psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
System polityczny Niemiec
Autor: Anita Uchańska
08.04.2005.
1) Informacje ogólne. Geneza.
RFN jest parlamentarną republiką federalną, określaną także jako demokracja kanclerska.
WÅ‚adza centralna jest podzielona na wykonawczÄ… - rzÄ…d federalny (Bundesregierung) pod
przewodnictwem kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespräsident), ustawodawczÄ…
- parlament zwiÄ…zkowy (Bundestag) i rada zwiÄ…zkowa (Bundesrat) oraz sÄ…downiczÄ…,
sprawowaną przez Związkowy Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht). Ustawa
zasadnicza (Grundgesetz) została uchwalona 23 maja 1949 (BGBl. I S. 1), ostatnia
nowelizacja 16 lipca 1998 (BGBl. I S. 1822). Pierwsza powojenna konstytucja miała
obowiązywać tylko tymczasowo, dlatego nie otrzymała nawet oficjalnej nazwy ,,konstytucja'' i
była całkowitym odcięciem się od historii, nazizmu i hitleryzmu - w preambule umieszczono
bezpośredni zwrot do narodu niemieckiego, podkreślając znaczenie narodu, a nie państwa.
Ustawa z 1949 odnosiła się jedynie do RFN utworzonej z powojennych trzech stref
okupacyjnych - brytyjskiej, amerykańskiej i francuskiej, a po upadku muru berlińskiego i
zjednoczeniu Niemiec w 1990 rozciągnięto jej przepisy, ze zmianami, także na tzw.''nowe
landy'' - dawnÄ… NiemieckÄ… RepublikÄ™ DemokratycznÄ…. Obecnie RFN zajmuje terytorium 357
022 km2 i składa się z 16 krajów związkowych z populacją ponad 82 mln.obywateli - Badenia-
Wirtembergia, Bawaria, Berlin, Brandenburgia, Brema, Hamburg, Hesja, Mecklenburg-
Vorpommern, Dolna Saksonia, Nadrenia Północna-Westfalia, Rheinland-Pfalz, Kraj Saary,
Saksonia, Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn i Turynga. Każdy land, poza Bawarią, posiada
wÅ‚asny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rzÄ…d z prezesem (Ministerpräsident) na czele,
prowadzi także własną politykę wewnętrzną na wielu płaszczyznach - gospodarczej, finasowej,
kulturalnej, itp. Kraje związkowe są reprezentowane we władzach federalnych przez określoną
liczbę przedstawicieli. Ponadto obowiązują w nich oddzielne konstytucje, będące aktami
podrzędnymi wobec ustawy zasadniczej.
2) System partyjny.
W Niemczech ukształtował się specyficzny system partyjny. Scena polityczna jest
spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych blokach - centrolewicowym
SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP, natomiast socjalistyczna paria PDS jest
izolowana na szczeblu federalnym. Działalność partii regionalnych ogranicza się głównie do
krajów związkowych. W ostatnich miesiącach jako odpowiedz
na trudnÄ… sytuacje politycznÄ…
powstają nowe inicjatywy, np.Partia Pracy i Sprawiedliwości Społecznej - Alternatywa
Wyborcza (ASG)
• Zieloni Partia Zielonych/ZwiÄ…zek 90
Partia ekologiczna powstała w 1993 z połączenia Partii Zielonych oraz Związku 90.Obecnie
współtworzy koalicję rządzącą, a jej czołowy polityk Joschka Fischer piastuje stanowisko
ministra spraw zagranicznych oraz wicekanclerza.
• CDU Christlich Demokratische Union Deutschlands
CDU określa się jako chrześcijańsko-demokratyczna, liberalna i konserwatywna partia
centrum. Działa we wszystkich landach poza Bawarią. Została założona w 1945, a obecnie
posiada 574.526 członków.
Czołowi politycy: Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Kurt Georg Kiesinger, Rainer Barzel,
Helmut Kohl, Franz Josef Strauß, Edmund Stoiber
• CSU Christlich-Soziale Union in Bayern e.V.
