P R A W O K O N S T Y T U C Y J N E
Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego
W przeszłości rozumiane było jako ogół prawa państwowego, dopiero pod wpływem doktryny
zachodniej mówiło się o prawie konstytucyjnym, ponieważ prawo państwowe nie było terminem
adekwatnym. Sam termin pojawi siÄ™ pod koniec XVIII wieku. O prawie konstytucyjnym
możemy mówić w następujących znaczeniach:
1. Przedmiotowym  gałąz
prawa regulująca ustrój państwa, jego strukturę i mechanizmy
a. Sensu largo  ogół norm prawnych, które odnoszą się do podstawowych kwestii
ustroju państwa, niezależnie od tego, w jakich aktach te normy są ujęte.
b. Sensu stricte  normy prawne zawarte tylko w konstytucji
2. Naukowe  wyjaśnianie i systematyzacja pojęć. Metody badania prawa konstytucyjnego:
a. prawno  dogmatyczne skupiajÄ…ce siÄ™ nad samym tekstem prawnym
b. prawno  porównawcze konfrontujące systemy prawne w czasie i przestrzeni
c. socjologiczne  kładą akcent na genezę prawa oraz jego wpływ na aktualny
system prawa
Zakres przedmiotu prawa konstytucyjnego uzależniony jest od istniejącej koncepcji państwa. W
realnym socjalizmie występowała tendencja do rozszerzania zadań państwa, a zatem również
ilość zapisów w konstytucji była większa. Natomiast w liberalizmie politycznym pojęcie
ogranicza się do aparatu władzy państwowej. Inne treści zostają zdekonstytucjonalizowane.
Natomiast zawsze istnieje konstytucjonalizacja praw jednostki i obywatela. Bardzo adekwatny
okazuje się w tym systemie podział wprowadzony przez Ulpiana na prawo publiczne i prywatne.
PK należy zaliczyć do prawa publicznego wewnętrznego. Po II Wojnie światowej mamy
podziały na prawo materialne (regulujące prawa i obowiązki poszczególnych podmiotów) oraz
procesowe  formalne (jaki użytek mamy uczynić z przysługujących nam praw i obowiązków?).
Formalne prawo konstytucyjne rozwija się w Polsce dzięki działalności Trybunału
Konstytucyjnego.
Na pojęcie przedmiotu prawa konstytucyjnego składają się:
" funkcje państwa  wg teorii:
o wewnętrzna  porządek i bezpieczeństwo państwowe
o zewnętrzne
o kulturalno  wychowawcze
o gospodarczo  organizacyjne
" formy sprawowania władzy państwowej (artykuł 4)
" system organów państwa  zasady, struktura i ich funkcjonowanie
" zasady określające miejsce jednostki w państwie
Specyfika prawa konstytucyjnego:
" interesuje siÄ™ instytucjami o zasadniczym znaczeniu
" jest fundamentem całego systemu norm i z
ródeł prawa
" formułuje podstawowe zasady obowiązujące w innych dziadzinach
" określa sposób powstawania norm prawnych w państwie
y
ródła prawa konstytucyjnego
Są to decyzje organów państwowych polegające na:
" stanowieniu prawa  w nich znajdziemy z
ródła prawa
" podejmowaniu decyzji o charakterze generalno-konkretnym  orzeczenia sÄ…dowe,
poszczególne akty administracyjne
y
ródła poznania prawa  konkretne dzienniki urzędowe, publikatory: Dziennik Ustaw, Monitor
Polski.
1
y
ródła prawa w sensie
" materialnym  wszystkie czynniki wpływające na treść prawa  kultura prawna, tradycja,
stosunki własnościowe. Zajmują się nimi socjologowie prawa.
" Formalnym  normy prawne regulujące ustrój państwa
Podział z
ródeł prawa konstytucyjnego:
" normatywne
o konstytucja
o ustawy konstytucyjne
epizodyczne, Np. zmiany konstytucji, lata 70-te, 80-te
samodzielne, Np. o trybie przygotowania konstytucji
jako reguły konstytucyjne
o umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
o ustawy zwykłe  w pewnym sensie akty wykonawcze w stosunku do konstytucji
o ustawy międzynarodowe ratyfikowane bez ustawy akceptującej
o uchwały normatywne Sejmu, Regulamin Sejmu z 30.VII.1992
o akty normatywne prezydenta  zarzÄ…dzenia; rzadko rozwijane w aktach
wykonawczych
o akty prawne naczelnych organów
o rozporzÄ…dzenia
o uchwały URM oraz zarządzenia poszczególnych ministrów
" nienormatywne
o prawo zwyczajowe  zwyczaj funkcjonujący od niepamiętnych czasów, dość
ostry, uznany przez państwo do poparcia przymusem państwowym  Np.
powoływanie ministrów bez tek, uchwała rady państwa z 1772 roku uznająca
Mazurek Dąbrowskiego za oficjalny hymn Polski. Częściej jednak występują w
common law.
o Precedens  jednorazowe rozstrzygnięcie określonej kwestii. Może on
zapoczątkować kształtowanie się zwyczaju i prawa zwyczajowego
" Orzecznictwo TK i SN odgrywają dużą rolę, jednak nie będąc normami generalno-
abstrakcyjnymi, nie mogą być zaliczone do z
ródeł prawa
Stosunek norm prawa wewnętrznego / międzynarodowego (Np. prawa WE):
" Zasada dualizmu  podmiot podporządkowania prawa wewnętrznego nie może podlegać
prawu zewnętrznemu. Wtedy często występuje dyrektywa nakazująca tworzenie systemu
wewnętrznego spójnego z systemem zewnętrznym
" Zasada nomizmu  oba typy norm łączą się ze sobą i kształtują się ze sobą na zasadzie
podległości. Pojawia się tutaj kwestia pierwszeństwa
" W Polsce umowa międzynarodowa podpisana za zgodą ustawy posiada prymat nad
ustawą zwykłą.
P A C
S T W O
Podejścia do terminu PAC
STWA:
- socjologiczne  państwo jako grupa społeczna
- normatywistyczne  Hans Kelsen; akcent na system norm prawnych
- psychologiczno-prawne  łączenie stanów emocjonalnych rządzących i rządzonych
- marksistowskie  walka klas
Definicja Yeringa  aby zaistniało państwo, muszą wystąpić: ludność, terytorium oraz władza
najwyższa. Inni autorzy dodają jeszcze organizację przymusu  państwo posiada monopol na
jego stosowanie; hierarchiczność  występują organy centralne i lokalne; wspólnotowość  więz

emocjonalna pomiędzy obywatelami Należy również wspomnieć o suwerenności wewnętrznej i
zewnętrznej jako niezbędnym elemencie państwowości.
2
Typ państwa  z chwilą upadku doktryny realnego socjalizmu sens takiego rozróżnienia upada 
związane było z odpowiedzią na pytanie do kogo należy władza?). W ramach tego podziału
wyróżniano formacje: niewolniczą, feudalną, kapitalistyczną, socjalistyczną oraz komunistyczną.
Forma państwa  w tym rozróżnieniu bierzemy pod uwagę ogół metod i sposobów sprawowania
władzy w państwie  jak sprawowana jest władza?, tj.:
- jakie istniejÄ… naczelne organy?
- jak układają się stosunki między nimi, na jakich zasadach?
- jaka jest struktura państwa (federacja/unitarność)
Dzięki odpowiedzi na te pytania możemy klasyfikować
Państwo unitarne a federalne
1 )Unitarne jednolite, poszczególne terytoria nie mają zbyt dużej autonomii.
2) Federalne wyróżniają się autonomią jednostek terytorialnych. Możemy tutaj mówić o:
a. - federacji - na szczeblu ogólnozwiązkowym istnieją organy państwowe
posiadajÄ…ce swoje kompetencje
b. - konfederacjach  w przeszłości etap wstępny do federacji, jako luz
niejszy
związek poszczególnych jednostek nawiązujący do wspólnego celu, Np. obrony
przed wrogiem (por. Związek Państw Hanzeatyckich)
Reżimy polityczne: Reżim to ogół metod jakimi posługuje się aparat państwowy w stosunkach z
obywatelami. Jest odpowiedzią na pytanie: Jaki jest realny stopień udział społeczeństwa w
rządzeniu? W demokratycznych występuje zależność aparatu państwowego od obywateli,
natomiast w niedemokratycznych państwo wychodzi spod kontroli obywateli. Możemy wyróżnić
reżimy:
" demokratyczne  istnieje wspólny system wartości, wspólne sfery postępowania,
konsensus w kwestiach podstawowych, istnieją metody wyrażania interesów grup
społecznych i rozstrzygania sporów. Wyróżniamy następujące elementy tego reżimu:
o równość obywateli wobec prawa
o system kontroli działania organów państwowych  wszelkie naruszenia prawa
mogą być naprawione
o wszelkie ograniczenia praw i wolności obywatelskich będą miały podstawę
ustawowÄ…, a nie w przepisach wykonawczych
" totalitarne  oznacza wchodzenie w różne dziedziny życia
" autorytarne.  dominuje jednostka
Formy rządów  strukturę organizacyjną najwyższych organów państwowych oraz hierarchia
ważności i zasady podporządkowania między nimi. Możemy mówić o monarchiach oraz
republikach. Inny podział wprowadza Monteskiusz:
1) system równowagi legislatywy i egzekutywy  system parlamentarno-gabinetowy. Po raz
pierwszy narodził się w Wielkiej Brytanii
a. dualizm egzekutywy
b. rząd jest powoływany przez głowę państwa za zgodą parlamentu wyrażoną w
formie wotum zaufania
c. funkcja rządzenia w rękach gabinetu, a nie prezydenta
d. prezydent nie posiada realnej władzy. Nie ponosi równocześnie
odpowiedzialności politycznej przed parlamentem.
e. Kontrasygnata premiera lub właściwego ministra w aktach urzędowych
f. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. Jest ona
zarówno solidarna jak i indywidualna
g. Egzekutywa posiada uprawnienia równoważące kompetencje parlamentu  Np.
żądanie rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji
2) system rozdziału legislatywy i egzekutywy  system prezydencki jest charakterystyczny
dla Stanów Zjednoczonych
3
a. skupienie egzekutywy w rękach prezydenta łączącego funkcje głowy państwa i
premiera
b. Prezydent bezpośrednio wykonuje funkcję rządzenia  brak rządu w sensie
konstytucyjnym
c. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
d. Prezydent nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
e. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną wyłącznie przed rezydentem
f. Prezydent posiada silną legitymację do sprawowania władzy  pochodzi w
wyborów powszechnych
3) system mieszany
4) system władzy jednolitej przy zachowaniu demokracji  Szwajcaria. Władza najwyższa
należy do parlamentu, inne są jej podporządkowane. Taki system możemy różnie
nazywać: rządy zgromadzenia, system konwentu czy model władzy parlamentarno 
komitetowej. Taka forma posiada następujące cechy:
a. przewaga uprawnień parlamentu
b. rząd powoływany przez parlament, a głowa państwa nie posiada tutaj żadnych
istotnych prerogatyw
c. występuje zależność funkcjonalne rządu od parlamentu. To parlament ustala linię
polityki państwa, którą rząd ma zrealizować.
d. Rząd ma znikomy wpływ na funkcjonowanie parlamentu z wyłączeniem
inicjatywy ustawodawczej
e. Skrócenie kadencji parlamentu może nastąpić jedynie w drodze jego
samorozwiÄ…zania.
f. Głowa państwa ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem.
g. Model sprawowania władzy nie jest zależny od jakiegokolwiek konkretnego
systemu politycznego
W prawie konstytucyjnym możemy mieć do czynienia z odpowiedzialnością polityczną, konstytucyjną, a
sporadycznie karną. Polityczna oznacza odpowiedzialność za kierunek prowadzonej polityki, trafność
podejmowanych decyzji; egzekucja następuje w drodze wotum nieufności lub odmowy udzielenia wotum
zaufania. Konstytucyjna za naruszenie przepisów konstytucji bądz
pogwałcenie ustaw. Za delikt
konstytucyjny  w Polsce realizowana przez Trybunał Stanu
W Polsce występuje zracjonalizowany parlamentaryzm. Wprowadzono rozwiązania mające na
celu zwiększenie stabilności władzy państwowej m.in. poprzez konstruktywne wotum
nieufności.
Organy państwowe- jest nim osoba lub grupa osób, które według obowiązującego prawa
podejmują działania władcze uważane za działania samego państwa. Wśród takich działań
wyróżnimy: stanowienie prawa, wydawanie aktów indywidualnych i konkretnych, wykonywanie
przymusu państwowego, wykonywanie kontroli państwowej (Np. NIK).
K O N S T Y T U C J A
Konstytucja  w znaczeniu pierwotnym nadawać ustrój, termin wprowadzony przez Sullę w V
w. p.n.e. Na przestrzeni wieków rozumiana również jako: reguły życia zakonnego
(średniowiecze), ustawy szlacheckie (Polska szlachecka) czy zasady ustroju (Monteskiusz).
Współcześnie rozumiemy ten termin jako:
1) ustawa zasadnicza  znaczenie formalno-prawne
2) całokształt norm regulujących ustrój państwa, niezależnie od tego, w
jakich aktach te normy się znajdują (porównaj Wielka Brytania) 
znaczenie materialne
3) Lasalle  O istocie demokracji  konstytucja pisana, a rzeczywisty układ
sił społeczno  politycznych w państwie powodujący, że ustrój jest taki,
jaki jest.  znaczenie rzeczywiste
4) Doktryna marksistowska i komunistyczna
4
Geneza konstytucji pisanych:
" Konstytucje pisane pojawiajÄ… siÄ™ dopiero pod koniec XVIII wieku  w USA, Polsce.
" Podstawy stwarza w XVI i XVII wieku racjonalizm (Kartezjusz, Bacon), gdzie rozum
był miarą prawdy.
" Rewolucje z XVIII wieku oraz okres oświecenia odrzuca teologię opowiadając się za
prawem.
" Doktryna J.J. Russoe  teoria umowy społecznej; państwa powstały w wyniku umowy.
Jej warunki mają być zapisane w konstytucji
" W dziele  O duchu praw Monteskiusz zawarł akapit dotyczący ustroju Anglii 
doktryna podziału i równoważenia się władz
" W XIX wieku istotny wpływ wywołał pozytywizm prawniczy  idea państwa prawa
Funkcje konstytucji pisanej:
" prawna  jest to akt prawny o największej mocy, wszystkie inne winny być jemu
podporzÄ…dkowane
" polityczna  najważniejsze idee i zasady ustroju państwa
" organizacyjna  wyznaczenie form życia zbiorowego, zasad organizacji życia państwa
" społeczna  określenie ustroju, efekt kompromisu między różnymi grupami społecznymi
" programowa  określenie celów i etapów rozwoju państwa
" integracyjna  konstytucja winna intensyfikować więz
obywatelską z państwem 
najczęściej w kontekście USA
" wychowawcza  upowszechnianie pewnych wartości; nie ma konstytucji obojętnych
aksjologicznie
Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:
1. Szczególna treść  polega na zakresie regulacji, to, które zagadnienia znajdują się w
konstytucji zależy od ustrojodawcy; sposób (głębokość) regulacji. Zakres materii
regulowanej przez konstytucję ma charakter uniwersalny. Składają się na niego:
a. Zasady ustroju politycznego
b. Prawa i wolności jednostki
c. System organów państwa, ich kompetencje
d. Zasady zmiany konstytucji
e. Reguluje całokształt zagadnień ustroju społeczno-politycznego i podstawowe
instytucje ustrojowe
f. Wszystkie postanowienia mają charakter normatywny (ale: preambuła)
g. Szczególny, momentami podniosły język
h. Największa abstrakcyjność i generalność norm konstytucyjnych
2. W konstytucji z 1997 roku znajdziemy kilka zapisów dodatkowych, charakterystycznych
dla III RP:
a. dokonano konstytucjonalizacji systemu z
ródeł prawa (rozdział III)
b. zasady przekazania części swej suwerenności organizacji międzynarodowej 
artykuł 90
c. zdekonstytucjonalizowano instytucjÄ™ prokuratury
d. uprawnienia prezydium sejmu przekazano marszałkowi, a sama instytucja
podległa dekonstytucjonalizacji
3. Szczególna moc prawna: (A 87)
a. Zajmuje najwyższe miejsce w systemie z
ródeł prawa
b. Przedmiot normowania o charakterze pierwotnym i nieograniczonym
c. Wszystkie akty muszą być zgodne z konstytucją  obowiązek negatywny
ustawodawcy uzupełniony również obowiązkiem pozytywnym wedle którego ma
on wydać akty normatywne niezbędne dla realizacji konstytucji  Artykuł
105/106   określa ustawa
d. Ustawy zwykłe pełnią w pewnym sensie rolę przepisów wykonawczych
konstytucji
5
e. Wyjątki od zasad zawartych w konstytucji dopuszczalne tylko i wyłącznie w
drodze ustawy  artykuł 49 dotyczący wolności korespondencji i komunikowania
siÄ™
4. Szczególna forma
a. Nazwa aktu prawnego
b. Sposób uchwalenia oraz dokonywania zmian
Sposób zmiany konstytucji RP
Wyróżniamy 2 rodzaje konstytucji z uwagi na sposób jej zmiany: giętkie zmieniane w trybie
ustawy zwykłej oraz sztywne, z określoną procedurą zmian. Konstytucję z 1997 roku zaliczymy
do drugiej grupy.
Dla przypomnienia ustawy zwykłe w Polsce uchwala się większością bezwzględną 50%+1
posłów / senatorów. Mamy również inne rodzaje większości: kwalifikowaną  ułamek większy
od ½ , wzglÄ™dnÄ… gdy najwiÄ™ksza liczba deputowanych biorÄ…cych udziaÅ‚ w gÅ‚osowaniu opowiada
siÄ™ za.
Przechodząc do meritum  Artykuł 235 Konstytucji (Rozdział XII) szczegółowo omawia kwestie
związane ze zmianą ustawy zasadniczej. Musi do tego dojść przy zgodzie 2/3 sejmu oraz 50%+1
Senatu. Inicjatywę zmiany zapisów konstytucji wnieść może tylko: 1/5 wszystkich posłów,
prezydent lub Senat. (przy ustawie zwykłej  15 posłów, URM, komisje sejmowe).
Szczególnemu trybowi podlega zmiana rozdziałów I (Rzeczpospolita), II (Wolności, prawa i
obowiązki człowieka i obywatela) oraz XII (Zmiana konstytucji)  wszystkie zmiany w tym
zakresie mogą na wniosek w/w podmiotów podlegać referendum.
