukończenia szkoły można załatwić w sekretariacie szkoły, natomiast odpis świadectwa pracy - w kadrach ostatniego miejsca pracy.
141
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, żeby odnaleźli w domu swoje oryginalne świadectwo ukończenia szkoły oraz świadectwa pracy. Niech każdy włoży te dokumenty do jednej teczki lub dużej koperty.
4. PISANIE ŻYCIORYSU
Wprowadzenie dla terapeuty:
Dzisiejszy trening poświecony będzie nauce pisania życiorysu. Celem naszych zajęć będzie:
� wskazanie pacjentom informacji, które powinny być uwzględnione w życiorysie,
� wskazanie pacjentom schematu pisania życiorysu. Na zajęciach będzie odczytany wzór poprawnie napisanego życiorysu z uwzględnieniem:
a) szaty graficznej,
b) istotnych w życiorysie informacji dotyczących: wykształcenia, praktyki zawodowej, umiejętności i zainteresowań.
Do treningu potrzebne będą:
- tablica,
- kreda,
- aparatura wideo,
- kaseta wideo,
- kartki, !
- przybory do pisania.
Kolejne kroki ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie.
2. Zadaj pytania dotyczące wprowadzenia.
3. Przeczytaj wzór poprawnie napisanego życiorysu. Podczas czytania poszczególnych fragmentów i po przeczytaniu całego wzoru życiorysu zadawaj pacjentom pytania dotyczące przeczytanej części.
4. Po zakończeniu zapytaj pacjentów, czy mają jakieś dodatkowe pytania.
142
Wprowadzenie dla pacjentów:
Podczas dzisiejszych zajęć będziemy się uczyć pisania życiorysu. W lewym górnym rogu musimy napisać nasze imię i nazwisko, datę i miejsce urodzenia i zamieszkania. W prawym górnym rogu natomiast piszemy nazwę miejscowości i datę. Przystępując do pisania życiorysu należy przygotować listę ukończonych szkół, kursów, zakładów pracy, w których byliśmy zatrudnieni. Życiorys powinien być: krótki, zwięzły i konkretny. Powinien być też przejrzysty oraz łatwy do szybkiego przeczytania. Ma podkreślać nasze zalety, umiejętności oraz osiągnięcia, najbardziej poszukiwane w danej chwili na rynku pracy oraz przez konkretnego pracodawcę.
Pytania do pacjentów:
� Czego będziemy uczyć się na dzisiejszych zajęciach? Odp. Na dzisiejszych zajęciach będziemy uczyć się pisania życiorysu.
� Jakie informacje musimy umieścić w lewym górnym rogu karki,
a jakie w prawym?
Odp. W lewym górnym rogu musimy umieścić nasze imię, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, adres zamieszkania, w prawym rogu nazwę miejscowości i datę.
� Co należy przygotować przystępując do pisania życiorysu? t Odp. Przystępując do pisania życiorysu należy przygotować listę ukończonych szkół, kursów, zakładów pracy, w których byliśmy zatrudnieni.
� Jaki powinien być życiorys?
|0dp. Życiorys powinien być: krótki, zwięzły i konkretny. Powinien być też przejrzysty oraz łatwy do szybkiego przeczytania.
� Co powinien podkreślać życiorys?
Odp. Życiorys powinien podkreślać nasze zalety, umiejętności oraz osiągnięcia, najbardziej poszukiwane w danej chwili na rynku pracy oraz przez konkretnego pracodawcę.
��� Przeczytaj pacjentom:
W życiorysie powinniśmy uwzględnić następujące punkty:
[1. WYKSZTAŁCENIE
� daty rozpoczęcia i ukończenia szkół (począwszy od szkoły średniej),
� dokładne nazwy i miejsca szkół, do których się uczęszczało.
143
- wykształcenie i zawód uzyskane po ukończeniu każdej z nich.
2. KURSY DODATKOWE
- daty rozpoczęcia i ukończenia kursów (jeżeli trwały krótko wystarczy podać rok, w którym się odbywały),
- nazwy kursów.
