Metoda pracy grupowej

Metody pracy grupowej w pracy socjalnej zostały powszechnie wprowadzone w połowie lat sześćdziesiątych

w związku z rozwojem podejść systemowych w terapii rodzin i grup, jednakże prekursorką pracy socjalnej z grupą

była Clara A. Kaiser, która już w 1923r. opracowała listę zasad pracy z tego rodzaju grupą. Można sądzić, że do

rozwoju metody grupowej przyczyniło się także aplikowanie podejścia funkcjonalnego w pracy z przypadkiem

oraz związany z tym rozwój agencji (instytucji) oferujących określone rodzaje świadczeń, usług i poradnictwa na

rzecz określonych grup klientów i klas ich problemów. W polskiej pedagogice społecznej i teorii pracy socjalnej

metodę pracy grupowej upowszechnił Aleksander Kamiński.

Definicje metody grupowej

Według A. Kamińskiego grupowa metoda pracy socjalnej, a także wychowawczej to sposób organizacji

procesu pomocy (lub wychowania), w którym „pracownik socjalny (pedagog) ma przed sobą zespolony przez

wspólne zadanie (problem) zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z poszczególnymi członkami tej zbiorowości [...],

ale i umiejętność przewodzenia lub przodowania w grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i

zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę (pracownika socjalnego) - stał nie tylko on, lecz także członkowie

grupy”.

Definicja ta podkreśla istotna rolę pedagoga (pracownika socjalnego) w organizacji pracy z grupą.

Amerykański autor Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na funkcji prowadzącego grupę.

„Prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem wzajemnej

pomocy. Według niego głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni, indywidualnie i zbiorowo

[...], a celem pracy grupowej jest przyswojenie członkom tej idei i uruchomienie w grupie wzajemnej pomocy.

Wielu teoretyków współczesnej teorii pracy socjalnej na Zachodzie rekomenduje wciąż aktualną definicję

pracy grupowej, którą sformułowała w 1963 r. Gisela Konopka. „Socjalna praca grupowa jest metodą pracy

socjalnej, która pomaga jednostkom wzbogacić ich funkcjonowanie społeczne poprzez celowe doświadczenia

grupowe i radzić sobie bardziej efektywnie z ich osobistymi, grupowymi, czy społecznymi problemami”.

Angielski

autor

Allan

Brown

proponuje,

aby

wzbogacić

tę

definicje

o sformułowanie, iż „praca grupowa stwarza kontekst, w którym jednostki pomagają sobie nawzajem i może

dawać jednostkom, jaki grupom możliwość wpływu i zmian w zakresie problemów osobistych, grupowych,

organizacyjnych i społecznych”.

Praca z grupą jest metodą łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze interakcji społecznej oraz

osiągania społecznie pożądanych celów.

Według G. Konopki, celem pracy z grupą jest podniesienie jakości życia w grupie, zróżnicowanego zgodnie z

jej potrzebami, a pracownik socjalny zawsze mado czynienia z konkretnym, rzeczywistym kontekstem stosunków

międzyosobowych niezależnie od tego, czy pracuje z grupą środowiskową, czy kliniczną. Chcąc zastosować

zasadę indywidualizacji w pracy grupowej, pracownik socjalny powinien mieć świadomość, że chociaż grupa

stanowi całość, nie wolno tracić z pola widzenia jednostki. Praktyka pracy z grupami wskazuje, że zwykle nie ma

dychotomii między jednostką a grupą i że jednostka może realizować swój potencjał oraz poczucie własnej

wartości tylko przez uczestnictwo. Dzięki przynależności do grupy zapewnia sobie bezpieczeństwo, a także

przyjmuje odpowiedzialność za innych w ramach stosunków grupowych i przez nie. Grupa stanowi specyficzny

kontekst odniesienia porównawczego, w którym także następują procesy identyfikacji. G. Konopka podkreśla

także, że „praca z grupą jest podejściem świadomie skierowanym na pełniejszy rozwój jednostki w jej relacji do

grupy”.

Pracownik socjalny (pedagog), pracujący z grupą, wykorzystuje swoją znajomość organizacji i funkcjonowania

grupy do wywarcia wpływu na funkcjonowanie i przystosowanie jednostki. Oddziałując bezpośrednio na grupę,

odpowiednio ją organizując i prowadząc, pracownik socjalny (pedagog) pośrednio wywiera wpływ na

1

funkcjonowanie i przystosowanie jednostki. Jednostka, bowiem pozostaje głównym przedmiotem troski, grupa zaś

narzędziem rozwoju i zmian.