Przy zmianie zapisów konstytucji Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Konstytucji nie
można również zmieniać w okresie stanów nadzwyczajnych.
Sposób wprowadzenia konstytucji z 1997 na podstawie ustawy konstytucyjnej z 23.IV.1992
roku oraz wiedzy historycznej
Rodzaje wprowadzania konstytucji oraz jej stosowania  geneza:
1. Oktrojowanie  nadanie przez monarchę, Np. w Księstwie Warszawskim w 1808 roku
2. Konstytuanta
3. poprzez konwencję  Np. USA; odrębne ciało powołane celem jednego zadania 
uchwalenia konstytucji
4. Prusy 1850  konstytucja uchwalona w drodze współpracy monarchy i parlamentu
5. Referendum  w ten sposób wprowadzono konstytucję w Polsce. Cały tryb
wprowadzenia był taki, jak poniżej pokazano
Główne zagadnienie:
1. Konstytucję uchwalać będzie Zgromadzenie Narodowe pod przewodnictwem obojga
marszałków, a przyjmować naród w drodze referendum.
2. Została powołana komisja konstytucyjna z 10% posłów i senatorów (56 członków).
3. Prawo inicjatywy konstytucyjnej / wniesienia projektu konstytucyjnego należało do: samej
komisji, grupy 56 członków ZN, prezydenta, od 1994 roku również grupie 500 tysięcy
obywateli.
4. Dopuszczano możliwość organizacji referendum cząstkowego dla kwestii spornych
5. Komisja konstytucyjna ma sformułować jednolity projekt na podstawie zgłoszonych
projektów. Wpłynęło 7 takich projektów (wymienione w układzie chronologicznym):
a. Senat I kadencji
b. sojusz Lewicy Demokratycznej
6
c. Unia Demokratyczna
d. Polskie Stronnictwo Ludowe i Unia Pracy
e. Prezydent Lech Wałęsa
f. KPN z Moczulskim na czele
g. Partia Centrum (w 1994 roku jednak sama wycofała swój projekt)
h. Solidarność (pod postacią inicjatywy obywatelskiej)
6. Prace z założenia miały przebiegać w 2 lub 3 czytaniach (rozpatrzeniach).
a. Debata w Zgromadzeniu Narodowym. Możliwość odrzucenia lub odesłania do
komisji konstytucyjnej
b. Komisja konstytucyjna przedstawia tekst jednolity. Następuje debata, wprowadzane
są poprawki, odbywa się głosowanie oraz ponowne odesłanie do komisji
konstytucyjnej
c. Powtórzenie II czytania: głosowanie nad poprawkami oraz całością projektu. W tym
momencie prezydent może zgłosić poprawki (było ok. 40 poprawek stylistycznych
zgłoszonych już przez Aleksandra Kwaśniewskiego).
d. Odbywa siÄ™ IV czytanie (zwiÄ…zane z poprawkami prezydenckimi). Ponowne
głosowanie.
7. Prezydent zarządza referendum  konstytucja mogła być przyjęta mimo nie osiągnięcia
kworum. W rzeczywistości frekwencja wyniosła 42,8%, w tym 52,7% obywateli
opowiedziało się za konstytucją. Było to niewielkie poparcie.
8. Cały proces uchwalenia nowej konstytucji trwał dość długo  najpierw sejm kontraktowy
nie posiadał pełnej legitymacji do rozpoczęcia prac, II kadencja Sejmu to okres ogromnego
rozbicia politycznego, mimo to zaczęto czynić pierwsze kroki. Najwięcej pracy przypada na
okres III kadencji  lata 1993  1997. PrzewodniczÄ…cymi komisji konstytucyjnych byli
kolejno: Aleksander Kwaśniewski, Włodzimierz Cimoszewicz oraz Marek Markiewicz.
9. Istnieją różne okresy wejścia w życie konstytucji  Np. ustawa z IV 1997 roku miała wejść
po 3 miesiącach od dnia ogłoszenia. Stosowanie konstytucji bezpośrednio we wszelkich
możliwych kwestiach.
10. Kwestie sporne
a. pozycja i uprawnienia prezydenta
b. stosunki państwo  kościół
c. regulacja praw socjalnych (SdRP za regulacjami z 1952 roku)
d. zakres demokracji bezpośredniej (ustalono szeroki zakres)
e. zapis o ochronie życia
f. preambuła (posiada ją większość konstytucji; wyjątki to m.in. Belgia, Grecja, A
otwa,
Dania)
g. inwokacja (porównaj konstytucja marcowa; rozwiązanie rzadko spotykane, Np.
Szwajcaria, Grecja, Kraje islamskie)
Zakończenie - Konstytucja z 1997 jest 10 z kolei:
1. Konstytucja 3 maja (1791)
2. Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807)
3. Konstytucja Królestwa Polskiego (1815)
4. Mała Konstytucja (1919)
5. Konstytucja marcowa (1921) + nowela sierpniowa (1926)
6. Konstytucja kwietniowa (1935)
7. Mała konstytucja (1947)
8. Konstytucja lipcowa (1952)
9. Mała konstytucja (1992)
10. Konstytucja III RP (1997)
Systematyka konstytucji
Możemy mówić o dwóch rodzajach systematyki: ogólnej (intytulacja, preambuła, część
artykułowana  13 rozdziałów). Oraz szczegółowej (rozdziały, tytuły-działy, podtytuły, artykuły,
ustępy, punkty)
7
Gwarancje zgodności prawa z konstytucją  z założenia sama deklaracja nadrzędności
konstytucji nie wystarczy:
" bezpośrednie  instytucje stworzone dla zapewnienia przestrzegania konstytucji 
powstaje sądownictwo konstytucyjne, charakteryzowane są formy odpowiedzialności
konstytucyjnej
" pośrednie  pełnią rolę raczej uboczną; mają służyć innym zadaniom. Zalicza się do nich:
o zasadę trójpodziału władzy (lepsze funkcjonowanie konstytucji)
o zasadę jawności działania organów państwowych
Rodzaje kontroli konstytucyjnej
1. Parlamentarna  doktryna francuska oparta wokół dwóch kwestii  trójpodziału i roli
konstytucji w systemie. Sam parlament działając im pleno. Ustalając ustawy ma
pilnować ich zgodności z konstytucją. Powoływane są również organy wewnętrzne
parlamentu, Np. komisje ds. prac ustawodawczych w polskim sejmie.
2. Pozaparlamentarna  wyróżniamy 2 modele:
a. Amerykański
i. Sądy powszechne na czele z Sądem Najwyższym USA
ii. Kontrola o charakterze uniwersalnym w sensie przedmiotowym 
odniesienie do wszystkich aktów normatywnych
iii. Charakter zdekoncentrowany i wielopłaszczyznowy
iv. Kontrola konkretna  uruchamiana przy okazji rozpatrywania przez sÄ…dy
konkretno-indywidualnych spraw poszczególnych obywateli
v. Charakter względny  rozstrzygnięcia sądowe obowiązują tylko między
stronami (Inter partes, a nie erga omnes)  pozbawione są mocy ogólnej
b. Europejski
i. Obowiązują różne nazwy: Trybunały, Sądy Konstytucyjne, Francuska
Rada Konstytucyjna  charakter skoncentrowany
ii. SÄ…dy nie posiadajÄ… kompetencji samodzielnego rozstrzygania
iii. Kontrola może być wszczynana także na podstawie abstrakcyjnych
inicjatyw uprawnionych podmiotów
iv. Charakter bezwzględny  orzeczenie może eliminować ustawę z
powszechnego systemu prawnego
v. Charakter kompleksowy  trybunały zajmują się wszelkimi sprawami
zwiÄ…zanymi ze stosowaniem konstytucji
T R Y B U N A A
K O N S T Y T U C Y J N Y
Rys historyczny
1982  po raz pierwszy pojawia siÄ™ w polskim ustroju prawnym; 26.III.1982  w
znowelizowanej konstytucji TK wpisany do rozdziału IV dotyczącego NIK  2 nowe artykuły
(jeden o TK, jeden o TS). Umieszczenie TK razem z NIK spowodowane było względami natury
redakcyjnej.
1985  pojawiają się regulacje ustawowe. Rola TK jest dość istotna  Sejm nie byłby w stanie
sam kontrolować swoich działań. Ustawa z 29.IV.1985 reguluje kwestie doktrynalne: państwo
realnego socjalizmu - ustawy uchwalone przez Sejm mogły być uchylone  sprzeczność wobec
zasady jednolitości władzy państwowej  orzeczenia TK nie będą miały charakteru ostatecznego
w odniesieniu do ustaw (Sejm 2/3 głosów mógł odrzucić orzeczenie TK).
1989- TK orzymuje prawo dokonywania powszechnie obowiązujących wykładni ustaw na
wniosek prezydenta, prezesa Sądu Najwyższego i innych podmiotów.
1990  Sąd Wojewódzki w Warszawie bądz
Minister Sprawiedliwości może kierować wniosek o
zbadanie konstytucjonalności funkcjonowania partii politycznych. Podstawa prawna: Ustawa o
PP z 27.06.1997 roku  artykuły 14,21,42-44
1997 - powstała nowa ustawa.  TK składa się z 12 sędziów, w tym przewodniczący i
wiceprzewodniczący, wybieranych na kadencję 8 letnią przy zmianie składu orzekającego co 4
lata. Podstawowe funkcje to: 1/kontrola konstytucyjności prawa w formie kontroli konkretnej i
8
abstrakcyjnej (pytania prawne dotyczące różnego rodzaju postępowań m.in. za pośrednictwem
prezesa Sądu Najwyższego; inne podmioty upoważnione do kierowania wniosków do TK, Np.
Prezydent, Marszałek Sejmu). 2/sygnalizacyjna  przewodniczący TK przedstawia sejmowi
uwagi o uchyleniach i lukach w prawie.
1997  TK został pozbawiony możliwości dokonywania wykładni ustaw. Kompetencja ta została
przejęta przez Sąd Najwyższy
Podobieństwa Trybunałów Stanu i konstytucyjnego z sądami powszechnymi:
Możemy dokonać definicji organów wymiaru sprawiedliwości od dwóch stron:
" Podmiotowej - w sposób wyczerpujący wymienia się wszystkie organy sprawujące
wymiar sprawiedliwości  a. 56 konstytucji z 1952 / a. 175 konstytucji z 1997 roku. W
tym znaczeniu Trybunał Konstytucyjny nie jest organem tego typu.
" Przedmiotowej  opisujemy cechy działalności w ramach wymiaru sprawiedliwości.
Podstawowym celem wymiaru sprawiedliwości jest rozstrzyganie konfliktów co do
prawa środkami przymusu państwowego. W związku z tym TK/TS oraz sądy
powszechne charakteryzują się następującymi cechami:
o Charakter państwowy
o Działalność urzekająco-rozstrzygająca
o Funkcjonalna niezależność sądów
o Specyficzne zasady postępowania oraz organizacji, tj. niezawisłość sędziowska,
kontradyktoryjność oraz jawność postępowania.
Opierając się na takim ujęciu, można dostrzec podobieństwa sądów i trybunałów.
Występują również różnice, tj. m.in. :
o sądy działają w sprawach indywidualno-konkretnych
o TK może stosować kontrolę abstrakcyjną
o TK jest organem quasi  sądowym o statusie konstytucyjnym i niezawisłym
funkcjonowaniu sędziów
Delegerate o TK
1. A 188  197m tj. Rozdział VIII konstytucji
2. A. 79 konstytucji dotyczÄ…cy skargi konstytucyjnej
3. A 122  wstępna kontrola zgodności ustaw z konstytucją
4. A 131  stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta RP
5. A 133/U 2  zgodność umowy międzynarodowej z konstytucją
6. A 175  organy wymiaru sprawiedliwości
7. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1.VIII.1997 roku
8. A 144 u.3 p.9  wniosek prezydenta do TK nie wymaga kontrasygnaty
9. A 186 u 2  KRS może wystąpić do TK o stwierdzenie zgodności aktów prawnych z
konstytucją, które dotyczą niezależności i niezawisłości sędziowskiej
10. A 224  Wniosek Prezydenta do TK o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z
konstytucjÄ…
Funkcja Trybunału konstytucyjnego
Orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych
Podział 1
1. KONTROLA ABSTRAKCYJNA - Określone podmioty występują o stwierdzenie
niezgodności z konstytucją aktów prawnych  w ten sposób inicjują ten rodzaj kontroli w
oderwaniu od konkretnych zastosowań kwestionowanych norm prawnych. Możemy
wyróżnić następujące rodzaje podmiotów kompetentnych w tym zakresie:
a. Legitymowane generalnie, bez żadnych ograniczeń (konkretnego odniesienia do
aktu prawnego): Prezydent, Premier, Marszałkowie, Prezes Sądu Najwyższego,
Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK i inni
b. Legitymowane szczegółowo  podmioty posiadają możliwość wniesienia
wniosku, gdy kwestionowany akt prawny dotyczy ich kompetencji: organy
9
stanowiące samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków
zawodowych, kościoły, związki wyznaniowe.
c. Legitymowane indywidualnie  KRS w zakresie aktów prawnych dotyczących
niezależności i niezawisłości sędziowskiej (A. 186 u.2)
2. KONTROLA KONKRETNA  polega na udzielaniu odpowiedzi na pytanie prawne co
do zgodności prawa z konstytucją jeżeli od odpowiedzi na to pytanie prawne zależały
rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem  Artykuł 193. Należy zaznaczyć, iż
procedura sądowa jest jedyną możliwą, w ramach której można zadać pytanie
konstytucyjne.
Podział II
1. KONTROLA O CHARAKTERZE NAST
PCZYM jest częstszym rozwiązaniem
2. KONTROLA O CHARAKTERZE PREWENCYJNYM występuje przy wniosku
prezydenta o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustawy zwykłej, budżetowej lub
umowy międzynarodowej (ratyfikowanej przez ustawę upoważniającą).
Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych  artykuł 79, artykuł 46  52 ustawy o TK
1. Przestrzeganie prawa konstytucyjnego posiada status prawa człowieka, a nie obywatela 
wskazuje na to słowo  Każdy w tym przepisie prawnym. Wyłączenie dotyczy prawa do
azylu (artykuł 56)
2. Procedura orzekania w tej sprawie jest podobna do abstrakcyjnej kontroli zgodności
prawa z konstytucjÄ…
3. Osoba występująca do TK musi to uczynić przy pomocy co najmniej radcy prawnego 
tzw. Przymus adwokacki. Wyznaczony w artykule 48 ustawy o TK.
4. Skarga musi posiadać formę pisma procesowego, tj. posiadać następujące cechy:
a. Określenie aktu normatywnego, na podstawie którego wydana została decyzja
b. Wskazanie praw i wolności oraz sposoby, w jaki zostały one naruszone
c. Uzasadnienie  dokładny opis stanu faktycznego
5. Wnioskodawcami mogą być zarówno osoby fizyczne i prawne
6. Przesłanki
a. skarga służy wyłącznie ochronie praw lub wolności ustanowionych w konstytucji
b. prawo do wniesienia skargi przysługuje wyłącznie podmiotowi, którego prawa i
wolności zostały naruszone. Skarga nie posiada actio popularis, tj. charakteru
skargi powszechnej  w ten sposób funkcjonuje wąski model tej regulacji
c. wyczerpanie toku instancyjnego (artykuł 46 ustawy o TK). Uzasadnia się takie
rozwiązanie obawami przed uznaniem Trybunału Konstytucyjnego za supersąd.
TK jest sÄ…dem nad prawem, a nie sÄ…dem stosowania prawa.
7. Etapy postępowania:
a. Wstępne rozpoznanie sprawy przez 1 sędziego. W przypadku braku zgody na
wszczęcie postępowania założono możliwość odwołania do składu 3-osobowego
b. Prezes TK informuje rzecznika praw obywatelskich, który może zgłosić swój
udział w rozprawie przed TK. Należy podkreślić, iż skarga przysługuje w
przypadku niekonstytucyjności podstawy prawnej orzeczenia sądowego, a nie
procedury sÄ…dowej.
c. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości występuje podstawa prawna do
wznowienia postępowania przed sądem
Rozstrzyganie sporów konstytucyjnych między centralnymi organami państwa  artykuł 189
konstytucji; Artykuł 53 ustawy
* Jest to nowa instytucja prawa polskiego. Jej podstawę możemy zauważyć w definicji sporu
kompetencyjnego:
- pozytywnej: wtedy, gdy 2 lub więcej podmiotów państwowych uznały się za właściwe do
podjęcia danej decyzji
10
- negatywnej: wtedy, gdy żaden podmiot państwowy nie uznaje się za właściwy do podjęcia
danej decyzji
W tym przypadku postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zawiesza postępowanie
przed organami państwowymi. Wniosek o zbadanie tego typu sprawy może wypłynąć od:
Prezydenta, marszałków, prezesa RM, prezesa SN, prezesa NSA, prezesa NIK
Orzekanie w sprawach zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych
" Tego typu regulacja pojawia siÄ™ po raz pierwszy w ustawie o partiach politycznych z
1990 roku. Obecnie jest ona wpisana również w konstytucję oraz ustawę o Trybunale
Konstytucyjnym.
" Głównym zapisem, na którego straży ma stać TK jest artykuł 13 konstytucji opisujący,
jakie rodzaje działalności partii politycznych są zakazane  dot. faszyzmu, nazizmu,
komunizmu
" Aby zarejestrować partię polityczną należy posiadać adherentów politycznych
" Partie są rejestrowane w sądzie okręgowym w Warszawie  dokonuje się wtedy
sprawdzenia czy program i statut partii nie jest sprzeczny z obowiÄ…zujÄ…cymi regulacjami
prawnymi. Może też wystąpić sytuacja, iż wątpliwości pojawiają się dopiero w okresie
działalności partii politycznej.
" Wniosek do trybunału w tej sprawie kieruje sąd
" Trybunał konstytucyjny w swojej procedurze stosuje zapisy kodeksu karnego i może
zwrócić się do prokuratora generalnego o przeprowadzenie postępowania.
Rozstrzyganie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy nie
jest on w stanie powiadomić marszałka sejmu o przejściowej niemożności sprawowania władzy
 artykuł 131 konstytucji
Trybunał konstytucyjny wydaje orzeczenie o częściowym przejęciu obowiązku prezydenta przez
jego zastępcę, tj. któregoś z marszałków. Nie jest tutaj jednak określony okres sprawowania
urzędu (może nim być okres choroby do wyleczenia lub stwierdzenia trwałej niezdolności do
sprawowania urzędu). Jeśli dojdzie do uznania trwałej niezdolności, to wyboru nowego
prezydenta dokonuje Zgromadzenie Narodowe.