3. JĘZYKI OBCE
- wymieniamy języki obce, którymi się posługujemy, określając jednocześnie stopień ich znajomości; w mowie i piśmie.
4. PRACA ZAWODOWA
- okresy zatrudnienia (od - do),
- nazwy i adresy zakładów pracy, w których byliśmy zatrudnieni,
- zajmowane stanowiska.
5. UMIEJĘTNOŚCI
- wymieniamy nasze umiejętności.
6. ZAINTERESOWANIA
- wymieniamy nasze zainteresowania.
Tytuły poszczególnych punktów, np. wykształcenie, kursy dodatkowe itd. piszemy drukowanymi literami.
Pytania do pacjentów:
� Jakie punkty powinniśmy uwzględnić w życiorysie? Odp. W życiorysie powinniśmy uwzględnić następujące punkty: wykształcenie, kursy dodatkowe, języki obce. praca zawodowa, umiejętności i zainteresowania.
� Jakie informacje należy uwzględnić w punkcie WYKSZTAŁCENIE?
Odp. W punkcie WYKSZTAŁCENIE należy uwzględnić następujące informacje: daty rozpoczęcia i ukończenia szkól (począwszy od szkoły średniej), dokładne nazwv i miejsca szkół, do których się uczęszczało, oraz wykształcenie, zawód uzyskany po ukończeniu każdej z nich.
� Jakie informacje powinny się znaleźć w punkcie PRACA ZAWODOWA?
Odp. W punkcie PRACA ZAWODOWA powinny się znaleźć następujące informacje: okresy zatrudnienia (od - do), nazwy
144
i adresy zakładów pracy, w których byliśmy zatrudnieni oraz wymienione tam stanowiska. � Jak piszemy tytuły poszczególnych punktów? Odp. Tytuły poszczególnych punktów piszemy drukowanymi literami.
�*� Powiedz pacjentom:
Teraz przedstawię państwu wzór poprawnie napisanego życiorysu. Przypominam o zachowaniu odwrotnej chronologii w prezentowaniu przebiegu nauki i pracy.
Zadanie domowe:
Napisz w domu własny życiorys lub życiorys wymyślony według wyżej podanego prawidłowego schematu.
Następne zajęcia dotyczące pisania życiorysu przeprowadź następująco:
1. Zapytaj pacjentów, jakie mieli zadanie domowe. Odp. Każdy mial za zadanie napisać własny lub fikcyjny życiorys.
2. Jak powinien być napisany życiorys?
Odp. Życiorys powinien być napisany według podanego na poprzed--nich zajęciach schematu.
3. Poproś kolejno pacjentów o przeczytanie życiorysu. Omów każdy z nich.
145
Marek Nowak ur. 16 XI 1960 r. zam. ul. Słowika 2 m. 3 00-172 Warszawa
WYKSZTAŁCENIE
1979 - 1984 -Akademia Ekonomiczna im. B. Kowalskiej.
Wydział Handlu i Transportu
specjalność: ekonomista: 1975 - 1979 - Technikum Ekonomiczne,
specjalność: księgowość.
KURSY DODATKOWE
1990 - trzymiesięczny kurs obsługi komputerów PC.
JĘZYKI OBCE
Warszawa. 1995.04.03
Język angielski - biegle w mowie i piśmie, język rosyjski - biegle w mowie, słabo w piśmie.
PRACA ZAWODOWA
1990 - do chwili obecnej - Przedsiębiorstwo Handlowe ..Aster" - Sp. z o.o.
Warszawa: zakres obowiązków: kierownik zespołu. 1984 - 1990 - Państwowe Przedsiębiorstwa ..Elektropol" w Warszawie.
specjalista ds. transportu;
zakres obowiązków: odpowiedzialny za kontakt z dostawcami.
UMIEJĘTNOŚCI
Znajomość obsługi komputerów (Exel): prawo jazdy.
ZA INTERESO W A NIĄ
Narciarstwo, teatr.
