Emmanuel L関inas (1906-1995) " Urodzony w Kownie, zmar艂 w Pary\u. Dziecko czterech kultur: \ydowskiej, rosyjskiej, niemieckiej i francuskiej. Pisa艂 po francusku i czu艂 si臋 Francuzem. " W latach 1928-29 s艂ucha艂 wyk艂ad贸w Husserla i Heideggera we Fryburgu Husserla i Heideggera we Fryburgu Bryzgowijskim " Szuka艂 w filozofii tych moment贸w, powik艂a艅, kt贸re mog艂y sprowadzi膰 my艣l europejsk膮 na drog臋 b艂臋d贸w i zbrodni (Auschwitz). " W swych dociekaniach filozoficznych nawi膮zywa艂 do Biblii " Najwa\niejsze dzie艂o: Ca艂o艣膰 i niesko艅czono艣膰 (1961) L関inas chce przezwyci臋偶y膰 metafizyk臋 i ontologi臋, zast臋puj膮c je etyk膮 Zar贸wno Husserl, jak i Heidegger nie byli w stanie wyprowadzi膰 cz艂owieka z jego samotno艣ci. Dla Heideggera najistotniejsz膮 rol臋 odgrywa艂a relacja bycia, odkrywania swego bycia w relacji do 艣mierci. U Husserla natomiast g艂贸wn膮 relacj膮 by艂a relacja intencjalno艣ci, skierowania na przedmioty uj臋te w 艣wiadomo艣ci, fenomeny. Te relacje nie s膮 w stanie wyprowadzi膰 cz艂owieka poza sfer臋 immanencji. Prze艂amanie tej sfery nie mo\e mie膰 poza sfer臋 immanencji. Prze艂amanie tej sfery nie mo\e mie膰 miejsca w sferze poznawczej, lecz w innej. Drog膮 wyj艣cia poza sfer臋 fenomen贸w jest relacja z inno艣ci膮 " Jest to droga wyj艣cia w sfer臋 czego艣 autonomicznego wzgl臋dem mnie. Ta droga jest w kontaktach w innymi: poprzez mi艂o艣膰, przyjaz艅, mi艂o艣膰, przyjaz艅, macierzy艅stwo, ojcostwo do艣wiadczenie twarzy innego. Nic nie jest w stanie zredukowa膰 inno艣ci drugiego cz艂owieka. S膮 to relacje wyj膮tkowe, bo inny jest dla nas ostatecznie tajemnic膮. Etyka, a nie metafizyka, filozofi膮 pierwsz膮 " Metafizyka tradycyjna wielo艣膰 sprowadza艂a do jedno艣ci, jednostk臋 ujmowa艂a w ca艂o艣ci, totalno艣ci. Jej idea艂em by艂a zawsze ca艂o艣膰 i jedno艣膰. Uwa\a艂a, \e my艣lenie i dzia艂anie nabiera sensu tylko w odniesieniu do wszechogarniajacej idei (np. idei Plato艅skiej). Redukowa艂a r贸\nice na rzecz Plato艅skiej). Redukowa艂a r贸\nice na rzecz uj臋膰 syntetycznych, zamazuj膮cych pluralizm i inno艣膰. R贸wnie\ nauka nie jest w stanie odda膰 r贸\norodno艣ci nauka kalkuluje, lecz nie my艣li (Heidegger). " Niech臋膰 do metafizyki oraz ch臋膰 uniezale\nienia etyki od niej, bierze si臋 z do艣wiadczenia totalitaryzm贸w. " Etyka autonomiczna wobec metafizyki, eksponuj膮ca komunikacj臋 mi臋dzyludzk膮, jest niezale\na wobec polityki, co wi臋cej, ma j膮 kontrolowa膰. Prymat kultury heteronomii nad kultur膮 immanencji i filozofi膮 totalno艣ci " Inny to kto艣, kto nie jest to\samy ze mn膮, kto艣 transcendentny wobec mnie, kto艣, kogo nie jest jestem w stanie zrozumie膰, lecz mog臋 nawi膮za膰 kontakt. Przeze艅 jednostka uwalnia si臋 spod panowania ca艂o艣ci zobiektywizowanej, przestaje by膰 instrumentem ca艂o艣ci, odzyskuje sw膮 