Funkcja sygnalizacyjna  artykuł 4 ustawy
Trybunał Konstytucyjny informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z
orzecznictwa trybunału. Polega to na dorocznym sprawozdaniu składanym przez Prezesa
Trybunału Konstytucyjnego, w którym sygnalizuje najczęstsze luki i uchylenia w procesie
stosowania prawa. Nad tym wystÄ…pieniem nie przeprowadza siÄ™ debaty.
Powołanie, skład i statut prawny sędziów trybunału
" w porównaniu do lat 1985  1997 skład został powiększony z 12 do 15 sędziów
wybieranych na 9 lat. Ponowny wybór jest niedopuszczalny. Wniosek o powołanie
sędziego w jego skład może złożyć 50 posłów lub prezydium Sejmu. Sejm dokonuje
wyboru bezwzglÄ™dnÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… przy obecnoÅ›ci ½ skÅ‚adu.
" Wyboru przewodniczącego i wiceprzewodniczącego dokonuje zgromadzenie ogólne
sędziów trybunału konstytucyjnego w głosowaniu tajnym. Przedstawia po 2 kandydatów
na wyżej wymienione stanowiska Prezydentowi.
" Sędziowie w sprawowaniu urzędu są niezawiśli, odpowiadają tylko przed konstytucją;
występuje zasada incompabilitas oraz immunitet sędziowski. Bez zgody Trybunału
Konstytucyjnego nie mogą ponosić odpowiedzialności sądowej oraz nie mogą być
zatrzymani z wyjÄ…tkiem zatrzymania na gorÄ…cym uczynku.
11
" Bycie sędzią trybunału konstytucyjnego jest zwieńczeniem kariery prawnika. Pensja
odpowiada wynagrodzeniu wicemarszałków Sejmu. Przysługuje im ochrona miejsca
pracy. Mogą w trakcie kadencji jedynie prowadzić działalność naukową.
" Do spraw nieuregulowanych w ustawie o trybunale konstytucyjnym stosuje siÄ™ przepisy
dotyczące sędziów sądu najwyższego (rozdziały 3,4,5 ustawy o sądzie najwyższym)
" Mandat sędziego wygasa w momencie zrzeczenia się stanowiska, orzeczenia
niezdolności do wykonywania zawodu, odpowiedzialności karnej, dyscyplinarnej lub
śmierci.
Struktura wewnętrzna
Zgromadzenie ogólne  zwoływane co najmniej raz w roku. Wszyscy sędziowie oraz
przedstawiciele innych organów państwowych wchodzą w jego skład. Celem jest uchwalenie
regulaminu, wybór przewodniczącego i wiceprzewodniczącego, zatwierdzenie sprawozdań
Prezes Trybunału Konstytucyjnego kieruje pracami i reprezentuje trybunał konstytucyjny na
zewnÄ…trz
Składy orzekające:
" pełny, tj. co najmniej 9 sędziów rozstrzygają spory kompetencyjne, orzekają o urzędzie
prezydenta, partiach politycznych albo stwierdzeniu zgodności ustaw z konstytucją
(kontrola prewencyjna), sprawach o szczególnej zawiłości prawnej (w tym odnośnie
znacznych spraw finansowych)
" 5-osobowy: zgodność ustaw oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych z
konstytucją lub ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała
uprzedniej zgody parlamentu w formie ustawy
" 3-osobowy: stwierdzenie zgodności z konstytucją aktów podstawowych oraz zażaleń
" Jeśli jakieś kwestie nie są określone, stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
cywilnego. Rozprawy przez TK są jawne, uczestnicy postępowania są ściśle określeni
Schemat postępowania:
1. Wokanda, wywołanie sprawy
2. Wypowiedzenie swoich stanowisk przez wnioskodawców i uczestników
3. Trybunał bada następujące kwestie:
a. Aspekt merytoryczny  treść, znaczenie poszczególnych przepisów
b. Aspekt kompetencyjny  uprawnienia organu do wydania aktu
c. Aspekt proceduralny  czy dochowano trybu wymaganego przy wydawaniu
danego typu aktu
4. Orzeczenia trybunału mają obecnie moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (od
1999 roku). Wszystkie podlegają ogłoszeniu w publikatorze, w którym zostały
umieszczone akty odpowiednich organów. Orzeczenia wchodzą z dniem ich ogłoszenia
lub w terminie wyznaczonym przez trybunał, jednak nie dłuższym niż 18 miesięcy
(uchylenie ustawy) oraz 12 miesięcy (inny akt normatywny).
5. Skutki orzeczeń:
a. Wznowienie postępowania
b. Uchylenie decyzji administracyjnej
c. Inne działania
6. Orzeczenia, zgodnie z artykułem 70 ustawy dzielimy na postanowienia i wyroku. Nie
możemy jednak porównywać ich konsekwencji do tych związanych z kodeksem
cywilnym.
12
Z A S A D Y
Uwagi wstępne
Hierarchizacja znaczenia norm prawnych i konstytucyjnych  cała konstytucja ma charakter
normatywny, posiada szczególną treść, formę, moc prawną. Np. z zapisu  władza należy do
narodu wysuwamy zasadę naczelną suwerenności narodu. Bezpośrednio natomiast wpisana jest
do konstytucji zasada niezawisłości sędziowskiej. Katalog zasad, który zostanie przedstawiony
w niniejszym rozdziale jest umownym. Szczególna rola zasad naczelnych przejawia się:
" wyznaczenie kierunków stanowienia prawa
" wywierają istotny wpływ na proces interpretacji przepisów  ukierunkowują wykładnię
" wyznaczają kierunki stosowania prawa, czynienia użytków w ramach luzów
interpretacyjnych
" w jaki sposób należy czynić użytek z przysługujących poszczególnym podmiotom praw
" wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne, tj. jej aksjologię
" trwałość zasad naczelnych gwarantują szczególne zapisy dotyczące ich zmian  w
artykule 235 konstytucji wpisano szczególną formę referendum dla zmiany zapisów
rozdziałów 2,4,12.
Zapis zasad naczelnych  normy prawne majÄ… charakter generalno-abstrakcyjny, co gwarantuje
im walor powtarzalności. Często treść tych zasad odczytujemy dopiero w procesie wykładni.
Możemy w tym miejscu wspomnieć o 3 rodzajach wynikania:
1) expresis werbis  dosłownie, wyraz
nie
2) explicite  jasno, wyraz
nie, ale mniej niż 1
3) implicite  w sposób domyślny, dorozumiany
Np. dualizm polityczny zapisany w artykule 11 dotyczącym działalności partii  mimo, że nie
posiada bezpośrednio określonej zasady, z opisu możemy ją wyinterpretować.
Zasada suwerenności narodu
" możemy wyróżnić suwerenność wewnętrzną i zewnętrzną
" atrybuty władzy suwerennej to:
o władza decydowania, rozkazywania
o władza najwyższa  na danym terytorium rozstrzyga ona pewne kwestie w sposób
ostateczny
o władza przedmiotowa nieograniczona
" monarcha, naród, lud  naród w znaczeniu polityczno  prawnym, a nie etnicznym 
wszyscy posiadajÄ…cy uprawnienia wyborcze
" zasada ulokowana na czele zapisów konstytucyjnych
" legitymizacja prawowitej władzy, która jest zobowiązana do wywodzenia swoich praw z
woli suwerena (w tym wypadku narodu)
" teorie legitymacji
o patrymonialna  władza pochodzi od Boga, najwyższym podmiotem w tym
wypadku jest monarcha. Jean Bodin był pierwszym myślicielem opowiadającym
się za zeświecczeniem władzy
o suwerenności ludu  powstała za sprawą Marsyliusza z Padwy na początku XIX
wieku  lud ma posiadać kompetencje tworzenia prawa i powołania rządu. Jan
Jakub Russoe był ojcem nowożytnej teorii suwerenności ludu. Cechy tej idei to:
lud winien stanowić prawo
w normach prawnych znajduje odzwierciedlenie wola powszechna
podmiotu suwerenności
wola ludu nadrzędnym motywem działania władzy wykonawczej 
prymat społeczeństwa w stosunku do państwa
zwierzchnictwo ludu jest niezbywalne
13
 zwierzchnictwo ludu jest niepodzielne, w tym sensie, że lud nie może
dzielić władzy z innym organem, ale z drugiej strony jest podzielna, gdyż
każdemu obywatelowi przysługuje cząstka suwerenności
władza ludu winna być realizowana w sposób bezpośredni  najbliższa
temu ideałowi jest obecnie Szwajcaria
władza państwowa winna być ograniczona prawami naturalnymi. Ich
naruszenie uzasadnia prawo oporu wobec niej
o W XIX-wiecznych Włoszech narodzi się koncepcja suwerenności narodu w
znaczeniu polityczno-prawnym za sprawÄ… Mazziniego
o Teoria suwerenności państwa jako odpowiedz
na rewolucjÄ™ francuskÄ… stworzona
przez Hegla i Jelinka
o Teorie suwerenności prawa  utożsamianie państwa z prawem  państwo nie
istnieje bez prawa według Hansa Kelzena
o Teorie marksistowskie  klasy panujące (władztwo nad środkami produkcji)
" Geneza
o walka o prymat władzy królewskiej z cesarzem i papieżem
o suwerenność po raz pierwszy wykształcona w odniesieniu do władzy absolutnej
o kolejne modyfikacje władzy monarszej:
koncepcje suwerenności króla w parlamencie (Wielka Brytania)
koniec XVIII wieku  rewolucja francuska; podmiot zbiorowy podmiotem
władzy najwyższej. Po zwycięskie rewolucji suwerenność ludu rozumiana
jako norma prawna
XIX wiek  w II połowie pod wpływem walki o powszechność prawa
wyborczego zakres podmiotu suwerennego wzrósł  pojawiają się formy
demokracji bezpośredniej
" Treść i kryteria realizacji  wyjaśnienie zapisu artykułu 4.
o Profesor Sobolewski uznaje, że na treść pojęcia składają się:
Prawo wybierania przez obywateli najważniejszych organów państwa
Prawo wyrażania przez obywateli opinii na temat zarządzania państwem
Prawo do współdecydowania przez obywateli z organami państwowymi w
procesie rządzenia państwem  instytucja referendum
o Zaczęto akcentować fakt, iż naród ma władzę najwyższą, rozstrzygającą
o Współcześnie zasada ta oznacza 2 uprawnienia:
Do wybierania najważniejszych organów przedstawicielskich
Do decydowania przez obywateli w najważniejszych sprawach
dotyczących państwa w ramach referendum i innych formach demokracji
bezpośredniej
" Według profesora Sobolewskiego występują następujące kryteria realizacji zasady
suwerenności narodu:
o Sprawujący władzę kierują się realizacją dobra powszechnego, ogólnego,
narodowego
Władza państwa winna być środkiem do realizacji pewnych celów
Subiektywizm dotyczący dobra powszechnego ze względu na ideologię
partii rzÄ…dzÄ…cych
Kto określa dobro powszechne?  Np. w konstytucji kwietniowej  ludzie
szczególnie zasłużeni dla państwa
Aksjologiczna podstawa mierzenia dobra powszechnego
o W państwie obywatele mogą w sposób demokratyczny wybierać przedstawicieli
do najważniejszych organów  zasada reprezentacji politycznej
o Istnieją konstytucyjnie zagwarantowane formy demokracji bezpośredniej 
zasada demokracji bezpośredniej
14
Zasada suwerenności i niepodległości państwa
Suwerenność tego rodzaju dotyczy pewnego stanu państwa oznaczającego samodzielne i
nieskrępowane decydowanie państwa o sobie. Odnosi się ona do stosunków zewnętrznych.
Obecnie następuje zawężenie pojęcia suwerenności  superpaństwa i inne państwa starające się
integrować.
Podejścia do tej zasady są różne. Po jednej stronie stoją zwolennicy tezy, iż nie oba pojęcia nie
są tożsame, ale bardzo ściśle powiązane (Z. Witkowski). Pozostali nie rozgraniczają obydwu
pojęć (Garlicki). Musimy jednak założyć, iż ustrojodawca miał coś na myśli używając obu
stwierdzeń. Zatem:
" niepodległość rozumiemy jako nienaruszalność, niepodległość terytorialną
" suwerenność rozumiemy jako niezależność państwa od innych państw w sprawach
wewnętrznych i zewnętrznych
Konstytucja z 1997 roku jako jedna z nielicznych współczesnych konstytucji tak mocno naciska
na niepodległość (położenie geopolityczne, historia, przywiązanie do obecnych granic).
Krytycy zasady podnoszą, iż konstytucja bliżej nie określa tych zasad  muszą one być
wyinterpretowane z innych zasad konstytucyjnych  brak odniesienia wprost. Odniesienia do tej
zasady znajdziemy jednak w:
" preambuła  walka o niepodległość
" artykuł 5  określenie zadań państwa; jest to przykład normy programowej jako przepisie
o odroczonym zachowaniu, bez możliwości przytoczenia jej jako podstawa roszczeń (nie
wynikają z tego przepisu żadne prawa podmiotowe); inne przykłady norm
programowych znajdziemy w prawach socjalnych
" artykuł 26 / ustęp 1  dotyczy roli sił zbrojnych
" artykuł 85 / ustęp 1  dotyczy obowiązku obrony ojczyzny (implicite)
" artykuł 126 / ustęp 2  dotyczy obowiązków i zadań prezydenta  treść przysięgi
Istotne są także konstytucyjne uwarunkowania ograniczenia suwerenności, szczególnie w
kontekście integracji międzynarodowej. Artykuł 90 / ustęp 1 podejmuje to zagadnienie w
następującym znaczeniu:
" klauzula europejska dopuszczająca poddanie państwa ograniczeniom jego suwerenności
" możliwość oddania kompetencji w niektórych sprawach
" specjalne wymagania proceduralne
o ustawa wyrażająca zgodę parlamentu na ratyfikację takiej umowy
międzynarodowej uchwalona większością 2/3 zarówno w Sejmie, jak i w Senacie
o Sejm może postanowić bezwzględną większością o wyrażeniu zgody na
przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego w w/w kwestii (artykuł 125).
Takie referendum zostało przeprowadzone w 2003 roku. Musiało w nim wziąć
udział 50% + 1 obywateli oraz większość z nich opowiedzieć się za akcesją do
UE.
Zasada reprezentacji politycznej
Geneza reprezentacji politycznej
" najlepiej oddaje sens relacji pomiędzy deputowanymi oraz wyborcami
" Starożytność  dominacja demokracji bezpośredniej, ale występowała rada 500  organ
wykonawczy zgromadzenia ludowego
" XI wiek  rada królewska stopniowo przeradza się w brytyjski parlament
" Burke i Bernstein (liberałowie polityczni z Anglii) tworzą klasyczną teorię reprezentacji
politycznej
o Przedstawiciele narodu mają tylko pośredniczyć w urzeczywistnianiu roli narodu.
15
o Istotna jest prawna identyfikacja narodu z jego przedstawicielami
o Mandat tożsamy z mandatariuszem.
o Fikcja prawna przedstawicielstwa polega na tym, iż wola tworzona przez
przedstawicieli jest wola narodu
Profesor Sobolewski w analizie tej zasady nawiązuje do szkoły socjologicznej:
" nacisk na cechy  reprezentowania  od łacińskiego: powtórzenie na szczeblu organów
przedstawicielskich opinii ciała wyborczego (w tym wypadku narodu)
" reprezentacja oznacza zjawisko zgodności bądz
zbieżności pomiędzy treścią decyzji
państwowych (linią polityczną państwa), a opinią publiczną
o stosunek między treścią decyzji państwowych a opinią publiczną
o proces reprezentacji polega na korelacji obu elementów, która zachodzi w dwie
strony. W ten sposób możemy analizować wybory jako wskazanie kierunków
polityki państwa przez wyborców.
W Polsce po roku 1989 obowiązuje koncepcja oparta o fikcję przedstawicielstwa  rola posła /
senatora przypisywana woli narodu (suwerena). Wola narodu jest zatem wolą tych, którzy
posiadajÄ… legitymacjÄ™ do wypowiadania siÄ™ w imieniu narodu. Reprezentant z chwilÄ… wyboru
jest przedstawicielem całego narodu. Nie może zatem być przez wyborców krępowany
instrukcjami, nie może być przez nich odwołany przed upływem kadencji organu, do którego
został wybrany.
Historycznie jednak mandat imperatywny był na początku  od rewolucji francuskiej przez
konstytucję jakobińską, komunę paryską aż do teorii marksistowskiej (łącznie z socjalistycznym
mandatem przedstawicielskim). Deputowany miał reprezentować swoich wyborców, a nie cały
naród. Jego obowiązkiem wedle tej koncepcji jest ścisła więz
ze swymi wyborcami.
Najistotniejszą cechą jest możliwość odwołania deputowanego, który nie spełnia oczekiwań
wyborców (konstytucja lipcowa z 1952 / brak przepisów wykonawczych aż do 1985/1986)
Cechy mandatu wolnego:
" uniwersalność  deputowany reprezentuje cały naród
" niezależność  wyborcy nie mogą mu narzucić sposobów działania
" nieodwoływalność
Mandat zawodowy  pojęcie profesora Garlickiego, jako wymieszanie typu wolnego oraz
imperatywnego występujące w rzeczywistości polskiej:
- decydujący wpływ na zachowania deputowanych mają partie polityczne
- ilość kandydatów niezależnych jest niewielka
- dyscyplina partyjna
- grupa polityków uzyskująca mandat od kilkunastu lat  grupa zawodowych polityków. Muszą
zatem dbać o opinię swoich wyborców.
Funkcje reprezentacji politycznej:
" legitymacja rzÄ…dzÄ…cych
" wyrażanie woli narodu
" uzyskiwanie obrazu opinii publicznej poprzez konkretny skład parlamentu po wyborach
" wyłonienie większości dla sprawowania władzy, rządu
Normatywny zapis tej zasady znajdujemy w artykule 4 / ustępie 2  naród sprawuje władzę
poprzez swoich przedstawicieli Wzbudza on jednak kontrowersje, jeśli porównamy go do
artykułu 20 - naród za pośrednictwem organów przedstawicielskich, do których możemy
zaliczyć Sejm, Senat oraz Prezydenta. Rozpoznajemy je po: określeniu w tekście
konstytucyjnym, iż dany organ jest powołany z wyboru dla sprawowania władzy państwowej.
16
Zasada pluralizmu politycznego
Artykuł 11 konstytucji jest przykładem naczelnej zasady zapisanej implicite, kiedy możemy
zastosować analizę dosłowną oraz interpretację.