RODZAJE GRUP STOSOWANE W METODZIE PRACY GRUPOWEJ

Formy organizacji w grupie oraz techniki i narzędzia pracy są zależne nie tylko od teorii (podejścia), którą

wykorzysta pracownik socjalny (pedagog) w metodzie pracy grupowej, ale także od rodzaju grupy, z jaką będzie

on pracował oraz od charakteru placówki (instytucji), w której będzie realizował proces rozwoju, rewalidacji czy

terapii grupowej. Pierwsze programy na rzecz grup istniały wcześniej niż profesjonalna praca socjalna z grupami.

Przykładem zastosowań może być ruch organizowany w ramach YMCA (Young Men Christian Association) i jej

żeński odpowiednik YWCA (Young Women Christian, Association), który rozwinął się w Stanach Zjednoczonych

w drugiej połowie XIX wieku. Odmiany grupowej pracy socjalnej realizowane są zwykle w zorganizowanej

działalności i organizacji, zwanych ogólnie służbami społecznymi (socjal services), czy szerzej – służbami na

rzecz ludzi wymagających pomocy i wsparcia (human services), poprzez różnorodne formy działalności:

terapeutyczne, rewalidacyjne, resocjalizacyjne, edukacyjne i inne.

Aleksander

Kamiński,

promując

grupową

metodę

pracy

socjalno

-wychowawczej, wyróżnił następujące rodzaje grup:

a)

grupy rozwojowo-wychowawcze – znajdują zastosowanie przede wszystkim na gruncie pracy kulturalno-

oświatowej wśród dzieci, młodzieży i dorosłych (w domach kultury, klubach, świetlicach środowiskowych,

ośrodkach zajęć pozalekcyjnych, dziennych domach pomocy), ale również np. w instytucjach opieki (takich jak

internat, dom dziecka) oraz stowarzyszeniach społecznych o profilu rekreacyjnym. Obejmują one osoby o

sposobie bycia nie odbiegającym od normy, a ich głównym zadaniem jest „służenie pomyślnemu rozwojowi

psychofizycznemu i kulturalnemu wszystkim tym, którzy pragną – mniej lub bardziej świadomie –

samorozwoju.”

b)

grupy rewalidacyjne – mają zastosowanie w stosunku do grup dzieci, młodzieży i dorosłych, zagrożonych

dewiacjami, nieprzystosowaniem lub już dotkniętymi tymi zjawiskami. Zadaniem pracowników socjalnych i

pedagogów w takich grupach jest pomoc w nawiązaniu właściwych (zgodnych z przyjętymi normami

społecznymi) powiązań i interakcji jednostek z ich środowiskiem – grupą społeczną (zawodową, rówieśniczą,

kulturalną itp.). Grupy takie nastawione są na profilaktykę niedostosowania społecznego i mogą być

organizowane w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ogniskach wychowawczych, kuratorskich

ośrodkach pracy z młodzieżą, świetlicach środowiskowych, domach pomocy społecznej (np. w formie

warsztatów terapii zajęciowej lub zajęć integracyjnych). Grupami rewalidacyjnymi mogą być także rodziny

problemowe. Pracownik społeczny odpowiedzialny za pomoc takiej grupie rodzinnej może w trakcie rozmów,

sugestii psycho-wychowawczych rozwiązywać trudności współżycia rodziny bądź wspierać ją informacyjnie;

c)

grupy psychoterapeutyczne – nastawione są na poczynania ratownicze i opiekuńcze w stosunku do osób

nieprzystosowanych społecznie, przejawiających zachowania dewiacyjne o zabarwieniu patologicznym.

Pracownik socjalny prowadzący taka grupę musi mieć pogłębioną wiedzę z psychologii oraz praktykę z

zakresu psychoterapii. Grupy takie maja służyć usprawnieniu społecznego i psychicznego funkcjonowania

jednostek w oparciu o techniki psychoterapeutyczne. Tego rodzaju grupy mogą być prowadzone w poradniach

specjalistycznych,

świetlicach

terapeutycznych

i

innych

placówkach

opiekuńczo-wychowawczych,

resocjalizacyjnych;

Inną typologię grup – wyodrębnioną ze względu na cele funkcjonowania grupy – przedstawił

amerykański autor C. Zastrow. Typologia ta znajduje szerokie zastosowanie we współczesnej praktyce pracy

socjalnej, aczkolwiek trudno mówić o aplikacji czystej odmiany metody, gdyż bardzo często prowadzący grupy

