Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
NR 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2009
mgr Anna wirska
Akademia Podlaska w Siedlcach
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu
w jednostkach samorz du terytorialnego
Task budget as a budget planning method
in local government units
Streszczenie: Bud et zadaniowy stanowi jeden z elementów reformy sektora pu-
blicznego w Polsce, która ma na celu jego urynkowienie oraz popraw jako ci wiad-
czonych przez niego us ug. Sektor finansów publicznych, zarówno na szczeblu cen-
tralnym, jak i samorz dowym wymaga znacznych zmian wprowadzaj cych wzrost
efektywno ci w zakresie zarz dzania rodkami finansowymi. St d ju w 1992 roku
pojawi a si koncepcja bud etu zadaniowego.
Bud et zadaniowy w swej koncepcji dotyczy g ównie wydatkowej strony bud etu,
czyli tej która w informuje o efektywno ci wykorzystania rodków publicznych. Kon-
strukcja bud etu zadaniowego porz dkuje wydatki wed ug okre lonych zada , celów
i mierników.
Abstract: Task budget is one of the element of New Public Management, which
reforms the public administration. The main aim of NPM is to create public services
more competitive and market oriented. In this meaning the task budget influences on
the effectiveness in public finance sphere. Its crux is to enlarging the efficiency of
spending the public money. The conception of task budget concerns mainly expense-
side of budget, which in considerable degree informs about efficiency of the
allocation of public money. In this method of planning the budget expenses are
defined in order to correspond with tasks, aims and measures.
Wst p
Istotnym elementem samodzielno ci jednostek samorz du teryto-
rialnego (JST) jest ich niezale no finansowa, zagwarantowana konstytu-
cyjnie i wynikaj ca tak e z decentralizacji finansów publicznych oraz reali-
zowanych przez te jednostki zada . Podstaw samodzielnej polityki
finansowej samorz dów lokalnych s ich bud ety, które oprócz bycia aktem
normatywnym, s u jako narz dzie efektywnego zarz dzania zasobami
JST. Jest ono mo liwe wówczas, gdy bud et zostanie przygotowany na pod-
stawie procedur, umo liwiaj cych powi zanie celów oraz rodków finanso-
188 A. wirska
wych, a tak e, gdy istnieje zbiór obiektywnych metod oceny za osi gni tych
rezultatów.1
Racjonalizacja i efektywno wykorzystania zasobów finansowych
stanowi g ówne przyczyny, dla których konstrukcja bud etu ulega zmianom,
celem zapewnienia optymalnego zarz dzania finansami JST. Od roku 19922
bud et tradycyjny jest przeciwstawiany bud etowi zadaniowemu, jako sku-
tecznemu instrumentowi zarz dzania gospodark finansow JST.
Bud et jako instrument zarz dzania finansami lokalnymi
W obecnych czasach, gospodarki pieni nej, posiadanie bud etu
przez jednostki gospodaruj ce stanowi nieodzowny element skutecznego
zarz dzania zasobami finansowymi. St d te , analizuj c zagadnienie bud e-
tu mo na stwierdzi , e jest on narz dziem, w którym tkwi istotne mo liwo-
ci wykorzystania go do tego zarz dzania.3
Istnieje tak e szereg koncepcji postrzegania bud etu JST, jako na-
rz dzia kierowania gospodark finansow jednostki terytorialnej, a samo po-
j cie bud etu mo na rozpatrywa w trzech p aszczyznach4:
" jako zcentralizowany fundusz s u cy zaspokajaniu potrzeb spo-
ecze stwa lokalnego,
" jako akt prawny, uchwalany przez organ stanowi cy gminy i wy-
konywany prze organ wykonawczy,
" jako plan finansowy dochodów i wydatków gminy.
Wed ug E. Ru kowskiego nale y go wi za z takimi elementami go-
spodarki finansowej, jak: zasoby pieni ne JST i prognozowanie dochodów
oraz wydatków bud etowych, które nast pnie formu uje si w postaci sku-
mulowanych planów i nadaje form dyrektywy5. W a ciwie sformu owany
bud et jest nie tylko aktem, w wyniku którego nast puje zbilansowanie do-
chodów i wydatków w danym roku, ale tak e wieloletnim planem o charakte-
rze strategicznym, gdy 6:
" zawiera elementy planowania kilkuletniego,
" czy w sobie cele operacyjne ze strategicznymi,
" skupia podejmowane decyzje na skutkach i rezultatach,
" obejmuje i promuje efektywn komunikacj mi dzy twórcami bu-
d etu oraz mieszka cami spo eczno ci lokalnej,
1
Red. S. Owsiak, Bud et w adz lokalnych, PWE, Warszawa 2002, s. 25.