Partia polityczna posiada następujące cechy konstytutywne:
" dobrowolne zrzeszenie ludzi
" jednolity, wspólny program
" dążenie do zdobycia lub utrzymania władzy (PZPR / stronnictwa)
" rekrutacja elit
" dąży do kształtowania opinii publicznej  dostęp do mediów
" istotna rola w systemie reprezentacji politycznej.
" Wspólnie tworzą system partyjny - ogół partii politycznych, zasady interakcji między
nimi. Możemy wyróżnić wiele rodzajów takiego systemu (ile partii liczy się w walce o
zdobycie władzy)
Funkcje partii politycznych:
" kształtowanie opinii publicznej
" wyborcza  reprezentacja obywateli
" rzÄ…dzenie lub pozostawanie w opozycji
Klasyfikacje partii politycznych:
" kryterium organizacyjne: wewnętrznej demokracji oraz scentralizowane (dotyczy władzy
w strukturze organizacyjnej)
" zasięg bazy członkowskiej: kadrowe i masowe
" charakter i treść programu: patronatu (KPN), interesu (PSL), światopoglądowe (LPR)
" radykalizm treści programowej: rewolucyjna, reformistyczna, konserwatywna
" możliwość zdobywania przez partię władzy (system partyjny): monopartyjny,
dwupartyjny, wielopartyjny ustabilizowany, nieustabilizowany i partii dominujÄ…cej)
Występują 2 modele prawnej regulacji partii politycznych  w jednym partia jest podobna do
innych stowarzyszeń przy braku potrzeby specjalnych aktów prawnych dotyczących partii. Inny
zakłada, że niezbędna jest instytucjonalizacja na poziomie konstytucyjnymi i ustawowym  jest
to model obecnie dominujÄ…cy
Możemy wyróżnić 3 systemy powstawania partii politycznej: koncesyjny (wydzielanie, zgoda
władzy), administracyjny (nadzór państwa) oraz rejestracyjny (pełna swoboda).
Pluralizm rozumiemy jako:
" logiczna konsekwencja wolności i równości
" respektowanie podmiotowości i różnorodności wszystkich ludzi
" respektowanie autonomii każdego człowieka
" w aspekcie politycznym  aprobata faktu, iż władza funkcjonuje w społeczeństwie
zróżnicowanym, w warunkach konkurencyjności.
" W aspekcie partii politycznych:
o Uznanie za pożarny fakt istnienia wielości partii politycznych
o Uznanie różności i równości wobec prawa
o Uznanie roli partii politycznych w procesie reprezentacji politycznej
Według Santoriego pluralizm wiązany jest z konkurencją, jest regułą gry w demokracji. Z
konkurencji wyłączone są jednocześnie partie nieuznające reguł gry. Potwierdzenie takiego stanu
rzeczy odnajdujemy w artykule 13 konstytucji. Cały system winien również dążyć do
konsensusu w obrębie wspólnych celów, wartości oraz wykluczenia negatywnych zjawisk.
17
Ustawa z 27 czerwca 1997 roku o partiach politycznych:
" Członkiem może być osoba powyżej 18 roku życia  1000 osób może założyć tego
rodzaju organizacjÄ™
" Wszystkie partie są równe wobec prawa
" Zakaz działania w obrębie zakładów pracy
" Ewidencja prowadzona przez sąd okręgowy w Warszawie
" O odmowie rejestracji, zakazie działalności rozstrzyga ostatecznie Trybunał
Konstytucyjny
" Zakaz finansowania partii politycznych z zagranicy
" Występuje algorytm przyznawania dotacji z budżetu państwa
o Dotacja celowa na działalność statutową  3% poparcia dla partii, 5% poparcia
dla koalicji
o Dotacja podmiotowa  związana z pokryciem kosztów wyborczych według
wzorca (środki / 560) * ilość zdobytych mandatów przedstawicielskich
" Jawność z
ródeł finansowania
Zasada społeczeństwa obywatelskiego  ujmowana razem z pluralizmem politycznym, posiada
szerszy zakres zagadnień. Ma wyznaczyć cele dla struktury społeczeństwa. Opiera się na
następujących zasadach:
" Przyjęcia indywidualistycznej koncepcji społeczeństwa
" przyznanie każdemu obywatelowi wielości ról społecznych
" zakłada, że interesy i dążenia obywateli mają charakter zróżnicowany, a nawet
przeciwstawny
" obywatele majÄ… prawo dowolnego zrzeszania w stowarzyszeniach, zwiÄ…zkach
zawodowych i samorzÄ…dzie
" wolność słowa, wyznania, sumienia  artykuły 53 i 25 dotyczące związków
wyznaniowych i samych obywateli:
o równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych
o neutralność państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i
politycznych
o stosunki państwa z kościołem oparte o poszanowanie ich autonomii i wzajemnej
niezależności każdego w swoim zakresie  w PRL istniał ścisły rozdział
o stosunki między państwem a kościołem mają być oparte na ustawach
uchwalonych na podstawie umów zawartych przez rząd z przedstawicielami tych
kościołów, a z kościołem katolickim na konkordacie ze Stolicą Apostolską
Konkordat ratyfikowany na podstawie artykułu 89 konstytucji posiada
pierwszeństwo przed ustawami. Nie może zostać w sposób jednostronny
uchylony przez państwo
Zasada trójpodziału władzy
Teorię poznaliśmy dzięki:
" John Locke  wolność jednostki oraz obrona przed absolutyzmem poprzez zakaz łączenia
władzy wykonawczej i prawodawczej
" Monteskiusz  typowy trójpodział, rozdział władz i wzajemna kontrola, równoważenie
Zasady teorii Monteskiusza:
1) społecznego podziału władzy
a. władza ma uwzględniać interesy różnych grup społecznych
b. nawiÄ…zanie do koncepcji rzÄ…du mieszanego Arystotelesa i Polibiusza
uwzględniającej interesy różnych grup
2) funkcjonalno  organizacyjnego podziału władzy:
a. wyszczególnienie trzech władz
18
b. zapewnienie każdej z nich aktywności innych, wyodrębnionych organów
państwowych
c. obowiązek niepołączalności władz i niedopuszczalność łączenia stanowisk
państwowych
3) równowagi i wzajemnego hamowania  jedna władza może oddziaływać na drugą
więcej o tym w: Garlicki, strona 71
Zasada demokracji bezpośredniej
Jest ona w pewnym sensie formą realizacji zwierzchnictwa narodu. Najczęściej zadawalano się
intuicyjnym rozumieniem tej zasady. Ogólnie funkcjonują dwa rodzaje pojęć: wąskie
(charakterystyczne dla nowoczesnych demokracji) oraz szerokie (okres socjalizmu z wszelkimi
formami demokracji poza przedstawicielskiej).
Geneza i rozwój historyczny: do przełomu XVIII/XIX wieku demokracja wyłącznie w formie
bezpośredniej
" Ateny  zgromadzenia ludowe obywateli powyżej 20 roku życia odbywane co najmniej
raz w tygodniu zajmowały się ustawodawstwem, kontrolą administracji, sądownictwem,
decyzjami w sprawie wojny i pokoju. Obywatele mogli głosować i uczestniczyć w
dyskusji. Urzędy były również obsadzane przez obywateli, z reguły na krótki okres, m.in.
poprzez losowanie
" Średniowiecze  podział na rządzących i poddanych. Brak większych przejawów
demokracji bezpośredniej (komuny ludowe we Włoszech, wiece w państwach
słowiańskich)
" Epoka nowożytna - Szwajcaria w istotny sposób przyczyni się do rozwoju koncepcji
demokracji bezpośredniej. Powstało tzw. Landsgemaine  zgromadzenie mężczyzn
zdolnych do noszenia broni zajmujące się ustawodawstwem, wyborem na najwyższe
stanowiska państwowe. Ponadto każdy kanton jako oddzielna republika wysyła
zwiÄ…zkowego po 2 przedstawicieli dajÄ…c im odpowiednie instrukcje. W przypadku, gdy
pojawiły się kwestie dodatkowe, odwoływano się do instytucji referendum (ad
referendare).
o Konstytucja z 1874 roku- obligatoryjne referendum konstytucyjne, fakultatywne
referendum ustawodawcze i dotyczące umów międzynarodowych, instytucja
inicjatywy ludowej, weto ludowe.
o Konstytucja z 1999 roku utrwala powyższy model
" Konstytucja USA z 1787 roku nie mówi nic o demokracji bezpośredniej. Jednak w
konstytucjach poszczególnych stanów ustanowiono wiele form demokracji bezpośredniej
 w tym referendum, inicjatywa ludowa, prawo odwołania urzędników, którzy utracili
zaufanie obywateli
" Koncepcje Jana Jakuba Russoe dotyczące również teorii zwierzchnictwa ludu
Pojęcie demokracji bezpośredniej możemy przedstawić dzięki następującym cechom:
1) jest ona jedną z 2 rodzajowych form demokracji, poprzez które urzeczywistniane jest
zwierzchnictwo narodu obok demokracji pośredniej
2) polega na bezpośrednim sprawowaniu władzy przez suwerena w drodze władczego (a nie
konsultatywnego) wyrażania woli
3) istotą bezpośredniego sprawowania władzy państwowej stanowi wybór przez obywateli
organów państwowych oraz podejmowania decyzji w najistotniejszych sprawach
dotyczących państwa
4) uprawnionymi do bezpośredniego sprawowania władzy są wszyscy obywatele
posiadajÄ…cy czynne prawo wyborcze
5) wykonanie decyzji suwerena (grupy wyborców w przypadku spraw lokalnych) może być
zagrożone sankcją odpowiedzialności politycznej bądz
sankcjÄ… prawnÄ…
19
Klasyfikacja form demokracji bezpośredniej
1) referendum przeprowadzone na szczeblu ogólnopaństwowym i lokalnym. Skutki winny
być zawsze wiążące dla organów stanowiących i obywateli.
a. Zasięg: ogólnokrajowe, lokalne
b. Tematyka: konstytucyjne, ustawodawcze, administracyjne, w sprawach
międzynarodowych
c. Konieczność jego przeprowadzenia: obligatoryjne w sprawie samoopodatkowania
czy recall a, fakultatywne (A 90, A235)
d. Stadium decyzyjne rozstrzyganej sprawy: poprzedzane wykonaniem inicjatywy
ludowej, w sprawie decyzji przedstawionej przez organ państwowy
(ratyfikacyjne), referendum-weto
2) Plebiscyt  głosowanie w celu wyrażenia zaufania dla określonej osoby  Np. w okresie
rządów de Galla we Francji  rozstrzygał wiele spraw poza parlamentem Historycznie
biorąc w Polsce znamy też plebiscyty w kwestii przynależności danego terytorium do
granic państwa  plebiscyt na Śląsku, Warmii i Mazurach
3) Ogólne zebranie mieszkańców  na terenie osiedla czy wsi  zgromadzenie wiejskie jest
Np. uznane za organ uchwałodawczy w sołectwie
4) Inicjatywa ludowa  prawo pewnej liczby obywateli do żądania załatwienia pewnej
sprawy.
a. Ustawodawcza  najczęściej stosowana. Może posiadać dwie formy:
i. Sformułowana  inicjatorzy przedstawiają gotowy już projekt
ustawodawczy
ii. Niesfromułowana  projekt ma dopiero zostać opracowany
b. Dotycząca innych rozstrzygnięć
5) Wybory do organów państwowych lub lokalnych
6) Odwołanie przedstawiciela przed upływem kadencji organu, do którego został wybrany 
przy koncepcji mandatu imperatywnego
Historyczne regulacje prawne dotyczące demokracji bezpośredniej:
1) II RP  konstytucja marcowa i kwietniowa oparta na demokracji pośredniej. Mimo to
niektóre ugrupowania, m.in. socjaliści opowiadali się za instytucjami bezpośrednimi.
2) PoczÄ…tki PRL  okres referendum 3 x TAK; 30 czerwca 1946 roku; przeprowadzono je
na podstawie ustawy o głosowaniu ludowym oraz o przeprowadzeniu głosowania
ludowego (ustaw jednorazowych). Pytania dotyczyły: zniesienia senatu, reformy rolnej z
nacjonalizacją przemysłu oraz potwierdzenia granic Polski. Wyniki tego referendum
zostały sfałszowane. Referendum miało odwlec wybory do Sejmu ustawodawczego,
które odbyły się dopiero w styczniu 1947. Wymienione ustawy milczały na temat
skutków formalno-prawnych tego referendum (nie miało zatem charakteru
rozstrzygajÄ…cego)
3) W latach 1952  1987 nie ma żadnych klasycznych form demokracji bezpośredniej.
Mimo, iż tworzono pozory takich rozwiązań.
4) 1987  zmiana konstytucji wprowadzająca formy demokracji bezpośredniej:
a. Artykuł 2 ustęp 3   sprawowanie władzy przez lud pracujący następuje także
przez wyrażenie woli w formie referendum . Wprowadzono koncesję na rzecz
referendum.
b. Ustawa o konsultacjach społecznych i referendum z 6 maja 1987 roku
i. konsultacje społeczne nie są formą rozstrzygającą;
ii. do zarządzenia referendum uprawnione były 2 instytucje
1. Sejm 2/3 przy kworum ½
2. Rady narodowe 2/3 przy kworum ½
iii. Referendum o charakterze fakultatywnym  żadna kwestia nie obligowała
władzy do odwołania się do ludu
20
iv. Artykuł 19 ustawy  wynik jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z
rozstrzygnięć opowie siÄ™ wiÄ™cej niż ½ uprawnionych do wziÄ™cia udziaÅ‚u w
referendum
5) Referendum ogólnokrajowe z 29 listopada 1987 roku  2 pytania dotyczące zmian w
ramach ustroju  frekwencja wyniosła 65%, za opowiedziało się 44% (reformy) oraz
46% (demokratyzacja). Wyniki nie były wiążące. Ludzie nie mieli już zaufania do tej
ekipy.
6) Po zmianach 1989 roku zmianie uległy przepisy dotyczące referendum lokalnego.
Wiążemy to z szybką reformą samorządową  usunięto rady narodowe, 8 marca 1990
roku weszła w życie nowa ustawa o samorządzie terytorialnym, 11 paz
dziernika 1991
roku wydano ustawę o referendum gminnym, Wprowadzają one następujące zmiany:
a. Obligatoryjne referendum w kwestii odwołania rady gminy przed upływem jej
kadencji
b. Obligatoryjne referendum w kwestii samoopodatkowania się mieszkańców na
cele publiczne (wyjątkowo w tym przypadku za musiało się opowiedzieć 2/3
głosujących)
c. Fakultatywne referendum w każdej innej, ważnej dla gminy sprawie
d. Referendum następowało z inicjatywy rady gminy lub 1/10 obywateli
e. Referendum miało być wiążące, gdy wzięło w nim udział o najmniej 30%
uprawnionych do głosowania
7) Mała konstytucja z 17 paz
dziernika 1992 roku  nie wprowadza istotnych zmian, ale
artykuł 19 stanowił, iż referendum zarządza Sejm bezwzględną większością głosów lub
prezydent za zgodą Senatu. Referendum miało być wiążące przy udziale 50% +1
uprawnionych
8) Ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji z 23 kwietnia 1992 roku
regulowała kwestie dotyczące referendum konstytucyjnego
9) Nowa ustawa o referendum ogólnokrajowym z 29 czerwca 1995 roku  na jej podstawie
18 lutego 1996 roku zostało przeprowadzone III referendum ogólnokrajowe z bardzo
skomplikowanymi kwestiami (4 pytania od Sejmu, jedno od prezydenta). Frekwencja
wyniosła 32%. Nie miało ono charakteru wiążącego.
Aktualne regulacje dotyczące demokracji bezpośredniej, a w tym referendum
Nowa konstytucja z 1997 roku  szeroka regulacja dotycząca form demokracji bezpośredniej
uznając, iż podstawową zaletą form demokracji bezpośredniej jest rzeczywiste odzwierciedlenie
nastrojów społecznych
1) Artykuł 4, ustęp 1 i 2  naród sprawuje władzę przez przedstawicieli lub bezpośrednio
2) Artykuł 62  czynne prawo wyborcze i do udziału w referendum
3) Artykuł 90  referendum w sprawie ratyfikacji umowy międzynarodowej
4) Artykuł 118, ustęp 2  inicjatywa ludowa
5) Artykuł 125  referendum ogólnokrajowe w istotnych sprawach dla państwa  zarządza
je Sejm w drodze uchwały lub prezydent za zgodą senatu
6) Artykuł 170  referendum lokalne
7) Artykuł 235 ustęp 6  referendum w sprawie zmiany konstytucji  rozdziałów I, II i XII
8) Artykuł 228 ustęp 7  nie można przeprowadzać referendum ogólnokrajowego w okresie
stanu nadzwyczajnego oraz 90 dni po jego zakończeniu
Ustawa o referendum ogólnokrajowym z 14 marca 2003 roku
1) Może być przeprowadzone w jeden lub 2 dni
2) Głosować można tylko osobiście w godzinach od 6:00 do 20:00 (pojawiały się pomysły
głosowania drogą elektroniczną)
3) Przeprowadzane przez komisje na różnych szczeblach  Państwowa Komisja Wyborcza,
komisarze wyborczy (mianowani sędziowie sądów powszechnych na okres 4 lat),
obwodowe komisje do spraw referendum (4 do 8 osób)
21
4) Głos nieważny  brak odpowiedzi lub przy obu odpowiedział krzyżyk; dopiski lub
przerwanie karty
5) Możliwość złożenia protestu do sądu najwyższego, w którym rozstrzygnięcie następuje w
ciągu 7 dni od ogłoszenia wyniku przez PKW
6) Finansowanie ze z
ródeł własnych organizacji społecznych. Koszty organizacyjne ponosi
budżet państwa
7) Rodzaje referendum
a. w sprawach o szczególnym znaczeniu państwowym (na podstawie delegacji
artykułu 125 konstytucji):
i. decyzję o referendum może podjąć: prezydent za zgodą senatu, sejm,
grupa 500 tysięcy obywateli (w tym jednak wypadku nie może ono
dotyczyć dochodów, wydatków, obronności oraz amnestii).
ii. Referendum jest wiążące, gdy zagłosuje 50% + 1 uprawnionych do
głosowania
b. W sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej
(rozwinięcie artykułu 90 konstytucji):
i. Decyzję podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów
ii. Marszałek Sejmu zawiadamia o tym prezydenta, Marszałka Senatu,
Prezesa URM oraz zarzÄ…dza przeprowadzenie referendum
iii. Referendum jest wiążące gdy wez
mie w nim udział 50% + 1
uprawnionych
iv. Prezydent ma zgodę na ratyfikację umowy, jeśli opowie się za tym
większość głosujących. Jeżeli wynik nie jest wiążący, sejm może
ponownie podjąć uchwałę o ratyfikacji umowy poprzez specjalną ustawę
wyrażającą zgodę na ratyfikację podjętą w szczególnym trybie
większością 2/3 składu obu izb
c. Zatwierdzające zmiany w rozdziałach I, II i XII konstytucji  w tym wypadku
decyduje większość biorących udział w głosowaniu bez wymogu frekwencji
Zasada demokratycznego państwa prawnego
Zagadnienia wstępne
Jest to określenie pewnej formuły państwa. W Polsce przyjęto model niemiecki,
hiszpański. W konstytucji z 1997 roku znajdujemy bezpośrednie odwołanie do tej zasady:
 Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej.  artykuł 2 konstytucji. Inaczej mieliśmy w PRL   Polska
Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym  artykuł 1 konstytucji PRL. Omawiane
pojęcie łączy w sobie państwo prawa oraz demokratyczne.