CSU - konserwatywna katolicka partia Bawarii tworzy UniÄ™ z CDU. Kontynuuje tradycjÄ™
Bawarskiej Partii Ludowej, istniejącej od 1918. Oficjalnie powstała w 1945.
• FDP Freie Demokratische Partei
FDP jest tradycyjną liberalną partią, wywodzi sie od Niemieckiej Partii Postępu, utworzonej w
http://www.psz.pl/content/view/1161/ Utworzono 9 February, 2008, 15:01
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
1861. Nazwę i nowy program otrzymała w 1947. W ostatnim okresie do najbardziej
popularnych działaczy tej partii należą Guido Westerwelle, Paar Westerwelle oraz Wolfgang
Gerhard.
Szefowei klubu poselskiego FDP: 1949: Theodor Heuss, 1949-1951: Hermann Schäfer, 1951-
1952: August-Martin Euler, 1952-1953: Hermann Schäfer, 1953-1957: Thomas Dehler, 1957:
Max Becker, 1957-1963: Erich Mende, 1963-1968: Knut Freiherr von Kühlmann-Stumm, 1968-
1990: Wolfgang Mischnick, 1990-1998: Hermann Otto Solms, 1998- Wolfgang Gerhardt
• PDS Partei des Demokratischen Sozialismus
Partia Demokratycznego Socjalizmu jest spadkobiercÄ… Socjalistycznej Partii Niemiec. Dopiero
w 2003 udało się kierownictwu ustalić zasady programowe, partia odgrywa rolę ,,języczka u
wagi'' w czasie głosowania w parlamencie.
• SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands
SPD powstała w 1863 jako partia centrum, obecnie liczy 605.800 członków. Razem z
Zielonymi tworzy koalicjÄ™ rzÄ…dzÄ…cÄ…, jej przedstawiciel peÅ‚ni urzÄ…d kanclerza. Natomiast Günter
Verheugen jast wiceprzewodniczącym Komisji Europejskiej, Komisarzem ds.Przemysłu i
Przedsiębiorstw, wczesniej zajmował stanowisko Komisarza ds.Rozszerzenia UE.
Obecni członkowie rządu z ramienia SPD
• Gerhard Schröder, kanclerz federalny (Bundeskanzler) od 1998
• Edelgard Bulmahn, minister edukacji i nauki (Bundesministerin für Bildung und
Forschung) od 1998
• Wolfgang Clement, minister gospodarki i pracy (Bundesminister für Wirtschaft und
Arbeit) od 2002
• Peter Struck, minister obrony (Bundesminister der Verteidigung) od 2002
• Hans Eichel, minister finansów (Bundesminister der Finanzen) od 1999
• Otto Schily, minister spraw wewnÄ™trznych (Bundesminister des Innern) od 1998
• Renate Schmidt, minister ds.rodziny, osób starszych, kobiet i mÅ‚odzieży
(Bundesministerin für Familie, Senioren, Frauen und Jugend) od 2002
• Ulla Schmidt, minister zdrowia i opieki spoÅ‚ecznej (Bundesministerin für Gesundheit und
Soziale Sicherung) od 2001
• Manfred Stolpe, minister transportu, budownictwa i mieszkalnictwa (Bundesminister für
Verkehr, Bau- und Wohnungswesen) od 2002
• Heidemarie Wieczorek-Zeul, minister współpracy gospodarczej i rozwoju
(Bundesministerin für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung) od 1998
• Brigitte Zypries, minister sprawiedliwoÅ›ci (Bundesministerin der Justiz) od 2002
3) System polityczny.
• Konstytucja (Grundgesetz) - zakÅ‚ada niedopuszczalność zmiany lub zniesienia
podstawowych zasad ustrojowych:
o Zasada suwerenności narodu
o Zasada przedstawicielstwa
o Zasada podziału władzy
o Zasada federalizmu
Zmiana konstytucji moze nastąpić jedynie w drodze ustawy przyjętej większością 2/3 głosów
oddzielnie w obu izbach parlamentu.