łączą różne podejścia, w zależności od cech psychospołecznych uczestników;

2

a)

grupy rekreacyjne - których celem jest organizacja zajęć rekreacyjnych. Grupy takie powstają

spontanicznie i często bez profesjonalnego przywództwa. Takie grupy działają w placówkach YMCA,

YWCA, świetlicach osiedlowych, ośrodkach sportu i rekreacji. Przykładem działania takich grup są gry

sportowe, stolikowe, lekkoatletyka itp. Zajęcia w grupach mają zapobiegać przestępczości i patologii

poprzez dostarczenie alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu;

b)

grupy umiejętności rekreacyjnych – których celem jest usprawnienie zespołu umiejętności

indywidualnych uczestników oraz umożliwienie bardziej aktywnego, twórczego spędzania czasu wolnego.

Grupy te mogą działać w placówkach takich jak przy grupach rekreacyjnych, ale także w ośrodkach kultury

i instytucjach opiekuńczo-wychowawczych i socjalnych. Są zorientowane zadaniowo i znacznie większą

rolę odgrywa w nich prowadzący grupę (instruktor, trener), który musi mieć odpowiednie przygotowanie

zawodowe w danej dziedzinie. Z grup tych mogą powstawać zespoły (drużyny, kabarety, chóry, zespoły

taneczne, zespoły hobbystyczne), które biorą udział w zawodach, przeglądach, konkursach i

współzawodniczą z innymi.

c)

grupy socjalizacyjne – których celem jest prawidłowa socjalizacja, a więc kształtowanie postaw i

zachowań członków grupy, aby stały się one bardziej społecznie akceptowane. Toteż specyficznymi celami

funkcjonowania

(organizowania)

takich

grup

jest

rozwijanie

kompetencji

interpersonalnych

(komunikacyjnych), zwiększanie wiary we własne możliwości, planowanie indywidualnej przyszłości. Grupy

takie mogą być prowadzone w zakładach resocjalizacyjnych, poprawczych, ośrodkach dla samotnych

matek, ośrodkach dla ludzi starych, świetlicach środowiskowych, ogniskach wychowawczych, domach

dziecka a nawet szkołach;

d)

grupy terapeutyczne – których celem jest doprowadzenie swoich członów do głębokiego zbadania ich

problemów (indywidualnych, rodzinnych / grupowych lub /i społecznych) oraz wypracowania strategii ich

rozwiązania. Terapia grupowa, stawiając sobie cele podobne do terapii indywidualnej, dostarcza członkom

grupy korzystnych wzmocnień psychologicznych. Grupy pomagają swoim członkom w opanowaniu ich

problemów, pokazują, bowiem, że inni też mają trudne problemy i że sobie z nimi radzą. Wymiana

doświadczeń i odczuć między osobami z podobnymi problemami ułatwia zrozumienie istoty trudności i

poszukiwanie ich rozwiązania. W grupach terapeutycznych najczęściej stosowaną techniką jest trening

asertywności, trening wrażliwości emocjonalnej, psychodrama i inne;

e)

grupy spotkaniowe, – których celem jest umożliwienie wejścia w bliższe kontakty interpersonalne z innymi

oraz pomoc w poznaniu i ocenie samego siebie. Grupy takie stwarzają kontekst poznania innych i

rozwinięcia bardziej efektywnych sposobów interakcji i komunikacji. Najczęściej stosowanymi technikami

pracy w tym przypadku są techniki komunikacyjne, autoekspresja, trening wrażliwości. Grupy te mogą

znaleźć zastosowanie w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i socjalnych o charakterze otwartym,

klubach seniorów, klubach „samotnych serc”;

f)

grupy edukacyjne, – których celem jest zdobywanie wiedzy i uczenie się bardziej złożonych umiejętności.