2
W latach 1992-1993 rozpocz to prace nad bud etem zadaniowym w Krakowie, który jako
pierwsze miasto w Polsce zastosowa go równie w praktyce.
3
Red. S. Owsiak, Bud et & , op.cit., s. 31.
4
Por. M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Podstawy finansów samorz du terytorialnego, PWN,
Warszawa, 2007, s. 64.
5
E. Ru kowski, J. Stankiewicz, System bud etowy, w: Finanse publiczne i prawo finansowe,
red. E. Ru kowski, Wyd.KiK, Warszawa 2000, s. 131.
6
Recommended Budget Practices: A Framework For Improved State and Local Government
Budgeting, National Advisory Council on State and Local Budgeting, Government Finance Offi-
cers Association, Chicago 1999, s. 2-3.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu& 189
" jest wa nym narz dziem motywacyjnym wykorzystywanym
w procesie zarz dzania gmin .
Z przytoczonych charakterystyk mo na uzna , i bud et gminy to nie
tylko katalog przysz orocznych dochodów i wydatków, ale przede wszystkim
zestawienie potencja u dochodowego jednostki wraz z planowanymi zada-
niami, dostosowanymi do niego finansowo. Bud et gminy nale y wi c trak-
towa , jako narz dzie wspieraj ce realizowanie lokalnych zada , a tym sa-
mym stymuluj ce rozwój spo eczno-gospodarczy.
Analizuj c definicje bud etu (E. Chojna-Duch, Polskie prawo finan-
sowe, 2002; S. Owsiak, Bud et w adz lokalnych, 2002; M. Jastrz bska, Za-
rz dzanie finansami gmin, 1999) mo na znale pewne wspólne elementy
skupiaj ce si na takich charakterystykach jak:
- bud et JST to roczny plan finansowy,
- bud et JST to zestawienie wydatków i dochodów,
- bud et JST to wi cy akt prawny.
Te z kolei, wskazuj na funkcje pe nione przez bud et JST, dzi ki
którym mo na rozpatrywa go, jako narz dzie skutecznego lub nieskutecz-
nego zarz dzania finansami. Te funkcje to:7
- funkcja zarz dzania,
- funkcja optymalizacji lub marnotrawstwa,
- funkcja promocyjna,
- funkcja demokratyczna lub autokratyczna,
- funkcja integracyjna.
Analizuj c bud et, jako narz dzie zarz dzania, najistotniejsz wyda-
je si by pierwsza wymieniona funkcja, gdy ka da z dzia alno ci samorz -
du powinna znale swoje odzwierciedlenie w bud ecie. Do zakresu funkcji
zarz dzania zalicza si : 8
- planowanie dochodów i wydatków,
- monitoring i kontrola dochodów i wydatków pod wzgl dem mery-
torycznym i formalnym,
- mo liwo podzia u bud etu na cz operacyjn i inwestycyjn ,
- tworzenie bud etu ró nymi metodami,
- mo liwo sporz dzania bud etu gotówki (cash flow) ró ni cego
si od bud etu planistycznego,
- mo liwo bud etowania miesi cznego lub wyd u anie okresów,
na które sporz dzany jest bud et.
Bud et tradycyjny, niestety pomija niektóre z tych funkcji zmieniaj c
zarz dzanie finansami w akt administrowania nimi. St d, w adze samorz -
dowe sukcesywnie wprowadzaj nowe narz dzie zarz dzania finansami pu-
blicznymi, jakim jest bud et zadaniowy.
W literaturze przedmiotu formu owane s cechy, które powinny cha-
rakteryzowa dobry, nowoczesny bud et. Powinien on m.in.:9
7
Red. S. Owsiak, Bud et & , op.cit., s. 32.
8
Ibidem, s. 32.
9
Ibidem, s. 31.
ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
190 A. wirska
- ujmowa w sposób przejrzysty realizowan polityk bud etow
JST,
- wskazywa na zale no mi dzy obci eniami finansowymi
i wiadczeniami finansowanymi z bud etu,
- pokazywa zwi zki mi dzy zadaniami a standardami ilo ciowymi
i jako ciowymi dla tych zada ,
- zawiera system umo liwiaj cy kontrol oraz monitorowanie wy-
datków bud etowych, a w szczególno ci zale no mi dzy po-
ziomem wydatkowania a stopniem realizacji zada ,
- umo liwi okre lenie wp ywu dostarczanych przez w adze pu-
bliczne dóbr i us ug na sytuacj spo eczno ci lokalnej, którym s
one dostarczane.