• GÅ‚owa paÅ„stwa
Prezydent federalny wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne, które tworzą deputowani
do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do parlamentów krajowych. Decyzja musi
zapaść bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia.
Dopuszczalne są dwie tury głosowania, jeżeli żadna z nich nie wypadnie dla któregoś z
kandydatów pomyślnie, przeprowadza sie trzecie głosowanie, w którym decyduje większosc
zwykła. Kadencja trwa 5 lat, bezpośrednio prezydent może sprawować swój urząd przez dwie
kadencje, co oznacza, że istnieje możliwośc kolejnego wyboru w przyszłości. Zwyczajowo w
momencie przejęcia obowiązków głowy państwa rezygnuje on z członkostwa w partii albo je
http://www.psz.pl/content/view/1161/ Utworzono 9 February, 2008, 15:01
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
zawiesza. Akty normatywne wydawane przez prezydenta to zarzÄ…dzenia, dekrety lub
obwieszczenia. Do jego uprawnień należy także wykonywanie prawa łaski w przypadkach
indywidualnych. Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewnętrznych, zawiera i ratyfikuje
umowy miedzynarodowe, mianuje i odwołuje sędziów związkowych. Jego konstytucyjna
pozycja została określona jako prezydent-arbiter oraz ,,strażnik konstytucji''. Wszystkie jego
akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra, z wyjątkiem rozwizania
Bundestagu oraz powołania kanclerza. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej,
dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego.Nie ma takze prawa wydawania
rozporządzeń z mocą ustawy. Jego akceptacji wymaga natomiast regulamin wewnętrzny rządu
federalnego, nie może jednak uczestniczyć osobiście w jago pracach. To zadanie zostało
powierzone szefowi kancelerii prezydenta (Federalnego Urzędu Prezydialnego) w randze
sekretarza stanu. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego
naruszenia przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mogą na wniosek z
liczby
deputowanych większością 2/3 głosó postawić prezydenta w stan oskarżenia, a o winie
rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny.
Prezydenci federalni:
Horst Köhler Od 07.2004
Johannes Rau 07.1999 - 06.2004
Roman Herzog 07.1994 - 06.1999
Richard von Weizsäcker 07.1984 - 06.1994
Karl Carstens 09.1979 - 06.1984
Walter Scheel 07.1974 - 06.1979
Gustav W. Heinemann 07.1969 - 06.1974
Heinrich Lübke 07.1959 - 06.1969
Theodor Heuss 09.1949 - 06.1959
• Parlament - obu izbom przysÅ‚uguje inicjatywa ustawodawcza
Członkowie Bundsetagu wybierani są w wyborach wolnych, równych, tejnych, powszechnych i
mieszanych. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele, którzy ukończyli
18 rok życia. Dysponują oni dwoma głosami - jeden oddają na listę krajową, a drugi na
kandydata w jednomandatowym okręgu wyborczym. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny
wynik wyborczy 5%. Deputowani wybieraja przewodniczÄ…cego parlamentu, jego
przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest także statut oraz harmonogram działań. Przy
Bundestagu działają komisje stałe i tymczasowe, np. do spraw Unii Europejskiej,
bezpieczeństwa, finansów. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywają sie, gdy w
trzeciej turze głosowania nie uda się wyłonić kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu
votum zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwiąże parlament w przypadku braku
zgody na kandydaturÄ™ kanclerza.
Natomiast izba wyższa - Bundesrat, składa się z 68 przedstawicieli krajów zwi,ązkowych,
które dzięki temu mają wpływ na ustanawiane prawo. Każdy land dysponuje co najmniej
trzema głosami, czterema gdy liczy powyżej 2 mln.mieszkańców, pięcioma powyżej 6 mln.
oraz sześcioma powyżej 7 mln. Liczba głosów jest równa liczbie przedstawicieli. Wybierany
jest także przewodniczący Bundesratu na roczną kadencję. Decyzje zapadają większością
głosów, obrady mogą zostać utajnione. Członkowie rządu mogą albo w określonych
przypadkach, albo gdy są do tego zobowiązani brać udział w obradach izby wyższej oraz jej
komisji.