Prowadzenie grup edukacyjnych wymaga wiedzy specjalistycznej dotyczącej przedmiotu edukacji oraz

umiejętności dydaktycznych opartych na metodach aktywizacji uczących się. Grupy takie mogą mieć

zastosowanie w różnych instytucjach edukacyjnych i socjalnych. Przykładem mogą być grupy

przygotowujące rodziców adopcyjnych lub rodziców zastępczych, grupy przygotowujące wolontariuszy do

określonych zadań w obszarze pomocy społecznej itp.;

g)

grupy samopomocy – które są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących ten sam problem

psychologiczny, społeczny czy zdrowotny w celu wzajemnego wsparcia. W grupach tych najczęściej

wykorzystuje się doświadczenia uczestników, uczenie się społeczne i zasadę wzajemnej pomocy w

rozwiązywaniu problemu. Przykładem grup samopomocy mogą być: grupy anonimowych alkoholików lub

ich żon czy dzieci; grupy monarowskie, grupy rodziców dzieci zaginionych lub należących do sekt, grupy

3

„Amazonek” itp. Chociaż stanowią one ważne ogniwo w procesie pomocy, powinny być nie podstawową

metodą pracy socjalnej, ale raczej kontynuacją funkcjonowania innych grup, np. socjalizacyjnych lub

terapeutycznych;

h)

grupy problemowe i decyzyjne – jak sama nazwa wskazuje, powoływane są w celu rozwiązania

konkretnego problemu lub podjęcia decyzji grupowej. Mogą być etapem pracy socjalnej, opiekuńczo –

wychowawczej czy społeczno – kulturalnej, np. terapii rodziny, pracy samorządu danej placówki, zespołu

inicjującego organizację jakiejś imprezy rekreacyjnej. Grupy te znajdują zastosowanie w pracy samych

służb społecznych, np. w realizacji takich celów jak: opracowanie programów lub strategii pomocy w

odniesieniu do określonej grupy problemów socjalnych, koordynowanie działań między placówkami (np.

komisje ds. opieki), usprawnienie usług danej placówki (np. zespół kierownictwa placówki wraz z

ekspertami spoza placówki itp.).

ETAPY PRACY Z GRUPĄ

W literaturze dotyczącej grupowej pracy opiekuńczo – wychowawczej oraz socjalnej pracy grupowej

podkreśla się szereg charakterystycznych cech procesu grupowego, które umożliwiają wyodrębnienie kolejnych

etapów pracy pedagogicznej czy terapeutycznej z grupą.

Polityka pracy edukacyjnej i rewalidacyjnej wskazuje, że niezależnie od rodzaju grupy i podejścia, które

realizujemy w toku naszej profesjonalnej działalności, dynamika życia grupy i świadomego stosowania metody

grupowej koncentruje się, na co najmniej czterech etapach pracy: tworzeniu grupy, stabilizacji jej struktury i norm,

realizacji jej celu i ocenienie efektów działania grupy, co stanowi podstawę decyzji o dalszym istnieniu lub

rozwiązaniu.

W każdym z wymienionych etapów występują pewne elementy pracy socjalno – wychowawczej oraz

techniki terapeutyczne, które mogą być odpowiedzialnie i świadomie stosowane w celu uzyskania właściwych

efektów pracy w grupą.

1. Tworzenie grupy – jest etapem, na którym jednostki z różnymi oczekiwaniami, potrzebami i

doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nieznanej sobie zbiorowości innych, by stworzyć

grupę (bądź wchodzą do już istniejącej grupy). Nowi uczestnicy szukają osób, do których „od pierwszego

wejrzenia” mogą poczuć sympatię, lub, z którymi mogliby się trzymać. Inni ostrożnie badają, jak dalece

mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w pracę z grupą. Mogą rodzić się też wstępne, nieuzasadnione

antypatie. Jeśli grupa powstaje z osób, które wcześniej stykały się ze sobą w instytucjach, np. szkole,

zakładzie pracy, zakładzie opiekuńczo – wychowawczym, poprawczym itp., odtwarzają pewne – przyjęte

wcześniej – więzy interpersonalne, które mogą ułatwiać bądź utrudniać integrację grupy i realizację jej

zamierzeń. Występować mogą także utrwalone skłonności do podporządkowania się lub zależności od

innych, w tym również prowadzącego grupę.

Allan Brown proponuje realizację następujących zadań, które sprzyjają tworzeniu grupy. Prowadzący pracę

metodą grupową może wykorzystać znane i wskazywane na tym etapie techniki, a przede wszystkim:

• ułatwiać poznanie się uczestników grupy, stwarzając od samego początku okazje do współdziałania

poszczególnych osób z innymi (np. stosując ćwiczenia typu „poznajmy się);

• wyraźnie omówić cel tworzenia grupy i przeprowadzić dyskusję, w której wszyscy mogliby się do tego

ustosunkować oraz ujawnić i poznać swoje oczekiwania;

• ustalić i omówić pewne „prawa” obowiązujące w grupie oraz wzajemne zobowiązania,