Koncepcja państwa prawnego powstała za sprawą pozytywizmu prawniczego i Roberta
von Mohla. Państwo ma być rządzone przez prawo, a nie przez siłę i samowolę monarchy, jak to
miało miejsce w absolutyzmie. Wszelkie wolności mają posiadać mocne gwarancje prawne.
Celem takiego państwa jest związanie organów państwowych prawem. Rządza nie ludzie, a
prawo. Organy państwa mają robić to, na co im prawo pozwala, a obywatele mają robić to,
czego im prawo nie zabrania. Możemy mówić o dwóch modelach państwa prawnego 
formalnym i demokratycznym.
Model formalny zakłada ograniczenie zainteresowania państwa do instytucji formalno-
prawnych. Nie ma się ono angażować w genezę, aksjologię prawa. Wedle tego modelu:
" organy państwowe mają działać w granicach swych kompetencji, na podstawie prawa
" organy podejmują decyzje w sposób określony w ramach proceduralnych
" system prawny ma zawierać normy pozwalające doprowadzić do stanu zgodności z
prawem  zawierać normy 2. stopnia
" muszą istnieć normy określające odpowiedzialność funkcjonariuszy państwowych za
podejmowane decyzje.
" Istnieją normy wymuszające zgodność norm niższego rzędu z normami rzędu wyższego
22
Model demokratyczny zakłada, iż pozostają w mocy w/w postulaty, a ponadto:
" prawo ma być tworzone w sposób demokratyczny
" występuje demokratyczna legitymacja władzy
" uwzględnia się podstawową aksjologię prawa
Taka koncepcja daje największe możliwości na wyrażenie różnych wartości akceptowanych
społecznie. Demokratyczne ustawodawstwo pozwala na kompromis pomiędzy różnymi
środowiskami społecznymi.
Aspekt strukturalny  uwzględnienie pewnych podstawowych zasad i wartości:
1) konstytucjonalizm  konstytucja posiada szczególną formę, treść i moc
2) suwerenność narodu z demokracją bezpośrednią i pośrednią, wolnymi wyborami
3) zasada podziału władzy
4) ranga ustawy w systemie z
ródeł prawa  kierownicza rola tych aktów prawnych
5) zasada niezawisłości sędziowskiej
6) samorzÄ…d terytorialny
7) szeroki katalog praw i wolności obywatelskich  są to materie ustawowe
Aspekt formalny  istnienie instytucji powalających na realizację zasad i wartości w/w. Instytucje
te mają stanowić i stosować prawo. W Polsce zaliczymy do nich m.in.: trybunał konstytucyjny,
sądy, rzecznik praw obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli.
Biorąc pod uwagę aspekt formalny należy podkreślić szczególną rolę trybunału konstytucyjnego,
który z zasady demokratycznego państwa prawa wyinterpretowuje zasady podrzędne, które
wynikajÄ… z jego orzecznictwa:
" zasada demokratycznego państwa prawa oznacza sumę cech ustrojowych współczesnego
państwa demokratycznego oraz poza ideologiczne określenie formy państwa.
" Lex retro non agit  jedynie ustawy polepszające sytuację obywatela mogą działać z
mocÄ… wstecznÄ…
" Vacatio legis wynoszący z reguły 14 dni, dzięki któremu adresaci mają możliwość
dostosowania do nowej sytuacji
" Ochrona praw nabytych  ingerencja jest dopuszczalna jedynie w przypadku wymogu
gospodarczego
" Określoność prawa  normy formułowane w sposób jasny, jednoznaczny
" Zasada proporcjonalności  ograniczenie praw i wolności według środków adekwatnych,
nie nadmiernych (regulacje dotyczące stanów nadzwyczajnych)
" Przestrzeganie trybu ustawodawczego
" Zakaz stanowienia prawa niezgodnego z aktami wyższego rzędu
Więcej o tym w podręczniku Garlickiego na stronie 63
W Y B O R Y I P R A W O W Y B O R C Z E
Prawo wyborcze możemy rozpatrywać w:
- aspekcie podmiotowym  czynne i bierne prawo wyborcze
- aspekcie przedmiotowym jako całokształt norm prawnych regulujących sposób obsady
organów przedstawicielskich
Funkcje wyborów:
- kreacyjna  obsada organów przedstawicielskich zdolnych do powołania rządu
- polityczno-programowa  rozłożenie akcentów
- legitymizacyjna  utrwalenie systemu politycznego
23
y
ródła prawa wyborczego:
" konstytucja
o rozdział IV, tytuł: Wybory i kadencja
o rozdział II artykuł 62  czynne prawo wyborcze
o ordynacje wyborcze:
z 12 kwietnia 2001 roku  do sejmu i senatu
z 27 września 1990 roku  prezydenta; póz
niejsze zmiany; tekst jednolity
z 9 czerwca 2000 roku  D.U. nr 47, poz. 544
Zasada powszechności  krąg wyborców; zasięg prawa wyborczego w aspekcie podmiotowym:
" prawo czynne od lat 18
" prawo bierne zróżnicowane: Sejm 21 lat, Senat 30 lat, Prezydent 35 lat, jednostki
samorzÄ…du terytorialnego 18 lat;
Ograniczenia
" Cenzusy:
o majątkowe, płci (kraje islamskie), wieku, rasowe (w RPA najdłużej), religijne,
o ustawowe wiązane z decyzjami sądów o pozbawieniu praw publicznych (rodzaj
infamii) oraz o ubezwłasnowolnieniu częściowym lub całkowitym
" W okresie PRL w Polsce występowała grupa osób nie biorących udziału w głosowaniu,
ponieważ były tymczasowo aresztowane, przebywali zakładach psychiatrycznych. Nie
tworzono tam obwodowych komisji wyborczych.
Gwarancje:
" Zasady tworzenia obwodów głosowania
" wybory przeprowadzane są w dzień wolny od pracy
" rejestr wyborców sporządzany z urzędu  wpisuje się wszystkie osoby posiadające prawa
wyborcze. Na jego podstawie sporzÄ…dzane sÄ… spisy  zaktualizowane rejestry
" prawo reklamacji w przypadku nieuwzględnienia czyjegoś nazwiska w spisie składane do
wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Kolejnym środkiem jest skarga do sądu na
nieuwzględnienie reklamacji
" możliwość uczestniczenia w wyborach na podstawie zaświadczenia o prawie do
głosowania lub paszportu  Np. marynarze (głosu oddawane w okręgu, gdzie mieści się
siedziba armatora), polonia (głosują w okręgu warszawskim), żołnierze na swój wniosek
mogą być dopisani do spisu
Zasada równości  możemy o niej mówić w aspektach:
" formalnym  każdy wyborca posiada jeden głos
o Wielka Brytania XIX wiek  wybory pluralne, tj. wyborca mógł głosować 3 razy
 w miejscu zamieszkania, ukończenia uczelni, prowadzenia przedsiębiorstwa
" materialnym  siła głosu jest taka sama
o Prusy, Austria  wybory kurialne; poszczególne kurie wybierają różne ilości
przedstawicieli
o Wybory kumulatywne  m.in. w Belgii, każdy wyborca miał tyle głosów, ile
mandatów do obsadzenia w okręgu i mógł wszystkie oddać na jednego
kandydata.
o Geometria wyborcza  m.in. XIX-wieczna Wielka Brytania; pojęcie
dżerymanderingu
o Norma przedstawicielska
Jeśli chodzi o rozwiązania prawne w tej mierze w Polsce  z reguły są równe, ale na przykład w
wyborach do senatu przy starym podziale na województwa mieliśmy do wyboru po 2
przedstawicieli we wszystkich jednostkach, a przy porównaniu zaludnienia województwa
24
gdańskiego i suwalskiego stosunek wyniósł 3:1. W ordynacji z 2001 w każdym okręgu można
wybrać od 2 do 4 senatorów, a okręgu są w zasadzie równe pod względem zaludnienia
Zniesiono jednak listę krajową, która stała w silnej sprzeczności z zasadą równości. W myśl jej
zasad w okręgach wybierano 391 posłów, a 69 pochodziło z listy ogólnopolskiej, co stanowiło
więcej niż 7% składu izby
Zasada bezpośredniości  w zarysie polega na wyborach jednostopniowych. Pośrednie wybory
znamy z: konstytucji kwietniowej (wybory do senatu), konstytucji marcowej (wybory
prezydenta) oraz ustroju Stanów Zjednoczonych (wybory prezydenta).
" głosowanie na kandydatów zgłoszonych w okręgach
" głosujemy na kandydatów imiennie
" głosowanie osobiste, a nie poprzez pełnomocnictwa (Np. Hiszpania  ojciec rodziny
może oddać głosy za wszystkich uprawnionych w rodzinie) W Polsce pojawiają się
pomysły stworzenia możliwości głosowania przez Internet.
Wybory wielostopniowe  wybór przedstawicieli tylko do najniższego szczebla (Np do rady
gminy). Na kolejne szczeble samorządowe i państwowe przedstawiciele wybierali spośród
siebie. Taka sytuacja panowała w ZSRR oraz komunistycznych Węgrzech.
Zasada proporcjonalności  dotyczy Sejmu, gdzie mandaty dzielone są proporcjonalnie do
liczby uzyskanych głosów. Generalnie nie ma idealnego systemu wyborczego  dochodzi do
zniekształcenia woli suwerena. Wyróżniamy deformacje o charakterze:
" pierwotnym, Np. cenzusy wyborcze, przestępstwa (dosypywanie głosów do urn),
dysproporcje społeczne (Ameryka Południowa  dużo osób niepiśmiennych, bez
świadomości).
" Wtórne
o Terytorialne  podział na okręgi nie jest adekwatny do liczby wyborców  Np.
zgniłe okręgi wyborcze w XIX wieku WB
o Proceduralne  zniekształcenie woli suwerena poprzez tworzenie rozdz
więku
między wynikami głosowania a mandatami
Podział mandatów według wyborców:
Większościowe Proporcjonalne
+
- Większa stabilność rządzenia - w składzie organu przedstawicielskiego nie
- Eliminacja ugrupować skrajnych zachodzą takie deformacje, jak w systemie
- Obrany rząd ma bardziej jednorodny większościowym
charakter. Nie jest konieczne tworzenie - lepsze zabezpieczenie interesów
koalicji mniejszości
- Stworzone okręgi 1-mandatowe powodują - bardziej adekwatny model dla systemu
lepszÄ… identyfikacjÄ™ z wyborcami nieustabilizowanego
- większa sprawiedliwość demokratyczna
-
- Silna deformacja układu politycznego w - Utrudnia sformułowanie rządu mającego
społeczeństwie poparcie parlamentu  koalicje. Czasami
- Mniejszość pozbawiona reprezentacji kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu 
politycznej Np. 25 partii po wyborach z 1991 roku
- Mniejsza sprawiedliwość z punktu - A
ączy się z listami, wielopartyjnością,
widzenia współczesnej demokracji wielomandatowością systemu
- Nie jest to model właściwy dla
nieustabilizowanego systemu partyjnego,
ponieważ petryfikuje silne ugrupowania
25
Systemy liczenia głosów:
" większościowy  ten kandydat, który ma największą liczbę głosów; bezwzględna 
50%+1 (wybory prezydenckie); w II turze może startować tylko dwóch kandydatów z
największymi wynikami lub wszyscy z tury pierwszej, a wygrywa osoba, która otrzyma
większość względną (wybory kantonalne we Francji)
" proporcjonalny  zaczynano od następujących rozwiązań:
o iloraz wyborczy
o system liczby jednolitej
o iloraz parlamentarny  Np. 18 400 000 / 460 = 40 000;
Podstawowe metody liczenia głosów  opracowanie w repetytorium
Przepisy dotyczące liczenia głosów
Artykuł 162  167 ordynacji z 12 kwietnia 2001 roku
1) wyniki przesyłane z obwodowych do okręgowych komisji wyborczych
2) Okręgowe komisje ustalają wyniki głosowania na listy w okręgu i przekazuje te dane do
Państwowej Komisji
3) Państwowa Komisja ustala wstępną liczbę głosów ważnych oraz ważnie oddanych na
poszczególne listy w skali całego kraju  ustala się, które listy przekroczyły próg wyborczy 5/8
%
- jeżeli żadna lista nie uzyskała tych progów, to są obniżone do 3/5 %
- przepis nie dotyczy mniejszości narodowych
4) Państwowa Komisja przekazuje te dane do Okręgowych Komisji
5) Okręgowe komisje dokonują podziału mandatów stosując odpowiednią metodę liczenia
głosów
Zgłaszanie kandydatów na posłów i senatorów EWG. Artykułu 100 konstytucji:
" posłowie
o wyborcy i partie polityczne poprzez komitety wyborcze
o lista wyborcza z poparciem 500 wyborców, aby została zarejestrowana w
okrÄ™gowej komisji wyborczej. JeÅ›li komitet jest zarejestrowany w co najmniej ½
okręgów, to może zaprzestać zbierania podpisów
wyborcy mogą się podpisać pod kilkoma listami kandydatów, gdyż
oznacza on, że uważają daną listę za poważną
o liczba kandydatów na liście nie mniejsza niż ilość mandatów, a nie więcej niż
dwukrotność (pomorskie  od 7 do 14)
o idea miejsc mandatowych  komitety ustalają, którzy kandydaci są na kolejnych
miejscach na liście
o do PKW należy złożyć:
listÄ™ z nazwiskami, imionami, zawodami, miejscami zamieszkania oraz
nazwami komitetów wyborczych kandydatów
oświadczenia o zgodzie na kandydowanie
oświadczenia lustracyjne zgodnie z ustawą z 11 kwietnia 1997 roku
zaświadczenia o ilości zebranych podpisów
o numery list wyborczych ustalane w drodze losowania. Okręgowa komisja
wyborcza ustala numer listy, jeśli lista zarejestrowana
" Senatorowie
o Każdy kandydat musi mieć swój komitet wyborczy
o Podpisy 3000 osób pod nazwiskiem
o Listę kandydatów z danego okręgu formułuje się według alfabetu
26
Głosowanie i ustalenie wyniku wyborów
Głosowanie w godzinach od 6 do 20 według ściśle określonych reguł. Każdy wyborca może
zgłosić protest przeciw ważności wyborów do Sądu Najwyższego w ciągu siedmiu dni od
ogłoszenia wyników przez PKW. Sąd Najwyższy stwierdza ważność wyborów w składzie całej
izby pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych. Jeśli stwierdzi nieważność, to należy
ponownie przeprowadzić wybory. Należy odróżnić je od wyborów uzupełniających w przypadku
wygaśnięcia mandatu posła lub senatora
Mandat posła lub senatora może wygasnąć na skutek:
" śmierci
" utraty prawa wybieralności
" oskarżenie przed trybunałem stanu w związku z naruszeniem ustawy z 5 kwietnia 1992
roku o ograniczeniu prowadzenia działalności przez osoby pełniące funkcje publiczne
" naruszenia zasady incomtabilitas  artykuły 103 i 107 konstytucji
o podmiotowa  łączenie funkcji deputowanego z określonymi funkcjami
państwowymi
o przedmiotowa  prowadzenie działalności gospodarczej z korzyściami
czerpanymi z mienia państwa i komunalnego
" złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego
W w/w przypadkach odnośnie do posła  propozycja marszałka sejmu dla kolejnego z listy, a
senatora  przeprowadzenie wyborów, jeśli jest dłużej niż 6 miesięcy do ukończenia kadencji
senatu.
Organizacja wyborów
Komisja Skład Funkcje
Państwowa Po trzech sędziów Trybunału Ogólny nadzór nad wyborami
Komisja Wyborcza Konstytucyjnego, Trybunału Stanu i
Naczelnego SÄ…du Administracyjnego
Okręgowa Komisja 7  11 sędziów sądów powszechnych Rejestrowanie list kandydatów
Wyborcza na czele z wojewódzkim komisarzem Przydział mandatów w okręgu
wyborczym powoływanym na 5 lat i
pełniącym rolę rzecznika PKW na
danym terenie
Obwodowa 6  10 osób powoływanych przez Bezpośrednie przeprowadzenie
Komisja Wyborcza pełnomocników komitetów wyborów w terenie
wyborczych. Jedna osoba delegowana
przez wójta, burmistrza lub prezydenta
Należy uzupełnić informacje na temat:
- finansowania wyborów
- prowadzenia kampanii wyborczej
- powołania i roli komitetów wyborczych
Garlicki punkt 163
27
Z G R O M A D Z E N I E N A R O D O W E
W ramach materiału dotyczącego Parlamentu RP w ogóle obowiązują ustawy:
" Regulamin Sejmu  tekst jednolity z 31 sierpnia 2005 roku
" Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 maja 1996 roku
" Regulamin Senatu
Geneza
Konstytucja marcowa przyznawała ZN kompetencje obejmujące wybory prezydenta na kadencję
siedmioletnią oraz odbiór przysięgi od obranego prezydenta. Na skutek obrad Okrągłego Stołu 7
kwietnia 1989 roku nowelą konstytucji z 1952 przywrócono w/w kompetencje oraz dodano:
" stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia większością 3/5
" postawienie przed Trybunałem Stanu większością 2/3
Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku wprowadza zapis, iż ZN ma uchwalić
konstytucję III RP większością 2/3, a naród zatwierdzi w referendum. Mała konstytucja
utrzymuje w mocy wszystkie w/w kompetencje z ujednoliceniem większości 2/3 do
zatwierdzenia trwałej niezdolności oraz postawienia prezydenta przed Trybunałem Stanu.