Powy sze atrybuty wskazuj na podstawow w a ciwo dobrego
bud etu, a mianowicie minimalizowanie rozbie no ci mi dzy tym, co zosta o
zaplanowane w bud ecie, a tym co zosta o zrealizowane. Odpowiednio
skonstruowany bud et, oparty na zadaniach mo e dostarcza decydentom
wiedzy o zakresie i skali wykonywanych us ug oraz generowa szczegó owe
informacje niezb dne do efektywnego zarz dzania gmin . 10
Bud et zadaniowy - narz dzie racjonalizacji gospodarki finansowej JST
S. Owsiak, bazuj c na do wiadczeniach pa stw zagranicznych,
wymienia kilka najwa niejszych i najbardziej nowatorskich metod planowa-
nia bud etowego, do których zalicza:11
" Performance Budgeting  metoda analizy rezultatów bud etowa-
nia, skupia swoj uwag przede wszystkim na ocenie wyników
dzia ania poszczególnych jednostek organizacyjnych wi c je
jednocze nie ze rodkami finansowymi zawartymi w bud ecie;
wprowadzenie jej w sektorze publicznym ma na celu zwi kszenie
przejrzysto ci dzia a rz du w zakresie administrowania rodka-
mi publicznymi.12 Cechami charakterystycznymi dla Performance
Budgeting s : identyfikacja misji i celów poszczególnych jedno-
stek bud etowych, powi zanie planowania strategicznego z kwo-
tami zawartymi w bud ecie oraz stosowanie pomiaru rezultatów
bud etowania13,
" Planning and Programming Budgeting  planowanie i programo-
wanie bud etowe; podstaw tej metody jest kilkuletnie planowa-
nie bud etowe oraz elementy kontroli zarz dzania rodkami
publicznymi. Po raz pierwszy zastosowano te metod w Minister-
stwie Obrony Stanów Zjednoczonych, gdzie stworzono pi cioletni
10
Ibidem, s. 88.
11
S. Owsiak, Planowanie bud etowe a alokacja zasobów, PWE, Warszawa 2008, s. 42.
12
W.G. Arnold, Performance Budgeting. What s Work, What Doesn t, Management Concepts,
2008,s.3
13
Performance budgeting. Overview For Workshop Participants, Government of Alberta,
www.finance.alberta.ca/publications/measuring/results_oriented/module5_overview.pdf.,
dn. 12.08.2009
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu& 191
program obronny, skalkulowano koszty poszczególnych depar-
tamentów wed ug misji (poszczególnych programów) oraz opra-
cowano alternatywne sposoby realizacji za o onych celów .
Obecnie, poprzez Planning and Programming Budgeting rozumie
si seri reform bud etowych w USA, jaki mia y miejsce w latach
60. XX w.14
" Entrepreneurial Budgeting  metoda bud etowania przedsi -
biorczego, której istota polega na dok adnym okre leniu misji
i celów, jak równie na pomiarze rezultatów; dzi ki nim kierownic-
two jednostki posiada informacje dotycz ce wyników przedsi -
wzi tych dzia a .
" Management by Objectives  zarz dzanie przez cele, stanowi
jeden z elementów planowania bud etowego i polega na zaan-
ga owaniu w proces planowania zarówno kierowników, jak i pra-
cowników ni szych szczebli  co stanowi istotny krok w podno-
szeniu jako ci bud etowania; Metoda ta, zaczerpni ta
z bud etowania w sektorze prywatnym obejmuje: zaplanowanie
konkretnych, zhierarchizowanych celów (dla poszczególnych
jednostek bud etowych), przypisaniu im kosztów, a nast pnie
ocen osi gni tych wyników realizacji zamierzonych celów.15
" Cost-Effectiveness Analysis  metoda analizy kosztów i korzy ci,
polega na porównaniu wielko ci poniesionych kosztów i korzy ci
rozpoczynanego przedsi wzi cia; jedn z odmian tej metody jest
metoda nak adów i wyników,
" Zero-Based Budgeting  metoda bud etowania od zera, której
podstawowym za o eniem jest tworzenie bud etu od podstaw (od
warto ci zerowych w pozycjach kosztów), co automatycznie eli-
minuje przyrostowy sposób planowania bud etu (metod histo-
ryczn ); cech charakterystyczn jest równie to, i proces bu-
d etowy rozpoczyna si od planowania dochodów i wydatków na
najni szych szczeblach jednostek dysponuj cych rodkami bu-
d etowymi, co umo liwia powi zanie planów operacyjnych po-
szczególnych jednostek ze strategicznymi. Plany te oceniane s
pod wzgl dem wymaganych nak adów, a nast pnie zhierarchi-
zowane wzgl dem ich wa no ci i warto ci.16 Umo liwia to wyeli-
minowanie dzia a najmniej istotnych, a tym samym zwi kszenie
puli rodków finansowych na pozosta e.17
Wymienione metody sta y si podwalin dla konstrukcji bud etu za-
daniowego (task budgeting) i dotycz zarówno planowania bud etowego na
szczeblu centralnym, jak równie samorz dowym. Nowe podej cia pojawi y
14
Lee Robert D., Johnson Ronald W., Joyce Philip G., Public Budgeting System, Jones&Bartlett
Publishers 2007, s. 149-151.