• przedstawić własną koncepcję swojej roli i sposobów pracy z grupą;

• dbać o to, aby wszyscy mogli „zaistnieć w grupie” i dać poznać innym swoje silne strony;

• uruchomić wzajemną pomoc i współodpowiedzialność oraz poczucie bezpieczeństwa;

• stworzyć atmosferę zrozumienia (opartą także na pewnych technikach prawidłowej komunikacji)

4

2. Stabilizacja struktury i norm grupy – pewne aspekty działań, związane ze strukturalizacją grupy i

normami jej funkcjonowania, występują już na etapie tworzenia grupy ( ustalania pewnych praw i zasad

współdziałania). Należy pamiętać, że struktura grupy to wzajemny układ ról, pozycji, funkcji –

zajmowanych przez poszczególnych członków grupy wraz z prowadzącym. Dynamika rozwoju grupy

wskazuje, że wzajemne poznawanie się, nie tylko w toku autoprezentacji, lecz także w trakcie świadomie

aranżowanych działań będzie prowadzić do stabilizacji struktury i norm (grupa stanowi punkt odniesienia

porównawczego dla jej członków, jest także grupą nacisku.). Kształtowanie struktury i norm jest etapem

krytycznym dla jej dalszego istnienie i rozwoju i może przesądzać o jej efektywności w realizacji celów.

Dlatego też prowadzący grupę powinien świadomie podejmować działania:

• ukierunkowujące określenie pożądanego miejsca każdego z członków grupy w jej strukturze (z

wykorzystaniem mocnych i słabych stron jej osobowości);

• podtrzymujące własną indywidualność członków grupy z jednoczesną identyfikacją z jej normami i

celami funkcjonowania (wykorzystanie metod zadaniowych);

• korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi wcześniej zasadami;

• intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadzące do pierwszych wspólnych sukcesów.

Techniki pracy z grupą wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna komunikacja:

poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, dzielenie się wrażeniami i uczuciami dotyczącymi

wspólnych spraw. Ważnym zadaniem jest też orientowanie grupy na problem, który ma być (niekoniecznie

szybko rozwiązany). Prześledzenie różnych reakcji w stosunku do problemu i przemyślenie konsekwencji danych

zachowań. W pracy z grupą na tym etapie wskazane jest używanie sformułowań warunkowych, trybu

przypuszczającego, które sygnalizują swobodę decyzji i różnorodność wyborów, a prowadzącemu grupę

umożliwiają stymulowanie procesu.

Modelowanie, trenowanie i kształtowanie to techniki, których wspólną cechą jest nauczanie pożądanych

zachowań. Modelowanie to zachowanie, które ma być wzorem dla innych członków grupy. Trenowanie to

kierowanie i instruowanie w procesie wykonywania zadań, które mają udoskonalić pewne umiejętności. Np.

aktywizacja mniej aktywnych członków grupy przez wzmacnianie u nich tych zachowań, w których ożywią się.

Wymaga to wycofania uwagi wobec tych lub wyciszenia aktywności tych, którzy są zwykle bardziej aktywni,

śmielsi. Technika ta przeciwdziała utrwalaniu się niepożądanej struktury grupowej, zdominowanej przez niektóre

osoby. Technikami pomocniczymi wobec działań grupotwórczych jest utrwalanie wszelkich efektów na piśmie

(graficznie

lub

plastycznie).

Chodzi

tu

zarówno

o spisywanie uzgodnionych norm i zasad pracy, jak i dokumentowanie pomysłów, decyzji, procesów

rozwiązywania

zadań,

podziałów

funkcji

i

planów.

Nie

powinny

to

być

formalne

protokoły

czy

odświętne

kroniki,

ale raczej robocze zapisy w formie haseł, plakatów, ogłoszeń – ujmujących zwięźle i dowcipnie postanowienia,

zapisywanie nawet na tablicy aktualnie ważnych uzgodnień i pomysłów, w celu unaocznienia tego, co już zostało

wypracowane (osiągnięte) lub, co ma być osiągnięte.

Na tym etapie mogą być wykorzystywane także techniki inscenizacyjne (psychodrama, socjodrama).

Członkowie grupy, będąc lojalni wobec innych, mogą powstrzymywać się przed otwartym formułowaniem

pewnych dotyczących innych uwag czy spostrzeżeń, które w danej kulturze są uważane za negatywne. W

inscenizacji możemy symulować rzeczywiste sytuacje, przekazywać je w sposób pośredni, symboliczny, co

usuwa ewentualne urazy i konflikty wewnątrz grupy i sprzyja jej otwartości.