146
5. PRZYGOTOWANIE DO ROZMOWY Z SZEFEM
Wprowadzenie dla terapeuty:
Podczas tych zajęć będziemy uczyli pacjentów, w jaki sposób mają przygotować się na pierwsze spotkanie z szefem. Każdy z nas wie, że przed takim spotkaniem czujemy się stremowani, jesteśmy pełni obaw, czy zrobimy dobre wrażenie.
Dla naszych pacjentów jest to szczególnie trudna sytuacja. Z racji swoich zaburzeń mają oni utrudniony kontakt z otoczeniem, a spotkanie z osobą nieznaną, od której w jakiś sposób są uzależnieni, rodzi niepokój i poczucie zagrożenia. Pewne przygotowania do takiego spotkania mogą zmniejszyć niepewność i lek.
Celem tego treningu będzie:
� wskazanie pacjentom, że wygląd zewnętrzny odgrywa dużą rolę przy pierwszym spotkaniu z pracodawcą,
� wskazanie pacjentom, jakie informacje i dane mogą być potrzebne w czasie rozmowy z szefem.
Materiały potrzebne do treningu:
- aparatura wideo,
- kaseta wideo.
Kolejne kroki ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie.
2. Zadaj pytania dotyczące wprowadzenia.
3. Pokaż nagraną na wideo scenkę.
4. Kiedy w nagraniu ukaże się przerwa (lub na końcu), zadaj pytania dotyczące scenki.
5. Po obejrzeniu scenki wideo zapytaj pacjentów, czy mają jakieś dodatkowe pytania.
6. Zadaj zadanie domowe.
Wprowadzenie dla pacjentów:
Część z Państwa posiada już pewne doświadczenie związane z podjęciem pracy. Oprócz dopełnienia spraw formalnych przed podjęciem pracy czeka Was również rozmowa z szefem. Ważne jest, aby wywrzeć dobre wrażenie przy pierwszym kontakcie, wówczas start w nowej pracy może okazać się łatwiejszy.
147
O tym, jak będziemy oceniani, decyduje nasz wygląd zewnętrzny, sposób zachowania oraz sposób prowadzenia rozmowy. Trudno przewidzieć, jakie dokładnie pytania mogą nam zadawać. Niemniej jednak, pewne informacje zawsze będą interesować pracodawcę, np. dane dotyczące przebiegu nauki szkolnej i pracy zawodowej .
Na zajęciach będziemy ćwiczyli, w jaki sposób ubrać się na tę okazję oraz jakie informacje przygotować i utrwalić sobie na to spotkanie.
Pytania do wprowadzenia:
� Dlaczego ważne jest, aby wywrzeć dobre wrażenie przy pierwszym spotkaniu z szefem?
Odp. Start w nowej pracy może okazać się łatwiejszy, jeżeli wywrzemy na szefie dobre wrażenie.
� Co wpływa na wrażenie, jakie zrobimy w pierwszym kontakcie
z nowym pracodawcą?
Odp. Wygląd zewnętrzny, sposób mówienia, sposób prowadzenia rozmowy.
� Czym będziemy zajmować się podczas tego treningu? Odp. Jak się ubrać oraz jakie informacje przygotować na spotkanie Z nowym pracodawcą.
Opis scenki:
W scence spotyka się przypadkowo dwóch kolegów. Jeden z nich wybiera się na spotkanie z potencjalnym szefem. Drugi zwraca uwagę na jego wygląd zewnętrzny i dzieli się wrażeniami, jakie miał przy tym spotkaniu.
Scenka I
Adam: Cześć Marku!
Marek: Cześć!
A.: Gdzie się wybierasz lak odświętnie ubran\? Dawno nie b\le\ laki
elegancki! M.: Właśnie znalazłem nową pracę i jestem umówiony na spotkanie z szefem.
Czy naprawdę uważasz, Że dobrze wyglądam? A.: Świetnie!
M.: Nie wiedziałem, czy włożyć sweter czy marynarką. A.: Uważam, że jedno i drugie jest odpowiednie na taką okazję. Ten szary
sweter bardzo pasuje do granatowych spodni. Widzę, że masz lei dobrze
dobraną i czystą koszulę. M.: Starałem się, aby dobrze wyglądać. Wczoraj byłem u fryzjera o.\trzvc się.