ObowiÄ…zujÄ…cy stan prawny od 1997
" Artykuł 130 konstytucji  prezydent elekt składa przysięgę przed ZN
" ZN stwierdza niezdolność do sprawowania urzędu większością 2/3
" Artykuł 145 ustęp 2 - ZN może postawić prezydenta przed Trybunałem Stanu (2/3) na
wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.
o 2/3 spełnia rolę kworum i większości
" Artykuł 140 i Artykuł 144 ustęp 3 punkt 8  prezydent może zwrócić się z orędziem do
Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego.
o Nie mamy w Polsce instytucji orędzia do narodu, jakie występuje Np. w USA
Charakter prawny
W XX - leciu międzywojennym istniało domniemanie, iż ZN jest jedynie przejawem wspólnego
działania Sejmu i Senatu. Obecnie istnieje spór między dwoma stanowiskami. Pierwszy,
reprezentowany między innymi z profesorem Sarneckim wyraża w/w pogląd (w mniejszości). Po
drugiej stronie stoją zwolennicy poglądu, iż jest to odrębny, samodzielny organ państwowy.
Artykuł 144, ustęp 1 zdaje się potwierdzać pogląd pierwszy. Jednak Zgromadzenie działa w
przypadkach enumeratywnie określonych w konstytucji, a wyraz
nie odróżniamy od tego
wspólne obrady Sejmu i Senatu z innych przyczyn (ważne momenty państwowe  wizyta głowy
innego państwa). Ponadto posiada własne regulaminy uchwalane ad hoc.
S E J M I S E N A T
Pozycja ustrojowa określona może być na dwa sposoby:
" w odniesieniu do zasad naczelnych konstytucji  najsilniej wiąże się z tymi instytucjami:
o zasada suwerenności narodu
o zasada reprezentacji politycznej
o zasada podziału władzy w ujęciu szerokim
" poprzez funkcje obu izb
Funkcje Sejmu:
" ustawodawcza (A 95 ustęp 1) oraz ustrojodawcza (A 235)
o Ustrojodawcza polega na ustanowieniu konstytucji (więcej w charakterystyce
konstytucji jako ustawy zasadniczej).
28
o Konstytucja jest zmieniana w szczególnym trybie
o W ramach funkcji ustawodawczej mamy szerszy katalog podmiotów
uprawnionych do inicjatywy: 15 posłów, rada ministrów, komisje sejmowe, kluby
parlamentarne, senat oraz prezydent. Występuje odrębny tryb ustawodawczy +
ustawa budżetowa
" kontrolna (A. 95 ustęp 2) jest realizacyjna na co najmniej 3 płaszczyznach:
o działając In pleno  udzielanie absolutorium dotyczącego budżetu oraz uchwała o
powołaniu komisji śledczej do zbadania określonej sprawy na podstawie artykułu
111
o działając w komisjach sejmowych  różnego rodzaju uchwały przegłosowywane
zwykłą większością przy kworum 1/3:
uchwały  dezyderaty  postulaty w określonej sprawie. Adresat ma w
ciągu 30 dni ustosunkować się do treści dezyderatu (nie musi go
wykonać). Wedle artykułu 159 regulaminu adresatami tych uchwał mogą
być przedstawiciele rządu lub mini najwyżsi urzędnicy państwowi.
Inne uchwały  opinie, których adresatami mogą być dodatkowo
kierownicy urzędów centralnych.
Sprawozdania komisji
Projekty rezolucji i deklaracji
o Działając poprzez posłów
Interpelacje i pytania przede wszystkim do premiera i ministrów.
Odpowiedz
udzielana w formie pisemnej do 21 dni. W sprawie
interpelacji i odpowiedzi na interpelacje może być zarządzona debata.
Pytania w sprawach bieżących wprowadzone przez konstytucję z 1997
roku  na koniec każdego posiedzenia sejmu  godzina pytań . Odpowiedz

ma zostać udzielona w trakcie posiedzenia sejmu
Do godziny 21:00 dnia poprzedniego poseł informuje marszałka kogo, o
co będzie pytał.
Delegerate: A. 115 U2 konstytucji oraz A 196 Regulaminu Sejmu
" kreacyjna repetytorium s.72
o Sejm w drodze ustawy reguluje tryb działania i kompetencje naczelnych organów
państwa
o Sejm dokonuje obsady personalnej stanowisk na mocy uchwał podjętych
bezwzglÄ™dnÄ… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… gÅ‚osów przy kworum ½
Rada Ministrów A. 154  155
15 Sędziów Trybunału Konstytucyjnego  cały skład A. 194
Członkowie Trybunału Stanu  2 zastępców Przewodniczącego (przyp.
Przewodniczącym Prezes SN) i 16 członków A. 199
4 członków KRRiTV A214/U1
3 członków Rady Polityki Pieniężnej A 227/U5
4 członków KRS A 187/U1/P3
Uczestniczy w wyborcze niektórych innych instytucji:
" Z prezydentem w odniesieniu do Prezesa NBP (A 227 U3)
" Z Senatem w odniesieniu do Rzecznika Praw Obywatelskich
(A209 U1) oraz prezesa NIK (A 205)
" podejmowania decyzji w niektórych sprawach polityki wewnętrznej i zewnętrznej
(inaczej ustalanie linii polityki państwa  do 1989):
o uchwalanie budżetu  ingerencja w sfery gospodarki, działalności państwa
o decyzje w sprawach wojny i pokoju
o wygłoszenie expose w związku z powołaniem rządu  dyskusja na temat
niektórych spraw polityki wewnętrznej i zewnętrznej
o zarządzanie referendum ogólnokrajowego
o uchwalanie ustawy upoważniającej prezydenta do ratyfikacji umów
międzynarodowych
" wewnętrzne / wewnątrzorganizacyjne  A 112 konstytucji
29
o charakter prawny regulaminu sejmu  uchwała sejmu (niżej niż ustawa)  przejaw
zasady autonomii działań sejmu w zawiązku z trójpodziałem. Uchwała ma nadto
charakter samoistny  na podstawie przepisów bezpośrednich.
o Ustawy nie mogą wchodzić w materię regulaminu sejmu
o Znacząca nowelizacja regulaminu odbyła się jesienią 1997 roku
o Regulamin opisuje powoływanie organów wewnętrznych, możliwość podjęcia w
konstytucyjnie określonych przypadkach decyzji o samorozwiązaniu bądz

skróceniu kadencji sejmu  307 głosów
Funkcje Senatu:
" udział w ustawodawstwie
" opiniowanie / wyrażanie zgody na powołanie niektórych organów państwowych
" za zgodą Senatu powoływani są członkowie NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich
" powoływanie swoich przedstawicieli do organów państwowych  KRRiTV (3
członków), RPP (3 członków), KRS (2 członków).
" Udział w zarządzaniu referendum ogólnokrajowego wraz z prezydentem na podstawie
artykuł 125 ustęp 2
Funkcje i uzasadnienia bikameralizmu
" federacyjna struktura państwa
" reprezentacja polityczna
" przedstawiciele jednostek federacji (USA i Niemcy)
" tradycja i struktura społeczna, Np. Wielka Brytania  Izba Lordów
" najczęściej  doktryna Monteskiusza (tego typu uzasadnienie również w Polsce)  władza
ustawodawcza podzielona, aby wolność jednostek nie była zagrożona. Obie izby mają się
hamować
o udział w ustawodawstwie
o przedstawicielstwo regionów w niej zasiadają (Hiszpania, Belgia, Jugosławia za
Tito)
" Istnienie drugiej izby nie jest jednak fundamentem demokracji  porównaj kraje
Skandynawskie, Grecja, Izrael
Status prawny posła i senatora
Koncepcja mandatu przedstawicielskiego  notatki w innym miejscu
Immunitet - immunitet parlamentarny oznacza przywilej przysługujący przedstawicielowi ze
względu na charakter pełnionej przez niego funkcji. Dzięki niemu zagwarantowana jest
niezależność posła i senatora. Obejmuje on odpowiedzialność karną materialną oraz zgodnie z
ustawą z 1996 roku karno  administracyjną. Nie dotyczy odpowiedzialności cywilnej,
zawodowej, pracowniczej. Wyróżniamy immunitety:
Immunitet materialny - Artykuł 105 ustęp 1  charakter częściowy, bezwzględny oraz trwały.
Obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu o ile nie narusza
interesów osób trzecich. Nie jest możliwe jego uchylenie obowiązuje wyłącznie
odpowiedzialność dyscyplinarna przed sejmem i senatem. Ten rodzaj mandatu działa także po
wygaśnięciu mandatu. W PRL nie występował, wprowadzony od 1992 roku.
Immunitet formalny  Artykuł 105 ustęp 2 wyłącza odpowiedzialność karną-materialną oraz
karną-administracyjną wedle ustawy z 9 maja 1996 roku o wykonywaniu mandatu posła i
senatora. Posiada on
" charakter zupełny  wszelkie czyny karne popełnione przez posła niezależnie od
związków z wykonywanym mandatem wchodzą w jego zakres;
" charakter względny  może być uchylony za
30
o czyn popełniony przed objęciem mandatu  artykuł 8 ustawy z 1996 roku 
postępowanie karne podjęte przed terminem podjęcia mandatu ulega zawieszeniu
do uzyskana zgody sejmu na pociągnięcie posła do odpowiedzialności
Orzeczenie TK z 2003 roku  postępowania powinny być kontynuowane
o Czyn popełniony po objęciu mandatu  sam zainteresowany może wyrazić zgodę
na kontynuację procesu lub poprzez uchwałę sejmu
Wniosek do prezydium sejmu złożony przez prokuratora generalnego
Wniosek rozpatrywany przez komisjÄ™ regulaminowÄ… i spraw poselskich
Poseł jest zobowiązany do złożenia wyjaśnień
Sprawozdanie komisji  przyjęcie lub odrzucenie wniosków
" Po nowelizacji ustawy w przypadku czynu popełnionego przed
popełnieniem mandatu do przyjęcia wniosku większość 3/5
" W przypadku przestępstwa popełnionego po objęciu mandatu 
bezwzględna większość głosów
Zasada nietykalności poselskiej A 105 U 5 - Poseł nie może być zatrzymany, aresztowany,
pozbawiony wolności, chyba, ze wystąpią szczególne okoliczności  ujęcie na gorącym uczynku
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne dla prawidłowego przebiegu postępowania. O każdym
przypadku należy poinformować marszałka odpowiedniej izby  ten może zarządzić uchylenie
aresztu.
Zasada niepołączalności
" artykuł 103  niepołączalność podmiotowa (formalna)  mandatu nie wolno łączyć z
określonymi funkcjami enumeratywnie wymienionymi w w/w artykule
" artykuł 107  niepołączalność przedmiotowa (materialna)  zakaz działalności
gospodarczej łączonej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu
terytorialnego. W ustępie 2 regulowana jest ewentualna odpowiedzialność przed
Trybunałem Stanu  przed Trybunałem stawia sejm większością bezwzględną. Należy
podkreślić, iż jest to jedyny przypadek, gdy odpowiedzialności podlega przedstawiciel
władzy ustawodawczej
o jest to zabezpieczenie antykorupcyjne
o rejestr korzyści  raz w roku oraz na początku i końcu kadencji. Składany jest do
marszałka, weryfikowany przez komisję etyki.
Obowiązki  artykuł 7 Regulaminu Sejmu
" obecność i czynny udział w posiedzeniach sejmu oraz organów sejmu, do których został
wybrany
" udział w głosowaniach podczas posiedzeń sejmu i komisji
" stosowanie się do poleceń Marszałka Sejmu
W przypadku nieobecności wymagane jest usprawiedliwienie. W innym wypadku
uposażenie i/lub dieta jest obniżona. 1/30  za każde posiedzenie plenarne lub 1/5 komisji
plenarnych lub więcej niż 1/5 głosowań przewidzianych na dany dzień obrad.
Za rażące naruszenie innych postanowień regulaminu grozi wykluczenie z posiedzenia sejmu
co jest równoznaczne z obniżeniem uposażenia i/lub diety nawet o ½ lub pozbawienie prawa
pełnej diety na okres go pół roku.
Prawa
" zewnątrz sejmowe dotyczące działalności poza parlamentem
o uzyskiwanie wszelkich koniecznych informacji
o prawo wglÄ…du w dokumenty
o prawo interwencji w organach rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych  majÄ… one 14 dni na
podanie wiadomości stanie rozpatrywanej sprawy
31
" wewnÄ…trzsejmowe
o wyrażanie swojego stanowiska w różnych sprawach
o czynne i bierne prawo wyboru organów
o wniosek o rozpatrzenie sprawy przez sejm lub odpowiedniÄ… komisjÄ™
o uczestnictwa w prawach ustawodawczych
o interpelacje / zapytania / pytania w sprawach bieżących  więcej w części
dotyczÄ…cej przebiegu obrad
" materialne
o uposażenie (ryczałt)  5,6 średnich płacy w sferze budżetowej
o diety  0,25 uposażenia na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem
mandatu
o ryczałt na pokrycie kosztów związanych z funkcjonowaniem biura poselskiego
o urlop bezpłatny w miejscu pracy
o pod koniec roku trzynastka  średnie roczne uposażenie
o rozbudowane świadczenia socjalne
o odprawa na koniec kadencji w wysokości 3 średnich uposażeń jeśli deputowany
nie zdobędzie mandatu na kolejną kadencję
o bezpłatne przejazdy, dzienniki urzędowe
o prawo zamieszkania w hotelu sejmowym lub wynajęcia kwatery na mieście (dot.
Posłów zamiejscowych)  dopłata do zakwaterowania w wysokości 2000
o dopłata do hoteli  rocznie 7600
o 1500 sztuk ofrankowanych kopert
o Dodatki za uczestnictwo w komisjach na stanowisku przewodniczÄ…cego/
wiceprzewodniczącego  łączna kwota dodatków nie może być większa niż 25%
o Dodatkowe uposażenia dla marszałka i wicemarszałka
Struktura wewnętrzna i funkcjonowanie sejmu
Skład Sejmu  460 posłów wybieranych w równych okręgach (stan od 1960). Wcześniej istniała
stała norma przedstawicielska  1 poseł na 60.000 mieszkańców  skład miał rosnąć aż do 444,
wtedy wprowadzono stałą liczbę posłów.
Obecnie regułą wyboru jest kryterium poparcia politycznego. W okresie PRL skład Sejmu miał
być odzwierciedleniem grup społecznych.
Statystycznie rzecz ujmując poza Ukrainą mamy najwięcej posłów przypadających na 40
milionów mieszkańców.
Kadencja  w okresie 4 lat istnieją pełnomocnictwa dla Sejmu  organu kolegialnego.
Wyróżniamy następujące konstrukcje kadencji:
" zasada permanencji  kadencja o charakterze jednolitym; posiedzenie może być zwołane
w dowolnej chwili na podstawie zasady autonomii parlamentu. Zasada działa od 1989
roku, ponieważ system sesyjny okazał się wadliwy.
" Zasada sesyjności  kadencja o charakterze podzielonym na okresy, kiedy sejm może być
powołany (do 1.X i do 1.IV) i okresy międzysesyjne, w trakcie których kompetencje
przechodziły na radę państwa (alibi dla szerokich prerogatyw).
Liczenie kadencji od wyborów lub od dnia zwołania 1 posiedzenia. Obecnie panuje opcja druga,
ale Np. mała konstytucja określała dzień wyborów wyznaczał początek kadencji. Zmiana
nastąpiła w związku z wydarzeniami roku 1993, kiedy to Lech Wałęsa rozwiązał sejm w maju, a
wybory zorganizował na jesieni. W tym okresie sejm miał ograniczone kompetencje.
" Kadencja może zostać przedłużona w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na czas
jego trwania plus 90 dni po jego zakończeniu (porównaj stan wojenny, kiedy została
przedłużona o 2,5 roku).
" Skrócenie kadencji (Mała Konstytucja wprost nazywa ten akt rozwiązaniem Sejmu i
Senatu, co nie miało charakteru politycznego)
o SamorozwiÄ…zanie
32
o prezydent rozwiązuje Parlament obligatoryjnie, gdy sejm nie jest zdolny powołać
rzÄ…du
o w przeciągu 4 miesięcy od przekazania sejmowi projektu nie dochodzi do
uchwalenia budżetu
" Zasada dyskontynuacji prac sejmu z wyłączeniem dotyczącym inicjatywy obywatelskiej
Pierwsze posiedzenie Sejmu:
" zwoływane przez prezydenta w ciągu 30 dni po wyborach, lub w ciągu 15 dni, jeśli
wybory były konsekwencją skrócenia kadencji
" Otwiera je Marszałek Senior powoływany przez prezydenta. Przeprowadza on
ślubowanie
" Sejm określa liczbę wicemarszałków
" Powoływani są sekretarze sejmowi w liczbie 20 spośród najmłodszych posłów.
" Wybór marszałka
o Kandydata może zgłosić 15 posłów
o Wybór bezwzględną większością w głosowaniu imiennym
o W kolejnych turach skreśla się osobę, która otrzymała najmniejszy wynik 
zasady tzw. Wyścigu australijskiego
Posiedzenia odbywane są z reguły w formie jawnej, ale na posiedzeniu 30 posłów lub prezydium
może utajnić obrady. Przedmiot obrad określony w artykule 169 regulaminu sejmu. (tu: sięgnij
do z
ródła !).
Uczestnictwo w posiedzeniach  Marszałek zawiadamia o kolejnym posiedzeniu sejmu na 7 dni
przed następujące podmioty/osoby:
" Prezydent (uczestniczy, gdy uzna to za celowe)
" Podmioty, które mogą uczestniczyć (również przez swoich przedstawicieli):
o Marszałek Senatu
o I Prezes Sądu Najwyższego
o Przewodniczący Trybunału Konstytucyjnego
o Rzecznik Praw Obywatelskich
o Ministrowie kancelarii prezydenta
" Podmioty, które powinny / muszą uczestniczyć:
o Członkowie rządu
o Prezez NBP
o Prezes NIK
Z każdego posiedzenia Sejmu sporządzany jest protokół oraz stenogram.
Obrady - Marszałek udziela głosu w sprawach objętych porządkiem dziennym obrad według
kolejności zapisów Ustala się przy tym szczegółowe limity czasowe dla wypowiedzi  w imieniu
klubu 20 min., indywidualnie 10 min. (replika w debacie do 5 minut). Inne wypadki to tzw.
Wnioski formalne, które mogą dotyczyć wniosków: o wprowadzenie tajności obrad, o
stwierdzenie kworum, o zamknięcie dyskusji, o odesłanie projektu do komisji. Ponadto możliwe
jest wydanie oświadczeń poselskich w limicie do 2 minut.