15
Premchand A., Government budgeting and expenditure controls. Theory and Practice, Inter-
national Monetary Fund, Washington D.C., 1983, s. 333.
16
Prokopenko J., Productivity Management, International Labour Office, Geneva, 1987, s. 142.
17
Moeti K. (red.), Public Finance Fundamentals, Juta Academic, Cape Town, 2007, s. 94-95.
ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
192 A. wirska
si w celu zakwestionowania dotychczas stosowanej metody historycznej,
jako nieskutecznego i nieefektywnego sposobu planowania wydatków bu-
d etowych. Wspólnymi cechami tych metod s przede wszystkim: ocena
efektów poniesionych wydatków publicznych (a tym samym wyników dzia a-
nia) oraz bud etowanie wed ug potrzeb.18 W kontek cie bud etów gmin,
problem racjonalizacji wydatków bud etowych oraz poprawy ich efektywno-
ci nabiera istotnego znaczenia od pocz tku decentralizacji administracji pu-
blicznej
Dotychczas obowi zuj ce zasady prowadzenia polityki bud etowej
traktuj prawid owo wykonany bud et, gdy spe nione s nast puj ce warunki:
a) nie zosta y przekroczone limity wydatków, wcze niej ustalone
w uchwale bud etowej,
b) zachowano struktur bud etu zgodn z podzia kami klasyfikacji
bud etowej,
c) zgromadzone w bud ecie rodki wydatkowano zgodnie z ich
przeznaczeniem,
d) dotrzymywano terminów wydatków i dokonywano ich zgodnie
z przepisami prawa.
Oznacza to, e bud et uznaje si za wykonany, je eli zrealizowano
zaplanowane wydatki. Niestety obowi zuj ce procedury nie wymagaj oce-
ny efektów poniesionych wydatków oraz stopnia zaspokojenia potrzeb spo-
eczno ci lokalnej. Dopiero wdro enie i stosowanie bud etu zadaniowego
daje takie mo liwo ci.
Wprowadzenie bud etu zadaniowego stanowi jeden z elementów re-
formy sektora publicznego, która ma na celu jego urynkowienie, popraw
efektywno ci i jako ci wiadczonych przez niego us ug. Konsekwencj re-
orientacji w filozofii dzia ania sektora publicznego jest koncepcja nazywana
 Nowym Publicznym Zarz dzaniem (New Public Management - NPM)19.
W ród g ównych przyczyn jej powstania wymienia si 20:
- ekonomiczny i finansowy kryzys sektora us ug publicznych,
- potrzeb poprawy efektywno ci sektora publicznego,
- zmiany w otoczeniu politycznym,
- rozwój technologii informacyjnych,
- wzrost znaczenia firm i us ug konsultingowych.
Nowa koncepcja zarz dzania finansami publicznymi zak ada stop-
niowe odchodzenie od administrowania rodkami finansowymi (model trady-
cyjny) na rzecz modelu aktywnego, jasno okre laj cego cele, beneficjentów
oraz mierzalne efekty potencjalnego przedsi wzi cia.
Ustawa o finansach publicznych nie u ywa wprost okre lenia  bu-
d et zadaniowy w odniesieniu do sektora samorz dowego i nie zobowi zuje
do sporz dzania bud etu w uk adzie zadaniowym, jednak mimo tego, usta-
18
S. Owsiak, Bud et w adz lokalnych. Narz dzie zarz dzania, PWE, Warszawa 2002, s. 59-60.
19
M. Dylewski, Planowanie bud etowe w podsektorze samorz dowym. Uwarunkowania, proce-
dury, modele, Difin, Warszawa 2007, s. 53-110.