148
Uprasowałem starannie spodnie i koszulę. Dzisiaj rano wstałem wcześnie, aby dokładnie się ogolić.
|A.: Pamiętam, jak ja załatwiałem pracą. Też miałem takie spotkanie. Byłem bardzo stremowany. Z tego wszystkiego nie mogłem przypomnieć sobie, w którym roku ukończyłem szkołą i gdzie kolejno pracowałem.
|M.: Ja wcześniej spisałem dokładnie daty i miejsca pracy oraz na jakich stanowiskach byłem zatrudniony. Potem powtórzyłem sobie kilka razy.
| A.: Widzą, że jesteś przyjęty. Życzą ci powodzenia. Naprawdę wyglądasz dobrze i jesteś przygotowany do rozmowy. Myślę, że dobrze wypadniesz.
l M.: Dziękuję. Zadzwonię do ciebie i opowiem ci, jak mi poszło.
Zapytaj pacjentów:
Jak wyglądał Marek przed spotkaniem z nowym szefem? Jakie czynności wykonał, aby dobrze się zaprezentować? Jakie informacje mogą być ważne podczas pierwszej rozmowy z szefem?
Zadanie domowe:
Poproś pacjentów, żeby na następne zajęcia ubrali się tak, jakby f mieli spotkanie z szefem oraz przygotowali na kartce informacje l dotyczące przebiegu nauki i pracy zawodowej, kiedy i jaką szkołę {�ukończyli, w jakich zakładach pracowali, na jakich stanowiskach oraz w jakich okresach.
6. ROZMOWA Z SZEFEM
Wprowadzenie dla terapeuty:
Zajęcia te będą kontynuacją poprzednich, na których pacjenci przygotowali się do rozmowy z szefem. Będziemy ćwiczyć, w jaki sposób umiejętnie prowadzić taką rozmowę.
Materiały potrzebne do treningu:
- odtwarzacz wideo,
- kaseta wideo.
Kolejne kroki ćwiczenia:
1. Przeczytaj pacjentom wprowadzenie.
2. Pokaż nagraną na wideo scenkę.
3. Kiedy w nagraniu ukaże się przerwa, zadaj pytania dotyczące tej scenki.
149
4. Zainscenizuj z każdym pacjentem rozmowę z szefem.
5. Zapytaj pacjentów, jakie elementy rozmowy w tej scenie były prawidłowe, a które można poprawić. W razie potrzeby odegraj z pacjentem scenę jeszcze raz.
Wprowadzenie dla pacjentów:
Zajęcia te będą poświęcone ćwiczeniu, w jaki sposób przeprowadzić rozmowę z szefem. Zakładamy, że Państwo jesteście przygotowani do takiej rozmowy, tzn. pamiętacie o konieczności schludnego wyglądu oraz konieczności posiadania informacji, które będą interesować pracodawcę. Każdy z Państwa będzie mógł przećwiczyć taką rozmowę poprzez zainscenizowanie takiego spotkania. Prowadzący zajęcia odegra rolę szefa, a Państwo postaracie się wyobrazić siebie w roli petenta. Teraz zademonstruję scenkę wideo.
Opis scenki:
W scence przeprowadzona jest rozmowa między przyszłym pracodawcą a pacjentem. Po obejrzeniu nagrania i zadania pytań dotyczących scenki będziemy ćwiczyć z każdym z pacjentów taką rozmowę. Trener odgrywa rolę szefa, a pacjent petenta.
Scenka I
Udział biorą: pracodawca - p. Dąbrowska oraz petent - Jadwiga Nowak.
Jadwiga: Dzień dobry.
Pracodawca: Dzień dobry, słucham Panią.
].'. Nazywam się Jadwiga Nowak. Byłam na dzisiaj umówiona w sprawie
podjęcia pracy. Dwa dni temu rozmawiałam przez telefon z Panią Dąbrows-
ką.