by膰 instrumentem ca艂o艣ci, odzyskuje sw膮 niezale\no艣膰 i poczucie odpowiedzialno艣ci. " Relacja z innym jest asymetryczna. Inny jest dla mnie mistrzem. Ale tak\e jest tym, kto cierpi i za kt贸rego jestem odpowiedzialny. W tej relacji z innym moje bycie przestaje znaczy膰 cokolwiek. Dla Heideggera 艣mier膰 jest zawsze moj膮 艣mierci膮, tymczasem dla L関inasa wa\na jest tylko 艣mier膰 innego. Moje Ja staje si臋 sob膮 w贸wczas, gdy jest oddane innemu, gdy jest gotowe po艣wi臋ci膰 mu \ycie. Twarz innego " Innego napotykam w epifanii twarzy. Termin twarz ma tu donios艂e znaczenie. Twarz jest naga, przemawia, m贸wi do mnie, napomina. Mo\na do艣wiadcza膰 obecno艣ci drugiego cz艂owieka, ale nie dostrzega膰 twarzy. Twarz budzi my艣lenie, kt贸re jest my艣leniem dla, poddaniem si臋, kt贸re stawia pod znakiem zapytania mnie kt贸re stawia pod znakiem zapytania mnie samego i budzi we mnie odpowiedzialno艣膰. Twarz innego mnie oskar\a i mnie wzywa. Nie mog臋 wobec niej pozosta膰 oboj臋tny. " Relacja z twarz膮 jest zawsze etyczna. Ods艂ania jednostk臋 jako tego, dla kt贸rego jestem i kt贸remu jestem winien wszystko. " Relacja z innym jest mow膮. Sens rodzi si臋 przez obecno艣膰 innego. Separacja i substytucja dwa poj臋cia opisuj膮ce cz艂owieka " Separacja poczucie odr臋bno艣ci, egoizm Ja zamykaj膮cego si臋 we w艂asnym 艣wiecie, podporz膮dkowuj膮cego wszystko, co inne, w艂asnemu 艣wiatu. Bycie dla siebie. Bez separacji nie by艂oby jednak ani l臋ku przed innym, ani by艂oby jednak ani l臋ku przed innym, ani pragnienia kontaktu z nim. Warunek konieczny kontaktu z innym. " Substytucja zapomnienie o mym w艂asnym Ja, zast膮pieniem innego w jego winie, wzi臋cie na siebie pe艂nej odpowiedzialno艣ci, kt贸ra jest bezgraniczna (nawet za z艂o dokonane przez innych). Nie jeste艣my bytem ku 艣mierci, lecz bytem, kt贸ry jeszcze nie umar艂 " Dla Heideggera w艂a艣ciwa jest taka egzystencja, kt贸ra z ca艂膮 jasno艣ci膮 wybiega ku nieuniknionej 艣mierci. 艢wiadomo艣膰 jej wyzwala Dasein z codziennego \ycia, jego mizernych spraw, pozwala jego mizernych spraw, pozwala odnalez膰 siebie. " Dla L関inasa 艣mier膰 jest niemo\liwo艣ci膮 wszelkiej mo\liwo艣ci , a \ycie codzienne tym, co daje rado艣膰 i cierpienie, i co w rado艣ci pozwala si臋 cieszy膰 tym, \e ma si臋 jeszcze czas. Rozkoszowanie si臋 to dreszcz \ycia, to, co daje rado艣膰. 艣ycie jest kochane. Inaczej ni\ by膰 " Etycznym rdzeniem jest uwolnienie od w艂asnego bycia, pe艂ne des-inter-esse-ment , co oznacza oboj臋tno艣膰, ale w j臋zyku francuskim ma sens inny: odci臋cia si臋 od esse, czyli mojego bycia. si臋 od esse, czyli mojego bycia. " Filozofia europejska zorientowana na ontologi臋 i epistemologi臋, na to, co dotyczy bycia lub ludzkiej egzystencji, zapomnia艂a o tym, co poza byciem. Heidegger