20
Larbi George A., The New Public Management Approach and Crisis States, United Nations
Research Institute for Social Development, UNRISD Discussion Paper No. 112, September
1999 s. 3-9.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu& 193
wodawca wymaga od w adz samorz dowych racjonalno ci w dokonywaniu
wydatków, celowo ci ich ponoszenia i oszcz dno ci. W art. 35 ust. 3 pkt. 1
ustawy o finansach publicznych z dn. 30.06.2005 r. czytamy:  Wydatki pu-
bliczne powinny by dokonywane w sposób celowy i oszcz dny, z zachowa-
niem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nak adów . Równie
nowelizacja tej ustawy z dn. 8 grudnia 2006 roku (Dz.U. 2005 nr 249, poz.
1832) zawiera umocowania prawne dotycz ce bud etu zadaniowego.
Art. 124 zawiera zapis, i  do projektu ustawy bud etowej do cza si uza-
sadnienie zawieraj ce w szczególno ci zestawienie zada w ramach plano-
wanych kwot wydatków, wraz z opisem celów przedmiotowych zada , mier-
ników wykonania oraz przewidywanych wieloletnich kosztów finansowych
zwi zanych z ich realizacj . Za zgodnie art. 158 w pkt. 3 tego samego aktu
prawnego:  sprawozdanie z wykonania ustawy bud etowej powinno zawie-
ra informacje o wykonaniu zada w ramach planowanych kwot wydatków
wraz z opisem celów przedmiotowych zada i mierników oraz przewidywa-
nych wieloletnich kosztów finansowych zwi zanych z ich realizacj , a tak e
o wydatkach poniesionych na ich realizacj  . Powy sze uregulowania praw-
ne wiadcz o istotno ci problemu racjonalizacji gospodarki finansowej,
a tym samym zmianie orientacji z administrowania rodkami pieni nymi na
efektywne i uzasadnione zarz dzanie nimi.
Istot bud etu zadaniowego jest przede wszystkim zwi kszanie
efektywno ci wydatkowania rodków publicznych. W kwestii finansów pu-
blicznych, zarówno tych centralnych, jak i samorz dowych bud et zadanio-
wy daje takie mo liwo ci poniewa :21
eliminuje dubluj ce si cele poszczególnych resortów (dotyczy
bud etu centralnego),
daje mo liwo niefinansowania celów ju zrealizowanych,
zwi ksza jawno i przejrzysto bud etu pa stwa (bud etów
jednostek samorz du terytorialnego),
u atwia kontrol wydatkowania rodków oraz osi ganych efek-
tów,
umo liwia finansowanie zada w okresie wieloletnim,
daje mo liwo wyboru rangi poszczególnych celów i wyboru
tych, które najlepiej s u wzrostowi gospodarczemu,
zobowi zuje nowe, wybrane w kolejnych wyborach w adze pu-
bliczne do kontynuacji i stabilizacji polityki prorozwojowej,
zapewnia spójno mi dzy planowaniem strategicznym, a po-
dejmowanymi dzia aniami operacyjnymi,
daje mo liwo globalnego podej cia do zada i rodków pu-
blicznych,
daje mo liwo poszczególnym gestorom rodków publicznych
(resortom, wojewodom) prowadzenia w asnej strategii zarz dza-
21
M. Podstawka, J. Dynowska, P. Góralski, E. Rudowicz, Przygotowanie administracji rz dowej
do sporz dzania zadaniowego planu wydatków na rok 2008. Materia y szkoleniowe., Kancelaria
Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2007, s. 7.
ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
194 A. wirska
nia publicznymi rodkami poprzez opracowywanie planów opera-
cyjnych, w których okre lone s dzia ania.
Bud et zadaniowy w swej koncepcji dotyczy g ównie wydatkowej
strony bud etu, a wi c tej, która w znacznym stopniu informuje o efektywno-
ci wykorzystania rodków publicznych. W tej metodzie planowanie bud e-
towego wydatki uporz dkowane s tak, aby znajdowa y odniesienie do okre-
lonych zada , celów i mierników. Istot bud etu zadaniowego jest
wprowadzenie zarz dzania rodkami publicznymi poprzez odpowiednio
skonkretyzowane i zhierarchizowane cele, na rzecz osi gni cia okre lonych
rezultatów, mierzonych za pomoc ustalonego systemu mierników22.