P.: Tak, przypominam sobie. To ja rozmawiałam z Panią. Proszę usiąść. J.: Dziękują. Proszę, tu jest moje skierowanie do pracv. P.: Czy ma Pani resztę dokumentów? i.: Tak, mam tutaj wszystkie skompletowane. Oto moje świadectwo ukończeniu
szkoły, świadectwa pracy, życiorys. Orzeczenie komisji lekarskiej oraz
zdjęcia.
P.: Czy ma Pani aktualne badania lekarskie? ].'. Nie, jeszcze nie mam. C;v mogłaby Pani powiedzieć, jakie badaniu .�/
potrzebne? P: Nasz zakład ma na miejscu lekarza i tani otrzyma Pani skierowanie na
badania.
150
J.: Przepraszam, ale gdzie znajduje się gabinet lekarza?
P.: Na drugim piętrze, pokój nr 8. Widzę, że ma Pani U grupą inwalidzką i zalecenia do pracy w warunkach chronionych. Od jak dawna i z jakiego powodu przeszta Pani na rentę?
J.: Jestem na rencie od 5 lat, ale teraz czują się dobrze i mogą pracować. Byłam w Poradni Rehabilitacji Zawodowej i lekarz nie widział żadnych przeciwwskazań do podjęcia lego rodzaju pracy.
P.: Czy Pani wie, na czym ta praca będzie polegać?
J.: Wiem, że jest to sprzątanie, ale bylabym wdzięczna, gdyby Pani mogla mi powiedzieć bardziej szczegółowo, co należałoby do moich obowiązków.
P.: Tak, teraz przejdziemy do zakładu i wszystko Pani pokażę.
J.: Dziękuję. Chciałabym jeszcze zapytać o godziny pracy.
P.: Dobrze, wszystko omówimy na miejscu. Muszę parę rzeczy uzgodnić z brygadzistą.
Pytania do scenki:
� Co powiedziała Jadwiga wchodząc do pokoju? Odp. Jadwiga przywitała się, przedstawiła i rozpoczęła rozmowę od nawiązania do rozmowy telefonicznej.
� Jakie dokumenty przedstawiła?
Odp. Przede wszystkim pokazała skierowanie do pracy, potem świadectwo ukończenia szkoły, świadectwa pracy. Orzeczenie Komisji ds. Rehabilitacji, życiorys.
� Co odpowiedziała na pytanie o przyczynę inwalidztwa? Odp. Powołała się. na Orzeczenie Komisji zezwalającej jej na podjęcie pracy.
*** Pragniemy przypomnieć i podkreślić, że rodzaj schorzenia powodującego inwalidztwo jest objęty tajemnicą lekarską i pracownik ma obowiązek rozmawiać na ten temat jedynie z lekarzem zakładowym.
Podziękuj pacjentom za udział w cyklu treningowym i życz im powodzenia w szukaniu pracy.
151
ANEKS
TABLICA I
STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA TRUDNYCH SYTUACJI
1. Analiza trudnej sytuacji.
2. Określenie problemu.
3. Szukanie różnych możliwych rozwiązań.
4. Ocena rozwiązań - plusy i minusy.
5. Wybór najlepszego rozwiązania.
6. Sposób realizacji wybranego rozwiązania.
TABLICA II
ELEMENTY ROZMOWY
1. Kontakt wzrokowy.
2. Postawa ciała.
3. Mimika.
4. Gestykulacja.
5. Modulacja (ton) głosu.
6. Jasność wypowiedzi.
7. Słyszalność mowy.
154

TABLICA ffl
REAGOWANIE NA PRETENSJE
1. Spokojnie wysłuchać do końca.
2. Jeśli czegoś nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie.
3. Okaż zrozumienie swojemu rozmówcy.
4. Przedstaw swoje zdanie.
5. Zaproponuj rozwiązanie lub sposób uniknięcia konfliktu na przyszłość.
155
TABLICA IV
MYCIE CAŁEGO CIAŁA
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zdjąć ubranie.
2. Spłukać ciało ciepłą wodą.
3. Namydlic ciało, szczególnie szyję, pachy, pachwiny, stopy.
4. Spłukać ciało ciepłą wodą.
5. Wytrzeć ręcznikiem.
6. Założyć czystą bieliznę.
7. Odłożyć na miejsce przybory toaletowe.
8. Umyć wannę proszkiem.
9. Wytrzeć podłogę.
156
TABLICA V
MYCIE RĄK
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zdjąć ozdoby z dłoni.