Jako narzędzie nie tylko poznania, ale i zmian struktury grupy można wykorzystać także techniki

socjometryczne.

3. Realizacja celu grupowego – to najbardziej produktywny etap procesu grupowego, choć realizacja celu

grypowego zaczyna się znacznie wcześniej. Można przyjąć, że na tym etapie uczestnicy procesu

5

grupowego umieją już współdziałać, znają się i rozumieją na tyle dobrze, by mieć zapewnione poczucie

bezpieczeństwa, przynależności do grupy i identyfikacji z nią. Sytuacja ta ma sprzyjać osiąganiu celu

grupowego. Grupa powinna być samorządna i działać na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz

powinna być zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian. Jedną z

charakterystycznych cech stabilnej, demokratycznej grupy jest to, że zmiana nie jest postrzegana jako

zagrożenie dla jej istnienia. Realizacja celu grupowego będzie zależała nie tylko od rodzaju grupy, a w

związku z tym i zadań, jakie przed nią stoją, ale i od liczby jej członków, wiedzy oraz umiejętności

prowadzącego grupę. W związku z powyższym techniki pracy będą uwarunkowane przez charakter

grupy. Inne techniki pracy będziemy stosować w grupach „umiejętności rekreacyjnych” (np. techniki

plastyczne, muzyczne), inne w „grupach socjalizacyjnych” (np. techniki komunikacyjne, zabawowe,

zadaniowe), a jeszcze inne w „grupach terapeutycznych” (np. trening asertywności, psychodrama,

socjodrama).

4. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie – jest stałym elementem korygującym działania w

grupie ze względu na cel i realizuje się sprawnie dzięki informacji zwrotnej i wielokrotnej weryfikacji

pewnych działań w całym cyklu procesu grupowego. Nie wyklucza to jednak periodycznej oceny efektów

pracy grupowej. Jest także nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osiągania przez nią

planowanych rezultatów lub w momencie konieczności zakończenia procesu grupowego (np. w sytuacji

zakończenia turnusu, przerwy świątecznej lub semestralnej itp.). Ewaluację taką należy przeprowadzić

nie tylko podczas dyskusji, ale także pisemnie, na papierze, wykorzystując kwestionariusze (ankiety,

wywiadu), opracowane specjalnie dla tego celu przez uczestników lub prowadzącego grupę, opinie

uczestników, ich wytwory itp. Ocena taka powinna uwzględniać różne aspekty funkcjonowania grupy i

prowadzącego grupę oraz istotne z punktu widzenia celu grupy efekty i niedociągnięcia. Zakres i wyniki

oceny powinny być przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy.

W grupie efektywnej wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które trudno zerwać, może powstać pewien

rodzaj uzależnienia od grupy i lęk przed jej utratą. Toteż praca z grupą – od samego początku jej

funkcjonowania – powinna być nastawiona na przygotowanie uczestników do jej rozwiązania. Chodzi o

względnie

jasne

sformułowanie

tej

kwestii.

Skoro

celem

pracy

z grupą jest usprawnienie funkcjonowania jednostek w ich rzeczywistym środowisku, to należy dążyć do

tego, aby jak najszybciej zaczęły radzić sobie same. Uświadomienie tego faktu uczestnikom grupy ma

przygotować ich do zakończenia pracy grupy, jako naturalnego zjawiska. Chodzi także o to, by na ostatnim

etapie pracy z grupą podkreślić to, czego dokonała grupa oraz poszczególni jej członkowie osobiście, co z

pewnością wzmocni uczestników przed opuszczeniem grupy.

MODELE PRACY Z GRUPĄ

Praca

opiekuńczo

–

wychowawcza

i

socjalna

z

grupą

jest

metodą

i procesem zmierzającym do tego, by ludzie mogli podnieść jakość swego życia i powiększyli swój potencjał

poprzez właściwe inicjowane i realizowane doświadczenia grupowe oraz możliwości interakcji w grupie.