wypomina艂 jej zapomnienie o byciu. L関inas zapomnienie o tym, co poza byciem. Objawienie twarzy innego to tak\e do艣wiadczenie religijne " Relacja jednostki z Bogiem nie jest relacj膮 poznania, lecz pragnienia, kt贸re nie bywa nigdy zaspokojone. W moim stosunku do Boga mam zawsze niedosyt, bo B贸g przekracza moj膮 miar臋. " Droga do Niego to droga przez tych, kt贸rzy cierpi膮, kt贸rych nie znam, kt贸rzy mo\e wzbudzaj膮 moj膮 odraz臋. Wobec nich jeste艣my stale d艂u\ni, za moj膮 odraz臋. Wobec nich jeste艣my stale d艂u\ni, za nich jeste艣my odpowiedzialni. Ofiarowuj膮c si臋 im zaczynamy i艣膰 po 艣ladach Boga. " Relacja z Bogiem nie jest pojmowaniem, lecz zbli\aniem si臋 po 艣ladzie, bezinteresownym pragnieniem dobra. " Wierz膮cy jest jak motyl, kt贸ry kr膮\y wok贸艂 ognia, bardzo blisko, lecz nigdy nie poparzy skrzyde艂, zachowuj膮c sw膮 niezale\no艣膰. W tym sensie ode mnie zale\y, czy us艂ysz臋 g艂os poznania i p贸jd臋 po 艣ladach Boga. Znaczenie L関inasa dla kultury europejskiej i dla filozofii " Jego my艣l poruszy艂a umys艂y, ucz膮c nas jednej prostej prawdy, \e nie wszystko si臋 zaczyna i ko艅czy tylko na mnie, \e nie jest tak, \e powinienem my艣le膰 o moich b艂臋dach, moich grzechach, moich zadaniach, moim zbawieniu (nieufno艣膰 zadaniach, moim zbawieniu (nieufno艣膰 wobec egologii). Obieraj膮c za punkt wyj艣cia nie Ja 艣wiadome siebie, lecz w艂a艣nie tego innego, zmienia perspektyw臋, ukazuj膮c to, co by艂o dotychczas zakryte b膮dz odsuni臋te na dalszy plan. " Z filozofii L関inasa czerpa艂o wielu my艣licieli, teolog贸w chrze艣cija艅skich: J. Tischner, K. Wojty艂a. Gabriel Marcel (1889-1973) " Filozof, krytyk literacki, dramaturg (20 sztuk teatralnych) " Analiza konkretnych do艣wiadcze艅 ludzkich: mi艂o艣ci, wierno艣ci, nadziei " W m艂odo艣ci nie otrzyma艂 \adnej " W m艂odo艣ci nie otrzyma艂 \adnej formacji religijnej, wychowany w duchu agnistycyzmu. Przyj膮艂 katolicyzm w wieku 40 lat, po wypracowaniu podstawowych idei filozoficznych. " Dziennik metafizyczny, By膰 i mie膰, Homo viator. Problem i tajemnica " Problemem jest co艣, co spotykam, co mi zagradza drog臋, jest w ca艂o艣ci przede mn膮. Tajemnica natomiast jest to co艣, w co jestem zaanga\owany, co wobec tego z istoty swej nie mo\e by膰 w ca艂o艣ci przede mn膮 . " Problem jest obiektywny i bezosobowy; tajemnica nie jest luk膮 w poznaniu czy prawd膮 objawion膮 przez Boga. " Czym jestem? a: Kim jestem? " Z problemami spotykamy si臋 w naukach szczeg贸艂owych. Tajemnic si臋 nie rozwi膮zuje, a pr贸ba ich obiektywizacji jest niebezpieczna, bo ogranicza nasze my艣lenie do scjentystycznego i technicznego. To prowadzi do iluzji, \e nauki my艣lenie do scjentystycznego i technicznego. To prowadzi do iluzji, \e nauki przyrodnicze mog膮 rozwi膮za膰 wszystkie