Dobór odpowiednich celów, a tak e ich w a ciwe sformu owanie ma
fundamentalne znaczenie dla skutecznego funkcjonowania bud etu zada-
niowego. W a ciwie obrany cel umo liwia jednoznaczne i przejrzyste okre-
lenie przyczyny wydatkowania rodków pieni nych na dane zadanie
i zwi zanych z nim potrzeb spo eczno-gospodarczych oraz u atwia ocen
stopnia jego realizacji. Tym samym warto ciuje skuteczno i efektywno
dzia ania instytucji publicznej jak jest gmina. Podczas formu owania celów
nale y mie na uwadze:23
" jako oraz ilo realizowanych zada ,
" stopie realizacji zada ,
" terminy wykonalno ci,
" efektywno .
Szczegó owe standardy i wymogi definiowanie celów w bud ecie
zadaniowym zawarte s w Komunikacie Ministra Finansów z dn.17 czerwca
2009r.24
Bud et zadaniowy sk ada si z nast puj cych elementów:
Cz
" Zadanie
o Podzadanie
- Dzia anie
- Dzia anie
Zadanie bud etowe mo na rozumie jako czynno do wykonania,
której efektem b dzie realizacja strategicznych celów gminy (ekonomicz-
nych, spo ecznych) oraz zaspokojenie potrzeb mieszka ców gminy i pod-
miotów gospodarczych znajduj cych si na jej terytorium. Oczywistym jest
fakt, i zadania uj te w bud ecie zadaniowym powinny by zgodne z bud e-
tem uchwalanym w uk adzie klasyfikacji bud etowej.25
22
T. Lubi ska, T. Str k, A. Lozan-Platonoff, M. B dzieszak, Bud et zadaniowy dla Polski
 efekty prac, w: Samorz d Terytorialny w zintegrowanej Europie, Zeszyty Naukowe Uniwersy-
tetu Szczeci skiego nr 489, Szczecin 2008, s. 230.
23
S. Owsiak, Bud et w adz & , op.cit., s. 98.
24
Komunikat Ministra Finansów: Standardy definiowania celów dla jednostek sektora finansów
publicznych w zadaniowym planie wydatków na rok 2010, dn. 17.06.2009.
25
S. Ka du a, I. Kijek, Bud et zadaniowy w gospodarce jednostek samorz du terytorialnego,
w: Ekonomiczne i organizacyjne instrumenty wspierania rozwoju lokalnego i regionalnego, Ze-
szyty Naukowe nr 500, Uniwersytet Szczeci ski, Szczecin 2008, s. 333.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu& 195
Aby w a ciwie okre li stopie realizacji danego zadania oraz wyko-
nania bud etu koniecznym jest stworzenie w a ciwych mierników (wska ni-
ków). Konstrukcja mierników adekwatnych do realizowanych celów uznana
jest za spraw kluczow dla poprawy efektywno ci zarz dzania gospodark
finansow gminy, jednocze nie te za najtrudniejsz . Mierniki powinny s u-
y ocenie realizacji zadania, podzadania pod wzgl dem:26
" istotno ci zadania,
" skuteczno ci,
" efektywno ci,
" u yteczno ci,
" trwa o ci.
W literaturze mo na spotka si z wielorak typologi mierników.
Zgodnie z powszechnie u ywan metodologi w Unii Europejskiej T. Lubi -
ska oraz T. Str k dziel mierniki na trzy grupy, przyjmuj c za kryterium ce-
lowo ich stosowania:27
" mierniki oddzia ywania,
" mierniki rezultatu,
" mierniki produktu (wyniku).
Mierniki oddzia ywania uznawane s za najtrudniejsze do skonstru-
owania. Odnosz si one do d ugofalowych konsekwencji realizacji danego
zadania i mierz zmiany stanu. Mog one mierzy bezpo rednie skutki reali-
zowanego zadania, ale które ujawniaj si po d u szym okresie czasu.
Mierniki rezultatu s zwi zane z bezpo rednimi efektami zadania.
Mierz one efekty uzyskane w wyniku dzia a obj tych zadaniem, realizo-
wanych za pomoc odpowiednich wydatków, na poziomie zadania (np. sto-
sunek kosztów obs ugi systemu pomocy dzieci i m odzie y z rodzin ubogich
do liczby dzieci i m odzie y obj tych pomoc ).
Mierniki produktu odnosz si do konkretnych przedsi wzi w ra-
mach danego zadania w krótkim okresie czasu, czyli wskazuj na us ug lub
produkt wyprodukowany przez sektor publiczny (np. koszt wybudowania
1 km drogi).