2. Zmoczyć i namydlić ręce.
3. Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4. Wyczyścić pumeksem bardziej zabrudzone części rąk.
5. Spłukać ręce ciepłą wodą.
6. Osuszyć dłonie ręcznikiem.
7. Nawilżyć ręce kremem.
8. Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
157
TABLICA VI
DBANIE O STOPY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zamoczyć stopy w ciepłej wodzie.
2. Namoczyć stopy.
3. Wyszorować szczoteczką paznokcie.
4. Wyszorować pumeksem pięty.
5. Spłukać wodą.
6. Osuszyć ręcznikiem.
7. Odłożyć przybory toaletowe na miejsce.
': Ś
158
TABLICA VII
DBANIE O PAZNOKCIE
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Umyć dokładnie paznokcie.
2. Osuszyć ręcznikiem.
3. Obciąć paznokcie nożyczkami.
4. Opiłować pilnikiem.
5. Odłożyć przybory na miejsce.
159
TABLICA VIII
DBANIE O ZĘBY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Wycisnąć trochę pasty na szczoteczkę.
2. Czyścić zęby wykonując ruchy okrężne, pionowe i od środka.
3. Wypłukać dokładnie jamę ustną.
4. Odstawić na miejsce umyte przybory.
5. Sprawdzić, czy w kącikach ust nie zostały resztki pasty.
160
TABLICA IX
PLANOWANIE ZAKUPÓW
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Sprawdź, jakie produkty masz w domu.
2. Przeznacz określoną sumę pieniędzy na zakupy.
3. Zaplanuj posiłki.
4. Zaplanuj ilość towaru.
5. Zrób listę zakupów.
161
TABLICA X
KONSERWACJA I CZYSZCZENIE BUTÓW ZE SKÓRY
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Zawijamy rękawy, aby ich nie zabrudzić.
2. Rozkładamy papier na podłodze.
3. Ścieramy brud szmatką.
4. Pastujemy buty małą szczoteczką, używając pasty odpowiedniego koloru.
5. Odstawiamy buty do wyschnięcia.
6. Szczotką o miękkim włosiu glansujemy buty do połysku.
162
TABLICA XI
PRANIE RĘCZNE
(swetra)
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Nalać do miski letniej wody.
2. Dodać płynu do prania ręcznego, np. "Perła", płyn "FF", "Kokosal".
3. Prać wygniatając.
4. Płukać 2-3 razy.
5. Do ostatniego płukania dodać płynu do płukania tkanin, np. płynu "K".
6. Delikatnie wycisnąć.
7. Zawinąć w ręcznik frotte i wycisnąć nadmiar wody.
8. Ułożyć sweter na suchym ręczniku nadając mu pierwotny kształt.
163
TABLIC A XII
OBSŁUGA PRALKI AUTOMATYCZNEJ
KOLEJNOŚĆ CZYNNOŚCI:
1. Podłączyć pralkę do sieci elektrycznej - wtyczkę włożyć w gniazdo z uziemieniem.
2. Odkręcić zawór doprowadzający wodę do pralki.
3. Sprawdzić, czy wąż gumowy odprowadzi wodę do wanny lub umywalki i dobrze go umocować.
4. Otworzyć drzwiczki.
5. Włożyć przygotowaną bieliznę do pralki (sprawdzić kieszenie).
6. Zamknąć dokładnie drzwiczki.
164
7. Otworzyć szufladkę do sypania proszku.
8. Wsypać miarkę proszku w odpowiednią przegródkę.
9. Zamknąć szufladkę.
10. Wybrać z listy odpowiedni program i zapamiętać jego numer.
11. Ustawić programator na takiej samej cyfrze.
12. Nacisnąć przycisk uruchamiający pralkę.
13. Sprawdzić, czy świeci się lampka kontrolna.
165
00 S o\ J" ^^^ � OJ *� i '
c 0 ^ o" r6 Pozostawić drzwicz ^ a. �8, c t3 >-J W B , c; S" S" Podstawić miskę. Otworzyć drzwiczki ? 3* L. �8 j N (TQ Odłączyć pralkę od o o. rrt> a c n usunięta. Zakręcić zawór dop Sprawdzić, czy wód kontrolna. Sprawdzić, czy świe
k^ j; B � Ł/3. 0 K> n
S* N n 3 N Ml.