Metoda pracy z grupą, stosowana umiejętnie i profesjonalnie przez osobę kompetentną i wrażliwą, może

pomóc grupie:

• osiągnąć wspólnie założone cele;

• dokonać pożądanych zmian u osób doznających problemów osobistych, rodzinnych zawodowych,

przystosowawczych

• wspomóc samorozwój i wzbogacić osobowość

• zastosować połączenie terapii, osobistego samorozwoju i samospełnienia

Catherine P. Papell i Beulah Rothman podkreślają, że cele i zadania stojące przed grupą stanowią o

wyborze modelu pracy. Wypełniają one trzy podstawowe modele;

6

Model celów społecznych, który zwykle realizowany jest przez grupy służące określonym celom społecznym i

organizowane z powodu społecznie określonych interesów. Model ten obejmuje działania, które zapewniają

grupie korzyści społeczne na poziomie społeczności lokalnej.

W praktyce socjalno- wychowawczej stosowany jest do regulacji problemów związanych z rozwojem tych

społeczności i ich aktywnym funkcjonowaniem. Organizowane grupy nastawione są raczej na działalność

profilaktyczną i kompensacyjną w odniesieniu do tej części społeczności, która ze względu na zagrożenia

środowiska (rodzinnego, rówieśniczego, lokalnego) może być narażona na dewiacje czy patologie społeczne.

Praca z grupami według tego modelu przybiera charakter zajęć kreatywnych, rekreacyjno – sportowych,

rozwojowo – wychowawczych, umiejętności rekreacyjnych itp.

Model celów naprawczych – czyli terapeutyczny, jest zorientowany klinicznie. Oznacza to, że jednostki będące

uczestnikami zajęć grupowych już przejawiają określone dewiacje lub patologie i są nośnikami określonych

problemów indywidualnych, grupowych, społecznych. W modelu tym grupa spełnia rolę czynnika zmiany, a

prowadzący

grupę

poprzez

stosowanie

różnych

form

i technik terapii ułatwia interakcję między członkami grupy, świadomie prowadząc do zmian i poprawy

funkcjonowania jednostek w grupie i poza nią. Interwencja koncentruje się na rzeczywistym stanie rzeczy i

zajmuje się problemem dysfunkcji w grupie, a także w całym spektrum stosunków jednostki z jej otoczeniem

(środowiskiem). Model ten może mieć szerokie zastosowanie w instytucjach resocjalizacyjnych, poradniach

specjalistycznych, ośrodkach terapeutycznych (np. dla osób uzależnionych), a realizowany jest przez grupy

rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjalizacyjne, terapeutyczne.

Model

celów

opartych

na

wzajemności

–

służy

zarówno

jednostce,

jak

i społeczeństwu. Przyjmuje się w nim, że jednostkę można zbadać, zrozumieć i leczyć (resocjalizować), tylko w

kontekście licznych systemów i podsystemów społecznych (kręgów środowiskowych), do których ona należy.

Jednostka w tym rozumieniu jest istotą kształtowaną i modyfikowaną przez jej relacje, stosunki z innymi

jednostkami i instytucjami społecznymi. Współzależność między nią a społeczeństwem jest punktem wyjścia w

pracy z jednostką w małej grupie, która staje się polem, na którym można kultywować i usprawniać

funkcjonowanie indywidualne i społeczne.

Podstawą pracy grupowej według tego modelu staje się wzajemny system pomocy w grupie. System taki

nie zależy od problemu, jaki grupa ma do rozwiązania, lecz jest warunkiem koniecznym jego rozwiązania. W

modelu celów naprawczych nie są w zasadzie priorytetowe cele terapeutyczne. Istotne jest uruchomienie

wzajemnych relacji tak, by powstał pożądany system wsparcia, pomagającego jednostce (grupie) rozwiązać

problem, który stał się jej udziałem. W modelu tym szczególny nacisk kładzie się na zaangażowanie w proces

pomocy, umacniania stosunków i więzi międzyludzkich, a jednostkę rozpatruje się pod kątem jej motywacji oraz

zdolności do wzajemności. Rolą prowadzącego grupę jest mediacja i ułatwianie zaspokajania potrzeb

ujawnianych przez grupę i maksymalne zaangażowanie jednostek w procesie wzajemnej pomocy.

Model ten ma zastosowanie w różnego typu stowarzyszeniach, klubach, zwłaszcza w grupach

samopomocy.