Kraje związkowe mają możliwość stanowienia prawa. Władze federalne nie wpływają na
kształt przepisów prawnych kreowanych w poszczególnych landach. Mają one jednak
wyłączność na podejmowanie decyzji w zakresie: obronności i spraw zagranicznych, jedności
państwa, procedur wizowych, paszportowych, imigracyjnych, polityki pieniężnej, polityki
celnej, ochony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty i
telekomunikacji, praw człowieka i obywatela, zobowiązań instytucji i przedsiębiorstw
http://www.psz.pl/content/view/1161/ Utworzono 9 February, 2008, 15:01
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
państwowych, współpracy z krajami związkowymi (policja, bezpieczeństwo, przeciwdziałanie
przemocy). Natomisat w wielu przypadkach może wystąpic nakładanie się kompetencji władz
federalnych i lokalnych - problem ten dotyczny między innymi edukacji, ochrony zdrowia,
praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewnętrznej. Dodatkowo z budżetu
centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa szkół wyższych, wpierany jest rozwój
regionalnej struktury gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.
Wyniki wyborów parlamentarnych 22.09.2002:
• SPD 38,5 % (-2,4)
• CDU/CSU 38,5 % (+3,4)
• Zieloni 8,6 % (+1,9)
• FDP 7,4 % (+1,2)
• PDS 4,0 % (-1,1)
• PozostaÅ‚e 3,0 % (-3,0)
Podział mandatów (603):
• SPD 251 (z czego 4 nadwyżkowe) (-47 mandatów)
• CDU/CSU 248 (z czego 1 nadwyżkowy) (+ 3 mandaty)
• Zieloni 55 (+ 8 mandatów)
• FDP 47 (+ 4 mandaty)
• PDS 2 (nie tworzÄ… koÅ‚a ani klubu poselskiego) (-34 mandaty)
Z pięciu mandatów nadwyżkowych SPD straciło do lipca 2004 dwa - z powodu śmierci oraz
rezygnacji deputowanych.
• RzÄ…d
Według konstytucji kanclerz federalny oraz ministrowie tworzą gabinet. Dysponuje on
kompetencjami władzy wykonawczej w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej, posiada
także inicjatywę ustawodawczą. Kanclerz jest nie tylko szefem rządu - zajmuje on pierwszą
pozycję i faktycznie kieruje jego polityką (Kanzlerprinzip) według ustalonego planu działań. Do
jego obowiązków należy sformowanie rządu - przedstawia prezydentowi kandydatów na
ministrów, decyduje o ich liczbie oraz zakresie kompetencji poszczególnych resortów. Aby nie
powtórzyć sytuacji z Republiki Weimarskiej kanclerz nie może być mianowany i odwoływany
przez prezydenta w dowolnym momencie. Jeśli prezydentowi nie odpowiada kandydatura
kanclerza, może rozwiązać parlament. Kadencja kanclerza trwa 4 lata, tyle ile kadencja
parlamentu. Kanclerz jest wybierany bezwzgledną większością głosów ogólnej liczby
deputowanych i ponosi przed parlamentem odpowiedzialność na zasadzie konstruktywnego
votum nieufności. Jego następca musi uzyskać bezwzględną większość głosów. Gdy kandydat
prezydenta nie uzyska wymaganego poparcia, Bundestag ma prawo przedstawienia własnego
kandydata. Istnieje także mozliwość powołania przez głowę państwa tzw.kanclerza
mniejszości, który może wystąpić o proklamowanie za zgodą Bundesratu tzw.stanu
konieczności ustawowej (do 6 miesięcy), aby nie dopuścić do paraliżu działalnosci rządu. W
tym przypadku nawet odrzucone przez Bundestag ustawy za zgodÄ… Bundesratu staja siÄ™
obowiązującym prawem. W momencie ogłoszenia stanu wojny kanclerz staje się
zwierzchnikiem i głównodowodzącym sił zbrojnych.