�c B K> a P �c
5^ 2- C2ri �1 ^^g
E. S &} N B. 69
�r-^i K' ^"^ yr L�. E 3
?r 3 ;8 N �o
^_ � r> "^ O P
^ N CA
PT 1. S
O a:
KARTA OCENY WŁASNEGO WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO
Imię i nazwisko ...............................
Zaznacz wszystkie stwierdzenia (+), które dotyczą Ciebie.
DNI 1. Twarz czysta 2. Szyja umyta 3. Uszy umyte 4. Ręce czyste 5. Paznokcie obcięte i czyste 6. Włosy - czyste - uczesane 7. Kąpałem/am się, brałem/am prysznic 8. Zmieniałem/am bieliznę osobistą 9. Zmieniałem/am rajstopy, skarpety 10. Ubranie - czyste - bez dziur - dobrane kolorem - dopasowane rozmiarem i długością - odpowiednie do pogody 11. Buty czyste 12. Zęby umyte 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15


















Bibliografia
1. Clark D.H.: Terapia społeczna w psychiatrii, PZWL, Warszawa 1978.
2. Kabanow M.M.: Rehabilitacja chorych psychicznie, PZWL, Warszawa 1974.
3. Liberman R.P.: Psychiatrie Rehabilitation of Chronić Mentol Patients, American Psychiatrie Press In.. Washington 1988.
4. Liberman R.P. and all.: Social Skill Training for Psychiatrie Patients, Psychology Practitioner Pergamon Press 1989.
5. Meder J., Stołowska A.: ,,Stan rehabilitacji w psychiatrii i perspektywy rozwoju", (w:) Stan rehabilitacji i potrzeby rehabilitacyjne osób o poszczególnych rodzajach niepełnosprawności'. PFRON, Warszawa 1994, s. 202-226.
6. Prawne i społeczne problemy chorych psychicznie i ich rodzin, materiały konferencyjne, Pruszków 1994.
7. "Prawo wobec osób niepełnosprawnych". Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 1994, nr 4 (142).
8. Psychiatria środowiskowa, materiały konferencyjne, Pruszków 1993.
9. Pużyński S.: Leksykon psychiatrii, PZWL, Warszawa 1993. '" 10. Rehabilitacja w lecznictwie psychiatrycznym, PTP, Warszawa 1986. *'; "Schizofrenia", Postępy Psychiatrii i Neurologii 1993, t. 2, nr 4. ' 11 Sokołowska M.: Socjologia medycyny, PZWL, Warszawa 1988.
12. Stańczak T.: Rehabilitacja w zaburzeniach psychicznych, Psychiatria, t. 3, PZWL, Warszawa 1989, s. 324-340.
13. Trening umiejętności społecznych w leczeniu zaburzeń psychicznych, PTP, Warszawa 1988.
14. Vademecum niepełnosprawnych, uprawnienia, urzędy, stowarzyszenia, szko-ty, uzdrowiska. Wojewódzki Ośrodek ds. Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Wrocław 1993.