Bez wzgl du na typologi i klasyfikacj , wszystkie mierniki wykorzystywane
do oceny stopnia realizacji zada powinny:28
" by adekwatne do mierników okre lonych dla innych poziomów
klasyfikacji bud etowej w uk adzie zadaniowym,
" by zdefiniowane w sposób umo liwiaj cy ci g o ich pomiaru
w wieloletniej perspektywie,
26
J. McDavid, L. Hawthorn, Program Evaluation and Performance Measurement  An Introduc-
tion to Practice, SAGE Publications, Thousand Oaks-London-New Dehli 2006, s. 20.
27
T. Str k, Etapy wdra ania bud etu zadaniowego. Uwagi metodyczne, Kancelaria Prezesa
Rady Ministrów, www.lubinska.pl/files/materialy/budzet_zadaniowy-prezentacja.ppt,
dn. 25.06.2009, T. Lubi ska, Nowe zarz dzanie publiczne  skuteczno i efektywno . Bud et
zadaniowy w Polsce, Difin, Warszawa 2009, s. 58-60.
28
Rozporz dzenie Ministra Finansów z 18.05.2007r. w sprawie szczegó owego sposobu, trybu
i terminów opracowania materia ów do projektu ustawy bud etowej na 2008 rok.
ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
196 A. wirska
" mierzy tylko to, na co wykonawca zadania/podzadania ma
wp yw,
" by atwe do monitorowania i sprawdzenia, czyli powinny posia-
da wiarygodne i szybko dost pne ród o danych.
Realizacja bud etu zadaniowego powinna czy si tak e z syste-
mem ocen pracowników i ich wynagrodze , które odzwierciedla yby wnie-
siony wk ad pracy oraz jej rezultat.29 P. Swaniewicz podaje przyk ad oceny
pracowników odpowiedzialnych za wykonanie zadania zaczerpni ty z litera-
tury ameryka skiej. I tak, na ocen pracownika sk adaj si trzy elementy,
które znajduj swoje odbicie w wysoko ci wynagrodzenia:30
" powodzenie programu (40-75%),
" wykonanie zada specjalnych (0-35%),
" ocena pracy zespo owej (25%).
Wprowadzanie bud etu zadaniowego w gminach dotyczy przede
wszystkim podzia u ca okszta tu dzia a samorz du na poszczególne zada-
nia, co umo liwia konkretyzacj poczyna samorz du. Kwantyfikowanie za-
da wzgl dem wa no ci ich realizacji pozwala na skoncentrowanie uwagi
samorz dowców na tych, które w istotny sposób oddzia uj na rozwój spo-
eczno-gospodarczy gminy. Stopie realizacji zada zawartych w bud ecie,
mierzony adekwatnymi miernikami daje spo eczno ci gminnej poczucie, i
p acone przez nich podatki i op aty lokalne s spo ytkowane na okre lone
cele. I, to w a nie zaplanowane cele stanowi punkt odniesienia dla miesz-
ka ców w trakcie oceny ca orocznej pracy w adz gminy. Wp ywa to, tak e,
na bardziej racjonalne prowadzenie gospodarki finansowej gminy, a tym sa-
mym skuteczniejsz alokacj rodków pieni nych (zwi kszenie efektywno-
ci ich wydatkowania). Prawid owo skonstruowany bud et zadaniowy wska-
zuje osoby odpowiedzialne za realizacj poszczególnych zada . S one
rozliczane przede wszystkim za wykonanie i sprawn realizacj zada , a nie
tylko za sztywne przestrzeganie procedur. St d bud et zadaniowy mo na
uwa a za istotne narz dzie motywacyjne, s u ce efektywnej pracy pra-
cowników samorz dowych. W zwi zku z kilkuletni projekcj wydatków (do-
chodów) bud etowych zawartych w bud ecie zadaniowym, stanowi on akt
cz cy w sobie zarówno dokument planowania bie cego, jak i perspekty-
wicznego. Uj te w planach wieloletnich wydatki publiczne, z wyznaczonymi
rocznymi limitami, wp ywaj na realizacj celów szczegó owych, na poziomie
operacyjnym, a te z kolei wype niaj cele strategiczne, s u cych zadaniom
wieloletnim. Wp ywa to w znacznym stopniu na ci g o finansowania zada
uj tych w bud ecie. Innymi korzy ciami p yn cymi z zastosowania przez
gminy bud etowania w formie zadaniowej s : zwi kszenie jawno ci i przej-
rzysto ci bud etu JST, co daje szans na odpowied na pytanie: na co wy-
dawane s publiczne pieni dze; poprawa koordynacji dzia a administracji
samorz dowej; a tak e identyfikacja i eliminacja wydatków, które w rzeczy-
wisto ci nie przyczyniaj si do realizacji zamierzonych celów.