Ministrowie są niezależni i ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje działania w ramach
resortów. Aktywna działalność umożliwia im osiągnięcie znaczącej pozycji w rządzie. Jego
efektywność zależy od współpracy wszystkich jego członków, a sam autorytet kanclerza nie
wystarcza. Za sprawne funkcjonowanie rządu odpowiedzialne jest kolegium złożone z
kanclerza i ministrów. Uchwalone przez parlament prawa muszą najpierw być
kontrasygnowane przez kanclerza i odpowiedniego ministra, zanim zostana przedłożone
prezydentowi. Co najmniej raz w roku odbywajÄ… siÄ™ posiedzenia rzÄ…du pod przewodnictwem
kanclerza oraz przedstawicieli rządów krajów związkowych. Wszelkie spory między ministrami
rozstrzyga kanclerz, a przed podjęciem decyzji odbywa się dyskusja na forum rządu.
Politycy sprawujÄ…cy urzÄ…d kanclerza:
Gerhard Schröder 27.10.1998 - SPD
http://www.psz.pl/content/view/1161/ Utworzono 9 February, 2008, 15:01
psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych
Dr Helmut Kohl 1.10.1982 - 27.10.1998 CDU
Helmut Schmidt 6.05.1974 - 1.10.1982 SPD
Willy Brandt 21.10.1969 - 6.05.1974 SPD
Kurt Georg Kiesinger 1.12.1966 - 21.10.1969 CDU
Prof. Dr Ludwig Erhard 16.10.1963 - 1.12.1966 CDU
Konrad Adenauer 15.09.1949 - 15.10.1963 CDU
• ZwiÄ…zkowy TrybunaÅ‚ Konstytucyjny
Wybierany przez Bundestag i Bundesrat Trybunał składa się z dwóch ośmioosobowych
senatów. Bundestag dokonuje wyboru pośrednio, przez 12 elektorów. Do zadań Trybunału
należy badanie zgodności ustaw z konstytucją, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między
naczelnymi organami federalnymi oraz sporów konstytucyjnych dotyczących niezgodności
prawa krajów związkowych z prawem federalnym, stwierdzanie ważności wyborów oraz
delegalizacja partii politycznych
• Hymn narodowy
Niemiecki hymn narodowy stanowi trzecia zwrotka Pieśni Niemców. Został on uznany na
podstawie wymiany not miÄ™dzy kanclerzem Kohlem i prezydentem von Weizsäckerem 19 i
23.08.1991 - ,,jedność, prawo i wolność dla niemieckiej ojczyzny“.
4) Ocena sprawności.
Republika Federalna Niemiec należy do państw europejskich o największym znaczeniu. Udało
jej się przezwyciężyć powojenne problemy i rozwinąć gospodarkę oraz utwprzyć państwo
socjalne, które funkcjonowało sprawnie w XX wieku. Jednak obecna sytuacja polityczna i
gospodarcza na świecie wymusza pewne zmiany w funcjonowaniu państwa. Model państwa
opiekuńczego nie jest już dostosowany do nowych warunków. Zmiany i reformy dokonują się
trudno i są okupione utratą poparcia przez partei i polityków, niezadowoleniem społecznym,
demonstracjami (np.poniedziałkowe demonstracje przeciwko wprowadzeniu reformy Hartz
IV).
Na podstawie:
Mały leksykon systemów politycznych pod red.T.Godunia, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa
2001
Prezydent w państwach współczesnych pod red.J.Osińskiego, Oficyna Wydawnicza SGH,
Warszawa 2000
Systemy polityczne wybranych państw pod red.K.A.Wojtaszczyka, Instytut Nauk Politycznych
UW, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2004
www.bundesregierung.de
www.bundespraesident.de
www.bundestag.de
http://www.psz.pl/content/view/1161/ Utworzono 9 February, 2008, 15:01