15. Wciórka J.: Psychiatria praktyczna dla lekarza rodzinnego, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1992.
168
$
:,;il
K^l^:^::gfeiif
Biblioteka Pracownika Socjalnego
obejmuje f race:
AKSJOLOGIA PRACY SOGALNEJ-WYBRANE ZAGADNIENIA BEZROBOCIE i PRACA SOCJALNA w POLSCE i WE FRANCJI. INSTYTUCJONALIZACJA
CZŁOWIEK WOBEC STAROŚCI
DZIAŁANIA INTERPERSONALNE w PRACY SOCJALNEJ 11,12 EKONOMICZNE PROBLEMY RYNKU PRACY
ELEMENTY SOCJOLOGII KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA w PRACY SOCJALNEJ
LABIRYNTY WSPÓŁCZESNEGO SPOŁECZEŃSTWA METODA WARSZTATOWA W KSZTAŁCENIU UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH
METODYKA DZIAŁANIA w PRACY SOCJALNEJ MŁODZIEŻOWE PROGRAMY WSPARCIA RÓWIEŚNICZEGO N IEPEŁNOSPRAWNOŚĆ - SPECYFIKA POMOCY SPOŁECZNEJ
OPIEKA i KONTROLA ORGANIZACJE POZARZĄDOWE w SPOŁECZEŃSTWIE OBYWATELSKIM
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA i PRACA SOCJALNA
PIERWOTNA PROFILAKTYKA UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU A ZADANIA PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH
PODRĘCZNIK TEORII DLA NAUCZYCIELI PRAKTYKI w PRACY SOCJALNEJ
PODSTAWÓWCE UMIEJĘTNOŚCI w PRACY SOCJALNEJ i ICH KSZTAŁCENIE
POLITYKA SPOŁECZNA. MATERIAŁY DO STUDIOWANIA POLITYKA SPOŁECZNA. WYBRANE PROBLEMY PORÓWNAŃ MIĘDZYNARODOWYCH
PORZUCENI i POWIERZENI TROSCE. DOM MAŁYCH DZIECI POSTĘPOWANIE METODYCZNE w PRACY SOCJALNEJ z GRUPAMI i ZE SPOŁECZNOŚCIAMI
PRACA SOCJALNA JAKO DZIAŁANIE WYCHOWAWCZE
PRACA SOCJALNA T. i, T. 2 PRACA SOCJALNA w ŚRODOWISKU ZAMIESZKANIA
PRACA SOCJALNA. POMOC SPOŁECZNA
PRACA SOCJALNA z OSOBAMI z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI
PRAKTYCZNA NAUKA PRACY SOCJALNEJ
PRAWO i SPOŁECZEŃSTWO
PROFESJE SPOŁECZNE w EUROPIE, z PROBLEMÓW KSZTAŁCENIA i DZIAŁANIA
PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
SOCJOLOGIA BEZROBOCIA
SOCJOLOGIA PRACY SOCJALNEJ
SPOŁECZNE DZIEJE POMOCY CZŁOWIEKOWI
SYSTEMATYZACJA i OCENA DOŚWIADCZEŃ ZAWODOWYCH w PRACY SOCJALNEJ
TERAPIA ZAJĘCIOWA w DOMACH POMOCY SPOŁECZNEJ
TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH w REHABILITACJI ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
UCZENIE SIĘ PRZEZ ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW w KSZTAŁCENIU PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH
WoBEC BEZROBOCIA: OPINIE, STEREOTYPY
WoKÓŁ PROBLEMÓW DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO
WPROWADZENIE DO POMOCY SPOŁECZNEJ
WPROWADZENIE DO PRACY SOCJALNEJ
WPROWADZENIE DO SOCJOLOGII
WYBRANE ZAGADNIENIA INTERWENCJI KRYZYSOWEJ
ZMIANY w SYSTEMIE OPIEKI NAD DZIEĆMI i MŁODZIEŻĄ. PERSPEKTYWA EUROPEJSKA
Sprzedaż prowadzi:
"Śląsk" Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe
al. W. Korfanttgo 51,40-161 Katowice tel. biuro (032) 25-80-756, 25-81-812, 25-83-228, 25-81-910, 25-81-913
fax [phone], dziai handlowy 25-85-870
e-mail: [e-mail], [e-mail], [e-mail]. [e-mail], [e-mail]; http://timw.slasktun.com.pl
Projekt graficzny serii oraz projekt okładki: Marek J. Piwko Redaktor: Joanna Karpowicz
Wydanie I
Wydawca: "Śląsk" Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe
al. W. Korfantego 51, 40-161 Katowice, tel. [phone], fax [phone]
Skład i łamanie: WN SCHOLAR