zagadnienia. Poziomy poznania wed艂ug Marcela " 1. poziom bezpo艣redniego prze\ywania do艣wiadczenia do艣wiadczam czego艣, ale nie pr贸buj臋 tego wyja艣ni膰. " 2. poziom refleksji pierwszej jedno艣膰 bezpo艣redniego do艣wiadczenia zostaje rozbita i przedmiot zostaje zobiektywizowany, poddany analizie. Jest zobiektywizowany, poddany analizie. Jest to dziedzina nauk szczeg贸艂owych i podstawa techniki. " 3. poziom refleksji drugiej pr贸ba powi膮zania bezpo艣redniego do艣wiadczenia z refleksj膮. Jaka jest w艂a艣ciwa postawa wobec tajemnicy? " 1. nale\y j膮 rozpozna膰, uzna膰 jej istnienie, przyj膮膰, \e nie ka\de poznanie ma charakter przedmiotowy " 2. nale\y zbli\y膰 si臋 do niej nie na drodze abstrakcji, lecz konkretnego do艣wiadczenia " 3. to, co jawi si臋 nam jako tajemnica nale\y zreflektowa膰 poprzez wysi艂ek skupienia, uwagi, medytacji. Wszystkie kluczowe zagadnienia filozoficzne s膮 tajemnicami " & I zle jest, je艣li traktuje si臋 je jak problemy, usi艂uje je obiektywizowa膰 i rozwi膮za膰 na zasadzie abstrakcyjnych technik dowodzenia. " Wolno艣膰, jedno艣膰 duszy i cia艂a, poznanie, mi艂o艣膰 to tajemnice, a nie problemy, nad kt贸rymi powinien tajemnice, a nie problemy, nad kt贸rymi powinien zastanowi膰 si臋 ka\dy. Wszystkie natomiast tajemnice s膮 tylko aspektami jednej, fundamentalnej tajemnicy tajemnicy bytu. " Metafizyka ma by膰 refleksj膮 nad tajemnic膮. Nie mo\e by膰 systemem, bo to zbi贸r abstrakt贸w. Metafizyka ma roz艣wietla膰 wewn臋trzne do艣wiadczenie konkretnego cz艂owieka ja , kt贸re spotyka tajemnic臋 bytu w do艣wiadczeniach mi艂o艣ci, nadziei i wierno艣ci. By膰 i mie膰 " Chodzi tu o stosunek cz艂owieka do siebie i do innych, kt贸ry mo\e przybra膰 jedn膮 z tych dw贸ch form: by膰 albo mie膰. " Mie膰 to posiadanie, forma egzystencji nieautentycznej. Odgradza cz艂owieka od innych, niszczy autentyczne wi臋zi. Cierpienie i l臋k, samotno艣膰 i rozpacz. " By膰 egzystencja autentyczna, wymaga otwarcia na innych, z kt贸rymi tworzymy wsp贸lnot臋. W wi臋zi z drugim cz艂owiekiem przekraczamy p艂aszczyzn膮 posiadania, odkrywamy r贸wnie\ Boga przekraczamy p艂aszczyzn膮 posiadania, odkrywamy r贸wnie\ Boga jako podstaw臋 wszelkiego bytu i wszelkiej warto艣ci. Marcel a chrze艣cija艅stwo " Wg Marcela, zachodzi istotna zgodno艣膰 mi臋dzy religi膮 chrze艣cija艅sk膮 a natur膮 ludzk膮. Im g艂臋biej penetruje si臋 natur臋 ludzk膮, tym ja艣niej ujmuje si臋 wielkie prawdy chrze艣cija艅stwa . Wej艣cie w sfer臋 religijno艣ci nast臋puje poprzez wiar臋. religijno艣ci nast臋puje poprzez wiar臋. " Co to znaczy wierzy膰? Przeciwstawienie: wierz臋, \e a wierz臋 w , tzn. pok艂adam w kim艣 nadziej臋, ufam, to jest autentyczna wiara. Pok艂adanie nadziei w Bogu to wej艣cie z nim w szczeg贸ln膮 komuni臋. Wiara jest ufno艣ci膮, a nie opini膮 czy zbiorem pogl膮d贸w.