ZASADY PRACY GRUPOWEJ

Pracownik socjalny lub / i pedagog, terapeuta pracujący z grupą wykorzystuje swoją znajomość

organizacji procesu grupowego do funkcjonowania grupy do wywarcia wpływu na bardziej prawidłowe, z punktu

widzenia interesu indywidualnego i społecznego, funkcjonowanie jednostki. Jednostka pozostaje, bowiem

głównym obiektem (podmiotem troski), grupa zaś jest narzędziom rozwoju i zmian. Poprawa funkcjonowania

społecznego, osiągnięta przez uczestnictwo w grupie, jest pierwszoplanowym celem pracy z grupą. Prowadzący

grupę musi jednak mieć znaczną wiedzę, by móc właściwie i świadomie kierować grupą, stosując określone

7

zasady pracy grupowej. Listę takich zasad po raz pierwszy opracowała Clara A. Kaiser ponad siedemdziesiąt lat

temu, ale wciąż nie straciła ona na swej aktualności.

1.

Pracownik

socjalny

pracujący

z

grupą

spełnia

rolę

wspomagającego

i ułatwiającego. Oznacza to, że jago celem jest pomaganie członkom grupy oraz grupie jako całości w

zdobywaniu większej samodzielności i umiejętności samopomocy. Zasadę tę nazwałabym zasadą

kształtowania autonomi grupy.

2.

Określając sposób udzielania pomocy, prowadzący powinien korzystać z metod naukowych w ustalaniu

faktów (obserwacji), analizie i diagnozie w stosunku do jednostki, grupy i otoczenia społecznego – zasada

stosowania wiedzy naukowej w organizacji procesu grupowego.

3.

Metoda pracy z grupą zakłada, że pracownik socjalny / pedagog nawiąże z grupą i jej członkami

ukierunkowane stosunki i świadomie skoncentruje się na potrzebach jednostek oraz celach grupy

określonych przez wypowiedzi i zachowania jej członków, a także oczekiwaniach instytucji prowadzącej

przypadek (grupę). Zasadę te nazwałabym zasadą nieświadomego i intencjonalnego kierowania

interakcjami w grupie.

4.

Jednym z ważniejszych narzędzi służących osiągnięciu takiej relacji jest świadome wykorzystanie przez

pracownika socjalnego / pedagoga swojej osobowości – zasada samowiedzy i świadomego czerpania z

własnych zasobów.

5.

Pracownik socjalny / pedagog powinien okazywać akceptację dla ludzi, ale nie dla wszystkich ich zachowań.

Konieczne jest tu z jednej strony poczucie empatii, a z drugiej realizacja społecznych wymogów i zadań,

zgodnie z przyjętymi normami – zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii.

6.

Punktem wyjścia pracy z grupą jest jej stan obecny. Należy pozwolić grupie na własny rozwój, ale

narzucając jej od razu zewnętrznych rygorów. Grupa winna w procesie tworzenia i realizacji celów

funkcjonowania wytwarzać własny system norm i wzorców zachowań – zasada uznania autonomii grupy.

7.

Zasada konstruktywnego stosowania ograniczeń, oznacza, że należy je nakładać rozważnie, zarówno

wobec jednostek, jak i całości grupy. Formy takiego działania mogą być różne i obejmują: osobiste cech

prowadzącego grupę (jako autorytet), materiały do programu (rodzaj stosowanych ćwiczeń), kontrolę

interakcji w grupie, budzenie refleksji u członków nad określonymi przejawami zachowań.

8.

Zasada indywidualizacji jest także jedną z zasad pracy z grupą i polega na tym, że jednostka nie rozpływa

się, nie gubi w całości grupy, lecz poprzez odpowiednie kierowanie grupą wzbudza się w niej poczucie

własnej indywidualności (swoistości jej sytuacji i problemu w kontekście grupowym) i możliwość brania

udziału w całości procesu wychowania, opieki, pomocy, terapii w grupie.

9.

Zastosowanie procesu interakcyjnego to umiejętność zrównoważenie grupy, zezwolenia na konflikt, gdy to

konieczne,

i

powstrzymanie

go,

gdy to szkodliwe. To także zdolność udzielania pomocy poszczególnym członkom nie tylko poprzez

poświęcanie im osobistej uwagi, ale także przez umieszczenie go w relacjach z innymi członkami grupy –

zasada świadomego równoważenia konfliktów w grup.

10. Zasada komunikacji jest także jedną z zasad, którą z rozmysłem należy stosować w pracy z grupą.

Zrozumienie między członkami grupy stanowi o jej prawidłowym funkcjonowaniu i realizowaniu celu

grupowego. Rolą pracownika socjalnego / pedagoga jest świadome stosowanie środków werbalnych i

niewerbalnych oraz umiejętne ich rozumienie (interpretowanie) przez wszystkich uczestników procesu

grupowego.

8