29
P. Swaniewicz, Planowanie bud etowe w jednostkach samorz du terytorialnego  teoria
i praktyka, Finanse Komunalne, Wolters Kluwer business, 6/2004.
30
Ibidem, s. 11.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83
Bud et zadaniowy jako metoda planowania bud etu& 197
Powy sze w a ciwo ci bud etu zadaniowego i korzy ci p yn ce
z wdro enia go w gminach s nieocenione z punktu widzenia racjonalizacji
gospodarki finansowej.
Literatura
1. Arnold W.G., Performance Budgeting. What s Work, What Doesn t,
Management Concepts, 2008.
2. Dylewski M., Planowanie bud etowe w podsektorze samorz dowym.
Uwarunkowania, procedury, modele, Difin, Warszawa 2007.
3. McDavid J., Hawthorn L., Program Evaluation and Performance Meas-
urement  An Introduction to Practice, SAGE Publications, Thousand
Oaks-London-New Dehli 2006.
4. Ka du a S., Kijek I., Bud et zadaniowy w gospodarce jednostek samo-
rz du terytorialnego, w: Ekonomiczne i organizacyjne instrumenty
wspierania rozwoju lokalnego i regionalnego, Zeszyty Naukowe nr 500,
Uniwersytet Szczeci ski, Szczecin 2008.
5. Komunikat Ministra Finansów: Standardy definiowania celów dla jedno-
stek sektora finansów publicznych w zadaniowym planie wydatków na
rok 2010, dn. 17.06.2009.
6. Kosek-Wojnar M., Surówka K., Podstawy finansów samorz du teryto-
rialnego, PWN, Warszawa, 2007.
7. Larbi George A., The New Public Management Approach and Crisis
States, United Nations Research Institute for Social Development,
UNRISD Discussion Paper No. 112, September 1999
8. Lee Robert D., Johnson Ronald W., Joyce Philip G., Public Budgeting
System, Jones&Bartlett Publishers 2007.
9. Lubi ska T., Str k T., Lozan-Platonoff A., B dzieszak M., Bud et zada-
niowy dla Polski  efekty prac, w: Samorz d Terytorialny w zintegrowa-
nej Europie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeci skiego nr 489,
Szczecin 2008.
10. Lubi ska T., Nowe zarz dzanie publiczne  skuteczno i efektywno .
Bud et zadaniowy w Polsce, Difin, Warszawa 2009.
11. Moeti K. (red.), Public Finance Fundamentals, Juta Academic, Cape
Town, 2007.
12. Owsiak S. (red.), Bud et w adz lokalnych, PWE, Warszawa 2002.
13. Owsiak S., Planowanie bud etowe a alokacja zasobów, PWE, Warsza-
wa 2008.
14. Podstawka M., Dynowska J., Góralski P., Rudowicz E., Przygotowanie
administracji rz dowej do sporz dzania zadaniowego planu wydatków
na rok 2008. Materia y szkoleniowe., Kancelaria Prezesa Rady Mini-
strów, Warszawa 2007.
15. Premchand A., Government budgeting and expenditure controls. The-
ory and Practice, International Monetary Fund, Washington D.C., 1983.
16. Prokopenko J., Productivity Management, International Labour Office,
Geneva, 1987.
ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
198 A. wirska
17. Recommended Budget Practices: A Framework For Improved State
and Local Government Budgeting, National Advisory Council on State
and Local Budgeting, Government Finance Officers Association, Chi-
cago 1999.
18. Ru kowski E., Stankiewicz J., System bud etowy, w: Finanse publiczne
i prawo finansowe, red. E. Ru kowski, Wyd. KiK, Warszawa 2000.
19. Rozporz dzenie Ministra Finansów z 18.05.2007 r. w sprawie szczegó-
owego sposobu, trybu i terminów opracowania materia ów do projektu
ustawy bud etowej na 2008 rok.
20. Swaniewicz P., Planowanie bud etowe w jednostkach samorz du tery-
torialnego  teoria i praktyka, Finanse Komunalne, Wolters Kluwer bu-
siness, 6/2004.
21. Performance Budgeting. Overview For Workshop Participants, Gov-
ernment of Alberta,
www.finance.alberta.ca/publications/measuring/results_oriented/module
5_overview.pdf., dn. 12.08.2009.
22. Str k T., Etapy wdra ania bud etu zadaniowego. Uwagi metodyczne,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,
www.lubinska.pl/files/materialy/budzet_zadaniowy-prezentacja.ppt,
dn.25.06.2009.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83