Głosowania są zawsze jawne i dokonywane poprzez: podniesienie ręki z wykorzystaniem
urządzenia do głosowania, poprzez samo podniesienie dłoni lub imiennie, gdy posłowie w
trakcie samego aktu głosowania mogliby być poddani presji. Dopuszcza się również możliwość
reasumpcji, czyli unieważnienia głosowania.
Organy wewnętrzne - Po nowelizacji regulaminu z 1997 roku pierwszoplanowym stał się
marszałek sejmu na skutek dekonstytucjonalizacji prezydium sejmu.
Marszałek  jednoosobowy organ kierowniczy sejmu. Do jego kompetencji należy::
" reprezentowanie sejmu na zewnÄ…trz,
33
" kierowanie pracami, zwoływanie posiedzeń
" przewodniczenie posiedzeniom i konwentowi seniorów,
" *stanie na straży porządku w izbie,
" mianowanie szefa kancelarii sejmu,
" możliwość wydawania zarządzeń porządkowych.
Jest powoływany przez sejm, przy czym nie ma regulacji dotyczących odwołania marszałka
sejmu (w przypadku senatu grupa 34 senatorów może złożyć wniosek o odwołanie).
Istotne jest przygotowanie prawnicze marszałka sejmu, gdyż wykonuje on wiele trudnych
merytorycznie czynności:
" przekazywanie spraw pod obrady sejmu
" dokonywanie podziału środków budżetowych między komisje sejmowe
" może zwrócić wnioskodawcy projekt ustawy, gdyż uzasadnienie jest niewystarczające
" nadaje bieg projektom ustaw
Prezydium sejmu  wewnętrzny, kierowniczy organ sejmu, pomocniczy oraz doradczy organ
marszałka sejmu. W jego składzie znajduje się od 3 do 5 wicemarszałków według potrzeb
koalicyjnych. Do kompetencji należy:
" ustalanie planu prac, tygodni posiedzeń
" wykładnia regulaminu przy możliwym korzystaniu z opinii komisji regulaminowej
" ustalanie zasad doradztwa naukowego na rzecz sejmu i ego organów
Konwent seniorów  organ doradczy wobec prezydium; zapewnia współpracę między klubami.
W jego skład wchodzą członkowie prezydium, przedstawiciele porozumień klubów i kół
parlamentarnych, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych, od 1997
również przedstawiciele kół parlamentarnych (pod warunkiem, że kół i klubów nie utworzyli
tzw. secesjoniści  tylko kluby, które wstawiały swoje listy w wyborach). Rolę konwentu
możemy określić jako:
" opiniowanie planów prac, porządków dziennych, wnioski dotyczące wyboru organów,
trybu dyskusji
" forum współpracy między klubami parlamentarnymi
" posiedzenia zwołuje marszałek, prezydium lub parlamentarny na wniosek 15 posłów
Komisje sejmowe  A 110 status wewnętrznych, pomocniczych organów powołanych do:
" rozpatrywania i przygotowania spraw będących punktem prac sejmu
" wyrażania opinii w sprawach przekazanych przez inne organy
" kontroli sejmowej
Ich ilość zależy od decyzji sejmu. Obecnie jest 27 komisji. Możemy je bardzo różnie
klasyfikować. Konstytucja i regulamin sejmu wprowadzają podział na komisje stałe i
nadzwyczajne
Komisje stałe pełnią różne funkcje. Najczęściej były odpowiednikami poszczególnych resortów
(sytuacja w PRL)  obecnie pojęcie nie funkcjonuje; oprócz komisji odpowiadających działom
administracji rządowej powoływane są komisje problemowe. Jeszcze inne są komisje
funkcjonalne  mają obsługiwać inne komisje sejmowe, np. komisja finansów publicznych w
okresie prac nad budżetem państwa, komisja ustawodawcza w trakcie prac ustawodawczych.
34
Komisje nadzwyczajne  kandydatów do komisji zgłaszają przewodniczący klubów
parlamentarnych lub grupa 35 posłów. Uchwały komisji przyjmowane zwykłą większością przy
kworum 1/3 składu sejmu.
Rodzaj Opis
sensu stricte powołana dla opracowań kodeksowych, bardziej interdyscyplinarny charakter
śledcze
" ustawa z 21 stycznia 1999 roku o komisjach śledczych  powołana dla badania
określonej sprawy, która interesuje opinię publiczną  sprawy publiczne; komisja
nie może przy tym wykraczać poza uprawnienia konstytucyjne sejmu wg.
Trójpodziału. Powoływane są ad hoc.
" Nie do końca jest ustalona praktyka konstytucyjna. Na początku uznano, iż to
opozycja będzie tropić nadużycia władzy  porównaj komisję bankową. Również
w odniesieniu do zakresu merytorycznego  17 lat istnienia nowoczesnego
systemu bankowego
" Zasada dyskontynuacji prac
" Powołuje ją sejm na wniosek prezydium lub 46 posłów za pomocą uchwały,
której pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym, potem jest
opracowane w komisji ustawodawczej.
" Komisja może zająć się sprawą, która jest już przedmiotem postępowania przed
sądem. Nie może jednak recenzować orzeczeń i wyroków już wydanych
" Jej skład ma być reprezentatywny dla składu sejmu  maksymalnie 11 osób
Kompetencje:
1. możliwość przesłuchania każdego obywatela. W razie niestawiennictwa sąd
wojewódzki w Warszawie może wymierzyć karę porządkową w wysokości do 10000,-
2. dostęp do dokumentów, pisemnych wyjaśnień
3. możliwość zlecenia prokuratorowi generalnemu pewnych zadań
4. uchwalenie sprawozdania, co kończy jej pracę
5. uchwałą 2/3 głosów może postanowić o postawieniu danej osoby podlegającej
jurysdykcji TS przed TS.
stałe  specjalne (tryb powołania, skład, przedmiot działania)
komisja ds. służb W składzie maksymalnie 9 posłów (limitowany dostęp do materiałów tajnych);
specjalnych kandydatów zgłaszają przewodniczący klubów parlamentarnych lub grupa 25 posłów.
Posiedzenia komisji są zamknięte. Z jej posiedzenia nie sporządza się biuletynu. Jedynie
członek komisji może udzielić informacji o jej pracach mediom, jednak w ograniczonym
zakresie.
komisja ds. etyki W jej składzie przedstawiciele każdego klubu parlamentarnego. Muzą się odznaczać
poselskiej wysokim autorytetem moralnym. Dopuszcza się nawet możliwość wniesienia  donosu
dotyczącego zachować nieetycznych członków. Wtedy to klub musi to wyjaśnić lub
przedstawić innego kandydata. Wybór członków dokonuje się w głosowaniu łącznym.
Sama komisja zajmuje się posłami naruszającymi zasady  uchwały o zasadach etyki
poselskiej . Ponadto odnosi się do sprawozdań majątkowych posłów. Funkcje
przewodniczącego i wiceprzewodniczącego pełnią rotacyjnie wszyscy członkowie
komisji. W razie naruszenia zasad w/w uchwały komisja może zwrócić uwagę, upomnieć
lub udzielić naganę określonemu posłowi. Sprawy, którym się zajmuje podaje się do
wiadomości publicznej.
komisja ds. UE W jej skład wchodzi nie więcej niż 46 posłów. Ma odzwierciedlać skład sejmu.
Rozpatruje ona prawo, dokumenty dot. UE oraz informacje RM dotyczÄ…ce aktualnych
problemów współpracy z UE. Komisja opiniuje kandydatury na członków komisji
europejskiej, trybunału obrachunkowego. Może uchwalić opinię, w której wyraża
stanowisko.
komisja Od wpływu wniosku do postawienia kogoś przed TS sprawę na wniosek marszałka sejmu
odpowiedzialności rozpatruje ta komisja. W swoim sprawozdaniu wnosi ona o postawienie kogoś przed TS
konstytucyjnej lub oddalenie wniosku w tej sprawie. Komisja pracuje na podstawie kodeksu karnego,
m.in. dlatego, iż uchwała może stać się równocześnie aktem oskarżenia. W trakcie
procesowania przeprowadzone jest postępowanie dowodowe.
Komisja
" Niedopełnienie obowiązków wynikających z ustawy o wykonywaniu mandatu
regulaminowa i
posła i senatora
spraw poselskich
" Imcompabilitas (A103,107 konstytucji)
" Odpowiedzialność sądowa, aresztowanie osłów
" Uchylenie immunitetu parlamentarnego w określonej sprawie
komisja Istotna rola w okresie procedury ustawodawczej !!!
ustawodawcza
35
Organizacje grupujące posłów  kluby, koła, zespoły poselskie
Kluby oraz koła tworzone są w oparciu o kryterium opcji politycznej. W skład klubu może wejść
najmniej 15/7 osób (Sejm/Senat), koła 3/3. Dopuszczalne są ponadto porozumienia tworzące
wspólną reprezentację w konwencie seniorów.
Zespoły poselskie mają inny niż polityczny charakter, Np. wspólne zainteresowania, interesy.
Korzyści wynikające z przynależności do organizacji:
- klub wyznacza swojego przewodniczącego i wiceprzewodniczących, koło tylko
przewodniczącego  obydwie organizacje wchodzą w skład konwentu seniorów
- wyższe limity wystąpień na posiedzeniach plenarnych
- prezydia komisji sejmowych biorą pod uwagę opinie klubów politycznych
- na funkcjonowanie klubów / kół przeznaczane są środki finansowe, pomieszczenia
Regulamin senatu ich nie przewidują. Cechą sporną jest dyscyplina klubowa w kontekście
przyjętego modelu mandatu przedstawicielskiego.
Odmienności, różnice dotyczące senatu
" uregulowano kwestię odwołania marszałka tej izby
" składy organów są mniejsze, liczba komisji obecnie wynosi 19; 8 sekretarzy senackich
" A 13 ustęp 3 i 4 regulaminu senatu ustanawia wspólne posiedzenia przewodniczących
komisji senackich w odniesieniu do wykonywania inicjatywy ustawodawczej senatu;
koordynuje te prace
" Przedmioty posiedzeń senackich:
o Sprawy zwiÄ…zane z uchwalanymi przez Sejm ustawami
o Dotyczące budżetu
o DotyczÄ…ce inicjatywy ustawodawczej Senatu
o Dotyczące wyboru przedstawicieli senatu do organów senatu  udział w funkcji
kreacyjnej sejmu
Hierarchiczny system z
ródeł prawa
Jest on ściśle związany z zasadą demokratycznego państwa prawnego. Odpowiednia regulacja
konstytucyjna reguluje system z
ródeł prawa. Wyznacza on standardy:
- zasada konstytucjonalizmu  to konstytucja ma szczególną, naukową pozycję w systemie
prawa
- zasada kierowniczej roli oraz prymatu ustawy w tym systemie z
ródeł prawa  zakłada się
pierwszeństwo ustaw względem rozporządzeń z mocą ustawy.
- wyznaczone są materie ustawowe, czyli kwestie, które wymagają regulacji w ustawie:
normowanie sytuacji prawnej obywatela, elementów funkcjonowania organów władzy
państwowej, budżet,
- klasyfikacja aktów normatywnych w oparciu o podział na akty prawa powszechnie
obowiązującego i akty prawa wewnętrznie obowiązujące. Te pierwsze wiążą wszystkich
obywateli i podmioty. Te drugie wiążą podmioty będące w strukturze administracyjnej organu,
który wydał dany akt prawny. Akty normatywne powszechnie obowiązujące muszą być
ogłaszane, co jest warunkiem wejścia w życie tego aktu.
- uregulowanie stosunku prawa wewnętrznego do zewnętrznego  rola i miejsce umowy
międzynarodowej względem ustawy.
Zamknięty system z
ródeł prawa powszechnie obowiązującego
podział na otwarty i zamknięty system z
ródeł prawa  w otwartym kompetencje władzy do
wydania aktów prawnych nie są enumeratywnie, wyczerpująco określone. W Polsce przyjęto
natomiast zamknięty system z
ródeł prawa. Regulacje zmienimy w rozdziale trzecim konstytucji:
" zamknięcie w aspekcie przedmiotowym  wyczerpująco wymienia rodzaje aktów
prawnych, w których mogą się znajdować normy powszechnie obowiązujące. Zgodnie z
artykułem 87 są to konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe ratyfikowane,
rozporzÄ…dzenia, akty prawa miejscowego. Ponadto zaliczamy do nich rozporzÄ…dzenia
36
prezydenckie z mocą ustawy w okresie stanów nadzwyczajnych, przepisy stanowione
przez Unię Europejską, zbiorowe układy pracy.
" Zamknięcie w aspekcie podmiotowym  wyczerpująco wymienia się organy mające
kompetencje do wydawania norm powszechnie obowiÄ…zujÄ…cych
o W odniesieniu do władzy wykonawczej  mogą być wydawane tylko
rozporządzenia (prezydent, rada ministrów, prezes RM, ministrowie,
przewodniczący komitetów na podstawie artykułu 149 konstytucji (Np. KIE, a do
niedawna komitet badań naukowych, KRRiTV).
o Wśród z
ródeł prawa powszechnie obowiązującego tylko konstytucja i ustawy
mają charakter aktów prawnych samoistnych (wydawanych bez szczególnego
uzasadnienia). Nie wymieniono aktów prawa miejscowego.
Otwarty system z
ródeł prawa wewnętrznie obowiązującego
Akty prawa wewnętrznego muszą spełniać następujące warunki:
- mogą być skierowane tylko do jednostek podległych organowi wydającemu ten akt
- nie mogą być podstawą decyzji w stosunku do obywateli i osób prawnych
- muszą być wydawane tylko na podstawie ustawy i ogólnie być zgodne z aktami prawa
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cego
Teorie dotyczące specyfiki norm ustawowych względem innych norm prawnych:
1) normy ustawowe dotyczące rozgraniczenia interesów
poszczególnych podmiotów  wytyczają granice działalności
władzy państwowej
2) szczególną cechą ustaw jest ochrona wolności i własności
obywateli  wytyczajÄ… ich granice
3) istotą ustaw jest ich ogólność i generalność. Normy ustawowe nie
powinny zawierać norm indywidualno-konkretnych. Z tego
wynika rozróżnienie ustawy w sensie:
a. materialnym  akt prawny zawierajÄ…cy normy abstrakcyjne
i generalne niezależnie od trybu w jakim zostały one
wydane
b. formalnym  akt prawny wydany w szczególnym trybie,
ale niekoniecznie zawierajÄ…cy normy abstrakcyjno 
generalne  Np. ustawa budżetowa., ustawa uprawniająca
prezydenta do ratyfikacji ważniejszych umów
międzynarodowych
Ustawa jako akt prawny  regulowane w artykule 87 ustęp 1, artykule 88, artykule 118-123
" akt prawny parlamentu (we Włoszech ustawy mogą być przyjmowane przez komisje
parlamentarne). W Polsce parlament posiada wyłączność ustawodawczą z pewnymi
wyjątkami ujętymi w artykułach 234,90 ustępie 3
" akt prawny o charakterze generalno  abstrakcyjnym
" akt prawny posiadający najwyższą po konstytucji moc prawną
o ma samoistnie moc powszechnie obowiÄ…zujÄ…cy, jest wydawana wprost na
podstawie konstytucji
o mogą zmieniać, uchylać, zawieszać każdą inną normę prawną. Natomiast one
mogą być zmieniane, uchylane bądz
zawieszane przez innÄ… normÄ™ ustawowÄ…
o inne akty mogą być wydane na podstawie upoważnienia ustawowego w celu jej
wykonania
" akt prawny o w zasadzie nieograniczonym zakresie przedmiotowym z wyjÄ…tkami, Np.
regulamin sejmu (artykuł 112 konstytucji)
" akt prawny uchwalony za pomocą specjalnej procedury ustawodawczej wiążącej samego
ustawodawcę  dochodzą do skutku w określonym trybie
37
Stadia trybu ustawodawczego
1.Inicjatywa ustawodawcza
W konstytucji znajdziemy enumeratywnie wymienione podmioty uprawnione do wniesienia
inicjatywy ustawodawczej: posłowie (Regulamin sejmu to precyzuje: 15 posłów lub komisja
sejmowa mająca w swoim składzie co najmniej 15 posłów), senat, prezydent, rada ministrów,
100 tysięcy obywateli.
" Na samo wykonanie inicjatywy składają się:
o zainicjowanie projektu
o opracowanie projektu ustawy przez legislatorów
o zgłoszenie inicjatywy ustawodawczej
" Do każdego projektu dołącza się uzasadnienie zawierające skutki finansowe, potrzebę i
cel wydania ustawy, przedstawienie rzeczywistego stanu rzeczy oraz różnic między
stanem prawnym obecnym i postulowanym, założenia podstawowych aktów
wykonawczych
" Projekt jest kierowany do właściwej komisji
Ustawa z 24 czerwca 1999 roku o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli
stanowi następująco:
" z inicjatywy wyłączone są kwestie dotyczące budżetu, prowizorium budżetowego,
ustawy o zaciąganiu długów publicznych  są jednocześnie zastrzeżone dla rady
ministrów
" zakłada się możliwość składania konkurencyjnych projektów ustaw przez kolejną grupę
obywateli
" w odniesieniu do tego typu inicjatywy nie obowiÄ…zuje zasada dyskontynuacji prac sejmu
" należy powołać komitet inicjatywy ustawodawczej i zgłosić go do marszałka sejmu po
zebraniu pierwszego tysiąca podpisów pod inicjatywą.
" I czytanie projektu odbywa się w 3 miesiące od wniesienia go do laski marszałkowskiej
" finansowanie zbierania podpisów zostało szczegółowo ustalone
" marszałek może się zwrócić do komisji ustawodawczej o zbadaniu zgodności projektu
ustawy z konstytucjÄ….
2.Rozpatrzenie ustawy w sejmie i jej uchwalenie
Opis procedur  czytanie składa się na 3 fazy: rozpatrzenie, debata i decyzja o
Czytanie
dalszym losie ustawy
" z reguły na posiedzeniu komisji. Wyjątkiem są ustawy ważniejsze
wymienione w artykule 37 regulaminu sejmu
" obejmuje ona uzasadnienie projektu przez wnioskodawcÄ™, pytania i
odpowiedzi, dyskusja nad ogólnymi założeniami projektu, uwagi oraz
propozycje poprawek
" projekty kieruje siÄ™ do komisji merytorycznych lub ustawodawczej.
Historia
- do 1997 roku obligatoryjnie projekt szedł do obydwu komisji
- w 1997 zniesiono komisję ustawodawczą wzmacniając marszałka sejmu 
mógł on kierować projekt do komisji sprawiedliwości i praw człowieka, która
I
mogła je większością 2/3 odrzucić
- w 2002 przywrócono komisję ustawodawczą. Jeżeli projekt do niej nie trafia,
to ona deleguje do komisji ustawodawczej swojego przedstawiciela. Delegaci
mogli wprowadzić zmiany. Jeśli komisja właściwa nie wprowadziła zmian, to
rozpatrzenie przez komisjÄ™ ustawodawczÄ… z przedstawicielami komisji
właściwej. Jeśli ciągle nie ma konsensusu, to rozstrzygnięcia na posiedzeniu
plenarnym sejmu.
" komisja uchwala sprawozdanie z rozpatrzenia projektu ustawy. Do
sprawozdania dodaje się głosy mniejszości. W jego ramach dochodzi do
wniosku o przyjęcie projektu bez poprawek / z poprawkami, które mają
być rozpatrzone lub odrzucenie projektu ustawy
38
" przedstawienie sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy
" debata, poprawki i wnioski
" Projekt ponownie wraca do komisji. Ona sporzÄ…dza dodatkowe
sprawozdanie. Taki tryb powtarza się do momentu, gdy posłowie uznają,
II że uwzględniono już wszystkie zmiany.
" Jeśli poprawki mają tylko charakter stylistyczny, to można od razu
przejść do trzeciego czytania.
" WYJ
TEK: uchwały normatywne są głosowane już w trakcie tego
czytania !!!
" rozpatrzenie poprawek zgłoszonych w II czytaniu. Jeśli projekt nie trafiał
do komisji, to poseł sprawozdawca zgłasza tylko poprawki i wnioski.
Jeśli był w komisji, to jej przedstawiciel przedstawia dodatkowe
III
sprawozdanie.
" GÅ‚osowanie nad projektami ustawy zwykÅ‚Ä… wiÄ™kszoÅ›ciÄ… w obecnoÅ›ci ½
ustawowej liczny posłów.
3.,4.Rozpatrzenie ustawy w senacie. Rozpatrzenie przez sejm uchwały senatu o wniesieniu
poprawek do ustawy albo o odrzuceniu ustawy
Marszałek sejm przekazuje gotową ustawę do Senatu, który ma 30 dni na jej rozpatrzenie i
wybór jednego z 3 wariantów uchwały o:
- przyjęciu ustawy w całości
- zgłoszeniu poprawek
- odrzuceniu ustawy
Jedna z komisji senackich w ciÄ…gu 14 dni przygotowuje sprawozdanie z rozpatrzenia ustawy
uchwalonej przez sejm. Jeśli senat dokona wyboru drugiej lub trzeciej opcji, to w sejmie miejsce
ma IV czytanie  rozpatrzenie następuje najpierw na komisji sejmowej (w jej obradach
uczestniczy senator sprawozdawcy), a póz
niej na posiedzeniu sejmu, przy czym nie określono
terminu tego rozpatrzenia
Pat legislacyjny i jego unikanie
Zgodnie z artykułem 121 ustęp 3 Sejm może taką uchwałę odrzucić  jest to specyficzny zapis
wprowadzony z przyczyn historycznych. W latach 1989  1992 głosowano dwukrotnie 
najpierw nad przyjęciem poprawek zwykłą większością. Potem głosowano nad odrzuceniem
większością 2/3. Takie rozwiązanie często powodowało klasyczny pat ustawodawczy (kazus
ustawy o KRRiTV). Na mocy zmian wprowadzonych przez małą konstytucję udało się
rozwiązać ten problem.
5.Podpisanie ustawy przez prezydenta
Prezydent ma obecnie 21 dni na podpisanie i zarzÄ…dzenie publikacji ustawy w dzienniku ustaw
(Mała konstytucja przewidywała okres 30 dni). Ten akt ma charakter promulgacji (w monarchii
konstytucyjnej oznaczała ona zgodę monarchy na ustawę). Współcześnie promulgacja oznacza
urzędowe stwierdzenie uchwalenia ustawy przez sejm w odpowiednim trybie.
Prezydent posiada dwa środki wyrażenia dezaprobaty do ustawy stosowane rozłącznie. (Mała
konstytucja dawała mu silniejszą pozycję  obydwie opcje łącznie) :
1) wniosek do trybunału konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją
a. przejaw kontroli prewencyjnej przez TK, a jej okres wstrzymuje termin 21 dni na
podpisanie ustawy przez prezydenta w trybie normalnym
b. wniosek może dotyczyć każdej ustawy
c. jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z konstytucją, prezydent podpisuje ją w terminie
7 dni.
39
i. Wg małej konstytucji - jeżeli TK orzekł o niekonstytucyjności choćby
niektórych przepisów, to ustawa upadła. Obecnie dopuszcza się
możliwość podpisania ustawy z pominięciem przepisów niezgodnych lub
zwrot ustawy sejmowi celem usunięcia błędów
d. Prezydent może również zlecić kontrolę następczą ustawy już funkcjonującej
2) weto ustawodawcze
a. weto może być spowodowane różnymi pobudkami  w ten sposób używając
swego uprawnienia przekazuje ustawÄ™ sejmowi do ponownego rozpatrzenia.
Wyłączone z tej procedury są: ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium
budżetowym, ustawa o zmian konstytucji
b. ponowne rozpatrzenie w komisji sejmowej ze sprawozdaniem zawierajÄ…cym
sugestię przyjęcia bądz
odrzucenia uwag prezydenckich
c. weto można odrzucić większością 3/5 (Mała konstytucja  2/3) w obecności
połowy ustawowej liczby posłów
d. Jeśli zostanie weto odrzucone, to prezydent podpisuje ustawę w terminie 7 dni
6.Ogłoszenie ustawy
Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy i nadzoruje Dzienniki Ustaw na mocy ustawy z 20 lipca
2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych & (wcześniej nadzór należał do rady ministrów).
Regułą jest wejście w życie ustawy w ciągu 14 dni po jej ogłoszeniu. Sama ustawa może przyjąć
inne vacatio legis. Dopuszcza się wejście ustawy z mocą wsteczną jeśli wiąże się z korzyściami
dla adresatów norm w niej zawartych (ustawy emerytalne). Ustawa również często zawiera
przepisy przejściowe dla ochrony interesów  w toku .
Modyfikacje trybu ustawodawczego
" Ustawa budżetowa jest ustanawiana w tym trybie na mocy postanowień rozdziału X
konstytucji oraz ustawy o finansach publicznych z 1998 roku. Wyłączne prawo
inicjatywy w tej sprawie należy do rady ministrów. Projekt jest przedstawiany sejmowi
nie póz
niej niż 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, chyba, że wystąpi
sytuacja wyjÄ…tkowa, Np. wybory parlamentarne. Pierwsze czytanie odbywa siÄ™ na
posiedzeniu plenarnym sejmu. Projekt następnie trafia do komisji finansów publicznych,
która ma całościowo opracować projekt. Poszczególne części projektu są przy tym
przesyłane do komisji właściwych. Senat rozpatruje ustawę w ciągu 20 dni i nie ma
prawa do odrzucenia jej. Podobnie prezydent nie może ustawy zawetować. Ogólnie
biorąc, budżet w sejmie winien być uchwalony w ciągu 4 miesięcy od wniesienia
projektu. Jeśli tego nie uczyni, to prezydent może go rozwiązać (por: musi przy
nieudanych próbach utworzenia rządu!!!)
" Ustawa uprawniająca prezydenta do ratyfikowania umowy międzynarodowej
(artykuÅ‚ 90 ustÄ™p 2 konstytucji  caÅ‚a formuÅ‚a). WiÄ™kszoÅ›ciÄ… 2/3 przy kworum ½ dla obu
izb. (mniej niż w przypadku zmiany konstytucji)  zbliża to te ustawę do tych
organicznych znanych z ustawodawstwa francuskiego
" Projekty kodeksów  dla rozpatrzenia projektu powołuje się komisję nadzwyczajną,
która może tworzyć podkomisje, zespoły robocze. Ponadto powołuje ona zespół stałych
ekspertów (1/3 wskazuje wnioskodawca). W ramach drugiego czytania dla wniesienia
poprawek niezbędne jest zebranie podpisu 15 posłów
" Tryb pilny
o wniosek o przyznanie takiego trybu może zgłosić wyłącznie Rada Ministrów,
przy czym wyłączone z tego są: ustawy podatkowe, ordynacje wyborcze, ustawy
dotycząc ustroju organów państwowych, kodeksy.
o Komisje mają 30 dni na złożenie sprawozdania z rozpatrzenia projektu ustawy (w
trybie zwykłym tego terminu w ogóle się nie określa)
o Niedopuszczalne jest głosowanie na poprawki, które nie zostały złożone komisji
na piśmie
40
o W senacie ustawa rozpatrywana w 14 dni, a prezydent ma 7 dni na wybór opcji
postępowania
o Mała konstytucja przewidywała, iż rada ministrów miała uprawnienia do wydania
rozporzÄ…dzenia z mocÄ… ustawy w sprawach gospodarczych
" Tryb przyspieszony - Jest to szybka ścieżka legislacyjna z uproszczonymi procedurami i
rezygnacją z pewnych okresów. We wcześniejszych kadencjach rządów była często
nadużywana, co utrudniało dyskurs publiczny na temat przeprowadzanych zmian.
o do I czytania można przystąpić niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów
projektów ustawy (w trybie normalnym 7 dni)
o do II czytania można przejść bezpośrednio po I czytaniu bez odsyłania projektu
do komisji
o do III czytania można przystąpić niezwłocznie pod otrzymaniu przez posłów
druków sprawozdania komisji (normalnie po 7 dniach)
P R E Z Y D E N T
Geneza instytucji
" W 1989 przywrócono tę instytucję na skutek obrad okrągłego stołu. 7 kwietnia 1989
dokonano noweli konstytucyjnej, w której zamiast rady państwa wprowadzono 1-
osobową głowę państwa wzorowaną na konstytucji marcowej, co oznaczało m.in.
zastosowanie wyborów pośrednich przy udziale zgromadzenia narodowego.
" Prezydent winien w aspekcie zewnętrznym czuwać nad sojuszami międzypaństwowymi,
politycznymi, wojskowymi (przyp. Istniał jeszcze RWPG, układ Warszawski).
" W aspekcie wewnętrznym przyznano prezydentowi rolę stabilizatora stosunków
społecznych, czuwania nad przestrzeganiem konstytucji. Prezydent kontrolował również
resorty siłowe, posiada w nich realną władzę (charakter antyparlamentarny).
" Kandydata na prezydenta zgłaszać mogła ź składu zgromadzenia narodowego; wybór
bezwzględną większością głosów w rundach typu wyścigu australijskiego. Bierne prawo
wyborcze tak jak do sejmu bez zasady domicylu (kazus Tymińskiego)
" Kompetencje:
o Najważniejszy przedstawiciel państwa w znaczeniu wewnętrznym i zewnętrznym
o Czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji
o Strażnik suwerenności
o Zarządzanie wyborów do parlamentu
o Przedstawiciel Polski za granicÄ…
o Zwierzchnik sił zbrojnych
o Możliwość wnioskowania do Sejmu o powołanie i odwołanie prezesa RM
o Miał możliwość rozwiązania parlamentu jeśli sejm:
przez 3 miesiące nie powołał rządu
przez 3 miesiące nie uchwalił budżetu
ustanowił uchwałę uniemożliwiającą prezydentowi realizowanie
konstytucyjnych obowiązków związanych z zapewnieniem
bezpieczeństwa i suwerenności państwa
o odpowiada konstytucyjnie przed trybunałem stanu, brak jest regulacji
dotyczących odpowiedzialności politycznej
" Taki model ustanowiony był pod osobę Jaruzelskiego. Jaruzelski, na skutek głębokich
zmian ustrojowych tego modelu nie stosuje i ustępuje z urzędu po 1,5 roku..
Nastąpiły pewne zmiany w ordynacji z 27 września 1990 roku oraz Małej Konstytucji z 1992
roku. Istotnie ograniczono kompetencje, ale zarazem doszło do wzmocnienia urzędu dzięki
cechom charakterystycznym Lecha Wałęsy
" posiadał mocną legitymację z wyborów powszechnych
" kadencja 5  letnia; bierne prawo dla osób powyżej 35 roku życia + zasada domicylu
wprowadzona dopiero przez Małą Konstytucję
41
" wyniki II tury z: 1990  75/25 Wałęsa/Tymiński; 1995  51,72/48,28
Kwaśniewski/Wałęsa;
" Zasada imcompabilitas
" Mała konstytucja
o wprowadziła wymóg zebrania 100 tysięcy podpisów pod wnioskiem o
kandydowanie w wyborach
o trójpodział; prezydent organem władzy wykonawczej
o nie ma możliwości rozwiązania sejmu w 3 z w/w opcji
o wprowadzono instytucję orędzi do sejmu, senatu, zgromadzenia narodowego
o uściślono kompetencje dotyczące powołania rady ministrów
o artykuł 35 małej konstytucji  ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków
zagranicznych za pośrednictwem MSZ (sprawa genewska; minister kancelarii
prezydenta przedstawiał się jako przedstawiciel Polski; minister Skubiszewski
musiał się tłumaczyć)
o konstytucja wymieniła 13 prerogatyw; wszystkie niewymienione wymagały
kontrasygnaty.
o w małej konstytucji istniały 4 kroki powołania rządu oraz piąty krok
nadzwyczajny, w którym prezydent mógł na 6 miesięcy ustanowić rząd
prezydencki. Obecnie, w konstytucji z 1997 takich zapisów nie ma, a tryb
przewiduje 3 kroki. (więcej Garlicki punkty 273  275)
o prezydent posiadał możliwość wydania opinii, co do obsadzenia resortów MSZ,
MON i MSW. Prezydent Wałęsa zrobił z w/w urzędy prezydencki.
o Prezes RM miał informować prezydenta o bieżących problemach pracy sejmu.
o nie mógł zwrócić się z wnioskiem o odwołanie premiera przez sejm
Pozycja ustrojowa wedle obecnej konstytucji
Obecna konstytucja utrzymała wcześniejsze regulacje. Zmieniono jednak pewne szczegóły oraz
ideę zmierzającą do systemu parlamentarno  gabinetowego. Możemy powiedzieć o
następujących wyznacznikach jego pozycji:
" zasada podziału władzy z artykułu 10 konstytucji ustala, iż prezydent jest częścią
egzekutywy i posiada określone kompetencje (artykuł 144 ustęp 2). Tu należy podkreślić
o równoczesnym określeniu zasady domniemania kompetencji rady ministrów. Rząd
odpowiada politycznie przed sejmem, jego podległość względem prezydenta jest
znikoma
" Funkcje
o Reprezentacyjno  symboliczna (a 126 / ustęp 1 oraz 133)  w ramach artykułu
126 istnieje spór o charakter prawnym - kompetencje czy cele i wartości?
Profesor Sarnecki określa to jeszcze inaczej  są to zadania, których definicję
można zaciągnąć z prawa administracyjnego. Wyznaczać mają kierunki, cele, do
których się dąży. Kompetencje wskazywałyby na konkretne działania.
o Arbitra  wynika z rozdziału V konstytucji  prezydent ma być czynnikiem
stabilizacyjnym systemu sprawowania władzy, rozwiązywać konflikty,
interweniować w sytuacjach kryzysowych, stać na straży nadrzędnych wartości
państwowych tj. ciągłości władzy, konstytucjonalizmu, suwerenności,
bezpieczeństwa, nienaruszalności terytorium. Z treści przysięgi możemy
wyinterpretować inne klauzule ogólne
o Wykonawcza  szczególny udział w polityce zagranicznej, obronności,
bezpieczeństwie państwa, porządku publicznym (porównaj 3 ministerstwa z małej
konstytucji)
" Wybór prezydenta przez naród w drodze wyborów bezpośrednich, powszechnych. Dzięki
temu może być traktowany jako organ przedstawicielski reprezentujący wolę narodu.
" Zasada imcompabilitas  żadna inna funkcja, urząd poza tymi związanymi z
wykonywaniem urzędu prezydenta (np. przewodniczący kapituły orderu orła białego)
42
" Immunitet formalny całkowity nietrwały (wygasa po upływie kadencji) wzruszalny (ZN
może postawić prezydenta przed TS) + szczególna ochrona prawna  odpowiedzialność
tylko przed trybunałem stanu w formie odpowiedzialności konstytucyjnej dotyczącej
deliktu konstytucyjnego oraz popełnienia przestępstwa. Przed odpowiedzialnością
politycznÄ… chroni kontrasygnata.
o W Korei południowej dwaj kolejni prezydenci odpowiadali za korupcję
Klasyfikacja kompetencji 279  287 Garlicki:
" Relacje z pozostałymi władzami
" Sprawy stosunków międzynarodowych
" Sprawy obronności i bezpieczeństwa państwa
" Stanowienie prawa
" Tradycyjne kompetencje głowy państwa
PRZYGOTOWANIE DO EGZAMINU  NOTATKI WA
ASNE
Spis zagadnień według ważności
Grupa I
Preambuła i zmiana konstytucji (+zasady)
RP (+zasady)
y
ródła prawa
Sejm i Senat
Prezydent
Grupa II
Wolności, prawa i obowiązki
Rada Ministrów
Grupa III
Sądy i trybunały
Organy kontroli
Finanse
Stany nadzwyczajne
Porady:
" wielokrotne czytanie konstytucji i najważniejszych aktów prawnych
" istotna tematyka związana z trybunałem konstytucyjnym
" podręcznik dla treści niezrozumiałych; dokładne czytanie każdego słowa
" materiał rozłożyć na dłuższy okres  dużo merytoryki, proste zagadnienia
" wyłączenia:
o zasady konstytucyjne tylko te, które zostały omówione;
o nie trzeba samorzÄ…du terytorialnego;
" odpowiedzi na kilka pytań  od ogółu do szczegółu
" Przykłady pytań
o Środki działalności RPO  należy rozpocząć od konstatacji, iż są to środki
niewładcze, przez co urząd jest wysoce spersonalizowany (istotna charyzma
rzecznika)  potem dokładne omówienie środków działania
o Wotum zaufania i nieufności dla ministrów
o Charakterystyka trybu ustawodawczego  stadia wymienić, omówić jeden ze
stadiów
o Charakterystyka rozporządzenia i zarządzenia jako aktów prawnych
(wyinterpretować z funkcji RM)
o Cechy systemu parlamentarno  gabinetowego (gdzie w konstytucji, kiedy
odbiega siÄ™ od w/w koncepcji).
43